Epoka Jüan (Yuan)

Od 1264 r. - Centrum mongolskiej władzy w Chinach, gdzie rezyduje Kubiłaj-chan jest spalone Dadu (Wielkie Miasto, Tatu, dawne Nancing lub Ci) późniejszy Pekin. To jednak nie zraża mongolskich władców, którzy mieszkają w swoich namiotach stawianych obok ruin domów.
Od 1267 r. - Kubiłaj-chan odbudowuje zrujnowane Dadu jako nowe miasto przez ludy tureckie zwane Chanbałyk (Miasto Chana).

Jak głosi legenda doradcy Kubiłaj-chana Liu Bowen i Jao Guangxiao mają opracować dwa projekty miasta, lecz okazuje się, że narysowali ten sam plan, ponieważ obu doradzał bożek-chłopiec Neża (buddyjski Nalakuwara albo Nalakubala, ośmioręki syn boga nieba Waisrawany, jednego z dwudziestu Dewów). Tak powstaje miasto symbolicznie odpowiadające ciału Neży. Główna brama Qian Men na południu to głowa. Osiem bram położonych po wschodniej i zachodniej stronie miasta to osiem ramion bożka. Na północy miasta znajdują się dwie dalsze bramy - nogi. Całość ma kształt kwadratu zgodnie z kształtem ziemi przyjętym w dalekowschodniej mitologii i geografii. Mózgowi odpowiada położone na południu Miasto Cesarskie (Żeng Jang Men) otoczone odrębnym murem i niedostępne zwykłym ludziom. Z Dadu łączy go plac Niebiańskiego Spokoju (Tiananman) odpowiadający twarzy bożka Neży. Ulice przecinają się pod kątem prostym, a główne trakty mają imponującą szerokość kilkunastu metrów, gdzie może obok siebie galopować nawet dziewięciu jeźdźców na koniach.

Dzielnice mieszkalne są podzielone na hutongi, czyli domostwa zbudowane wokół centralnego placu z jednym tylko wyjściem na ulicę. Z ulicy zaś widać tylko ścianę i bramę wejściową. Każdy hutong należy do jednej wspólnoty, zwykle rodziny. Co ciekawe podział na hutongi ustalony w XIII w. przetrwa ponad 700 lat.

Miasto Kubiłaj-chana jest wyjątkowe, ponieważ nie powstaje ani nad morzem, ani nad rzeką, lecz w środku półpustynnej równiny. Bardzo szybko więc okazuje się, że wielkim problemem jest woda. Według legendy Dadu powstało na miejscu gorzkiego morza zamieszkanego przez smoki (co według niektórych przypuszczeń może odpowiadać płytkiemu zbiornikowi istniejącemu tu pod koniec zlodowacenia). Neża pokonuje smoki i więzi je pod specjalną pagodą, a gorzkie morze wreszcie wysycha. Wtedy jednak król smoków podejmuje próbę zniszczenia Dadu odbierając studniom wodę. Na szczęście murarz Gao Liang powstrzymuje smoka, choć sam przy tym tonie. Mimo to woda w większości miejskich studni jest słonawa, a jedyne słodkowodne Źródło Jadeitowe ma zaopatrywać przede wszystkim cesarza.

Dopiero z czasem powstaną nieliczne studnie ze słodką wodą, a i to podobno tylko dzięki pewnemu dziwacznemu zdarzeniu. Otóż według legendy jakiś tajemniczy podróżny był niegdyś bardzo niezadowolony ze słonawej herbaty podanej mu w Dadu, a dowiedziawszy się, jakie problemy mają mieszkańcy miasta, wyjął złotego wija i wysłał na ulice. Odszedł z miasta w nieznanym kierunku, ale w ciągu kilku dni w Dadu pojawiły studnie ze słodką wodą i, co charakterystyczne, na planie miasta tworzą kształt wielkiego wija. Mimo to aż do 1911 r. cesarz będzie pił wodę wyłącznie z Jadeitowego Źródła przywożoną mu codziennie do pałacu.

