Monowie Pjü i Thaton, Arakanowie, Pagan, Pegu, Ava, Szan i Birma
Od końca 2. tysiąclecia p.n.e. - Przodkowie tybetańskich plemion Karen, Birma, Kaczin i Czin, zajmują od północy żyzne doliny nad Irawadi; austroazjaci trwają w górach i na południu.
Ustala się lądowy szlak Indie - Chiny przez dolinę rzeki Chindwin (użyją go na przykład rzymscy posłowie jadący do Chin w 97 i 121 r. n.e.).
3325 r. p.n.e. - Według legendarnej historii Arakanów w tym roku ich przodkowie zakładają pierwsze królestwo na północno-wschodnim wybrzeżu Zatoki Bengalskiej. Arakańscy historycy wyliczają 243 legendarnych a potem już realnych monarchów rządzących tym państwem do 1784 r. n.e. Udokumentowana historia tego ludu zaczyna się jednak dopiero ok. VI w. p.n.e.
VI w. p.n.e. - W południowej części dorzecza Irawadi rosną wpływy kupców i buddyjskich misjonarzy z Indii.
554 r. p.n.e. - Miejscowa tradycja głosi, że Budda odwiedza miasto Dhanyawadi, ośrodek królestwa Arakanów zwanego potem Rakhine na północno-wschodnim brzegu Zatoki Bengalskiej.
Koniec VI w. p.n.e. - Zgodnie z późniejszymi legendami powstaje stolica państwa Suwarnabhumi w mieście Okkala (późniejszy Rangun) zbudowanym wokół słynnej stupy Szwedagon w osadzie Dagon.
Tradycja wiąże Szwedagon z pochodzącymi z Indii braćmi Tapussą i Bhalliką, pierwszymi uczniami Buddy. Wieźli oni osiem włosów otrzymanych od samego Buddy; ale jeden odebrał im władca królestwa Ajetta, a drugi Jayasena, król Nagów. Potem, jak chcą legendy, pewien mnich wykrada włos przechowywany przez Jayasenę i zabiera na Sri Lankę. Inni jednak twierdzą, że władca miasta Okkala w cudowny sposób odzyskał potem skradzione włosy. Stąd rozbieżności w podawanej liczbie włosów Buddy przechowywanych w Szwedagon: najczęściej mówi się o sześciu, ale inni twierdzą, że jest ich więcej, zwykle osiem.
W Okkala bóg nieba Sakka oraz cztery duchy, Suli, Amyitha, Yawhani i Dakkhina, pomagają braciom nie tylko wybrać miejsce na stupę, lecz także odnaleźć relikwie trzech wcześniejszych Buddów ukryte na wzgórzu Tamagutta: filtr do wody Krakuććandy (Kakusandhy), szatę Konagamany i kij Kaśjapy (Kassapy). Natomiast w innej wersji tej opowieści relikwie wcześniejszych buddów były ukryte w podziemnej komnacie na wzgórzu Singuttara.
Niezależnie od tego, które z tych opowieści są bliższe prawdy w okolicy Okkala powstaje wyjątkowa stupa Szwedagon, która według powszechnych wierzeń jako jedyna na świecie zawiera relikwie aż czterech buddów. Nic dziwnego zatem, że zgodnie z miejscową tradycją przed złożeniem relikwii do wykopanej jamy nastąpiła seria cudownych uzdrowień niemego, głuchego i chromego, a z nieba spadł deszcz klejnotów. Potem bóg Sakka przykrył jamę kamienną płytą, na której powstała stupa.
Niestety, po śmierci Buddy jego nauki tracą zwolenników wśród Monów, ośrodek w Dagon przestaje przyciągać pielgrzymów i w końcu stupa popada w zapomnienie, a wzgórze Tamagutta porasta dżungla.
III w. p.n.e. - Według opowieści Monów a potem Birmańczyków 256 lat po parinirwanie, czyli śmierci Buddy Śakjamuniego, do Thaton w królestwie Monów przybywają z Indii dwaj święci starcy Sona i Uttara, aby ponownie zaszczepić tam buddyzm. Na życzenie miejscowego władcy o imieniu Sirimasoaka odszukują zapomniane miejsca kultu. Wzgórze Tamagutta oczyszczają z drzew i odkrywają ruiny porzuconej stupy Szwedagon, która zostaje odbudowana i wkrótce staje się duchowym centrum Monów oraz celem pielgrzymek z całej buddyjskiej Azji.
II - I w. p.n.e. - Nad środkową Irawadi austroazjatyckie ludy Pjü (Mon) zakładają rolnicze państwa-miasta w tym: Binnaka, Mongamo, Pjü-Szrikszetra i Halingyi. Czerpią zyski z handlu na szlaku z Chin wzdłuż doliny Irawadi do Pjü-Szrikszetra i dalej morzem do Indii lub Indonezji. Hegemonię zdobywa Pjü.
Kulturowo Pjü jest związane z Indiami; mieszkańcy są w większości hinduistami a po części buddystami. Gospodarka kraju opiera się na rolnictwie oraz handlu pomiędzy Indiami i Chinami. Sławę zdobywają rubiny wydobywane nad Irawadi: ten rejon Indochin będzie największym producentem rubinów w Starym Świecie. Podzwrotnikowe lasy dostarczają cennych gatunków drewna (na przykład tekowiec) eksportowanych stąd między innymi do Indii. Domy są budowane z drewna a pałace z cegły. Podstawą wyżywienia ludności staje się ryż.
II w. n.e. - Za panowania Czandra Surji w Dhanyawadi (Rakhine) powstaje posąg Buddy zwany Mahamuni, jeden z najświętszych buddyjskich obiektów na świecie. Według późniejszych legend słynny posąg został odlany ok. 554 r. p.n.e., kiedy Budda rzekomo odwiedził miasto.
