← Święci aktywni w latach 313 - 451Święci Kościoła ormiańskiego →

Święci kościołów ortodoksyjnych i melchickich

Po Soborze chalcedońskim (451 r.) potępiającym między innymi monofizytyzm kościoły ortodoksyjne określiły się jako te, które przyjmują jedność natury Jezusa przy zachowaniu jego wymiaru boskiego i ludzkiego. Taką wykładnię teologiczną zaakceptowały Kościół grecki, Kościół gruziński, Cerkiew (Kościół) ruska a potem ukraińska i rosyjska oraz szereg pomniejszych kościołów ortodoksyjnych na całym świecie. Trzeba jednak pamiętać, że każdy z kościołów utrzymuje samodzielność, ponieważ, w odróżnieniu od łacińskich katolików, ortodoksi nie wprowadzili scentralizowanej struktury.

Pojawili się też melchici (od hebrajskiego słowa melech oznaczającego króla lub doradcę). czyli wierni patriarchatów Aleksandrii, Jerozolimy i Antiochii, którzy zaakceptowali ustalenia z Chalcedonu w przeciwieństwie do monofizytów. Z dogmatycznego punktu widzenia melchici byli ortodoksami, więc określanie ich odrębną nazwą miało charakter raczej techniczny niż religijny. Ten aspekt zaznaczył się z całą mocą w XI w. po ostatecznym rozłamie między greckim Wschodem i łacińskim Zachodem: odtąd melchici sami zaczęli się określać jako ortodoksi. Jednak co najmniej do połowy XVII w. zachowali liturgię w języku syryjskim, który z czasem ustąpił miejsca arabskiemu.

Należy przy tym odnotować dodatkową komplikację w XVIII w., kiedy część wiernych ortodoksyjnych patriarchatów Aleksandrii, Jerozolimy i Antiochii przyłączyła się do Kościoła katolickiego, zachowując jednak tradycyjną liturgię. Od tego momentu nazwą melchitów katolicy określali bliskowschodnich unitów.

O tym, kogo należy uznać za świętego w kościołach ortodoksyjnych decyduje sobór biskupów na podstawie powszechnej opinii panującej wśród wiernych i własnej opinii hierarchów. Nie ma ujednoliconej, sformalizowanej procedury kanonizacyjnej, czyli sposobu przyznawania komuś tytułu świętego. Kościoły ortodoksyjne zachowały raczej tradycyjne, mało sformalizowane metody kanonizacji. Podstawowym wskaźnikiem świętości były cuda dokonywane przez daną osobę za życia lub po śmierci. Często z dowód świętości służyła spontaniczna, naturalna mumifikacja zwłok odkrywana przy okazji przebudowy miejsca pochówku lub ekshumacji szczątków. Poza tym zwracano uwagę na sposób życia, stosunek do innych ludzi i osiągnięcia. Formalnym znakiem, że czyjąś świętość uznano oficjalnie w majestacie Kościoła była translacja, czyli przeniesienie zwłok z pierwotnego miejsca pochówku na miejsce, gdzie będzie praktykowany kult świętego. Oczywiście nie dotyczyło to osób pochowanych w miejscu, które już było związane z życiem religijnym. Pierwszym odnotowanym przykładem translacji było przeniesienie szczątków Babylasa z Antiochii w roku 351.

Sobór nicejski II z roku 787 określił dopuszczalne formy kultu świętych. Uznał, że cześć oddawana świętym oraz ich relikwiom i obrazom może przybierać formę pokłonu, a adoracja jest należna jedynie Bogu. W ten sposób uczestnicy soboru rozstrzygnęli spór ikonoklastów ze zwolennikami kultu obrazów zakazanego w Dekalogu, jednak praktykowanego przez chrześcijan: odróżniono ograniczony kult świętych od właściwego kultu Boga.

Kościoły ortodoksyjne rozróżniają wiele sposobów oddawania czci świętym. Każdego dnia roku liturgicznego są wspominani święci przypisani do danej daty. Poza tym w listopadzie obchodzony jest Dzień Wszystkich Świętych, kiedy w sposób symboliczny wspominani są wszyscy kanonizowani w historii Kościoła prawosławnego, łącznie z tymi, których imion już nikt nie pamięta.

Teologowie kościołów ortodoksyjnych wyróżnili wiele kategorii świętych (w kościołach wschodniosłowiańskich znanych jako prepodobnyje), którym nadawano rozmaite tytuły.

Archaniołowie to siedmiu wyższych aniołów, w tym Archanioł Michał, Gabriel i Rafał, którzy mieli odegrać szczególną rolę w dziele zbawienia.

Święci żyjący przed Jezusem i zapowiadający jego przyjście to prorocy i prorokinie, przy czym Jan Chrzciciel nosił dodatkowo tytuł Poprzednika Pańskiego, ponieważ był ostatnim prorokiem przez Chrystusem.

Odrębną kategorią byli apostołowie czyli bezpośredni uczniowie Chrystusa oraz św. Paweł. Poza tym Piotr i Paweł nosili tytuł Pierwszych wśród zwierzchnich, Andrzej Pierwszego powołanego, a Mateusz, Marek, Łukasz i Jan byli nazywani Ewangelistami ze względu na przypisywane im autorstwo czterech kanonicznych ewangelii.

Święci, którzy zginęli za wiarę otrzymali tytuł Męczenników, przy czym Szczepan i Tekla byli nazywani Pierwszymi Męczennikami. Ci zaś, którzy umarli w sposób szczególnie okrutny, jak Anastazja z Dalmacji, Barbara z Nikomedii, Jerzy Zwycięzca, Katarzyna z Aleksandrii, królowa gruzińska Ketewan czy uzdrowiciel Panteleon z Nikomedii, stali się Wielkimi Męczennikami. Wreszcie męczennicy wojskowi otrzymali tytuł Stratelates, a ci, których prześladowali ich współplemieńcy zostali nazwani Cierpiętnikami.

Święci noszą też dodatkowe tytuły odpowiednie do ich funkcji lub szczególnych atrybutów jak na przykład Patriarcha, Biskup, Mnich, Pustelnik, Sprawiedliwy (na Rusi Prawiednyj), Nauczyciel, Wyznawca (cierpiał za wiarę, lecz nie został zabity), Cudotwórca, Słupnik (wiele lat spędził na wysokim słupie) czy też Szaleniec Boży (po grecku moros, na Rusi jurodiwy). Ten ostatni epitet dotyczy osób, które zachowywały się jak szaleńcy, pokazując swoją pogardę dla świata doczesnego i społecznych konwencji.

Bazyli Wielki, Grzegorz Teolog i Jan Chryzostom otrzymali tytuł powszechnych nauczycieli.

Szczególną kategorię stanowili święci starcy czyli mędrcy, którzy cieszyli się powszechnym szacunkiem, służyli radą i pełnili rolę przewodników duchowych.

Praktyką typową dla kościołów ortodoksyjnych było też uznawnie za świętych wybitnych władców zgodnie z tezą, że byli wybrańcami i reprezentantami Boga na ziemi.

Kalendarz kościołów ortodoksyjnych

Do I wojny światowej kościoły ortodoksyjne stosowały kalendarz juliański wprowadzony przez Juliusza Cezara w 46 r. p.n.e. Potem jednak niektóre kościoły ortodoksyjne zaakceptowały reformę kalendarza przeprowadzoną przez rzymskiego papieża Grzegorza XIII w roku 1582. W rezultacie część ortodoksów od XX w. stosowała „stary styl”, czyli kalendarz juliański, część przyjęła „nowy styl”, więc kalendarz gregoriański. Ta sama data w kalendarzu juliańskim pojawia się 13 dni wcześniej niż w kalendarzu gregoriańskim. Tak więc 1 września, kiedy zgodnie z ustaleniami Soboru nicejskiego I (325 r.) zaczyna się rok liturgiczny, liczony według starego stylu przypada na dzień, kiedy w kalendarzu nowego stylu jest już 14 września. W tekście daty są na ogół podawane według kalendarza gregoriańskiego, przy datach obliczanych według innych kalendarzy jest to zaznaczone.

W kościołach ortodoksyjnych osią roku liturgicznego jest Pascha, która według ustaleń Narcyza i Theophitusa powinna przypadać w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni Księżyca. Oprócz Paschy ortodoksi celebrują dwanaście głównych świąt: Narodzenie Bogurodzicy, Podwyższenie Krzyża Świętego, Wprowadzenie Bogurodzicy do Świątyni, Boże Narodzenie, Objawienie Pańskie, Zwiastowanie, Wjazd Jezusa do Jerozolimy, Wniebowstąpienie, Zesłanie Ducha Świętego czyli Pięćdziesiątnica, Przemienienie Pańskie, Zaśnięcie Bogurodzicy. Do IV wieku nie świętowano oddzielnie Bożego Narodzenia, wspomnienie o nim włączając do święta Objawienia Pańskiego (Epifanii) czyli chrztu Jezusa w Jordanie. Poza tym istnieje oczywiście wiele świąt pomniejszych i lokalnych.