Niezależnie od tych legend wiadomo, że na polecenie Kubiłaj-chana powstaje imponujący projekt inżynierii wodnej: kilka strumieni w górach zostaje skierowanych do wspólnego koryta, które dalej prowadzi wodę aż do stolicy. Co ciekawe konstrukcja będzie działała jeszcze w XXI w.

Poza tym Kubiłaj-chan każe zbudować na północ od miasta sztuczne stawy otoczone ogrodami, które mają służyć władcy, jego rodzinie i arystokratom. Dopiero w XX w. po obaleniu chińskiego cesarstwa te miejsca zostaną udostępnione ludności.

1271 r. - Kubiłaj-chan ogłasza się cesarzem Chin i zakłada dynastię mongolską Jüan.
Od 1271 r. - Nowi władcy Chin z dynastii Jüan początkowo ściśle odgraniczają Mongołów i Chińczyków, a nawet próbują nadal prowadzić koczowniczy tryb życia. Jednak Mongołowie, reprezentujący prymitywną kulturę koczowników, szybko ulegają sinizacji - przejmują chińskie zwyczaje i język i w końcu wtapiają się w miejscową ludność. Jedynie tradycja każe im podkreślać mongolskie pochodzenie i związki ze stepowym, dzikim krajem na północy.

Z drugiej strony nowe elity wywodzące się spośród mongolskich najeźdźców często nie do końca identyfikują się z Chinami, które traktują jako wojenną zdobycz. Narzucają bardzo wysokie podatki, aby finansować politykę ekspansji i rozbudowę armii, lecz to oznacza ubożenie chłopów i rzemieślników. Na domiar złego administracja dynastii Jüan jest skorumpowana, oparta na łapówkach i nepotyzmie, co oczywiście przekłada się na decyzje, które nie zawsze są racjonalne i korzystne dla gospodarki.

W tej sytuacji Chińczycy zachowują świadomość obcości dynastii Jüan, a najbogatsze, miejscowe rody uparcie głoszą konieczność wyzwolenia Chin, co jest zrozumiałe, bo mogłoby oznaczać powiększenie ich własnych wpływów. Na dodatek południowe Chiny nadal pozostają pod władzą chińskiej dynastii Sung, przez kilka lat stanowiąc przeciwwagę dla obcych rządzących resztą kraju.

Wkrótce władcy Jüan znoszą przepisy ograniczające możliwość sprawowania wysokich urzędów przez Chińczyków i charakterystyczną cechą nowej władzy staje się ogromna tolerancja, o ile dana idea nie zagraża mongolskiej dynastii. Kwitną więc konfucjanizm, buddyzm, zwłaszcza w odmianie lamaistycznej, nestorianizm (matka Kubiłaj-chana była nestorianką), islam i nawet katolicyzm (w 1307 r. w Pekinie powstaje arcybiskupstwo a pierwszym arcybiskupem zostaje przybyły z Europy Montecorvino). Jedyną ideologią nietolerowaną przez Mongołów jest taoizm, który jest tak głęboko chiński, że wzbudza niepokój potomków dawnych najeźdźców z północy.

Tolerancja, szerokie kontakty handlowe i swoboda w ekonomii umożliwiają powstawanie prywatnych przedsiębiorstw, zwłaszcza kupieckich, oraz banków nastawionych na obrót pieniądzem traktowanym jak towar.