107 - 152 r. n.e. - Thamudarit, król ludu Birma. Zakłada miasto i państwo Pagan (Bagan, Pukan) nad górną Irawadi.
Druga połowa II - VI w. - Kolejni władcy Pagan umacniają państwo: Yathe Kyaung (152-167), Pyu Sawhti (167-242), Htiminyin (242-299), Yinminpaik (299-324), Paikthinli (324-344), Thinlikyaung (344-387), Kyaungdurit (387-413), Thihtan (413-439), Thuyai (439-494), Tharamunhpya (494-516), Thaiktaing (516-523), Thilikyaungnge (523-532).
IV w. - Zaczyna się rozkwit budownictwa w Pjü, co jest wyrazem siły i bogactwa państwa.
327 r. - Ośrodek władzy Arakanów w Rakhine przenosi się z Dhanyawadi do miasta Waithali (Vesali), co jest związane ze zmianą panującej dynastii. Królestwo wchodzi w epokę kulturowego rozkwitu trwającą do roku 818. W tym czasie buddyzm staje się religią dominującą, rozwija się dalekosiężny handel.
VII w. - Początek literatury w języku mon pisanej przy pomocy pisma zapożyczonego z Indii.
VII - VIII w. - Szczyt potęgi Pjü z nową stolicą w Halingyi (Prome). Państwo opiera się naporowi ludów tybetańskich z północy. Według świadectw chińskich władcy Pjü panują nad 18 mniejszymi księstwami (w tym Binnaka i Mongamo).
IX w. - Monowie zakładają państwa Thaton (Taton) i Pegu: tereny Monów w południowej części basenu Irawadi noszą nazwę Ramanadesza (Ramannadesa), w opozycji do północnej części, zdominowanej przez ludy chińsko-tybetańskie. Nad Irawadi napływają Monowie uciekający z Haripunczaja: przynoszą buddyzm, odtąd dominujący nad hinduizmem.
IX - X w. - Plemiona chińsko-tybetańskie zakładają kilka niewielkich państewek w dorzeczu Irawadi, lecz nie potrafią zagrozić Pjü ani mniejszym państwom Monów dalej na południu.
818 - 1429 r. - Okres Laymro (Lemro) w dziejach arakańskiego królestwa Rakhine. Przedstawiciele panującej rodziny budują kolejne miasta jako ośrodki władzy i kultury skoncentrowane w rejonie rzeki Laymro. Tak powstają kolejno królestwa Sambawa i Pyinsa (do 1103 r.), a później Darin, Khreik oraz Laungkrat.
849 r. - Po załamaniu Pjü (zniszczonego przez Nan-czao w 832 r.) 34. birmański król Pyinbia umacnia pozycję Pagan. Tę politykę kontynuują jego następcy w ciągu dwóch stuleci: Tannet, Salay Nga Khway, Theinkho (syn Salay), Kunsaw Kyaunghpyu (syn Tannet), Kyiso (koniec X w.) i Sokkate (pierwsza połowa XI w.
Coraz bogatsze miasto Pagan zapełnia się świątyniami i pałacami, przeżywając rozkwit w IX-XIII w.
W tym czasie rozwijają się charakterystyczne dla tych obszarów cylindryczne i dzwonowate stupy, świątynie wieżowe i coraz bogatsze pagody. Najwspanialsze budowle Pagan z tego okresu to hinduistyczna świątynia Nat Hlaung Dżaung (X w.) i buddyjskie: Ngakie Nadaun (X w.), Shwezigon (XI/XII w.), Ananda (XII w.) oraz Mingalazedi (1274 r.).
Początek 2. tysiąclecia n.e. - Przybywające z północy tajskie plemiona Szan (Siam) osiedlają się w basenie rzeki Irawadi i stopniowo wypierają miejscowe austroazjatyckie plemiona Mon.
X/XI w. - Walki plemiennych państewek o dominację nad górnym biegiem Irawadi.
W tym okresie rozwija się literatura buddyjska w języku pali, zwykle wzorowana na indyjskich utworach, zwłaszcza na literackim gatunku rodzaju dżataka znanym nad Irawadi jako zawuthu.
1044 - 1077 r. - Król Anirudda (Anawratha, syn Kunsaw Kyaunghpyu) rozwija państwo Pagan i przekształca w lokalną potęgę po zjednoczeniu plemion birmańskich nad górną Irawadi.
Prowadzi pokojową politykę wobec Monów na południu. Przyjmuje buddyzm terawada, krzewiony przez mnicha Szin Arachona przybyłego z terytorium Monów. Władca czyni zabiegi, aby sprowadzić do Pagan z Indii święte teksty buddyzmu.
Połowa XI w. - Anirudda z Pagan podbija państwa Monów - Pjü i Thaton. W 1057 r. ze zdobytego Thaton wywozi do Pagan ogromne bogactwa, liczne święte teksty buddyjskie, artystów, rzemieślników i uczonych. Podbici Monowie zachowują daleko posuniętą autonomię i silnie wpływają na Birmańczyków stojących na znacznie niższym poziomie rozwoju. Dzięki temu podbojowi Pagan uzyskuje dostęp do morza. Porty zaś stwarzają możliwość rozwoju handlu i bogacenia się państwa. Jest to ważny czynnik decydujący o ekonomicznej potędze Birmańczyków.
1077 - 1084 r. - Tiluin (Sawlu), syn i następca Aniruddy, konsoliduje państwo. Otacza się Monami, zapełnia nimi swój dwór i popiera wpływ ich kultury na Birmańczyków. Zwycięskim hinduistycznym Birmańczykom grozi zniknięcie w wyższej cywilizacji buddyjskich Monów. Słabną spory między ludami, a mieszkańcy Thaton i Pjü oraz Birmańczycy zaczynają się stapiać w jeden naród. Mnisi sprowadzeni z Thaton doprowadzają w Pagan do zwycięstwa buddyzmu hinajana, który wypiera dominujący dotąd kierunek mahajana. Birmańczycy zapożyczają od Monów alfabet.
