Madagaskar, Komory i wyspy Kanału Mozambickiego

  • 10. - 8. tysiąclecie p.n.e. - Obniżony poziom plejstoceńskich mórz i związane z tym zwężenie Kanału Mozambickiego do szerokości ok. 300 km ułatwiają podróż z Afryki na Madagaskar. Wizyty ludzi są jednak rzadkie i zwykle ograniczają się do zachodnich wybrzeży wyspy, dzięki czemu nie mają większego wpływu na endemiczną faunę Madagaskaru.

  • 2. tysiąclecie p.n.e. - Na Madagaskarze żyją nieliczne ludy pigmejskie z Afryki, które zdołały niegdyś przepłynąć Kanał Mozambicki. Podstawą ich bytu jest zbieractwo i polowanie.

Potem przybywają kolejne grupy ludności Bantu, wypierające Pigmejów na coraz uboższe i trudniejsze obszary.

  • X - VI w. p.n.e. - Madagaskar pozostaje lądem praktycznie nieznanym. Nie zauważają go nawet Fenicjanie podczas ekspedycji faraona Necho płynącej dookoła Afryki.

  • IV - III w. p.n.e. - Greccy żeglarze wiedzą o istnieniu dużej wyspy na Oceanie Indyjskim na południe od Arabii. Według relacji Diodora Sycylijskiego żeglarz a zarazem pisarz Euhemer z Kos odkrył wyspę Panchaję o wspaniałej przyrodzie i dobrym klimacie. Diodor pisze też o innym Greku imieniem Jambulos, który trafił do niewoli na wybrzeżu Afryki i został stamtąd wysłany na Ocean Indyjski jako swoista ofiara. Ostatecznie trafił na piękną Wyspę Słońca, skąd dotarł do Indii. Takie historie są co prawda wyrazem marzenia o Wyspach Szczęśliwych, lecz odpowiadają realnym lądom istniejącym na Oceanie Indyjskim.

  • Koniec 1. tysiąclecia p.n.e. - Pierwsi żeglarze z Sumatry docierają na Madagaskar, przywożąc ze sobą między innymi umiejętność budowania katamaranów, czyli łodzi o dwóch kadłubach, co zapobiega ich przewróceniu.

Zaczyna się madagaskarski rozdział Wielkiego Zabijania, kiedy sprawni myśliwi wyposażeni w dobrą broń wybijają megafaunę, czyli duże zwierzęta dostarczające głównie mięsa. Madagaskarskie zwierzęta na ogół nie obawiają się człowieka, z którym miały dotąd niewielki kontakt, a poza tym nie potrafią się obronić w konfrontacji z uzbrojonymi myśliwymi. W ciągu kilkuset lat znikną z Madagaskaru między innymi wielkie lemury Archaeolemur edwardsi, krokodyl Voay robustus, ogromne nielotne ptaki z rodzaju Aepyornis i Mullerornis, wielkie żółwie, drapieżny ssak Cryptoprocta spelaea oraz hipopotamy.

Kolejne fale ludności austronezyjskiej napływają na wyspę aż do XVII w., przy czym największe z nich z VI-VII w. n.e. stają się przedmiotem legend i opowieści popularnych w zachodniej Oceanii i Indonezji. Ze zmieszania Malajów i ludności afrykańskiej powstają posługujący się językami austronezyjskimi ciemnoskórzy Malgasze.

Przybysze rozpowszechniają ryż, bataty, jams i palmę kokosową. Wprowadzają hodowlę bydła, zwłaszcza bawołów, kozę oraz kurę. Na miejscu wycinanej i wypalanej puszczy zakładają pola i pastwiska.

  • III w. n.e. - Na zachodnim wybrzeżu Madagaskaru osiedlają się Bantu nazywający się Vasimba, co oznacza Ludzi z Kraju Lwa, czyli z Afryki (na Madagaskarze nie ma lwów).

Bantu i austronezyjczycy wyniszczają Pigmejów. Echem tych wydarzeń są być może malgaskie legendy o Antananevo, leśnych ludziach-zjawach unikających kontaktu z innymi ludami. Według niektórych tradycji są to uciekinierzy przed władzą Hova.

Mieszkańcy Madagaskaru żyją z polowania i z kopieniaczego rolnictwa (ryż i proso do wyrobu piwa i chleba). Według pewnej opowieści ryż był niegdyś pożywieniem boskim, ale córka najwyższego boga wykradła ziarna i ukryła w żołądku koguta. Potem wysłała koguta na ziemię, gdzie rozcięto ciało ptaka, a nasiona ryżu zasiano ku pożytkowi wszystkich ludzi.

  • VI w. - Na Komorach istnieją stałe osady. Archipelag jest od dawna znany żeglarzom podróżującym wzdłuż wybrzeży Afryki i na Madagaskar.