• 1 IX / 14 IX - Początek roku liturgicznego związany z narodzeniem Maryi.

• 8 IX / 21 IX - Narodzenie Bogurodzicy.

• 14 IX / 27 IX - Podwyższenie Najczystszego i Życiodajnego Krzyża Pańskiego. Pamiątka odnalezienia krzyża Jezusa.

• 1 X / 14 X - Opieki Bogurodzicy.

• 14 XI / 27 XI - 24 XII / 6 I - Post przed świętem Narodzenia Jezusa zwany Postem Filipowym, ponieważ jego początek przypada na dzień wspomnienia Filipa Apostoła.

• 21 XI / 4 XII - Wprowadzenie Bogurodzicy do Świątyni. Upamiętnia pierwsze wejście trzyletniej Maryi do Świątyni Jerozolimskiej.

• 6 XII / 19 XII - Świętego Mikołaja Cudotwórcy.

• 25 XII / 7 I - Boże Narodzenie, czyli narodziny Jezusa.

• 1 I / 14 I - Obrzezanie Pańskie.

• 6 I / 19 I - Chrzest Pański w Jordanie i Objawienie Pańskie (Teofania, Epifania). Upamiętnia chrzest Jezusa przez Jana Chrzciciela oraz objawienie Jezusa jako Boga.

• 30 I / 12 II - Święto Trzech Wielkich Hierarchów upamiętniające Grzegorza Teologa, Bazylego Wielkiego i Jana Chryzostoma.

• 2 II / 15 II - Spotkanie Pańskie. Józef i Maryja ofiarowali Jezusa na ręce św. Szymona (Symeona).

• 25 III / 7 IV - Zwiastowanie Bogurodzicy. Archanioł Gabriel zapowiedział Maryi, że będzie matką.

• 7 tygodni przed świętem Zmartwychwstania - Początek Wielkiego Postu trwającego do Paschy.

• Tydzień przed świętem Zmartwychwstania - Wjazd Pana Naszego Jezusa Chrystusa do Jerozolimy.

• Pierwsza niedziela po pierwszej wiosennej pełni Księżyca (w hebrajskim kalendarzu liturgicznym Pascha przypadająca na 14. dzień miesiąca nissan) - Święto Świąt czyli Pascha Chrystusowa, Zmartwychwstanie Pana Naszego Jezusa Chrystusa.

• 40 dni po święcie Zmartwychwstania - Wniebowstąpienie Pana Naszego Jezusa Chrystusa.

• 50 dni po święcie Zmartwychwstania - Pięćdziesiątnica, Niedziela Trójcy Świętej, Zesłanie Ducha Świętego.

• Od poniedziałku 8 dni po Niedzieli Trójcy Świętej do 28 VI /11 VII - Post Świętych Apostołów (Post Piotrowy).

• Pierwsza niedziela po Niedzieli Trójcy Świętej - Wszystkich Świętych.

• 24 VI / 7 VII - Narodziny świętego Jana Chrzciciela.

• 29 VI /12 VII - Świętych Apostołów Piotra i Pawła.

• 1 VIII / 14 VIII - 14 VIII / 27 VIII - Post przed świętem Zaśnięcia Bogurodzicy.

• 6 VIII / 19 VIII - Przemienienie Pańskie. Upamiętnia ukazanie się Jezusa jako Boga na górze Tabor.

• 15 VIII / 28 VIII - Zaśnięcie Bogurodzicy. Śmierć Maryi jest uznawana za koniec rocznego cyklu liturgicznego.

• 29 VIII / 11 IX - Ścięcie głowy świętego Jana Chrzciciela.

Niedziele są cotygodniowym świętem, kiedy wierzący jest zobowiązany iść do świątyni i uczestniczyć w mszy upamiętniającej krzyżową śmierć Chrystusa, która pokazał grzesznej ludzkości drogę do zbawienia wiecznego poprzez naśladowanie mesjasza.

Na poszczególne dni przypadają dodatkowo wspomnienia świętych.

W środy i piątki, w niektórych klasztorach również w poniedziałki, obowiązuje post, co oznacza powstrzymanie się od spożywania mięsa (ale nie ryb) i alkoholu.

Lista świętych Bizancjum, Grecji, patriarchatów melchickich, Gruzji, Bałkanów, Rusi i Rosji aktywnych po 451 r.

Ze względu na brak formalnej procedury kanonizacyjnej oraz ogólnego spisu świętych liczba osób czczonych w Kościołach ortodoksyjnych nie jest ustalona, lecz szacunkowe obliczenia wskazują na co najmniej kilkanaście tysięcy. Do XI wieku, kiedy nastąpił ostateczny rozłam między zachodnimi „łacinnikami” czyli Kościołem katolickim oraz wschodnimi „grekami” czyli kościołami ortodoksyjnymi święci w obu obrządkach są w zasadzie ci sami z wyjątkiem lokalnych kultów, które nie objęły większych obszarów chrześcijaństwa. Dopiero od końca XI wieku kościoły wschodnie i zachodnie tworzą odrębne listy świętych.

• Abibos (Abibus) z Nekresi - Jeden z Trzynastu Ojców Syryjskich. Biskup Nekresi w Gruzji. Założyciel kilku klasztorów. W latach 60. VI w. ukamienowany przez zoroastrian za zwalczanie ich religii. Szczątki świętego przeniesiono do katedry w Mccheta. Wspominany w Kościele gruzińskim 12/13/29 XI.

Abibos to jedna z form imienia Abibo.

• Abo z Tbilisi (ok. 756 - 786) - Muzułmański Arab pochodzący z Bagdadu. Służąc u gruzińskiego księcia, pod jego wpływem przeszedł na chrześcijaństwo, lecz ukrywał to przed muzułmanami rządzącymi Gruzją. Chrzest przyjął w Abchazji. W 782 r. wrócił do Tbilisi. Po jakimś czasie odkryto jego odstępstwo od islamu, co było zakazane i został ścięty, ciało wrzucone w nurty Kury. Już kilka lat później uznano go za świętego, co korespondowało z opowieściami o cudownych wydarzeniach związanych z Abo. Wspomnienie 8 I.

„Aba” lub „abba” to w językach semickich „ojciec”.

• Abraham Bułgarski - Muzułmanin z Bułgarii Wołżańsko-Kamskiej. Przeszedł na chrześcijaństwo, za co został zamordowany ok. 1229 r. Jego szczątki są czczone jako relikwie we Włodzimierzu nad Klaźmą. Wspomnienie 6 III.

• Abraham z Rostowa - Mnich pochodzący z pogańskiej rodziny z Halicza. Po doświadczeniu bliskości śmierci nawrócił się na chrześcijaństwo i zaczął głosić nową wiarę. W Rostowie. założył klasztor i dwa kościoły. Umarł ok. 1073 lub 1077 r. Wspomnienie 29 X.

• Abraham Smoleński - Mnich. Zmarł ok. 1222 r. w Smoleńsku. Wspomnienie 21 IX.

• Abraham Halicki - Uczeń Sergiusza z Radoneża. Założyciel kilku klasztorów w Ziemi Halickiej. Zmarł w 1375 r. Wspomnienie 2 VIII.

• Adrian z Ondrusowa - Mnich, święty i cudotwórca. Urodził się w bogatej rodzinie jako Andriej Zawaluszin. Po spotkaniu Aleksandra ze Swiru w roku 1493 postanowił zostać mnichem. Wstąpił do klasztoru na jeziorze Ładoga. Zginął zabity przez rabusiów w drodze z Moskwy w 1549 r. Wspomnienie 30 V i 8 IX.

• Agapit Pieczerski (Agapitus, ok. 1035 - 1095) - Według tradycji pochodził z Kijowa. Był uczniem Antoniego Pieczerskiego, zielarzem, lekarzem i uzdrowicielem. Życie zakonne spędził w Ławrze Pieczerskiej wykopanej w piaszczystym brzegu Dniepru w Kijowie i jest wspominany w Soborze Ojców Kijowsko-Pieczerskich. Wspomnienie 14 VI i 11 X.