XII w. - Kolejni w ładcy Kansu I (1084-1113), Alaungsithu (1113-1167) i Narathu (1167-1170, syn Alaungsithu) birmanizują Pagan, usuwają Monów z dworu, a birmański staje się językiem urzędowym. Pagan słabnie na skutek tendencji odśrodkowych, lecz mimo to politykę podziałów kontynuują następni władcy Naratheinkha (1170-1173, syn Narathu) i Narapatisithu (1174-1211).
1190 r. - Czapata, mnich wywodzący się z Monów, reformuje buddyjski kult w Pagan, wzorując się na tradycjach cejlońskich. Odtąd państwo Pagan podlega coraz silniejszym wpływom buddyzmu wadżrajana i kultury Cejlonu.
XIII w. - W Pagan rządzą Nantaungmya (1211-1234, syn Narapatisithu), Kyaswa (1234-1250, syn Nantaungmyi) i Uzana (1250-1255, syn Kyaswy).
1260 - 1280 r. - Mongołowie podbijają północ kraju.
W 1277 r. król Narathihapate (1255-1287, syn Uzany) atakuje najeźdźców, lecz przegrywa bitwę pod Ngasaunggyan. Ostatecznie zostaje zamordowany przez swego syna Kyawswę.
1283 r. - Najgroźniejszy dotychczas najazd mongolski.
Pagan zostaje zdobyte, a zrujnowane państwo ulega rozpadowi. Kyawswę (rządzi 1287-1298) Mongołowie czynią zależnym od nich marionetkowym władcą bez większego znaczenia.
1287 r. - Korzystając z upadku Pagan podporządkowanego Mongołom władca Monów król Wareru zakłada monarchię Ramannadesa (lub Ramanya) w delcie Irawadi na północnym wybrzeżu Morza Andamańskiego ze stolicą w Martaban.
W istocie jest to zależna od Sukhothai i rządzącej Chinami mongolskiej dynastii Jüan luźna federacja trzech państw Monów: Martaban, Pegu i delty Irawadi.
1298 r. - Król Kyawswa ginie podczas zamieszek, kiedy Szanowie z północnego wschodu rozbijają zależne od Mongołów Pagan. Mongołowie i przybyli z nimi Chińczycy zostają wymordowani lub wypędzeni.
Tron królestwa Monów Ramannadesa obejmuje Sawhnit (1298-1325, syn Kyawswy).
XIII/XIV w. - Po mongolskich najazdach ludy chińsko-tybetańskie na północy tworzą małe plemienne państewka: na przykład birmańskie ludy Szan nad górną Irawadi.
1312 r. - Szanowie zakładają królestwo Pinia.
1315 r. - Powstaje drugie królestwo Szanów ze stolicą w Sagaing (późniejsze Mandalay).
XIV w. - Plemiona Birma tworzą niewielkie państwo z centrum w Taungu (Taungngu) nad rzeką Sittang na południe od królestw Szanów.
1325 - 1369 r. - W Ramannadesa panuje Sawmunnit, syn Sawhnita.
W roku 1330 państwo rządzone przez Sawmunnita uzyskuje względną niezależność od Sukhothai i jest odtąd znane jako królestwo Hanthawaddy. Wciąż jednak pozostaje luźną federacją trzech lokalnych organizmów politycznych: Pegu, Martaban i delty Irawadi.
1347 r. - Birmańskie królestwo Taungu, na południe od Ava, przekształca się w scentralizowane, agresywne państwo próbujące poszerzać swoje granice.
1363 - 1369 r. - Stolicą Hanthawaddy jest miasto Donwun.
W tym czasie władcy Martaban podejmują nieudane próby wyrwania się z granic Hanthawaddy.
1365 r. - Król Thadominbya jednoczy państwa Szanów, Pinia i Sagaing, w jedno królestwo Ava.
Stanie się ono głównym przeciwnikiem Birmańczyków w walce o dominację w basenie Irawadi. Kolejni władcy Ava marzą o odbudowie imperium Pagan.
1369 r. - Stolicą Hanthawaddy zostaje miasto Pegu.
1372 r. - Rządzący w Hanthawaddy król Binnya odwiedza stupę Szwedagon.
Kolejni władcy Hanthawaddy będą upiększać i rozbudowywać świątynię, która stanie symbolem potęgi państwa.
1384 - 1421 r. - W Hanthawaddy-Pegu panuje Razadarit, energiczny król Monów.
Umacnia władzę centralną i jednoczy terytoria Monów, zapoczątkowując w ten sposób okres rozkwitu gospodarczego, politycznego i kulturalnego.
1385 - 1434 r. - Wojna Czterdziestoletnia między Ava i Pegu.
Władcy Ava próbują podbić terytoria Monów, lecz silna armia i mądry król Pegu skutecznie blokują imperialne ambicje Ava. Od tego momentu Ava coraz bardziej słabnie, a Pegu wyrasta na najsilniejsze i najbogatsze państwo w południowej części basenu Irawadi.
1394 r. - Królestwo Mong Mao w szeregu podbojów jednoczy terytoria ludów Szan.
1397 r. - Szanowie organizują królestwo Kale nad rzeką Chindwin.
XIV/XV w. - Na północy powstaje kilka małych państewek ludu Szan.
XV w. - Wadżrajana zostaje uznana za ortodoksyjną formę buddyzmu w Pegu.
Rozwija się literatura epicka, dramat historyczny i powieść pozostające pod wpływem wzorów indyjskich. Odrodzenie kultury po epoce mongolskich najazdów i rozbicia znajduje swój wyraz w budownictwie. Powstają wspaniałe świątynie buddyjskie w miastach Mandalay i Dagon (na terenie późniejszego Rangunu), gdzie zostaje rozbudowana pagoda Szwedagon.