  • Od VII w. - Arabskie wyprawy na Komory i Madagaskar po perły, skóry, pióra, muszle, drewno, w tym najcenniejszy palisander (drzewo Dalbergia perrieri), i niewolników. Muzułmańscy kupcy wpływają na kulturę wybrzeża Madagaskaru, a od X w. zakładają tu podobne do miast Zendż stałe osady na przykład w Anorontsango, Mojan Majunga czy Marondava. Od X w. trwa islamizacja Komorów, które zostają włączone do obszaru kupieckiej cywilizacji suahili.

  • Ok. 1240 r. - Arabowie i Persowie sprowadzają z Madagaskaru cenne drewno i niewolników.

Arabscy żeglarze i kupcy opisują Madagaskar, skąd przywożą między innymi jaja wielkiego, nielotnego ptaka Aepyornis, endemicznego gatunku od plejstocenu żyjącego wyłącznie na tej wyspie (efekt izolacji). Uważają je za jaja mitycznego ptaka Rok albo Ruh. Według indyjskich legend mógł on rzekomo udźwignąć słonia i gnieździł się na oceanicznej wyspie.

Nieco później Wenecjanin Marco Polo pisze, że słyszał o dużej wyspie na Oceanie Indyjskim, którą błędnie utożsamia z Mogadiszu. Po przekręceniu nazwy Mogadiszu powstanie nazwa Madagaskar.

Mieszkańcy wyspy używają jednak innych nazw, na przykład lud Sakalawa nazywa Madagaskar Tanindrazana co oznacza Wyspę Przodków.

  • Ok. 1300 r. - W centrum wyspy wódz Andriamerina zakłada państwo plemienia Imerina z ludu Hova.

  • 10 VIII 1500 r. - Statek Portugalczyka Diogo Diasa (1450-1500) zniesiony przez burzę dociera do Madagaskaru. Kapitan nazywa go Wyspą Lorenza (Wawrzyńca), ponieważ odkrycie przypadło na dzień św. Wawrzyńca w katolickim kalendarzu. Portugalczycy utrzymują odkrycie w tajemnicy. Dias zaś po tej wyprawie wraca do Portugalii.

  • XVI w. - Na Madagaskarze zaczyna się malgaska literatura w większości ustna lub zapisywana arabskim alfabetem.

Dominują w niej mity, legendy nawiązujące do historii i baśnie. Na przykład o krokodylu, który jako król zwierząt i wielki czarownik zaszczycał je pożarciem, a kiedy umarł, wszystkie zwierzęta lamentowały i składały mu hołd. Jedynie żaba nie okazała uszanowania, a na pogrzebie powiedziała, że cieszy się ze śmierci tyrana, czym przeraziła innych. Największe zdumienie zwierząt wzbudziła jednak nie tyle odwaga żaby, co fakt, że duch krokodyla nie zabił bluźnierczyni.

  • XVI - XVII w. - Powstają państewka plemienia Sakalawa na zachodnim wybrzeżu Madagaskaru i Betsimisiraka na wschodnim.

Na Komorach zaś istnieją drobne sułtanaty, jak Maore (Mawut) na wyspie Mayotte.

  • 1503 r. - Portugalski żeglarz Diogo Fernandes Pereira traci kontakt z innymi statkami, które pod dowództwem Albuquerque żeglują wokół Afryki do Indii. W tej sytuacji Pereira decyduje się na swoisty wyczyn: nie płynie tradycyjną trasą przez Kanał Mozambicki, lecz omija Madagaskar od wschodu i przez otwarty ocean i dociera do Sokotry. Odkrywa zatem nową drogę do Indii.

  • 1505 r. - Portugalczycy natrafiają na wyspy Qamar (po arabsku qamar oznacza Księżyc), czyli Komory w północnym wejściu do Kanału Mozambickiego.

Natomiast w roku 1511 Hiszpan Juan de Nova odkrywa w kanale maleńką, bezludną wysepkę nazwaną potem jego imieniem.

  • 1505 r. - Jawajski statek wiozący ładunek goździków rozbija się przy wschodnim wybrzeżu Madagaskaru w okolicy późniejszej osady Matitanana. Goździki wyrzucone na brzeg mieszają z piaskiem, a kilka miesięcy później Portugalczycy Teles de Meneces i Rodrigues Pereira odkrywają goździki w piasku i zawiadamiają swego dowódcę Tristana da Cunhę. Odtąd europejscy żeglarze poszukują tu cennej przyprawy i jeszcze w XVII w. wierzą w bogactwo Madagaskaru, mimo że znajdują na wyspie głównie suche sawanny i półpustynie oraz nieprzebyte lasy.

  • Ok. 1515 r. - Portugalczycy docierają do zatoki stanowiącej wygodny, naturalny port na północno-wschodnim wybrzeżu Madagaskaru i nazywają ją Golfo de Santo Antonio, czyli Zatoką Św. Antoniego (później w języku malgaskim Antongila).

  • 1527 r. - Diogo Ribeira po raz pierwszy umieszcza Madagaskar na mapie.