Morskie dżonki osiągają nawet kilkadziesiąt metrów długości (kilka masztów i pokładów, 1000 osób załogi) i wodoszczelne grodzie, czyli ściany dzielące kadłub, co zapobiega zatonięciu statku w razie przebicia części kadłuba. Kupcy i żeglarze utrzymują kontakt z Indochinami, Indiami, Zatoką Perską i wschodnią Afryką

1272 r. - Według tradycji wenecki kupiec Marco Polo przez Pamir dociera do Chin i podobno przebywa tam do roku 1292. Niestety, nie wymieniają go żadne chińskie dokumenty, chociaż europejska opowieść głosi, że Polo został rzekomo wysokim dostojnikiem na cesarskim dworze. Spisana przez Rustichellego relacja z podróży Wenecjanina jest miejscami dość fantastyczna, a czasem może budzić wątpliwości. Nie ma w niej na przykład informacji o Wielkim Murze ani o herbacie. Wspomina za to legendarne Państwo Księdza Jana istniejące podobno na północy, co być może odpowiada wspólnocie nestorian. Marco Polo opowiada o Xanadu, wielkim, niesamowicie bogatym mieście zbudowanym jako letnia rezydencja władcy na stepie w południowo-wschodniej Mongolii. Wenecjanin zachwyca się bogactwem i wspaniałą organizacją państwa, ale nie zauważa, że większość chińskich chłopów żyje w nędzy powodowanej między innymi przez rabunkową gospodarkę i nadmierne podatki narzucone przez mongolską dynastię.
1274 r. - Zakończenie odbudowy Dadu, czyli Pekin. Po siedmiu latach intensywnych prac powstaje największe w tym czasie miasto świata, gdzie mieszka blisko pół miliona ludzi.

Do końca XIII w. Xanadu zostaje porzucone i zapomniane, ponieważ rozbudowują się Dadu i nowa letnia rezydencja władców z dynastii Jüan.

1274 r. - Nieudana wyprawa floty chińsko-mongolskiej, mająca na celu podbój Japonii.
1275 - 1279 r. - Podbój resztek państwa Południowych Sung przez Mongołów i obalenie cesarza Ti Ping (1278-1279, brat Tuan Tsunga). Ostatni z dynastii giną walcząc, lub toną w Morzu Południowochińskim. Według jednych opowieści popełnili honorowe samobójstwo, a w opinii innych nie zdołali przeprawić się przez niebezpieczne wody.
Do 1279 r. - Ostateczna likwidacja dynastii Sung i podbój całego terytorium Chin łącznie z ich najdalszymi południowymi krańcami, które najdłużej opierały się mongolskim najazdom.

Chińsko-mongolska armia z tej epoki należy do najlepszych na świecie zarówno pod względem jakości uzbrojenia, jak też z punktu widzenia wyszkolenia i karności samych żołnierzy. Jej charakterystyczną cechą są łuskowe, elastyczne pancerze okrywające dużą część ciała żołnierza a czasem także konia. Poza tym żołnierze posługują się rozmaitą bronią białą od zakrzywionego miecza po włócznie, dzidy i halabardy z różnymi ostrzami. Bronią dalekiego zasięgu są łuki, często refleksyjne, katapulty miotające pociski na odległość 100 m, proste armaty, rakiety napędzane prochem i wypełnione prochem granaty. Znana jest też broń chemiczna (gazy, trucizny) i latawce używane do przenoszenia ognia na umocnienia przeciwnika.

1279 r. - W Dadu powstaje Cesarskie Kolegium Astronomii zajmujące się obserwacją nieba oraz sprawami kalendarza i astrologią. Przetrwa aż do roku 1437, kiedy ustąpi nowemu cesarskiemu obserwatorium.
1281 r. - Druga inwazja mongolskiej floty na Japonię. Gwałtowny wiatr nazwany Kamikadze rozbija mongolsko-chińską flotę, a japońscy żołnierze wybijają niemal całą armię pozbawioną możliwości wycofania się lub otrzymania wsparcia.
Koniec XIII w. - Chińskie próby opanowania szlaków handlowych wokół Indochin, zakończone jednak niepowodzeniem, nawet mimo zakładania faktorii na wybrzeżu.