Pierwsza połowa XV w. - Binnya Ran I, utalentowany i energiczny król Pegu, prowadzi wojny z sąsiadami (na przykład uczestniczy w wojnie chińsko-tajskiej, 1436-1449), udowadniając, że Pegu stało się lokalnym mocarstwem.
1429 r. - Narameikhla (1404-1434) znany pod imieniem Min Saw Mon, członek dynastii rządzącej arakańskim królestwem Laungkrat, wraca do Rakhine. Został zmuszony do ucieczki z kraju i przebywał na wygnaniu w Bengalu, lecz dzięki pomocy bengalskiego sułtana zdobywa władzę i w mieście Laungguyet zakłada nową dynastię zależną od Bengalu. Jest co prawda buddystą, lecz używa muzułmańskich tytułów, a wyznający islam Bengalczycy osiedlają się w Rakhine. Dwa lata później ogłasza powstanie nowego państwa z ośrodkiem w portowym mieście Mrauk U (nazwa w języku staroarakańskim ma podobno znaczyć pierwsze osiągnięcie).
1453 - 1472 r. - Pokojowe rządy królowej Bana Thau (Shin Saw Bu) w Pegu. Władczyni nie chce kontynuować wojowniczej polityki swego poprzednika Binnyi Rana I. Zajmuje się raczej działalnością religijną. Na jej życzenie zostaje przebudowana i znacznie powiększona świątynia Szwedagon.
W końcu oddaje władzę buddyjskiemu mnichowi Dammazediemu.
1472 - 1492 r. - Dammazedi (Dhammazedi), jeden z najsławniejszych władców ludu Mon, król państwa Pegu.
Buduje szereg świątyń, wprowadza system prawny zebrany w kodeksie Dammazedi-Pyatton.
Pegu bogaci się na handlu obejmującym cały Ocean Indyjski. Kupcy przywożą przyprawy, złoto, srebro, jedwab, kość słoniową i wytwory rzemiosła. Pegu utrzymuje ścisłe kontakty z buddystami Sri Lanki.
Dla słynnej Złotej Pagody w świątynnym zespole Szwedagon Dammazedi funduje ogromny, podobno największy, dzwon z brązu zdobiony złotem i srebrem, który staje się symbolem powodzenia kraju. Według niektórych opowieści legendarny dzwon waży rzekomo 276 ton.
Koniec XV w. - Pierwsze kontakty handlowe Pegu z Portugalczykami.
XV/XVI w. - W Pegu rządzi Binnya Ran II.
1527 r. - Szanowie z państwa Mochnhin najeżdżają królestwo Ava.
Na rozkaz władcy zostaje ściętych 360 buddyjskich mnichów, miasto zostaje splądrowane i zniszczeniu ulegają cenne buddyjskie rękopisy.
Do 1531 r. - Królestwo Mrauk U jest bengalskim protektoratem.
Stolica państwa wyrasta z czasem na wielką metropolię (ponad 100 tysięcy mieszkańców w XVII w.), a królestwo Mrauk U staje się najpotężniejszym państwem w dziejach Arakanów.
Co ciekawe, kolejni władcy Mrauk U, mimo uniezależnienia się od Bengalu, nadal będą wspierać muzułmańskich osadników, nosić muzułmańskie tytuły i często będą się wzorować na Wielkich Mogołach, chociaż sami wyznają buddyzm.
1531 - 1550 r. - Panuje Tabinszwethi (Tabinsweth), słynny król monarchii Taungu i twórca zjednoczonego królestwa Birmy.
Jest władcą ambitnym i odważnym. Prowadzi ciągłe nękające najazdy na Pegu, chcąc osłabić państwo stanowiące główną przeszkodę na drodze do zjednoczenia ziem nad Irawadi.
1535 r. - Tabinszwethi z Taungu i świetny generał Bayinnaung w końcu pokonują liczniejszą i teoretycznie silniejszą armię Pegu, którą dowodzi nieudolny król Takayutpi. W rezultacie Tabinszweth zajmuje deltę Irawadi (1538), miasto Pegu (1539) i Martaban (1541). Królestwo Pegu praktycznie przestaje istnieć.
Niedługo później wojowniczy król Tabinszwethi zajmuje też królestwo Ava.
W ten sposób po raz pierwszy w historii cały basen Irawadi znajduje się w jednym państwie birmańskim.
1546 r. - Miasto Pegu jako wielkie centrum handlowe, zostaje siedzibą króla Tabinszwethi i stolicą Birmy.
1550 r. - Tabinszwethi zostaje zamordowany przez buntowników z ludu Mon.
W rezultacie królestwo Taung rozpada się na trzy księstwa. Pegu na krótko odzyskuje samodzielność, lecz władza tego królestwa obejmuje wyłącznie miasto Pegu i jego najbliższe okolice.
1550 - 1581 r. - Król Birmy, Bayinnaung (szwagier Tabinszwethi), tłumi powstanie Monów i w marcu 1552 r. oficjalnie likwiduje królestwo Hanthawaddy-Pegu, a miasto Pegu traci status stolicy.
Bayinnaung ponownie jednoczy kraj, podbijając Prome, Manipur, część państw Szanów (1556), Czieng Tung (Czin) i nawet część tajskiego królestwa Ayutthaya. Postępuje buddyzacja kraju traktowana również jako element ideologii jednoczącej państwo.
Z drugiej strony Monowie wciąż wspominają złoty okres Pegu i przynajmniej część z nich marzy o odbudowie swojego państwa.
1555 r. - Według napisanej na początku XVIII w. birmańskiej kroniki Maha Yazawin, stupa zbudowana na Złotej Skale na górze Kyaiktiyo otrzymuje hojną donację.