  • 1595/1596 r. - Tragiczny epizod w Zatoce Św. Antoniego zwanej potem holenderskim cmentarzem (Hollantsche Kerckhoff). Zmierzająca do Indonezji ekspedycja Corneliusa de Houtmana zatrzymuje się na Madagaskarze z powodu szkorbutu. Wybucha też konflikt Houtmana z jego asystentem Gerritem de Beuninghenem (zostaje uwięziony), co grozi buntem części załogi. Mimo tych przeciwności Houtman kartuje okoliczne wybrzeża i nanosi na mapę rzekę Antainambalana. Po zbrojnym zatargu z Malgaszami każe spalić wioskę Maroantsetra, czym nie zaskarbia sobie przychylności mieszkańców wyspy.

Ekspedycja rusza do Indonezji dopiero po sześciu miesiącach postoju. Na Madagaskarze umarło 60% podwładnych Houtmana.

  • 1598 r. - Holenderski admirał Van Neckig wprowadza trzy statki do Zatoki Św. Antoniego, aby zaopatrzyć się w wodę i żywność, ale spotyka się z wrogością Malgaszów, którzy dobrze pamiętają spalenie Maroantsetry dwa lata wcześniej.

  • Od XVI/XVII w. - Wybrzeża Madagaskaru są źródłem ryżu i niewolników dla holenderskiej kolonii na Mauritiusie.

  • XVI/XVII w. - Imerina tworzą siedem miast-państw w centrum Madagaskaru.

  • XVII - XVIII w. - Europejczycy zapoznają się z oryginalną fauną Madagaskaru znacznie różniącą się od fauny pobliskiej Afryki. Małpiatki nazywają lemurami, ponieważ przypominają im nocne duchy z mitologii rzymskiej.

  • 1625 r. - Adrianjaka jeden z królów Imerina zakłada osadę Antananarivo jako swoją siedzibę.

  • 1642 r. - Francja ogłasza Madagaskar swoją posiadłością. Francuskim gubernatorem wyspy zostaje E. de Flacourt. W 1658 r. opisuje on wielkiego ptaka podobnego do strusia. Jest to ostatni opis żywego Aepyornis. Dopiero w 1851 r. europejscy uczeni będą mogli zbadać kilka jaj tego ptaka, ale on sam wtedy będzie już wymarły.

Powstaje francuska osada Fort Dauphin (1643), która przetrwa do roku 1674, kiedy osadnicy zostaną stąd ewakuowani.

  • 1642 r. - Gubernator Mauritiusa Adriaan van der Stel zawiera umowę z malgaskim wodzem znad Zatoki Św. Antoniego, która ustala holenderską dominację w tym rejonie. W zamian za obronę przed innymi potęgami kolonialnymi Holendrzy mają kupować ryż, niewolników i kamienie szlachetne. Aż do połowy XVIII wieku Zatoka Św. Antoniego będzie wielkim centrum handlu niewolnikami, gdzie powstanie kilka faktorii holenderskich i francuskich.

  • 1646 - 1649 r. - Brytyjczycy próbują kolonizować Madagaskar.

  • 1665 r. - Francuzi podejmują nieudaną próbę opanowania Madagaskaru, Réunion i Mauritiusa.

  • XVII/XVIII w. - Wybrzeża Madagaskaru stają się siedzibą piratów. Najsławniejszym z nich jest Anglik John Avery (Long Ben, czyli Długi Ben). W 1696 r. kończy karierę pirata i próbuje osiedlić się w Ameryce Północnej, a potem w Irlandii i Anglii. Nie potrafi jednak odnaleźć się w społeczeństwie, w końcu traci majątek i umiera w nędzy.

Do legendy przechodzi opowieść o pirackiej republice nazwanej Libertalią zorganizowanej w północnej części wyspy. Charles Johnson w słynnej książce o piratach twierdzi, że Libertalię założył Francuz Misson, a jej admirałem jest Thomas Tew. Na terytorium Libertalii wszyscy są równi, nie ma niewolnictwa, rasizmu ani prześladowań religijnych. Po kilku latach kres pirackiemu państewku kładzie najazd Malgaszów.

  • 1686 r. - Król Francji Ludwik XIV ogłasza Madagaskar swoją posiadłością (tylko formalnie).

  • Ok. 1700 - 1720 r. - Złoty okres piractwa, głównie brytyjskiego, na wodach Madagaskaru.

Piraci atakują statki na całym zachodnim Oceanie Indyjskim. Ich bazą jest swoista republika piratów z własnymi prawami i tradycjami na wyspie Sainte Marie przy północno-wschodnim brzegu Madagaskaru.

  • XVIII w. - Na Madagaskarze osiedla się brytyjski pirat z Jamajki James Plantain. U ujścia rzeki Antanambalana buduje twierdzę. Dla zdobycia pięknej wnuczki władcy państewka Masselege napada i niszczy to państwo. Myśli o podboju całego Madagaskaru i rzeczywiście staje się stopniowo najsilniejszym władcą na wyspie. W końcu jednak bunty ludności zmuszą go do ucieczki na Wybrzeże Malabarskie pod opiekę potężnego Angrii.