• Aleksander Chotowicki (1872 - prawdopodobnie 1937) - Urodził się w Żytomierzu. Po zakończeniu studiów w Petersburgu w roku 1895 wyjechał jako misjonarz do Nowego Jorku (USA), gdzie zajmował się między innymi nawracaniem na prawosławie greckokatolickich unitów. Wrócił do Rosji w roku 1914 i podjął pracę misyjną w Finlandii, od roku 1917 działał w Moskwie. Kilkakrotnie aresztowany przez bolszewików za krytykę polityki terroru trafił do więzienia (1922-1924) i na zesłanie na Syberii (1924-1927), w końcu został rozstrzelany. Wspomnienie w niedzielę po II, 20 VIII, 17 XII.

• Aleksander Newski (1220 - 1263) - Książę Włodzimierza, Kijowa i Nowogrodu Wielkiego, wasal Mongołów. Kanonizowany ze względów politycznych w roku 1547. Patron rosyjskich żołnierzy i granic Rosji. Wspomnienie 23 V, 30 VIII i 23 XI.

• Aleksander ze Swiru (1448 - 1533) - Pochodził z chłopskiej rodziny w Republice Nowogrodu. Mając dziewiętnaście lat wstąpił do klasztoru na jeziorze Ładoga. Znany z prawości, ascezy i kontemplacji, która przynosiła mu wizje Trójcy Świętej, Maryi i Świętego Dzieciątka. Wspomnienie 17 IV i 30 VIII według kalendarza juliańskiego.

• Aleksandra Fiodorowna (Alicja Heska, 1872 - 1918) - Niemiecka księżna z Hesji. Przeszła z luteranizmu na prawosławie, żeby poślubić cara Rosji Mikołaja II Romanowa. W Rosji została przyjęta bardzo niechętnie i była powszechnie nielubiana za słabą znajomość języka i kultury Rosji, surową protestancką moralność, krytykę rozwiązłego trybu życia rosyjskiej arystokracji oraz próby mieszania się do polityki. Hemofilia syna skłoniła ją do szukania pomocy u prawosławnych jurodiwych. W rezultacie uległa wpływowi Rasputina. Wierzyła, że car jest wybrańcem Boga i ma prawo rządzić Rosją jako jedynowładca, I wojna światowa była według niej okazją do osłabienia pozycji liberałów, inteligencji oraz bojarów. W czasie bolszewickiego przewrotu chciała uciec z rodziną do Wielkiej Brytanii, ale jej niemieckie pochodzenie spowodowało odmowę ze strony brytyjskiego dworu. Ostatecznie została zamordowana w Jekaterynburgu z carem, czterema córkami, synem i częścią służby. W roku 2000 Sobór Biskupów Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego (Cerkwi rosyjskiej) uznał Aleksandrę i jej rodzinę za świętych męczenników. Wspomnienie 17 VII.

• Aleksy Pieczerski (Władimir Szepielew, 1840 - 1917) - Pobożna tradycja głosi, że urodził się niemy, głos uzyskał w trzynastym roku życia dzięki modlitwie metropolity Filareta. Jako dziecko został oddany do Ławry Pieczerskiej i stał się mnichem. Asceta, pustelnik, prorok i cudotwórca. Wspomnienie w Cerkwi ukraińskiej 24 III i 4 X.

• Aleksy Toth (1854 - 1909) - Urodził się koło Preszowa (Słowacja). Grekokatolik nawrócony na prawosławie. Wspomnienie 7 V i druga niedziela po Pięćdziesiątnicy.

• Aleksy Szuszania (1852 - 1923) - Gruziński mnich. Pochodził z ogromnie religijnej rodziny. Pielgrzymował do góry Athos i Ławry Pieczerskiej, następnie wstąpił do klasztoru Gelati. Wspomnienie 31 I.

• Aleksy z Kijowa (Jelewfierij Fiodorowicz Biakont) - Metropolita Kijowa w latach 1354-1378. W czasie powrotu z Konstantynopola na morzu rozpętała się burza, przestraszony duchowny ślubował zbudować monaster, jeżeli statek ocaleje. Tak w roku 1357 powstał w Moskwie monaster nazwany potem Spaso-Andronikwskim od rosyjskiego słowa spasti - uratować i imienia Andronika Moskiewskiego, pierwszego igumena. Chcąc zaś uczcić odzyskanie zdrowia przez żonę chana Złotej Ordy Dżany Beg Tajduły Aleksy założył w roku 1365 Monaster Czudowski w Moskwie (zburzony przez bolszewików w latach 1929-1930). Wspomnienie 18 X, 25 II, 2 VI.

• Ambroży z Gruzji (Wissarion Chelaja, 1861 - 1927) - Syn gruzińskiego kapłana. Urodził się w Tyflisie (Tbilisi) i tam też ukończył seminarium duchowne. Jako kapłan pracował w Soczi i Suchumi. Po śmierci żony został mnichem. Ponieważ poparł dążenia Kościoła gruzińskiego do autokefalii, co oznaczało uniezależnienie od Cerkwi rosyjskiej, został zamknięty w Monasterze Trójcy Świętej w Riazaniu (Rosja). Po ogłoszeniu autokefalii w roku 1917 mógł wrócić do niepodległej Gruzji, zastał biskupem, w roku 1921 patriarchą Gruzji. Jednak trzy lata później, kiedy bolszewicy podbili Gruzję, został aresztowany i skazany na obóz. Uwolniony w roku 1925 przebywał w areszcie domowym. Umarł na atak serca. Wspomnienie 29 III.

• Ambroży z Optiny (Aleksander M. Grenkow, 1812 - 1891) - Uczeń Lwa z Optiny. Jeden z Soboru Świętych Starców Optyńskich. Urodził się w Lipowicy Wielkiej jako szóste z ośmiorga dzieci pobożnej rodziny od pokoleń związanej z Cerkwią prawosławną. Ukończył seminarium duchowne w Tambowie. W 1839 r. wstąpił do wspólnoty optyńskiej w Kozielsku. Wspomnienie 27 VI.

• Amfilochiusz Głuszycki - Jurodiwy, mnich i asceta. Po śmierci Dionizego Głuszyckiego w roku 1437 został przełożonym Monasteru Głuszyckiego w Wielikim Ustiugu. Umarł w 1452 r. Jest czczony lokalnie na Rusi. Wspomnienie 25 X.

• Amfilochiusz Poczajowski (Jakub Hołowatiuk, 1894 - 1971) - Ukraiński mnich z Ławry Zaśnięcia Bogurodzicy w Poczajowie. W 1962 r. trafił do radzieckiego szpitala psychiatrycznego za obronę religii przed komunistami, ale przetrwał i został w końcu zwolniony. Wspomnienie 1 I, 12 V.

• Anastazja Aleksandryjska - (Anastazja Patrycjuszka, VI w.) - dama dworu cesarzowej Teodory w Konstantynopolu. Nagabywana przez cesarza Jutyniana uciekła do klasztoru w Aleksandrii, potem przebrana za mężczyznę schroniła się na pustyni. 28 lat przeżyła w samotności. Zmarła w 567 r. Wspomnienie 10 III.

• Anastazy z Persji - Żołnierz w sassanidzkiej armii. Przeszedł z zoroastryzmu na chrześcijaństwo, za co go powieszono w 628 r. Czczony przez kościoły ortodoksyjne i katolicki. Wspomnienie 22 I.

• Anastazy z Synaju - Grecki pisarz i mnich pochodzący z Aleksandrii. Opat Monasteru św. Katarzyny na Synaju. Autor wielu rozpraw teologicznych uznawanych za fundamentalne dla kościołów ortodoksyjnych, w tym słynnego Hexaemeronu, komentarza do biblijnej opowieści o sześciu dniach stworzenia. Umarł w Monasterze św. Katarzyny po roku 700. Czczony w kościołach ortodoksyjnych i katolickim. Wspomnienie 20 IV.

• Anatol Młodszy z Optiny (Aleksander Potapow, 1855 - 1922) - Jeden z Soboru Świętych Starców Optyńskich. Słynął z dobroci i łagodności, kiedy przyjmował dziesiątki ludzi proszących go o radę. Po bolszewickim przewrocie był poniżany przez przedstawicieli nowej władzy, w końcu przyszli po niego czerwonoarmiści likwidujący monaster. Anatol poprosił o jeden dzień zwłoki, żeby się przygotować. Kiedy żołnierze zjawili się na drugi dzień, Anatol leżał martwy w trumnie. Wspomnienie 12 VIII, 23 X.