Flota chińsko-mongolska, mimo początkowych sukcesów, ostatecznie ponosi klęskę w wyprawach przeciw Czamom (1282), Wietnamowi (1287) i Jawie (1293).

27 IX 1290 r. - Katastrofalne trzęsienie ziemi w Chihli zabija ok. 100 tysięcy ludzi.
1292 r. - Chiński myśliciel Kuo Szu-tsing kończy prace przy budowie kanału łączącego Morze Żółte ze stolicą Dadu (Pekin). Dzięki temu miasto wchodzi w okres rozkwitu, rozwija się handel sięgający Japonii, Indochin i Indonezji.
1294 r. - Śmierć Kubiłaj-chana, największego władcy dynastii mongolskiej.

Władzę obejmuje jego wnuk Temür pod chińskim imieniem Cz’eng Tsung (1294-1307).

XIV w. - Czang San-feng, mędrzec taoistyczny, autor rozpraw o mistycznej alchemii. Twórca sekty Wudang oraz nowej szkoły gimnastyki i sztuki walki tai-czi, opartej na tradycjach sięgających II-VII w. Słynie ze zdrowia i sprawności.
XIV w. - Dżuma, zwana ko-ta-wen (boli-boli) albo ta-wun (bąblowa epidemia) wywołuje jedną z najgroźniejszych epidemii w dziejach Chin od czasu tragicznej pandemii z VII w.

Epidemia w połączeniu z powszechną biedą i niedożywieniem zabijają ponad 80% wszystkich mieszkańców Niziny Chińskiej. Choroba rozprzestrzenia się nie tylko w Chinach, ale też w całej strefie Wielkiego Stepu, w Azji Środkowej, Indiach i Europie.

Od XIV w. - W Cingteczen rozkwita przemysł porcelanowy. Dzieła miejscowych rzemieślników (w tym słynne zielonkawe celadony, porcelana czarna i w kolorze granatu) są poszukiwane w całej Eurazji i Afryce. Sławę stolicy porcelany Cingteczen utrzyma do XVIII w. (podupadnie w XIX-XX w.). Popularność zdobywa porcelana pokryta przezroczystym szkliwem, barwiona kobaltem i zaczynają się eksperymenty z czerwonymi barwnikami miedziowymi.
1308 r. - Za cesarza Wu Tsunga (1307-1311, bratanek Cz’eng Tsunga) wybucha pierwsze antymongolskie powstanie chłopów pod wodzą tajnej organizacji Biały Lotos. Bezpośrednią przyczyną buntu są niedobory żywności związane z globalnym ochłodzeniem, słabymi deszczami monsunowymi i nieurodzajem oraz wysokimi podatkami.

Buntownicy pod hasłami zniesienia wyzysku głoszą konieczność usunięcia obcej dynastii. Niepokoje przeciągają się na panowanie Żen Tsunga (1311-1320, brat Wu Tsunga)

1322 r. - Za rządów cesarza Jing Tsunga (1320-1323, syn Żen Tsunga) wybucha kolejne chłopskie powstanie Białego Lotosu.

Bunt obnaża słabość rządzących. Niegdyś niepokonana mongolska armia okazuje się słaba, pozbawiona broni, dobrych dowódców i niewyszkolona. Władcy Jüan zajęci bardziej dworskimi intrygami i gromadzeniem pryatnego majątku zaniedbali armię i w obliczu powstańców muszą zwracać się o pomoc do coraz potężniejszych arystokratów dysponujących własnymi oddziałami zbrojnymi.

1323 - 1328 r. - Rządy Tai-ting Ti (bratanek Cz’eng Tsunga) otwierają schyłkowy okres dynastii Jüan.

Potem panują jeszcze Wen Tsung (1328-1329, 1329-1332, syn Wu Tsunga), Ming Tsung (1329, brat Wen Tsunga) i Ning Tsung (1332, syn Ming Tsunga).