  • XVIII w. - Na zachodnim wybrzeżu Madagaskaru istnieją plemienne państwa malgaskie Menabe (Sakalawa) i Bueni (na północ od pierwszego). Na południowo-wschodnim wybrzeżu wyspy funkcjonuje szereg małych państewek: Antesaka, Antemuru i Antambahuaka. Imerina z centrum Madagaskaru przekształca się w państwo Hova o strukturze feudalno-niewolniczej. Twórcą tej lokalnej potęgi jest Andriantsimitoviaminandriana, który jako król Ambohimanga zakłada dynastię Merina (Andriana). Imerina płacą trybut silniejszemu Menabe.

  • 1745 r. - W królestwie Ambohimangi rodzi się sławny wojownik Ramboasalama.

  • 1746 - 1768 r. - Powstaje pierwsza francuska posiadłość na południowym wybrzeżu Madagaskaru, jest to Fort Dauphin, faktoria handlowa i zarazem baza wypadowa do dalszych podbojów.

  • 1750 r. - Po kilku zbrojnych wyprawach Brytyjczyków i Francuzów na wysepkę Sainte Marie centrum piractwa madagaskarskiego upada, a Francja ogłasza wyspę swoją posiadłością.

Państwem Hova rządzi w tym czasie Andriambelomasina, daleki krewny Ambohimangiego.

  • 1768 - 1770 r. - Załamuje się próba kolonizacji Madagaskaru przez Francuza Maudave.

Główną przyczyną jest niechęć francuskich kupców z Ile de France (Mauritius), którzy obawiają się konkurencji.

  • 1770 - 1780 r. - Francuz Nicolas Mayeure prowadzi pierwszą wyprawę badawczą do wnętrza Madagaskaru.

  • 1773 - 1776 r. - Podpułkownik Móric Benyovszky, od roku w służbie Francji, zakłada francuską kolonię na Madagaskarze, a nawet zostaje obwołany królem wyspy. Kiedy jednak król Francji odrzuca jego plan wykorzystania nowego lądu, Benyovszky przechodzi na służbę w armii austriackiej, a potem na krótko wraca na Węgry. Bez powodzenia proponuje Amerykanom zajęcie Madagaskaru (wizyta w USA w 1782 r.), a w końcu sam przyjeżdża na wyspę w 1785 r. i opanowuje francuską faktorię handlową Foulpointe (późniejsza Mahavelona) nad Zatoką Św. Antoniego. Buduje forty i planuje utworzenie własnego państwa przy pomocy władców plemiennych jak na przykład wodza Hiawi z Foulpointe. Ostatecznie ginie w walce z Francuzami, broniąc swojej stolicy Mauretanii (1786). Jego pamiętniki wydane w Londynie (1790), choć nie do końca prawdziwe, staną się bestsellerem, a on sam wzorem awanturnika-obieżyświata.

  • 1776 r. - Francuz d’Apres de Mannovillette rysuje pierwszą dość dokładną mapę Madagaskaru.

  • Do 1783 r. - Andrianjafy, syn Andriambelomasiny, jest władcą Hova. Obala go bunt ludności i zostaje sprzedany do niewoli, lecz brawurowa akcja Ramboasalamy doprowadza do uwolnienia króla i przywraca mu tron. Ramboasalama zostaje adoptowany przez wdzięcznego władcę, który przy tej okazji nadaje Ramboasalamie nowe imię Andrianimpoinimerina. Razem walczą z rebeliantami, a swoją bazą czynią umocniony fort Ilafy. W roku 1786 Andrianjafy zawiera traktat pokojowy z miastem-państwem Antananarivo.

  • 1790 - 1809 r. - W Hova po śmierci Andrianjafy panuje Andrianimpoinimerina (Andrianampoinimerina). Władca buduje potęgę swego państwa, nadaje mu prawa i skupia pełnię władzy. Przestaje płacić trybut królestwu Menabe. W roku 1792 zdobywa Antananarivo (miasto tysiąca wojowników), a rok później ogłasza je stolicą. Do 1794 r. Hova podbije lub zdominuje większość wyspy.

  • XIX w. - Rosną wpływy brytyjskich misjonarzy (anglikanie) w państwie Hova, przede wszystkim dzięki angielskiej broni palnej dostarczanej władcom.

  • 1808 r. - Radama morduje Ramawolahy’ego, najstarszego syna Andrianimpoinimeriny, aby zdobyć tron.

  • 1810 - 1828 r. - Panuje Radama I (syn Andrianimpoinimeriny), król Hova. Dokonuje szeregu najazdów na królestwo Menabe w latach 1820, 1821 i 1822. Dzięki broni palnej podbija 2/3 Madagaskaru.

  • 1828 - 1861 r. - Panuje Ranavalona I Okrutna, królowa Hova.