• Anatol Starszy z Optiny (Alieksiej M. Ziercałow, 1824 - 1893) - Jeden z Soboru Świętych Starców Optyńskich. Wstąpił do klasztoru, kiedy po ukończeniu seminarium duchownego w Kałudze ciężko zachorował i ślubował, że zostanie mnichem, jeśli wyzdrowieje. Uczeń Makaregopotem Ambrożego z Optiny. Wspomnienie 25 I, 11 X.

• Andronik Mnich (Aleksiej Andriejewicz Łukasz) - Rosyjski mnichod roku 1928 diakon. Po likwidacji monasterów przez bolszewików nadal pracował dla Cerkwi rosyjskiej. Za karę dwukrotnie był zsyłany do obozu na Kołymie w latach 1923-1928 i 1939-1948. Umarł w Tbilisi. Wspomnienie 22 IX (Cerkiew ukraińska, Cerkiew rosyjska, Kościół gruziński).

• Andronik Moskiewski - Ulubiony uczeń Sergiusza z Radoneża. Pochodził z Rostowa. Mnich i asceta. Pierwszy igumen Monasteru Spaso-Andronikowskiego w Moskwie. Umarł w 1395 r. Wspomnienie 26 VI.

• Andrzej Bogolubski (ok. 1111 - 1174) - Pochodził z Bogolubia na Rusi. Jako książę Włodzimierza zdobył i złupił Kijów w 1169 r., później podporządkował sobie również Nowogród Wielki. Słynął z gwałtownego charakteru i bezwzględności. Niszcząc dawne ośrodki położył podwaliny pod budowę Rosji z centrum we Włodzimierzupotem w Moskwie. Zginął zabity przez spiskujących bojarów. Wspomnienie 30 VI (Cerkiew rosyjska).

• Andrzej Rublow (ok. 1360 - 1430) - Najwybitniejszy autor ikon ze szkoły moskiewskiej. Mnich, uczeń Sergiusza z Radoneża. Umarł w Monasterze Spaso-Andronikowskim w Moskwie. Został kanonizowany w roku 1988 podczas obchodów tysiąclecia chrześcijaństwa na Rusi. Wspomnienie 24 I, 4 VII.

• Andrzej Smoleński (ok. 1330 - ok. 1390) - Książę Smoleńska. Porzucił dwór i życie spędził w przebraniu biedaka w Perejesławiu Zaleskim, umartwiając ciało żelaznym łańcuchem, poszcząc i modląc się. Po otwarciu jego grobu w roku 1539 stwierdzono podobno, że zwłoki Andrzeja nie uległy rozkładowi, co stało się powodem uznania go za świętego. Wspomnienie 5 VI, 9 XI (zachodnia Ruś).

• Andrzej z Krety (ok. 650 - 740) - Biskup Gortyny, sławny mówca. Wspomnienie 17 VII.

• Andrzej z Syrakuz (IX w.) - Męczennik. Wspomnienie 6 X.

• Angelar (IX w.) - Mnich, współpracownik Cyryla i Metodego, potem Nahuma i Klemensa z Ochrydy. Wspominany razem z nimi.

Od greckiego „angelos” - „posłaniec”, „anioł”.

• Angelina Sprawiedliwa - Córka albańskiego księcia Arianeta, który przyjął na swoim dworze serbskiego władcę Stefana Brankowicia oślepionego przez sułtana Murada II. W 1460 r. Angelina została żoną Stefana. Po latach rodzina Angeliny musiała jednak uciekać z Albanii przed najazdem i przeniosła się do Udine (Italia). Po śmierci męża (1485 r.) zaopiekował się nią król Węgier rządzący Chorwacją. Syn Angeliny Jerzy został władcą Serbii w 1486 r., lecz dziesięć lat później zrezygnował z tronu, żeby żyć jako mnich Maksym. Od 1507 r. był arcybiskupem Wołoszczyzny. Założył dwa monastery Kruszedoł i Chopowo. W Kruszedole Angelina powołała do życia serbską wspólnotę Spotkania Pańskiego i z czasem została tam mniszką. Wspomnienie 14 VII, 23 XII.

Od greckiego „angelos” - „posłaniec”, „anioł”.

• Anna Kaszyńska - Córka rostowskiego księcia Dymitra i żona Michała, księcia Tweru. Po śmierci męża zabitego przez Tatarów w 1318 r. została mniszką Eufrozyną w Monasterze Sofijskim w Twerze. Ostatni okres życia spędziła w Kaszynie, gdzie umarła w 1338 r. Kiedy w 1650 r. otwarto trumnę księżnej, okazało się, że zwłoki nie uległy rozkładowi, co uznano za cud. Wspomnienie 25 VI, 15 X (Cerkiew rosyjska).

• Anna Nowogrodzka - Córka szwedzkiego króla Olafa przed chrztem nosząca imię Ingrygerda. W 1016 r. wyszła za Jarosława Mądrego i otrzymała imię Irena. W Kijowie zbudowała pierwszy żeński Monaster św. Ireny (męczennicy z początków IV w.). Krótko przed śmiercią złożyła śluby zakonne jako Anna. Umarła w Nowogrodzie w 1050 r. Wspomnienie 23 II.

• Antoni Dymski (ok. 1157 - 1224) - Mnich i pustelnik. Umarł w okolicach Tichwinu na północy Rusi. Wspomnienie 17 I, 24 VI.

• Antoni Kijowsko-Pieczerski - Mnich, asceta, zielarz i lekarz uznawany za cudotwórcę. Pochodził z Lubecza koło Czernihowa. Mimo że był synem bojara, postanowił zostać pustelnikiem i zamieszkał w jaskini Hilariona (przyszłego metropolity kijowskiego) pod Kijowem. Potem podobno pojechał na górę Athos w Grecji, po powrocie ok. 1032 r. założył Ławrę Pieczerską czyli laurę w celach wykopywanych przez mnichów w piaszczystym brzegu Dniepru. Każdy pustelnik sam budował swoje domostwo, a po śmierci był w nim grzebany. Antoni przez czterdzieści lat nie opuścił swojej podziemnej celi. Wspomnienie 23 VII, 15 IX, 11 X.

• Antoni Rzymianin (1068 - 1147) - Urodził się w Rzymie. Mając dziewiętnaście lat został pustelnikiem na brzegu Morza Śródziemnego. Legenda utrzymuje, że w roku 1106 odpłynął ze swojej pustelni na kamieniu i w cudowny sposób dotarł aż do Nowogrodu. Tam założył Monaster Narodzenia Matki Bożej i został jego przełożonym w roku 1131. Podobno w roku 1597 stwierdzono, że zwłoki świętego były nienaruszone. Wspomnienie 16 VIII.

• Antoni Sijski (Andriej, 1477 - 1556) - Ruski mnich wywodzący się z bogatej rodziny ziemiańskiej. Otrzymał dobre wykształcenie, które wykorzystał pracując dla bojara w Nowogrodzie. Ożenił się, lecz żona zmarła już po roku; wtedy rozdał majątek i wstąpił do klasztoru. Z czasem założył pustelnię na Wyspie Michajłowej na rzece Sija, która przekształciła się w Monaster Antoniewo-Sijski. Wspomnienie 20 XII.

• Antoni Wileński (Kumec) - Jeden z dworzan litewskiego księcia Olgierda. Potajemnie przyjął chrzest, po zdemaskowaniu został powieszony w Wilnie w 1347 r.. Wspominany przez prawosławnych 27 IV razem z bratem Janem Wileńskim, który zginął dwanaście dni później i Eustachym Wileńskim straconym prawie osiem miesięcy później.

• Antoni z Martomkopi (VI w.) - Jeden z Trzynastu Ojców Syryjskich szerzący chrześcijaństwo w Inerii i Kachetii. W dolinie Lonoat założył klasztor, ostatnich piętnaście lat życia spędził na wysokim kamiennym słupie.

• Antoni z Optiny (Aleksandr I. Putiłow, 1795 - 1865) - Jeden z Soboru Świętych Starców Optyńskich. Wychowany w duchu surowej religijności od dzieciństwa myślał o życiu mnicha. W czasie kampanii napoleońskiej został poważnie ranny. Wyleczył się w rodzinnym domu w Rostowie i opuścił go na zawsze. W roku 1821 razem z bratem Timofiejem, który przyjął zakonne imię Mojżesz, udał się do Kozielska. Tam pozostał do śmierci. Wspomnienie 7 VIII, 11 X.

• Antoni z Czkondidi - Gruziński biskup. Kształcony pierwotnie do kariery dyplomaty został mnichem, po studiach w seminarium duchownym był biskupem w Czkondidi w latach 1777-1789. Zasłynął jako świetny mówca i organizator. Umarł w 1815 r. Wspomnienie 26 X (Kościół gruziński).