Plony są słabe, ponieważ ochłodzenie ogranicza intensywność deszczów monsunowych. Skorumpowana administracja i wysokie podatki niszczą gospodarkę, a ludność spychają w nędzę. Kolejni władcy są coraz bardziej zależni od rozgrywek między wielkimi rodami i koteriami na dworze, rządzą krótko i walczą z oporem chińskiej ludności uznającej ich za obcych.

1330 - 1400 r. - Lo Kuan-czung, autor znanego dzieła historycznego Trzy królestwa.
1333 - 1368 r. - Panuje syn Ming Tsunga, ostatni cesarz z dynastii Jüan, Szun Ti znany jako Huizong, ale noszący też mongolskie imię Toghon Temür. Obejmuje tron jako bardzo młody człowiek, nie mając ani doświadczenia, ani osobistych predyspozycji do sprawowania władzy. W rezultacie łatwo ulega wpływom arystokratów z wielkich rodów i dworskim koteriom.

Szczególne wpływy zdobywają matka cesarza Budashiri oraz popierany przez nią wielki kanclerz Bajan, Mongoł z plemienia Merkitów, który próbuje wszystkim narzucić mongolskie obyczaje. Za jego czasów wchodzi w życie między innymi zakaz posiadania broni przez Chińczyków i przepisy ograniczające Chińczykom dostęp do wysokich stanowisk w administracji. To oczywiście wywołuje coraz większą niechęć a nawet nienawiść do Mongołów i dynastii Jüan.

1333 - 1337 r. - Klęska głodu spowodowana przez suszę zabija kilka milionów ludzi osłabiając podupadającą dynastię Jüan.

W 1334 r. powódź przerywa wały w okolicach miasta K’aifeng i Huangho zmienia bieg, płynąc na południe. To powoduje upadek rolnictwa w kilku prowincjach na północy i jego rozwój na południu, a w konsekwencji zmiany w strukturze zaludnienia. Palącym problemem okazuje się transport żywności, głównie zboża, z południa na północ, a przede wszystkim do stolicy Dadu (Pekin), czemu powinien służyć Wielki Kanał.

1335 r. - Cesarz Szun Ti nakazuje stracić uczestników zorganizowanego przez Tanquishi’ego buntu przeciw władcy. Na śmierć zostaje skazana między innymi cesarzowa Danashiri, siostra buntownika, co z radością przyjmuje ulubiona cesarska nałożnica Ki.

Ki (1315-1369/1370), Koreanka znana też jako Qi, Gi lub pod mongolskim imieniem Öljei Khutuk, urodziła się w arystokratycznej rodzinie w Korjo. Władcy Korjo co trzy lata muszą wysyłać do Chin daninę w złocie, srebrze, cennych korzeniach żeńszenia i tkaninach oraz określoną liczbę chłopców i dziewcząt, którzy w Chinach mają służyć jako eunuchowie i nałożnice. Piękna Ki znalazła się wśród tych dziewcząt i trafiła na cesarski dwór. Tam postanowiła zrobić karierę. Wykorzystała swoją urodę, wdzięk, umiejętność konwersacji, znajomość kaligrafii, talent poetycki, zdolności muzyczne i ogromną inteligencję, aby stać się ukochaną konkubiną cesarza, co wywołało zawiść innych konkubin, a przede wszystkim cesarzowej Danashiri.

Po egzekucji Danashiri nową cesarzową Szun Ti chce uczynić Ki, lecz nie zgadzają się na to najważniejsze osoby w państwie, a szczególnie cesarzowa-wdowa Budashiri, ponieważ nigdy dotąd konkubina nie została oficjalną żoną władcy. Cesarz poślubia więc Bajan Khutugh, siostrzenicę wpływowego kanclerza Bajana.

Mimo to sprytna Ki wciąż umacnia swoją pozycję na dworze, a po urodzeniu dziecka (1339) zostaje drugą żoną cesarza Szun Ti (1340). Dzięki kolejnym intrygom oraz bierności cesarza ambitna Ki praktycznie przejmuje rządy w państwie.