Jest wdową po Radamie I i wnuczką brata Andrianjafy’ego. Krwawo rozprawia się z innymi pretendentami do tronu. Swoją władzę opiera na arystokracji Imerina i armii. Zaniepokojona rosnącymi wpływami Europejczyków usuwa misjonarzy iodsuwa europejskich doradców, którzy działają na rzecz mocarstw kolonialnych.

Rozwija się malgaskie drukarstwo (pierwsza drukarnia założona w 1828 r.). Dzięki temu w ciągu XIX w. kształtuje się literacki język malgaski, bazujący na kilku austronezyjskich dialektach Madagaskaru z elementami arabskiego, suahili, sanskrytu i francuskiego. Dawny zapis grafiką arabską zostaje zastąpiony literami łacińskimi.

  • 1831 r. - Francuz Jean Laborde po katastrofie statku osiedla się na Madagaskarze i zostaje doradcą Ranavalony I. Buduje malgaski przemysł, zakłady metalurgiczne z centrum w Mantasoa, cementownie, tkalnie i wytwórnie broni palnej. Wygnany po 20 latach za wspieranie interesów Francji zostanie francuskim konsulem zajmującym się Madagaskarem.

  • Od 1832 r. - Trwają próby jednoczenia Komorów: Andriantsoly z Iboina (Madagaskar) usuwa sułtana Boinę Kombo bin Ahmadiego i zajmuje Mayotte, lecz w 1833 r. zostaje wygnany przez sułtanat Mwali (Moheli).

Potem sułtan wysepki Ndzuwani podbija Mayotte (1835). W końcu do władzy powraca Andriantsoly (1836-1841).

  • 1834 r. - Ranavalona I podbija południową część królestwa Menabe.

  • 1838 r. - Podczas negocjacji z Brytyjczykami Ranavalona I zakazuje Europejczykom poruszać się poza miastem Port Tamatave, a cały handel z nimi ma być kontrolowany przez malgaskich urzędników. Brytyjczycy i Francuzi wycofują się więc z wyspy, a francuski okręt ostrzeliwuje Tamatave. Port Tamatave znów zostanie otwarty dla handlu w roku 1853.

  • 1841 r. - Francja podbija i następnie chrystianizuje Mayotte, a do roku 1904 opanowuje całe Komory.

  • 1846 r. - Ranavalona I zajmuje stolicę Menabe i kolonizuje południową część tego królestwa. Z drugiej strony jednak nie wprowadza osadników Hova do dwóch głównych miast królestwa Menabe - Do stolicy też zwanej Menabe i do Boina.

  • 1857 r. - Ranavalona I wykrywa spisek Francuzów i swego syna Radamy II zmierzający do narzucenia Madagaskarowi francuskiego protektoratu. Królowa wypędza Europejczyków, a ok. 1000 Malgaszów skazuje na śmierć.

Wielu swoich przeciwników skazanych na śmierć każe zrzucać ze skał w Tsingy (nazwa oznacza Tam, Gdzie Nie Chodzi Się Boso). Jest to szczególne miejsce w zachodniej części wyspy, gdzie wietrzejące wapienne skały przybrały formę skierowanych do góry ostrych iglic, stożków i kolumn. Królowa wykorzystuje te ostre formacje, aby w efektowny sposób pozbywać się wrogów. Czasem posuwa się do szczególnego okrucieństwa, czerpiąc wręcz przyjemność z obserwowania cudzego cierpienia. Każe na przykład zrzucić skazańca w taki sposób, żeby przeżył, a kiedy on ma nadzieję na ocalenie, zrzuca go jeszcze raz.

Krążą legendy o nielicznych, którym udało się uniknąć śmierci i ukryć w licznych jaskiniach. Opowiada się też o duchach ofiar krążących potem po okolicy.

  • 1860 - 1890 r. - Dzięki centralizacji władzy i handlowym związkom z wieloma krajami Madagaskar przeżywa okres szybkiego rozwoju gospodarczego. Powstają manufaktury i kopalnie, rośnie poziom życia mieszkańców.

  • Lata 1860. - Coraz silniejszy napór kolonialny i wpływy kultury europejskiej wywołują protesty Malgaszy. Na fali oporu rozwija się kult czumba. Są to wybrane przez duchy kobiety, w które wcielają się dawni królowie ludu Sakalawa, aby przywracać malgaskie tradycje i powstrzymać europeizację. Czumba tańcem opowiadają historię i przekazują ludziom wolę przodków. W stanach ekstatycznych kontaktują się ze światem duchów, zajmują się też leczeniem i doradzają w sprawach życiowych. Kult czumba spotyka się z ostrym potępieniem ze strony chrześcijańskich misjonarzy, zwłaszcza protestantów.

  • 1861 - 1863 r. - Panuje król Radama II, syn Ranavalony I.

Zezwala Francuzom swobodnie poruszać się po Madagaskarze, co w końcu wywołuje bunt ludności i zabójstwo monarchy. Władzę obejmuje wtedy Rasoherina (1863-1868), wdowa po królu i siostrzenica Ranavalony I.