• Antyp (Antypas) ze Świętej Góry (Aleksander, 1816 - 1882) - Pochodził z ubogiej wiejskiej rodziny na Mołdawii. Po śmierci ojca miał utrzymywać rodzinę lecz pewnej nocy potajemnie porzucił dom, żeby zostać mnichem w małej wspólnocie Kaldorosani. Dwa lata później powędrował na górę Athos i osiadł w greckim monasterze Esfigmenu. Po powrocie na Mołdawię złożył śluby zakonne, przyjmując imię Antyp. Na resztę życia przeniósł się do Monasteru Wałaamskiego w rosyjskiej Karelii. Wspomnienie 23 I.

Forma imienia Antypater.

• Apostołowie Słowian - Cyryl i Metody.

• Aretas Męczennik - Przywódca chrześcijan w mieście Negran (Nagrana) w południowoarabskiej krainie Omirits. Według tradycji himiarycki władca Dunaan, z pochodzenia Żyd, zakazał praktykowania chrześcijaństwa. Jedynie Negran nie podporządkował się woli władcy i odpierał ataki. Dunaan obiecał więc tolerancję, ale po otwarciu bram miasta uwięził najznakomitszych obywateli i kazał stracić 4299 upartych chrześcijan na czele z Aretasem. Stało się to w roku 523. Niedługo później etiopski monarcha Elesbaan pokonał Dunaana i przywrócił dominację chrześcijan, rechrystianizacją odzyskanego terytorium zajął się Grzegorz z Omirits. Aretas jest wspominany 27 VII, 6 XI.

Aretas to aramejskie imię Haretat.

• Arseniusz Koniewiecki - Rzemieślnik z Nowogrodu Wielkiego. W roku 1373 wstąpił do miejscowego Monasteru Lisickiego. Po jedenastu latach powędrował na górę Athos, gdzie spędził trzy lata. Po powrocie na Ruś osiadł w Monasterze Wałaamskim. Jednak w roku 1393 porzucił wspólnotę i osiedlił się na wysepce Koniewiec na jeziorze Ładoga. Z czasem powstał tam Monaster Narodzenia Matki Bożej. Patron ludzi morza. Wspomnienie 25 VI.

• Arseniusz Nowogrodzki (Ambroży) - Rzemieślnik z Rżewa. Posłuszny rodzicom ożenił, ale pięć miesięcy po ślubie porzucił żonę, żeby zamieszkać w Nowogrodzie Wielkim, gdzie został mnichem Arseniuszem w 1556 r. Wkrótce potem nad rzeką Wołchow założył własny Monaster Narodzenia Matki Bożej. Słynął z surowej ascezy, pościł, stale się modlił i zakuwał się w łańcuchy, pod koniec życia zamknął się w niewielkiej celi. Wspomnienie 21 V, 25 VII.

• Arseniusz Serbski - Uczeń Saby. W latach 1221-1251 serbski biskup. Umarł w 1251 r. Wspomnienie 28 X.

• Arseniusz z Tweru - Biskup Tweru (Ruś) od 1390 r. Słynął z pobożności. Założył monaster w Dielticzowie. Zmarł w 1409 r. Wspomnienie 15 III i pierwsza niedziela po 12 VII.

• Artemiusz Wierkolski (1532 - 1545) - Pochodził z wioski Wierkole nad Dwiną. Zginął podczas burzy, zabobonni wieśniacy nie pochowali chłopca, uznając, że śmierć od pioruna jest karą bożą; zostawili go w lesie, przykrywając tylko chrustem. Tradycja głosi, że po trzydziestu dwóch latach pewien diakon zauważył światło bijące z tego miejsca i znalazł zwłoki wyglądające, jakby chłopiec właśnie zasnął. Przeniesiono je potem do cerkwi, gdzie stały się przyczyną wielu cudownych uzdrowień. Uznany za świętego został patronem chorych, zwłaszcza na febrę. Wspominany tylko w Cerkwi rosyjskiej 6 VII i 2 XI (według kalendarza gregoriańskiego).

• Atanazja z Aeginy - Grecka pustelniczka. Liczne legendy opowiadające o jej życiu są ze sobą sprzeczne, większość opowieści dotyczy cudów pośmiertnych. Umarła jako mniszka w Timii w roku 860. Wspomnienie 18 IV (Grecy) i 14 VIII.

• Atanazy Brzeski (ok. 1596 - 1648) - Igumen Monasteru św. Szymona w Brześciu.

• Atanazy Pieczerski - Mnich z Pieczerskiej Ławry zmarły ok. 1176 r. Wspomnienie 11 X, 2 XII.

• Atanazy z Athosu (ok. 920 - 1000/1003) - Urodził się w Kapadocji jako Abraham, lecz wcześnie osierocony został wychowany przez mniszkę, która wpoiła mu zamiłowanie do ascezy. Mnisi habit i imię Atanazy przyjął w monasterze Kyminas jako uczeń Michała Maleina. W 960 r. przeniósł się na górę Athos, gdzie został pustelnikiem i zapoczątkował Wielką Laurę, najważniejszy monaster tego rejonu. Zginął spadając z dachu budowanego monasteru. Patron ludzi w sytuacji beznadziejnej i orędownik chorych pragnących szybciej umrzeć. Wspomnienie 18 VII.

• Atanazy z Meteorów (Andronik, 1302 - 1382) - Osierocony w niemowlęctwie, wychowany przez wuja. Mając siedemnaście lat postanowił zostać mnichem, lecz na Athosie nie chciano go przyjąć ze względu na brak brody. Wiele podróżował, między innymi na Kretę. Osiadł w końcu na Athosie, lecz po najeździe piratów uciekł na północ i założył monaster na niedostępnych szczytach skal zwanych Meteorami, na które można się było dostać w koszach wciąganych za pomocą lin. Od 1369 r. kierował wspólnotą mnichów na Meteorach razem z Jozafatem z Meteorów, który został potem jego następcą. Wspomnienie 3 V.

• Atanazy I - Patriarcha Konstantynopola powoływany na to stanowisko przez cesarza w latach 1289-1293 oraz 1303-1309. W  młodości uciekł z domu rodziców koło Adrianopola i został mnichem w Tesalonikach. Przebywał na górze Athos, w monasterze św. Łazarza koło Efezu, pielgrzymował do Jerozolimy i na Synaj. Na górze Ganos w Tracji założył wspólnotę mnichów. Wspomnienie 24 X (na Athosie i w Rosji), 28 X (inne kościoły ortodoksyjne).

• Auksencjusz z Bitynii - Żołnierzpotem pustelnik na górze Oxia koło Konstantynopola. Zmarł w 473 r. Wspomnienie 14 II.

Grecko-łacińskie imię tłumaczone jako „kwitnący”.

• Aurelia Męczennica - Zlata Bułgarska.

Po łacinie „złocista”.

• Barłaam Chutynski (XII/XIII w.) - Pochodził z Nowogrodu Wielkiego. Po śmierci rodziców został mnichem w pustelni Chutyń. Po cudownym ozdrowieniu dworzanina księcia moskiewskiego przy grobie Barłaama w roku 1460, kult świętego stał się popularny w całej Rusi. Wspomnienie 20 XI (Ruś).

Słowiańska wersja imienia Barlaam.

• Bazyli Mangaziejski (1583 - 1600) - Syn kupca z Jarosławia. W 1600 r. przybył do Mangazieju (na południe od Półwyspu Jamalskiego) w sprawach handlowych. Oskarżony o kradzież zginął zabity przez rozwścieczonego kupca i został potajemnie pochowany w piwnicy. Jednak cudowne uleczenie chorego przy grobie Bazylego w roku 1652 przekonało wszystkich, że zmarły był świętym. Wspomnienie 5 IV.

• Bazyli Ostrogski (Stojan Jowanowić, 1610 - 1671) - Urodził się w rodzinie serbskich chłopów w Mrkoniciu. Uczył się w monasterze Zawala, następnie w monasterze Twrdoš, gdzie złożył śluby zakonne i został kapłanem. Sporo podróżował ucząc religii między innymi w Czarnogórze i zajętej przez Turków Hercegowinie oraz w zachodniej Ukrainie. Pielgrzymował na górę Athos. Został biskupem w roku 1638. Uznawano go za cudotwórcę-uzdrowiciela. Umarł w monasterze Ostrog w Czarnogórze. Stał się jednym z najpopularniejszych świętych Cerkwi serbskiej. Wspomnienie 12 V.