Jest to dowód, że jedno z najświętszych buddyjskich miejsc w basenie Irawadi ma za sobą już długą historię, chociaż nie jest ona udokumentowana. Kolejna wzmianka o Złotej Skale pochodzi z drugiej połowy XVII w., kiedy król Pye Min zaopatrzy stupę w cenną złotą iglicę. W pierwszej połowie XIX w. zaś mnich-pustelnik Thwam-phyu Sayadaw ogłosi, że odkrył w okolicy groby Sony i Uttary, słynnych buddyjskich misjonarzy działających w III w. p.n.e. Odtąd będzie rosła liczba pielgrzymów odwiedzających zarówno groby świętych, jak też Złotą Skałę.
Od 1567 r. - Wojny i klęska głodu wyczerpują siły Birmy.
Dochodzi do buntów, szczególnie Monów próbujących odzyskać dawne znaczenie.
Portugalia zajmuje Syriam, a Manipur i Ayutthaya ogłaszają niezależność.
1581 - 1593 r. - Bunty i wojny ze zbuntowaną monarchią Ayutthaya załamują siłę Birmy.
Od XVII w. - Nasilają się kontakty handlowe z Brytyjczykami, którzy od 1612 r. zdobywają coraz większy wpływ na losy kraju.
Od 1605 r. - Król Anaukpetlun (wnuk Bayinnaunga) odbudowuje państwo, podbijając Szanów, a potem Prome i Taungu. Odbiera Portugalczykom Syriam.
1608 r. - Wielki dzwon Dammazediego tonie w mule Irawadi, kiedy Portugalczycy próbują go ukraść z pagody Szwedagon. W odwecie oddziały królewskie wybijają cały portugalski garnizon, a odpowiedzialnego za kradzież dowódcę Phillippe de Brito y Nicote nabijają na pal w taki sposób, aby umierał w mękach przez kilka dni.
Próby odnalezienia i wydobycia wielkiego dzwonu będą powtarzane kilkakrotnie, ale bez rezultatu.
1628 r. - Anaukpetlun zostaje zamordowany w pałacowym spisku. Władzę przejmuje jego brat Thalun.
1629 - 1648 r. - Król Thalun. Okres pokojowego rozwoju birmańskiego państwa.
1635 r. - Portugalski ksiądz Manrique szczegółowo opisuje, jak Thiri Thudhamma został koronowany na nowego władcę Mrauk U.
Odtąd portugalscy, a potem brytyjscy misjonarze i szpiedzy prowadzą skomplikowaną grę kolonialnych intryg i w coraz większym stopniu mieszają się w wewnętrzne sprawy Arakanów.
1661 - 1672 r. - W Birmie panuje król Pye Min.
1666 r. - Państwo Wielkiego Mogoła odbiera królestwo Mrauk U ważne portowe miasto Chittagong. Jest to znak, że Arakanowie z Mrauk U tracą siłę.
XVIII w. - Powtarzają się lokalne antybirmańskie bunty książąt ludu Szan, Mogaun i Bamo.
W 1740 r. z inspiracji Francuzów Monowie z Pegu odrzucają władzę Birmy i ogłaszają powstanie Odrodzonego Królestwa Hanthawaddy. Oczywiście nie mają szans na odtworzenie dawnego państwa, a za to Francuzi mogą łatwiej mieszać się w wewnętrzne spory i poszerzać zakres swoich wpływów.
Ok. 1724 r. - U Kala pisze Maha Yazawin, pierwszą kronikę przedstawiającą historię Birmy.
Do połowy XVIII w. - Królestwo Birma stopniowo konsoliduje się wewnętrznie.
Jego podstawowe elementy - Ava, Pegu (Monowie) i Taungu - stapiają się pod względem kulturowym, chociaż zachowują własne, lokalne dynastie władców podporządkowanych królowi Birmy. Monowie, dotąd dominujący na południu i uparcie podkreślający własną odrębność, rozpraszają się po całym terenie państwa.
Z etniczną i kulturową homogenizacją Birmy wiąże się też rozwój nowych form literackich wolnych od klasycznych wzorów i odmiennych od tradycyjnej literatury Birmy. Dotyczy to zwłaszcza poezji lirycznej i prozy, pozostających pod coraz wyraźniejszym wpływem literatury europejskiej.
1753 r. - Zdobycie Luang Phra Bang w południowym Laosie.
1753 - 1757 r. - Zwycięska kampania Alompry, którego panem jest król Alaungpaja (1752-1760), założyciel dynastii Konbaung.
Spacyfikowane ziemie ludów Szan, Mogaun i Bamo oraz Pegu (Monów) zostają włączone do Birmy. Alaungpaja zmienia nazwę starego miasta Dagon na Rangun (w 1768 r. po raz kolejny zostanie rozbudowana i upiększona stupa Szwedagon). Reforma administracji i sądownictwa skupia władzę w ręku króla. Zaczyna się okres monarchii absolutnej, co czyni z Birmy potężne i bogate państwo, prowadzące agresywną i zaborczą politykę wobec sąsiadów.
Druga połowa XVIII w. - Panująca dynastia Konbaung dochodzi do szczytu powodzenia.
Książęta wywodzący się z tego rodu rządzą w wielu częściach Birmy: w Shwebo (1752-1765), Ava (1765-1783), Amarapura (1783-1823), znowu Ava (1823-1837), Amarapura (1837-1857) i Mandalay (1857-1885).
Dominacja jednej dynastii skutecznie ogranicza tendencje odśrodkowe w państwie ogromnie zróżnicowanym pod względem etnicznym, gdzie niemal każda prowincja wyróżnia się własnymi tradycjami i posiada odrębną historię.