Od ok. 1340 r. - Cesarzowa Ki okazuje się niezwykle sprawną administratorką, która potrafi zaplanować i przeprowadzić kolejne przedsięwzięcia. Za jej rządów Chiny wchodzą w okres względnego spokoju i rozwoju ekonomicznego. Z drugiej strony na cesarskim dworze rozwija się spisek skierowany przeciw potężnemu kanclerzowi Bajanowi. Na czele stoją brat i bratanek Bajana, którzy rozumieją, że jego antychińska polityka prowadzi do katastrofy. Spiskowcy wykorzystują nieobecność kanclerza, który wyjechał na polowanie, zajmują pałac, a potem wypędzają Bajana. Niedługo potem stanowisko kanclerza przejmuje bratanek Bajana Toqto’a (Toqtogha lub po chińsku Tuotuo, 1314-1356), świetnie wykształcony intelektualista wychowany w duchu konfucjańskim i znawca historii. Jego dzieło opisujące losy dynastii Liao, Jin i Sung wzbudza kontrowersje na cesarskim dworze, bo dynastia Liao miała „barbarzyńskie”. czyli niechińskie pochodzenie.

Jako kanclerz Toqto’a proponuje istotne reformy, między innymi usprawnienie transportu żywności z południa na północ kraju poprzez skierowanie Huangho do południowej części Wielkiego Kanału. To zwiększyłoby możliwości żeglugi i ilość żywności dostarczanej na północ. Niestety, jego wysiłki spotykają się z niechęcią części arystokracji, a zwłaszcza wszechwładnej Ki, i po czterech latach Toqto’a zostaje zmuszony do rezygnacji z urzędu. Wyjeżdża zatem ze stolicy.

Jednak pogłębiający się kryzys państwa przekonuje cesarza, że pomysły Toqto’a mogłyby zaradzić nadciągającej katastrofie. Wielki kanclerz zostaje więc wezwany z powrotem w 1349 r. i zaczyna wprowadzać w życie swój ambitny projekt ulepszenia Wielkiego Kanału, aby usprawnić komunikację ze stolicą i transport zboża.

1351 r. - Gwałtowna powódź przerywa wielką tamę na Huangho: pochłania tysiące ofiar, niszcząc budynki i pola uprawne. Niezmiernie trudna sytuacja zmusza władze centralne do zebrania 150 tysięcy chłopów i 20 tysięcy żołnierzy dla naprawienia powstałych szkód, co organizacja Biały Lotos wykorzystuje do wywołania serii antyrządowych buntów między innymi na południu państwa, na granicy chińsko-tybetańskiej i w Mandżurii.

Oddziały buntowników opanowują wkrótce kilka prowincji, a nawet zagrażają stolicy w Dadu. Powstańcy wyróżniają się czerwonymi turbanami na głowach, które czynią swoim znakiem rozpoznawczym. Buntownicy mają przewagę liczebną i cieszą się poparciem ludności, lecz brakuje im dyscypliny, organizacji i sprawnego dowództwa. W końcu zimą 1353/1354 r. zostają rozbite przez regularną armię wysłaną przez wielkiego kanclerza Toqto’a, chociaż lokalne walki z rozproszonymi oddziałami Czerwonych Turbanów będą trwały jeszcze kilka lat.

1354 r. - Mimo sukcesu wielkiego kanclerza Toqto’a w walce z Czerwonymi Turbanami w stolicy Dadu wybucha głód. Przyczyną jest zatrzymanie dostaw żywności z południowych Chin spowodowane przez japońskich piratów na morzu oraz przez blokadę Wielkiego Kanału wewnątrz lądu. Lokalny watażka i przemytnik soli Szang Sziczeng (Shang Shicheng) opanował bowiem Gaoyu, ogłosił się władcą „Wielkiego Czou” (Zhou) i zablokował Wielki Kanał żądając wysokich opłat za transport zboża.