• Bazyli Moskiewski (1464 - 1552) - Według legendy pochodził z chłopskiej ruskiej rodziny. Mając szesnaście lat postanowił zostać jurodiwym. Pościł, odrzucił alkohol i umartwiał się. Zmarł w Moskwie. Nad jego grobem car Iwan Groźny zbudował zespół cerkwi znany pod nazwą Soboru Wasyla Błogosławionego.

• Bazyli Wełyczkowski (1903 - 1973) - Ukraiński duchowny grekokatolicki.

• Benianim Piotrogradzki (Wasilij Pawłowicz Kazanskij, 1873 - 1922) - Prawosławny biskup Piotrogrodu od roku 1917. Skazany i stracony przez bolszewików. Wspomnienie 13 VIII.

• Bidyn - Gruziński książę Kachetii, wasal Persji. W roku 1660 razem ze swoimi krewnymi Elizabarem i Szałwą zbuntował się przeciw Persom. Przy pomocy wojska wypędził lub wymordował siedem tysięcy perskich rodzin osiadłych w Kachetii. Pokonany został wezwany przed oblicze szacha do Isfahanu. Otrzymał możliwość przejścia na islam i zachowania władzy, lecz odmówił i po torturach zginął razem z Elizabarem i Szałwą. Poćwiartowane szczątki wyrzucono na śmietnisko. Po pewnym czasie miejscowi Ormianie zobaczyli światło nad wysypiskiem śmieci, odnaleźli ciała męczenników i pochowali je. Później relikwie przewieziono do monasteru koło Gori w Gruzji. Wspomnienie 1 X (kościoły ortodoksyjne).

• Borys i Gleb - Książęta, synowie ruskiego księcia Włodzimierza Świętego. W roku 1015 zginęli w walce z Jarosławem Mądrym.

W języku protobułgarskim „boris” mogło znaczyć „wilk”, „pantera”, „waleczny” lub „mały”.

• Borys i Michał - Bułgarski chan w latach 852-889. Jako pierwszy władca Bułgarów przyjął chrześcijaństwo w roku 864. Wspomnienie 2 V.

• Bracia Sołuńscy - Cyryl i Metody, bracia pochodzący z Tesalonik/Salonik w języku starocerkiewnosłowiańskim zwanych Sołuniem.

• Charyton Sianżemski - Ruski mnich i asceta. Uczeń Eutymiusza Sianżemskiego, po jego śmierci w 1470 r. głowa Monasteru Sianżemskiego. Umarł w 1506 r. Wspomnienie 11 X.

• Chrysa - Zlata Bułgarska.

Od greckiego „chrysos” - „złoto”.

• Cyprian (ok. 1336 - 1406) - Patriarcha Kijowa i Rusi z siedzibą w Moskwie. Cyprian był Bułgarem. Przez pewien czas przebywał w klasztorze na górze Athos. W Konstantynopolu został biskupem. Wysłany na Ruś miał doprowadzić do pogodzenia księstw ruskich i Litwy. W 1381 r. został patriarchą Rusi. Burzliwe czasy walk na Rusi, intrygujących bojarów, zależności od Mongołów, najazdów ze wschodu i walk z Litwą spowodowały, że Cyprian został wygnany już po roku. Wrócił dopiero w roku 1390.

• Cyrus z Aleksandrii - Melchicki patriarcha Aleksandrii i ostatni bizantyjski prefekt Egiptu. Zmarł w 642 r., nie mogąc pogodzić się ze zdobyciem miasta przez muzułmanów. Wspomnienie 28 VI.

• Cyryl Biełozierski (1337 - 1427) - Kuźma z Moskwy. Praktykował całonocne modlitwy i stałe posty: chciał jeść tylko raz na trzy dni. W połączeniu z pracą w klasztornej kuchni i piekarni surowa asceza negatywnie odbijała się na zdrowiu Cyryla. Pod wpływem Sergiusza z Radoneża został nawet jurodiwym, czyli bożym szaleńcem. Ostatecznie stał się pustelnikiem nad Jeziorem Białym. Tam kilkakrotnie był napadany przez okoliczną ludność, która obawiała się, że powstanie tam klasztor, miejscowi chłopi będą musieli go utrzymywać. i faktycznie Cyryl założył Monaster (klasztor) Cyrylo-Biełozierski. Wspomnienie 9 VI (kalendarz juliański).

• Cyryl Filozof (ok. 827 - 869) - Grek Konstantyn z Tesalonik, który jako mnich przyjął imię Cyryla. Najmłodszy z siedmiorga dzieci wysokiego bizantyjskiego urzędnika. Studiował w Konstantynopolu. Razem z bratem Metodym prowadził szereg misji w północnej Arabii, na Krymie, wśród Chazarów i Bułgarów. W roku 862 na polecenie cesarza wyruszyli do Wielkich Moraw, żeby nawrócić mieszkańców słowiańskiego imperium. Obaj mówili po słowiańsku, jak większość mieszkańców Tesalonik i opracowali głagolicę czyli alfabet oddający dźwięki słowiańskiej mowy. Aby zneutralizować sprzeciw zachodniego kleru, najpierw udali się do Rzymu, gdzie uzyskali zgodę papieża Hadriana II na prowadzenie działalności misjonarskiej. Cyryl umarł w Rzymie. Jest jednym z patronów Europy, od jego imienia wywodzi się nazwa cyrylicy czyli pisma przyjętego przez kilka słowiańskich ludów wschodniej Europy. Wspomnienie 14 II i 5 VII (katolicy) oraz 27 II i 24 V (kościoły ortodoksyjne).

• Cyryl Turowski (ok. 1110 - 1183) - Mnich w Turowie na Rusi. W całkowitym zamknięciu i izolacji (przykład zatworniczestwa) napisał komentarze do Pisma Świętego. Został potem biskupem Turowa, lecz z czasem poświęcił się wyłącznie pisaniu. Wspomnienie 28 IV.

• Cyryl Nowojezierski - Ruski mnich. Pochodził z pobożnej rodziny. Kiedy ojciec i matka odnaleźli go w monasterze, sami też złożyli śluby zakonne, żeby żyć w ascezie. Po śmierci ojca Cyryl opuścił monaster i żył samotnie w lesie, jedząc tylko trawę i korę. Potem odbył pielgrzymkę do świętych miejsc w Pskowie i Nowogrodzie, aż wreszcie osiadł na wyspie Krasnej na Jeziorze Nowym i zaczął budowę przyszłego monasteru. Wspomnienie według kalendarza juliańskiego przypada na 4 II i 7 XI.

• Cyryl z Radoneża (XV w.) - Ruski mnich i święty. Ojciec Sergiusza z Radoneża.

• Damascen z Gabrowa - Pochodził z Gabrowa w Bułgarii. Jako nastolatek opuścił rodziców i został mnichem oraz diakonem na górze Athos. Po latach wybrano go przełożonym monasteru Chilandaru na Athosie. Wrócił do Bułgarii, żeby odzyskać dług zaciągnięty przez kilku Turków w jego monasterze, lecz dłużnicy uciekli się do podstępu. Wysłali do niego kobietę i donieśli, że mnich ma muzułmańską kochankę. Zgodnie z tureckim prawem mnich powinien przejść na islam i poślubić domniemaną kochankę. Ponieważ odmówił, został powieszony w 1771 r. Niedługo później jego oprawcy utonęli w Dunaju. Wspomnienie 29 I.

Imię świętego nawiązuje do Damaszku.

• Daniel Aleksandrowicz (Daniel Moskiewski, 1263 - 1303) - Syn Aleksandra Newskiego i moskiewski książę w latach 1283-1303. Podbił między innymi rejon ujścia rzeki Moskwa do Oki i Możajsk. Za jego panowania powstał Monaster Daniłowski w Moskwie, w przyszłości jedna z rezydencji moskiewskich patriarchów. Wspomnienie 4 III (Cerkiew rosyjska).

• Daniel Słupnik (ok. 409 - 493) - Naśladowca Szymona Słupnika. Kilka mil od Konstantynopola zbudował kolumnę z platformą na szczycie, gdzie spędził trzydzieści trzy lata. Czczony przez ortodoksów i katolików. Wspomnienie 11 XII.

• Dawid z Garedży (VI w.) - Jeden z Trzynastu Ojców Syryjskich. Pochodził z Syrii. Działał w Iberii i Kartlii. W Tbilisi założył pustelnię w jaskini nad miastem. Podanie mówi, że miejscowi zoroastrianie próbowali zdyskredytować Dawida, namawiając prostytutkę, żeby ogłosiła, że misjonarz jest ojcem jej nienarodzonego dziecka. Wtedy jednak płód głośno powiedział, kto jest ojcem i prostytutka została zlinczowana przez rozwścieczony tłum. Po tym wypadku Dawid przeniósł się do odleglejszej części miasta i założył klasztor nazwany potem monasterem Dawid Garedża. Wspomnienie 20 V

• Dawid z Tesalonik (ok. 450 - ok. 535) - Asceta pochodzący z Mezopotamii. Wzorem stylitów trzy lata spędził w Tesalonikach na drzewie migdałowym. Potem mieszkał w celi pod miastem. Wspomnienie 26 VI.