  • 1865 - 1870 r. - Francuz Grandier bada Madagaskar i kilka razy przechodzi całą wyspę.

  • 1868 r. - Anglikanizm zostaje oficjalną religią Hova i odtąd dominuje na Madagaskarze.

  • 1868 - 1883 r. - W Hova panuje królowa Ranavalona II (siostrzenica Ranavalony I).

  • 1875 r. - W Hova zostaje wprowadzona bezpłatna opieka lekarska na koszt rządu. Rok później powstanie bezpłatna, obowiązkowa szkoła utrzymywana przez państwo.

  • 1882 - 1885 r. - Francuzi najeżdżają Madagaskar i rozbijają armię Hova. W roku 1885 Wielka Brytania oficjalnie uznaje prawa Francji do rządzenia Madagaskarem.

  • 1883 - 1896 r. - W Hova panuje królowa Ranavalona III, daleka krewna Ranavalony II.

  • Od 1892 r. - Francja opanowuje wysepki Kanału Mozambickiego: Glorieuses w roku 1892, a Juan de Nova, Bassas da India i Europa w roku 1897.

  • 1895 r. - Francuska armia zdobywa Antananarivo stolicę Hova. Królowa Ranavalona III zostaje zmuszona do przyjęcia protektoratu Francji, a następnie do abdykacji. Francuzi wywożą królową na Réunion, a potem do Algierii (umrze w 1917 r.). Wywołuje to niespodziewany bunt ludności, którego zwalczanie potrwa kilkanaście miesięcy.

  • 1895 - 1899 r. - Francuskie oddziały obsadzają Madagaskar.

10 tysięcy wojowników z królestwa Menabe rządzonego przez plemię Sakalawa przegrywa dwie bitwy z Francuzami pod Anosimena (14 VIII 1897) i pod Ambiky (30 VIII 1897). Królestwo Menabe walczy z najazdem aż do końca stulecia, mimo że król Toera ginie w roku 1897.

Na początku XX w. opór ludności trwa jeszcze tylko na południu wyspy zamieszkanym przez plemiona Antandroj.

  • 1908 r. - Francja przekształca Komory w swoją kolonię, a w 1912 przyłącza je administracyjnie do Madagaskaru. Wyspy są przede wszystkim producentem przypraw, zwłaszcza wanilii.

  • Ok. 1910 - 1940 r. - Rafia jest głównym produktem eksportowanym z Madagaskaru.

  • 1912 - 1916 r. - Początek walki Malgaszów o wyzwolenie, wybuchają antyfrancuskie zamieszki. Działają pierwsze organizacje niepodległościowe zwane Vy-Vato-Sakelila, czyli zahartowani jak żelazo i skała.

  • Do lat 1920. - Plemię Antandroj z południowego, pustynnego krańca Madagaskaru ciągle nie uznaje zwierzchnictwa Francuzów. Dopiero wprowadzenie koszenili w 1923 r. niszczy kaktusy, które stanowiły podstawę wyżywienia upartego plemienia i Antandroje ostatecznie ulegają kolonizatorom.

  • Lata 1920. - Francuzi tworzą pierwsze rezerwaty przyrody ukierunkowane przede wszystkim na ochronę unikalnej fauny wyspy (małpiatki). Jednym z najciekawszych jest jednak założony w roku 1927 rezerwat Tsingy obejmujący obszar unikalnych wapiennych krasowych form w zachodniej części wyspy.

W ciągu następnych stu lat na Madagaskarze powstanie ponad 50 rezerwatów i parków narodowych mających chronić naturalne środowisko w różnych częściach wyspy.

  • 1929 r. - Wielka antykolonialna demonstracja w Tananariwie stłumiona przez .

  • 1940 - 1942 r. - Wojska brytyjskie stopniowo obsadzają francuski Madagaskar. 5 listopada 1942 r. oddziały Vichy poddają się Brytyjczykom w Fort Dauphin.

  • 1946 r. - Powstaje lewicowa partia MDRM (Mouvement Democratique de Renovation Malgache - Ruch Demokratycznego Odrodzenia Malgaskiego).

  • 1946 r. - Komory zostają oddzielone od Madagaskaru jako terytorium zamorskie Francji, aby zmniejszyć wpływy antyfrancuskich nastrojów panujących na Madagaskarze.

  • 1947 - 1948 r. - W Moramanga zaczyna się antyfrancuskie powstanie. MDRM zostaje zdelegalizowana.

Ginie około 100 tysięcy osób, z czego część zostaje planowa zamordowana. Na przykład w Moramanga wszyscy wykształceni i wpływowi Malgasze zostają zamknięci w wagonach i wymordowani strzałami z armat.