W tej sytuacji Toqto’a wysyła armię, która oblega Gaoyu i jest już bliska zwycięstwa, kiedy cesarz nagle go dymisjonuje. Zaskakująca decyzja była rezultatem intryg cesarzowej Ki oraz jej syna Biligtü, następcy tronu, który obawiał się zbyt inteligentnego i niebezpiecznie skutecznego kanclerza. Toqto’a wyjeżdża na południe do prowincji Junnan, lecz wkrótce i tam dosięga go zawiść następcy tronu: na jego rozkaz wybitny historyk, skuteczny wódz i reformator państwa zostaje otruty w 1356 r.

Dynastii Jüan zaś pozostało już tylko kilka lat.

1362 r. - Ostateczne stłumienie powstania Czerwonych Turbanów.

Mimo to nadwerężona zmaganiami militarnymi dynastia mongolska nigdy już nie odzyska dawnej siły i nie potrafi w pełni opanować całego terytorium państwa, gdzie mnożą się niewielkie, choć dokuczliwe powstania. Sytuacji nie ułatwia też zła sytuacja w rolnictwie związana z wieloletnimi niedoborami deszczów monsunowych a lokalnie z niszczycielskimi powodziami. Podatki z jednej strony są tak wysokie, że rujnują chłopów, a z drugiej nie wystarczą do utrzymania sprawności struktur państwa, a zwłaszcza armii.

1363 - 1367 r. - Mnich-żebrak Czu Jüan-czang (Hong Wu) zbiera rozproszone grupy Czerwonych Turbanów, w czym pomaga mu taoistyczny wróżbita Czang Czung (przepowiedział, że buntownik zostanie cesarzem).

Kilka lat wcześniej siedemnastoletni wtedy Czu Jüan-czang przekonał się o nieudolności mongolskich władz i ich obojętności na los chińskich chłopów. Po katastrofalnej powodzi, gdy wylanie wód Huangho zniszczyło wielkie obszary rolnicze, cała jego rodzina umarła z głodu, a on błąkał się po kraju żebrząc. W końcu znalazł schronienie w klasztorze. Kiedy zas mongolska armia zniszczyła klasztor, przyłączył się do powstańców. Okazał się świetnym wojownikiem i wkrótce został dowódcą. Dzięki swoim zdolnościom i odwadze zgromadził tysiące ludzi gotowych do walki.

Czu Jüan-czang stopniowo wypiera armię cesarza z południa Chin, a swoją stolicą ustanawia miasto Nankin.

Walczy też z Czen Ju-liangiem, innym przywódcą powstańców. Przed decydującą bitwą, kiedy siły Czu Jüan-czanga zostały poważnie nadwątlone i wynik przyszłej bitwy był niepewny, Czang Czung powiedział, że Czen Ju-liang już zginął, lecz to jest ukrywane. Poradził zatem, by przed żołnierzami wroga odczytać mowę pogrzebową. Pomysł sprawdził się: na wieść o śmierci Czen Ju-lianga jego zwolennicy zrezygnowali z walki.

1367 - 1368 r. - Na rozkaz Czu Jüan-czanga generał Sü Ta wyrusza na północ i bez większych trudności zdobywa Dadu, czyli Pekin. Cesarz Szun Ti ponosi śmierć. Tysiące mieszkańców miasta giną z ręki zdobywców, a masowe gwałty, tortury i rabunek trwają wiele dni. Duża część ludności i ocalałe resztki mongolskich oddziałów uciekają.

Wśród uchodźców jest też cesarzowa Ki, która nie mogła liczyć na łaskę zwycięskich buntowników, więc wraz z grupą towarzyszących jej dworzan ucieka do Mongolii, aby już nigdy nie wrócić.

← Pięć Dynastii i Sung Epoka Ming →