• Dawid z Jarosławia (XIV w.) - Książę Jarosławia na Rusi. Wspomnienie 18 III, 5 VI i 2 X.

• Dawid IV Budowniczy - Król Gruzji w latach 1089-1125. Odbudował i umocnił państwo oraz Kościół gruziński po okresie wojen. Ufundował między innymi monaster Gelati (1106 r.) koło Kutaisi w zachodniej Gruzji, przez kilka następnych wieków centrum gruzińskiej kultury i życia religijnego. Wspomnienie w Gruzji 1 I oraz 28 i 29 III.

• Diodor Juriegorski (Diomid, XVI/XVII w.) - Ruski asceta i mnich pochodzący ze wsi Turczasow nad Morzem Białym. W młodości wstąpił do monasteru na Wyspach Sołowieckich. Po latach opuścił Sołowki i zamieszkał w pustelni na górze Juriew. Umarł w 1633 r. Wspomnienie 3 XII.

Po grecku „Dios” - „bóg Zeus” i „doros” - „dar”.

• Dionizy Głuszycki (Dymitr, 1362 - 1437) - Pochodził z okolic Wołogdy (Ruś). Opuścił Monaster Spasokamienny, żeby zostać pustelnikiem, ale szybko zaczęła rosnąć liczba jego naśladowców. Założył więc Monaster Głuszycki w Wielikim Ustiugu (na północ od Niżniego Nowgorodu i Kazania. Siedem lat przed śmiercią wykopał sobie grób i codziennie przy nim medytował. Po śmierci Dionizego przełożonym mniszej wspólnoty został Amfilochiusz Głuszycki. Wspomnienie 1 VI, 2 X.

• Dionizy Połocki - Mnich w Pieczerskiej Ławrze przed 1066 r. wybrany na biskupa Połocka (Białoruś). Zmarł w 1182 lub 1183 r. Wspomnienie 10 VII i trzecia niedziela po Pięćdziesiątnicy.

• Duklida - Córka władcy Gotów osiadłych nad Morzem Czarnym. Razem z matką Gaafą zebrała szczątki Wafucjusza i innych chrześcijan zabitych (według jednej z wersji spalonych) przez pogańskich Gotów, następnie wywiozła je na Krym do miasta Kiryk. Gaafa wróciła potem na terytorium państwa Gotów i została ukamienowana. Duklida zaś pozostała na Krymie. Umarła w 375 r. Wspomnienie 8 IV.

• Dymitr Doński (1350 - 1389) - Od roku 1359 wielki książę moskiewski i włodzimierski oraz wasal Mongołów. Umocnił władzę książęcą i skoncentrował w swoim ręku, siłą łamiąc opór książąt, jednego z nich Iwana skazując na śmierć. Dążył do podporządkowania sobie biskupstwa kijowskiego i prowadził liczne wojny zaborcze z sąsiadami. Na Kulikowym Polu rozbił Mongołów (1380 r.). Wspomnienie 19 V.

Dymitr to słowiańska wersja greckiego Demetriusza.

• Dymitr Iwanowicz (1582 - 1591) - Syn moskiewskiego cara Iwana IV Groźnego i jego siódmej żony Marii Nagoj. Po śmierci ojca został zesłany do Uglicza i tam zginął jako dziecko. Między innymi patron chorujących dzieci. Wspomnienie 15 V.

• Dymitr Nowy Bukareszteński (XII/XIII w.) - Pochodził ze wsi Besarabow koło Rusciuc (późniejsza Rumunia). Porzucił życie pasterza, żeby zostać mnichem w monasterze w dolinie Lom, potem pustelnikiem. Wspomnienie 9 XI.

• Dymitr Pryłucki - Urodził się w bogatej rodzinie w Perejesławiu na Rusi. Wstąpił jednak do miejscowego monasteru, po pewnym czasie został pustelnikiem, żeby pędzić życie ascety i biedaka. Kiedy zbyt wielu ludzi chciało go naśladować, odszedł na północ i w okolicach Wołogdy założył nową pustelniępotem Monaster Pryłucki przy łuku (zakręcie) rzeki. Umarł w 1392 r. Według legendy mnisi poczuli piękny zapach dobywający się z jego zamkniętej celi, po wejściu znaleźli zwłoki starca. Wspomnienie 24 II.

• Dymitr z Rostowa (Danił Sawwicz Tuptało, 1651 - 1709) - Mnich, duchowny i biskup Rostowa w Rosji. Autor książek teologicznych i historycznych. Wspomnienie 28 X.

• Dziesięć Tysięcy Świętych Męczenników - Według średniowiecznej legendy tylu legionistów przyjęło chrześcijaństwo za czasów cesarza Decjusza w połowie III w. i za karę zostało ukrzyżowanych w Antiochii. Analogiczna opowieść powstała też w Kościele katolickim. Wspomnienie 1 VI.

• Efrem Nowotorski (XI w.) - Jeden z trzech braci pochodzących z Węgier, którzy służyli rostowskiemu księciu Borysowi. W 1015 r. jeden z braci zginął razem z książętami Borysem i Glebem. Pod wpływem tego nieszczęścia pozostali dwaj bracia znani jako Mojżesz Węgrzyn i Efrem postanowili poświęcić życie Bogu. Efrem porzucił służbę i opuścił Rostow, żeby osiąść w pustelni nad rzeką Twercą. Z czasem założył tam Monaster Świętych Borysa i Gleba (1038 r.). Kanonizowany przez Cerkiew rosyjską po roku 1572. Wspomnienie 10 II i 24 VI.

• Efrem Perekomski (Eustachy Kalaziński, 1412 - 1492) - Pochodził z Kaszyna w rejonie Tweru (Ruś). Mnich w Kalazińskim Monasterze Świętej Trójcypotem w Monasterze Świętego Sawy Wiszerskiego, gdzie przyjął zakonne imię Efrem. Nakłonił rodziców do zostania pustelnikami. Nad jeziorem Ilmień założył nową wspólnotę. Przydomek otrzymał od kanału, który przekopał, żeby dostarczyć wodę z jeziora do monasteru. Wspomnienie 29 V i 9 X (Cerkiew rosyjska).

• Eleazar Anzerski - Mnich Monasteru Sołowieckiego. W 1612 r. za zgodą przełożonego zaczął życie pustelnicze na wysepce znanej jako Anzerskij Ostrow. Zmarł w 1656 r. Wspomnienie 13 I (Cerkiew rosyjska).

• Elezwoj król etiopski - Władca Aksum, który walczył z żydowskim uzurpatorem Dunaanem, prześladowcą chrześcijan i zabójcą Aretasa. Widząc nieskuteczność zbrojnych wysiłków, Elezwoj poprosił o pomoc pewnego mnicha, który powiedział, że za mało w nim wiary, za dużo chęci zemsty. Elezwoj ślubował więc, że po pokonaniu wroga poświęci życie Bogu. Wtedy zwyciężył, ostatnie piętnaście lat życia spędził jako mnich. Umarł ok. 553-555 r. Wspomnienie 6 XI.

• Eliasz Czawczawadze (1837 - 1907) - Gruziński myśliciel i pisarz. Studiował prawo w Petersburgu. Tłumaczył na gruziński poezje romantyków rosyjskich, niemieckich i angielskich. Pracował na rzecz rozwoju gruzińskiego szkolnictwa i świadomości narodowej. Został zamordowany w tajemniczych okolicznościach. Od roku 1987 czczony przez Kościół gruziński, Wspomnienie 30 VIII.

• Eliasz z Jerozolimy - Patriarcha jerozolimski, przeciwnik monofizytyzmu. W roku 516 uwięziony przez cesarza Anastazjusza I, który popierał monofizytów. Umarł ok. 518 r.

• Elizabar książę gruziński - Uczestnik antyperskiego powstania Bidyna w Kachetii. Stracony w 1660 r. Wspomnienie 1 X.

Od hebrajskich słów „elisza” - „Bóg wybawił” oraz „bar” - „syn”.