  • 1958 r. - Referendum przeprowadzone wśród ludności Madagaskaru doprowadza do odrzucenia władzy Francji. Powstaje Republika Malgaska, choć jeszcze jako członek Wspólnoty Francuskiej (od 1957 r. stowarzyszona z EWG). Stolicą jest Antananarivo. Języki urzędowe to malgaski i francuski, a w pierwszych latach XXI w. dodatkowo angielski. Na fladze znajdują się trzy pasy: pionowy biały i poziomy czerwony, odpowiadające tradycyjnym barwom używanym przez dynastię Merina, oraz poziomy zielony pas ludu Hova.

Na czele rządu staje Philibert Tsiranana z Partii Socjaldemokratycznej (prezydent 1960-1972). Nowe państwo zamieszkuje ok. 4 milionów ludzi, głównie rolników: plemię Hova (1,25 miliona) w centrum, Betsileo na południe od Hova, Betsimisarak na wschodnim wybrzeżu, Sakalawa na zachodzie. Na północy dominuje plemię Tsimihet zajmujące się hodowlą bydła, a na krańcu południowym myśliwi Antandroj.

Ponad połowa mieszkańców to chrześcijanie, głównie anglikanie, luteranie i katolicy, ponad 1/3 wyznaje różne formy animizmu, a kilka procent wyznaje islam i inne religie.

Madagaskar eksportuje kawę, ropę naftową i wanilię. Z drugiej strony rozwija się przemysł zazwyczaj oparty na rabunkowej eksploatacji zasobów wyspy. Lasy są wycinane, żeby pozyskać drewno, zwłaszcza cenione drewno różane. Na miejscu wycinanych lub ewentualnie wypalanych lasów powstają plantacje lub pola ryżowe, co w ciągu 2-4 lat prowadzi do wyjałowienia i erozji gleby, która szybko przekształca się w lateryt. Wtedy rolnicy wypalają lub wycinają kolejny kawałek lasu.

Niezadługo Madagaskar będzie też celem dla turystów: plaże, nurkowanie, safari (przejazd samochodem przez las i sawannę) z centrum w Antsiranana na północy wyspy. Z czasem wielką atrakcją stanie się park narodowy Tsingy de Bemaraha ze słynnymi wapiennymi formacjami skalnymi, miejsce kaźni za czasów Ranavalony I.

  • 1960 r. - Francja uznaje niepodległość Madagaskaru.

  • 1971 r. - Kryzys ekonomiczny wywołuje w kwietniu rozruchy na południu Madagaskaru. Rośnie napięcie, ponieważ lokalne walki nie ustają i w końcu Francuzi tracą realną władzę.

  • 1972 - 1975 r. - Po lewicowym przewrocie władzę prezydencką obejmuje prosowiecki generał-dyktator Gabriel Ramanantsoa. Po nim urząd prezydenta Madagaskaru na krótko obejmie Richard Radsimandrawa (zamordowany już po kilku miesiącach) i Gilles Andriamahazo (1975).

  • 1974 r. - Po referendum muzułmańskie Komory ogłaszają niepodległość z prezydentem Ahmedem Abdallahem. Stolicą nowego państwa zostaje Moroni. Główne produkty Komorów to wanilia stanowiąca 40% eksportu, rośliny oleiste i kopra.

Przy Francji zaś pozostaje chrześcijańska Mayotte jako baza okrętów wojennych, oraz maleńkie wyspy Glorieuses, Juan de Nova, Bassas da India i Europa. Odtąd trwa wieloletni spór z Madagaskarem roszczącym sobie prawa do tych wysp.

Władze Madagaskaru spierają się też z Komorami o rafę Banc du Geyser znajdująca się między tymi państwami. Rafa jest tak niska, że wynurza się nad wodę tylko podczas odpływu. Stanowi więc ogromne zagrożenie dla statków.

  • 1975 r. - Francuski najemnik B. Denard (1929-2007, uczestnik walk między innymi w Maroku, Kongo i Beninie) za cichym przyzwoleniem Paryża obala prezydenta Komorów (wyjeżdża do Francji) i instaluje na stanowisku Ali Soiliha.

  • 1975 r. - Didier Ratsiraka zwany „czerwonym admirałem”, a wcześniej minister spraw zagranicznych w rządzie Ramanantsoi, dokonuje zamachu stanu i zostaje lewicowym prezydentem Madagaskaru (1975-1993). Ratsiraka zrywa związki ekonomiczne z Francją, nacjonalizuje część przemysłu i rolnictwa, likwiduje partie polityczne stając się dyktatorem. Kraj dostaje się pod wpływy ZSRS i zmierza do komunizmu (konstytucja z 1975 r.). Jednak gospodarka typu socjalistycznego okazuje się niewydolna. Ratsiraka zauważa w końcu, że nawet te gałęzie gospodarki, które kiedyś dobrze się rozwijały po nacjonalizacji podupadają i stają się niedochodowe. Ostatecznie więc Madagaskar musi odnowić ekonomiczne związki z Francją i złagodzić dyktaturę. Dochodzi nawet do wyborów prezydenckich, które wygrywa Albert Zafy (rządzi w latach 1993-1996).