1759/1760 r. - Birmańskie oddziały najeżdżają Ayutthaya, rabując i niszcząc. Jest to wyraz konkurencji o pozycję hegemona na Półwyspie Indochińskim. Alaungpaja ginie. Do 1826 r. trwają spory i walki o wschodnie wybrzeża Morza Andamańskiego: port Maulamyaing (Moulmein, ośrodek Monów), port Dawei, port Myeik (Mergui) i okoliczny archipelag Myeik (Mergui) oraz Maliwun. Birma jest żywotnie zainteresowana tymi terytoriami, ponieważ duża część jej ludności i dochodów jest związana z morzem i żeglugą. Dotyczy to zwłaszcza rybaków, czasem mieszkających wprost na łodziach oraz kupców.
1760 - 1776 r. - W Birmie panują synowie Alaungpaji - Naungdawgji (1760-1763) i Hsinbjuszin (1763-1776). Kontynuują wysiłki ojca na rzecz zjednoczenia całego basenu Irawadi pod władzą Birmy.
1766 - 1767 r. - Hsinbjuszin po raz drugi najeżdża królestwo Ayutthaya i pustoszy Manipur. Oblężenie miasta Ayutthaya kończy się jego zdobyciem i splądrowaniem przez Birmańczyków: ludność zostaje uprowadzona do niewoli lub wymordowana, a część ucieka.
1766 - 1769 r. - Hsinbjuszin odpiera cztery najazdy chińskie i Birma staje się głównym indochińskim mocarstwem.
1767 - 1769 r. - Tajowie wypierają Birmańczyków z zajętych terenów aż do ich pełnego odzyskania.
1774 r. - Powstanie Monów; Rangun zostaje spalony.
W odwecie Hsinbjuszin każe utopić królewską rodzinę Monów.
1776 - 1781 r. - W Birmie panuje Singu (syn Hsinbjuszina).
Jest kolejnym władcą, który rozbudowuje i upiększa zespół świątynny Szwedagon. Wsławia się przede wszystkim tym, że funduje nowy ważący ok. 85 ton dzwon, który staje na północno-zachodniej podstawie stupy. Co prawda w 1824 r. zrabują go Anglicy, ale wpadnie do rzeki, a potem zostanie wydobyty i wróci na swoje miejsce. Kolejny dzwon ważący ok. 40 ton powstanie w 1841 r. i zawiśnie w północno-wschodnim rogu platformy, na której stoi stupa.
1781 r. - Po usunięciu Singu na tron wstępuje Maung Maung (syn Naungdawgji), lecz w tym samym roku zostaje pozbawiony władzy.
1781 - 1819 r. - Król Bodaupaja (syn Alaungpaji). Rozszerza posiadłości Birmy kosztem sąsiadów.
W 1784 r. podbija Rakhine i przewozi święty posąg Mahamuni z Dhanyawadi do stolicy w Amarapura, a kiedy pożar zniszczy świątynię, posąg trafi do Mandalay (1884), gdzie przyciąga tysiące pielgrzymów dziennie, bo według legend posąg ma moc uzdrawiającą. Świadkowie opisują rozmaite cudowne wydarzenia, do których podobno dochodzi koło świętego posągu.
1785 r. - Birmańskie wojska pokonują i likwidują królestwo Mrauk U, a jego terytorium staje się birmańską prowincją Rakhine.
1788 r. - Birma, pod groźbą kolejnych najazdów, formalnie uznaje się za wasala Chin.
1813 r. - Birma zdobywa Manipur na północy, a od 1816 r. dominuje nad Assamem, co niepokoi Brytyjczyków z Indii.
1819 - 1837 r. - Panuje król Bagyidaw (wnuk Bodaupaji).
Lata 1820. -
1824 - 1852 r. - Obowiązuje zakaz nauczania języka mon w szkołach.
Zakaz jest odbiciem dążenia władz do pełnej birmanizacji kraju.
1824 r. - Generał Maha Bandula podbija Assam, co powoduje wojnę z Brytyjczykami zakończoną utratą Assamu (pokój w Yandaboo, 1826). Brytyjczycy zajmują też Manipur, a na południu Maulamyaing (odtąd stolica brytyjskiej Birmy), Dawei, Myeik oraz archipelag Myeik. To oznacza, że Birma popada w zależność od Wielkiej Brytanii.
1830 r. - Na dworze Birmy Brytyjczycy umieszczają rezydenta, który ma nadzorować politykę kolejnych władców.
W 1837 r. Brytyjczycy usuwają króla Bagyidawa, a nowym monarchą zależnym od brytyjskiego rezydenta zostaje król Tharrawadda (1837-1846, brat Bagyidawa). Potem tron otrzymuje Pagan, syn Tharrawaddy.
1852 r. - Król Pagan podejmuje próbę uniezależnienia się od Brytyjczyków, co wywołuje zbrojną interwencję. Armia Pagana przegrywa, król traci władzę, a Wielka Brytania zajmuje Rangun i Pegu nazwane potem Dolną Birmą.
1853 - 1878 r. - Władcą Birmy jest zależny od Brytyjczyków król Mindon, przyrodni brat Pagana.
Od 1861 r. - Mindon rezyduje w Mandalay. Próbuje lawirować między kolonialnymi potęgami, aby zachować jak najwięcej samodzielności. Ten kierunek polityki kontynuuje potem jego syn Thibaw rządzący od roku 1878.
1885 - 1886 r. - Brytyjskie oddziały atakują króla Thibaw jako profrancuskiego tyrana.
W istocie chodzi o to, że Thibaw próbował zmniejszyć brytyjską presję, współpracując z Francją. W tej sytuacji Brytyjczycy najeżdżają Birmę i obalają króla, a zajęty kraj włączają do swoich posiadłości w Indiach.
Stolicą brytyjskiej Birmy zostaje Rangun. Na południu lokalne centra władz kolonialnych to Maulamyaing, Dawei, Myeik i Maliwun. W 1891 r. brytyjska administracja przeniesie się do Kawthaung, gdzie mogą dopływać większe statki.
Od końca XIX w. - Złota Skała na górze Kyaiktiyo w kraju Mon jest jednym z najświętszych miejsc w Birmie i celem pielgrzymek dla buddystów.
Centrum kompleksu stanowi stupa na wielkim głazie, który zdaje się balansować nad krawędzią przepaści. Głaz zwany Złotą Skałą otaczają tarasy dla pielgrzymów, kapliczki poświęcone natom (duchy reprezentujące siły natury) i klasztor, a wejścia na teren świątynny strzegą dwa kolorowe posągi lwów. Poza tym tysiące przybywających pielgrzymów mogą kupić żywność na okolicznych straganach i wynająć miejsce do spania w niewielkich domkach. Pobożni buddyści modlą się, medytują i dokonują dobrego uczynku, który polega na przyklejeniu cienkiego płatka złota do głazu lub stupy na jego szczycie. W ten sposób zarówno głaz, jak i stupa zostają całkowicie pokryte złotem. Znamienne, że w tradycyjnie patriarchalnym społeczeństwie Birmy kobietom nie wolno zbliżać się do Złotej Skały, a przyniesione przez nie płatki złota mogą przykleić wyłącznie ich męscy krewni lub opiekunowie stupy.
Kult stupy na Złotej Skale przekłada się na rozwój różnych, często wzajemnie sprzecznych legend związanych z tym miejscem. W najstarszej wersji datowanej na XV w. Budda odwiedził niegdyś ten rejon i pozostawił kilka swoich włosów jako relikwie. W późniejszych opowieściach Budda miał spotkać się z królem Thatonem, a trzem pustelnikom żyjącym na trzech okolicznych szczytach ofiarował po dwa swoje włosy. Pierwotnie nie wymieniano ich imion, lecz potem kolejni autorzy wprowadzali je do opowieści, żeby wyglądała bardziej wiarygodnie. Najstarszy z nich Tissa mieszkał podobno na górze Kyaiktiyo, jego brat Siha na górze Zingyaik, a trzeci eremita Tila na górze Kelasa. Po rozmaitych perypetiach Tissa umieścił należące do niego włosy Buddy w kamiennym relikwiarzu w kształcie jego głowy. Według jednej z wersji był to kamień w magiczny sposób wydobyty z dna oceanu i ustawiony na krawędzi górskiej przepaści. W innych opowieściach kamień znajdował się tu od zawsze.
W każdym razie pobożni buddyjscy pielgrzymi wierzą, że pełniący rolę relikwiarza potężny głaz znany jako Złota Skała oraz zbudowana na nim stupa utrzymują się na swoim miejscu dzięki wsparciu na kilku włosach Buddy.
1920 r. - Założenie uniwersytetu w Rangunie na wzór uczelni europejskich.
1930 - 1932 r. - Chłopski bunt pod wodzą Saya Sana ożywia nastroje antybrytyjskie, zwłaszcza studencki ruch thakinów (thakin - mistrz) zmierzający do modernizacji kraju i niepodległości (znani działacze to Thakin Nu i Aung Sang).
1937 r. - Birma uzyskuje status odrębnej od Indii brytyjskiej kolonii z ograniczoną autonomią.
1941 r. - Birmańczycy ogłaszają niepodległość, lecz przerywa ją japońska okupacja (od 1941 r.). W 1943 r. Japończycy proklamują formalną niepodległość Birmy. Na czele marionetkowego projapońskiego rządu staje Ba Naw, armią dowodzi Aung Sang, a w rządzie działa Thakin Nu. Od 1943 r. Aung Sang prowadzi rozmowy z Brytyjczykami.
1943 - 1945 r. - Brytyjscy komandosi i dywersanci zwani Chindits generała O. Wingate’a (zginie w 1944) walczą w Birmie.
1948 r. - W wyniku negocjacji Aung Sanga Birma proklamuje niepodległość jako federacja pięciu stanów: Birma, Kaczin, Szan, Karen i Kaja oraz okręgu Czin. Stolicą zostaje Rangun.
Birma jest krajem ubogim. Gospodarka w przeważającej części jest rolnicza z dominującymi uprawami ryżu, trzciny cukrowej i orzeszków ziemnych. Eksportuje się głównie ryż, bawełnę, kauczuk, kamienie szlachetne, rudy metali oraz rzemieślnicze wyroby na przykład z laki i srebra. Dużą rolę odgrywa też rybołówstwo. Z Birmy pochodzą naturalne rubiny i jedne z najpiękniejszych pereł. Na przykład w drugiej połowie XX w. perły są tu hodowane na specjalnych fermach z małżami Pinctada maxima. W latach 1970. wschodnie części Birmy z Tajlandią i Laosem tworzą tak zwany Złoty Trójkąt, skąd pochodzi ponad 70% światowej produkcji opium przemycanego do Europy i Ameryki.
Druga połowa XX w. - Pod naciskiem Brytyjczyków Szanowie zgodzili się w 1948 r. na udział w federacji, lecz z prawem opuszczenia jej w ciągu pierwszych dziesięciu lat. Jednak birmański rząd wkrótce likwiduje władzę księcia Szanów, żeby uniemożliwić im opuszczenie federacji. Odtąd Szanowie prowadzą partyzancką walkę przeciw Birmie uznawanej za okupanta. W rezultacie władza Rangunu praktycznie kończy się na granicy terytorium Szan.
Druga połowa XX w. - W Birmie utrzymują się lokalne ogniska dżumy, chociaż nie mają już dawnej siły.
1962 - 1971 r. - Birmańczyk U Thant (1909-1974) jest sekretarzem generalnym Organizacji Narodów Zjednoczonych. Wsławia się propagowaniem pokoju i rozpoczęciem akcji na rzecz ochrony środowiska.
1963 r. - Generał Ne Win przeprowadza wojskowy zamach stanu i ogłasza Birmę państwem budującym komunizm.