  • 1978 r. - Inspirowany przez Francję wojskowy przewrót na Komorach obala prezydenta Soiliha, który okazał się wrogiem Paryża. Operację znów przeprowadza Denard z 30 białymi żołnierzami: morduje Soiliha (poślubia jedną z jego żon), a Ahmeda Abdallaha czyni zależnym od siebie marionetkowym prezydentem.

Podobno czarownica przepowiedziała wcześniej Soilihowi, że zginie z ręki człowieka z psem. Dyktator kazał więc wybić wszystkie psy na archipelagu i zakazał ich przywożenia. Tymczasem Denard przyjechał ze swoim owczarkiem.

  • 1989 r. - Koniec zimnej wojny i schyłek apartheidu (Denard współpracował z RPA) czynią Denarda niewygodnym dla Francji. W tej sytuacji najemnik postanawia umocnić swoją pozycję: zabija Abdallaha i sam ogłasza się prezydentem Komorów. To jednak niewiele zmienia, bo w grudniu 300 francuskich żołnierzy usuwa Denarda (przenosi się do RPA, a potem do Francji). Nowym prezydentem zostaje M. S. Dżohar.

Francja nadal chce być znaczącą siłą na Oceanie Indyjskim z racji posiadanych tu wysepek z bazami wojskowymi i próbuje odgrywać rolę mocarstwa, jakim była kilkadziesiąt lat wcześniej.

  • Od 1990 r. - Władze Komorów współpracują z AOSIS, organizacją grupującą państwa zagrożone przez rosnący poziom oceanów wywołany przez globalne ocieplenie.

  • 1997 r. - Po przejściowej prezydenturze Norberta Ratsirahonany (1996-1997) wybory wygrywa Didier Ratsiraka i po raz drugi zostaje prezydentem Madagaskaru. Po kilka latach traci jednak wpływy w armii oraz władzę; zostaje obalony przez przewrót w roku 2002. Następnie staje przed sądem, który skazuje go na ciężkie roboty za defraudację 8 milionów dolarów z Banku Madagaskaru. Nowym prezydentem zostaje wtedy Marc Ravalomanana (do 2009 r.).

Gospodarka Madagaskaru opiera się na plantacjach kawy, wanilii (największy ośrodek to Antalaha) i innych upraw oraz na przemyśle wydobywczym. Szczególnie znane są kopalnie szafirów dostarczające ok. 40% wszystkich szafirów na światowym rynku. Większość kopalni to głębokie na ponad 20 m pionowe szyby wykonywane przez pojedynczych poszukiwaczy. Szyby nie są zabezpieczone, więc co pewien czas dochodzi do tragicznego wypadku, kiedy ściana wykopu się zapada, grzebiąc poszukiwacza. Ogromnym problemem jest wycinanie lasów, aby pozyskać drewno, więc w roku 2000 rząd zakazuje eksportu cennych gatunków drewna. W praktyce jednak wycinka trwa, a rzadkie chronione gatunki zwierząt są nielegalnie chwytane i przemycane za granicę, gdzie prywatni hodowcy chętnie je kupują.

  • Od końca XX w. - Coraz więcej turystów odwiedza Madagaskar, chociaż zaplecze hotelowe i restauracyjne dopiero zaczyna się rozwijać.

Wyspa ma niewiele dróg samochodowych, chociaż działają liczne przedsiębiorstwa autobusowe i tylko dwie linie kolejowe: jedna łączy stolicę Antananarivo z głównym portem Madagaskaru w mieście Toamasina, a druga biegnie z miasta Fanarantsoa do portu Manakara.

  • 1999 r. - Denard jeszcze raz opuszcza Francję i dokonuje zamachu stanu na Komorach. Jednak już po tygodniu usuwają go francuscy żołnierze, a Denard ponownie wraca do Francji i znów unika więzienia.

Komory zaś w roku 2001 przekształcą się w federację.

  • XX/XXI w. - Madagaskar zamieszkuje ponad 25 milionów ludzi należących do kilkunastu plemion.

  • 2008 - 2009 r. - Korupcja we władzach Madagaskaru powoduje antyrządowe zamieszki, w których ginie kilkadziesiąt osób i kilka budynków zostaje spalonych. W roku 2009 dochodzi do wojskowego puczu. Urząd prezydenta a w rzeczywistości dyktatora obejmuje Andry Rajoelina, który utrzyma władzę do 2014 r. Po przerwie ponownie zostanie prezydentem w 2019 r. Wesprą go wtedy najemnicy z rosyjskiej Grupy Wagnera, walcząc z opozycyjną partyzantką. Władze Madagaskaru nie tylko płacą najemnikom, ale też zawierają umowy handlowe z Rosją i pozwalają stacjonować na Madagaskarze rosyjskim jednostkom wojskowym.

  • 2009 r. - Referendum na Mayotte decyduje o przekształceniu wysepki z terytorium w zamorski departament Francji (oficjalnie w roku 2011), co daje mieszkańcom prawa równe z obywatelami francuskimi w Europie.

  • 2020 r. - Pandemia Covid-19.