W ramach prowadzonej akcji upodabniania Birmy do państw komunistycznych władze delegalizują wszystkie partie polityczne (1964) z wyjątkiem rządowej Birmańskiej Partii Programu Socjalistycznego. Potwierdza to nowa konstytucja wprowadzona w roku 1974. Upaństwowienie gospodarki i bojkot ze strony kapitału zagranicznego powodują kryzys ekonomiczny, ludność popada w nędzę. W dodatku partyzantka maoistów finansowana przez Chiny praktycznie rządzi północnymi prowincjami, gdzie dominuje ludność Szan wrogo nastawiona do Birmańczyków.
1970 r. - Birma ma 27 milionów mieszkańców.
Do 1982 r. - Generał Ne Win rządzi krajem jako dyktator, zamyka granice państwa, aby odizolować kraj od niepożądanych obcych wpływów, a przeciwników politycznych zwalcza terrorem. Reżim stara się nie wpuszczać obcych dziennikarzy. Tę politykę kontynuuje potem kolejny dyktator generał San Ju.
1986 r. - Umowa z Indią kończy wieloletni spór o Wyspy Kokosowe na północy Andamanów. Odtąd granicą jest Cieśnina Kokosowa, a Wyspy Kokosowe (Koko) i Pariparit należą do Birmy.
1988 r. - Ustąpienie generała San Ju po protestach studentów i krwawych zamieszkach, w których giną tysiące ludzi. W końcu powstaje system wielopartyjny.
1989 r. - Birma zmienia oficjalną nazwę na Myanmar (Mjanma), aby zaznaczyć, że państwo jest federacją, na którą składa się kilku organizmów politycznych: Birma, Kaczin, Szan, Karen, Kaja i Czin.
Kraj zamieszkuje 39,5 miliona ludzi.
1990 r. - Wybory wygrywa Narodowa Liga na Rzecz Demokracji pod wodzą Aung San Suu Kyi, lecz kolejny wojskowy zamach stanu uniemożliwia jej objęcie władzy. Odtąd jest prześladowana przez policję dyktatora generała Than Shwe i kilkanaście lat przetrzymywana w aresztach pod zarzutem działalności antypaństwowej. W 1991 r. otrzymuje Pokojową Nagrodę Nobla. Wyjdzie z aresztu w roku 2010.
1991 r. - Birmańska armia burzy pałac władców Szan w Czieng Tung jako symbol niezależności ludu Szan wciąż walczącego przeciwko rządowi w Rangunie.
1993 r. - Mimo utrudnień ze strony władz włoski dziennikarz Tiziano Terzani przedostaje się do Birmy i przekazuje światu informacje o terrorze panującym w Birmie.
Ok. 2000 r. - Birmę zamieszkuje ok. 46 milionów ludzi należących do setek plemion, mówiących wieloma językami i wyznających rozmaite religie, chociaż dominuje buddyzm. Narasta kryzys spowodowany zawłaszczeniem większości przedsiębiorstw przez armię. Gospodarka jest w katastrofalnym stanie i może funkcjonować wyłącznie dzięki postępującemu uzależnieniu od Chin. Bieda i autorytarne rządy wywołują protesty ludności i buddyjskich mnichów, co prowadzi do zamieszek oraz starć z policją i armią. Na przykład w 2007 r. zginie kilkaset osób.
Poza tym trwa wojna domowa między partyzantami z poszczególnych ludów, zwłaszcza Szan, i wojskową juntą tworzącą rząd centralny.
2005 r. - Generał Than Shwe przenosi stolicę do właśnie budowanego Naypidaw (Królewskie Miasto) w głębi kraju.
V 2008 r. - Potężny huragan i wywołana przez wiatr wielka fala zabijają ok. 150 tysięcy osób, a milion pozbawiają domów. Junta początkowo nie chce pomocy z zewnątrz, lecz wyjątkowo trudna sytuacja w końcu zmusza wojskowych do otwarcia kraju dla charytatywnych transportów.
W warunkach słabnącej gospodarki rośnie rozziew między władzami i ludnością.
2010 r. - Aung San Suu Kyi zostaje uwolniona i wkrótce potem praktycznie przejmuje władzę w Birmie.
Wkrótce okazuje się, że słynna działaczka pokojowa i symbol walki o prawa człowieka jest gotowa używać przemocy, kiedy chodzi o utrzymanie władzy. Przy pomocy wojska i armii zwalcza ruchy narodowe poszczególnych grup etnicznych zamieszkujących Birmę.
2012 r. - Birma ma ponad 50 milionów mieszkańców.
2017 r. - Przedstawiciele muzułmańskiej mniejszości w prowincji Rakhine napadają i zabijają kilku birmańskich żołnierzy. Władze odpowiadają krwawą pacyfikacją ludu Rohingya, czyli muzułmanów w Rakhine. Żołnierze systematycznie palą kolejne wioski, dokonują zbiorowych gwałtów na kobietach i mordują wszystkich napotkanych mieszkańców. W mordach często uczestniczą też sąsiedzi zachęceni postawą władz. Ponad 123 tysiące Rohingya ucieka do Bangladeszu. Laureatka Pokojowej Nagrody Nobla Aung San Suu Kyi nie tylko nie potępia masakry, lecz broni wojska przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości.
2021 r. - Popierana przez Chiny i zbrojna przez Rosję amia obala prozachodni rząd i przejmuje władzę pod hasłami walki o demokrację. W rzeczywistości powstaje wojskowa dyktatura współpracująca z Pekinem i Moskwą, a Aung San Suu Kyi znów zostaje aresztowana i oskarżona między innymi o korupcję i dążenie do dyktatury. Zaczynają się masowe protesty ludności przeciw rządom junty, co wywołuje brutalne akcje wojska i pociąga za sobą setki ofiar.
Wojskowe władze zajęte walką z protestującymi ignorują trwającą od roku 2020 pandemię Covid-19, co powoduje rekordową w południowej Azji liczbę zakażeń i zgonów spowodowanych przez wirusa.