• Elizeusz Ławryszewski - Litewski arystokrata Rymund i dworzanin księcia Mendoga. Przez nauczyciela języka ruskiego przyjął chrześcijaństwo i jako Elizeusz został pustelnikiem oraz misjonarzem na Rusi. Założył Monaster Ławryszewski w Nowogródku. ok. 1250 r. zginął w zamordowany przez jednego z kandydatów na mnicha. Wspomnienie 10 XI (ortodoksi).

Imie pokrewne imieniu Elizabar.

• Elżbieta Romanowa (1864 - 1918) - Niemiecka księżniczka Hesji i Renu, żona wielkiego księcia Sergiusza Aleksandrowicza Romanowa. Dobrowolnie przeszła na prawosławie. Po śmierci męża w ataku bombowym, Elżbieta nie wróciła do Niemiec, lecz rozdała majątek, w 1907 r. założyła w Moskwie żeński Monaster Świętych Marii i Marty niosący pomoc najuboższym. Została aresztowana przez bolszewików i wywieziona do Ałapajewska na Uralu. Tam zginęła razem z innymi członkami rodu Romanowów pobita, wrzucona do nieczynnej kopalni i przywalona gruzem. Zwłoki pomordowanych wydobyła później armia Kołczaka. Szczątki Elżbiety trafiły do Pekinu, potem do Jerozolimy, gdzie księżna chciała być pochowana. Cerkiew rosyjska kanonizowała ją w 1981 r. Wspomnienie 18 VII.

• Eufrozyn Pskowski (1386 - 1481) - Mnich Monasteru Snietnogorskiego w Pskowie, potem pustelnik nad rzeką Tołwą. Z czasem powstał tam Monaster Chrystusa Zbawiciela i Świętego Eleazara. Wspomnienie 15 V (Cerkiew rosyjska).

Męska wersja imienia Eufrozyna.

• Eufrozyna Połocka (Przedsława, 1101/1104 - 1173) - Córka księcia połockiego Swiatosława. Mając dwanaście lat została mniszką. Rozwijała życie religijne Połocka i Rusi. Założyła Monaster Przemienienia Pańskiego w Połocku. Zmarła koło Jerozolimy. Patronka żeńskich klasztorów. Wspomnienie 23 V.

• Eufrozyna z Suzdala - Córka księcia Michała Czernihowskiego. Chciała zostać mniszką, lecz rodzice postanowili wydać ją za mąż. Eufrozyna modliła się, żeby Bóg pozwolił jej zachować dziewictwo i modły zostały wysłuchane, bo jej narzeczony książę Meneas z Suzdala nagle zmarł. Eufrozyna wstąpiła wtedy do monasteru w Suzdalu. Zmarła w 1250 r. jako jego przełożona. Przy grobie Eufrozyny zaczęły się cuda. Wspomnienie 8 X.

• Eulogiusz z Aleksandrii - Patriarcha Aleksandrii w latach 581-607/608. Pochodził z Syrii. Przyjaciel Grzegorza i Wielkiego z Rzymu. Przeciwnik monofizytyzmu i nestorianizmu. Wspomnienie 26 II (ortodoksi) i 13 IX (katolicy).

• Eustachy Kalaziński - Efrem Perekomski.

• Eustachy Wileński (Kruglec) - Dworzanin litewskiego księcia Olgierda powieszony w roku 1347 za potajemne przyjęcie chrztu za namową Antoniego i Jana. W roku 1364 patriarcha Konstantynopola ogłosił ich świętymi, w roku 1549 metropolita Moskwy wprowadził ich kult na Rusi. Szczątki wszystkich trzech spoczęły w wileńskiej cerkwi Świętego Ducha, w 1915 r. przewieziono je do Monasteru Dońskiego w Moskwie (istniejącego od 1591 r.). Później Sowieci umieścili relikwie w muzeum ateizmu. W roku 1946 pozwolili jednak zabrać je znowu do Wilna, gdzie trafiły do cerkwi św. Mikołaja. Eustachy jest wspominany przez prawosławnych razem z Antonim Wileńskim i Janem Wileńskim 27 IV.

• Eutychiusz (Eutyches, VI w.) - Arcybiskup Konstantynopola. Przeciwnik nestorianizmu. Wspomnienie 19 IV (kościoły ortodoksyjne).

• Eutymiusz Iberyjczyk lub Eutymiusz z Athosu - Syn Jana z Athosu i jego następca jako igumen gruzińskiego monasteru na Athosie od roku 1005. Tłumacz greckich dzieł religijnych na język gruziński. W latach 1019-1028 przebywał w Iberii. Zmarł w Konstantynopolu, kiedy podczas podróży spadł z muła w 1028 r. Wspomnienie 26 V (kościoły ortodoksyjne, zwłaszcza gruziński).

• Eutymiusz Nowy z Tesalonik (ok. 824 - 889) - Urodził się w wiosce Opso koło Ancyry (Ankary) w Azji Mniejszej. Mając osiemnaście lat porzucił żonę po roku małżeństwa i dziecko, żeby zostać mnichem w monasterze na górze Olimp w Bitynii. W roku 859 przeniósł się na górę Athos, gdzie przez trzy lata mieszkał w jaskini jako pustelnik. Potem przebywał w okolicy Tesalonik, swoimi kazaniami przyciągając tłumy. Ożywił życie zakonne w Tesalonikach. Zmarł na Świętej Wyspie koło Athosu. Wspomnienie 28 X.

• Eutymiusz Kereselidze - Estat Kereselidze urodzony w gruzińskiej wiosce Sadmeli. Razem z Maksymem Szaradze zajął się zbieraniem, opracowywaniem i publikacją gruzińskich tekstów religijnych oraz pieśni ludowych. W ciągu dwudziestu pięciu lat razem wydrukowali ponad 4000 książek. W 1912 r. został mnichem Eutymiuszem w monasterze Gelati, w 1917 r. przyjął święcenia kapłańskie. Mimo prześladowań ze strony Sowietów i krótkotrwałego uwięzienia kontynuował pracę etnograficzną. Zmarł w 1944 r. jako igumen monasteru Zedazeni. Wspomnienie 2 II (Kościół gruziński).

• Eutymiusz Sianżemski (XV w.) - Ruski asceta i mnich, założyciel Monasteru Sianżemskiego nad rzeką Sianżą koło Wołogdy. Umarł w 1470 r., pozostawiając monaster swojemu następcy Charytonowi Sianżemskiemu.

• Eutymiusz Suzdalski (1316 - 1404) - Ruski asceta urodzony w bardzo religijnej rodzinie w Niżnim Nowgorodzie. Jako młodzieniec wstąpił do Pieczerskiego Monasteru Wniebowstąpienia Pańskiego w Niżnim Nowgorodzie. Słynął z pracowitości, pokory, posłuszeństwa i ciągłej modlitwy. W roku 1352 na polecenie kniazia Borysa Eutymiusz założył nowy monaster koło Suzdala, w roku 1364 żeński Monaster Opieki Matki Boskiej. Wspomnienie 1 IV i 4 VII.

• Eutymiusz Tyrnowski - Bułgarski mnich, uczeń Teodozjusza Tyrnowskiego. Przebywał na Athosie i w Konstantynopola, lecz popadł w niełaskę i w roku 1371 został skazany na wygnanie z Bizancjum. Cztery lata później obrano go patriarchą Tyrnowa. W Tyrnowie założył Monaster Świętej Trójcy, wkrótce centrum bułgarskiego piśmiennictwa, Zreformował gramatykę i ortografię języka bułgarskiego, dostosowując go do celów liturgicznych i uwspółcześniając język przekładów tekstów religijnych. Tyrnawska szkoła piśmiennictwa upadła po tureckim najeździe w 1393 r., Eutymiusz został zesłany do Monasteru Baczkowskiego. Zmarł między rokiem 1401 i 1411. Wspomnienie 20 I.

• Eutymiusz Cudotwórca - Arcybiskup Nowogrodu w latach 1429-1458. Wspomnienie 24 III (Cerkiew rosyjska).

• Eutymiusz - Biskup miasta Sardes w Azji Mniejszej. Gorący zwolennik kultu obrazów, za co był więziony, chłostany i w końcu doprowadzony do śmierci w roku 831 lub 840. Wspomnienie 8 I (kościoły ortodoksyjne).

• Febronia - Żona Piotra z Muromia.

• Filaret Drozdow (Bazyli Drozdow, 1782 - 1867) - Mnich i duchowny, od roku 1821 r. biskup Moskwy. Działacz charytatywny, dbał o rozwój śpiewu cerkiewnego, nawracał unitów na prawosławie, autor dzieł teologicznych. Wspomnienie 2 XII.

Imię wywodzące się od greckiego czasownika „phile” - „lubię”.

• Filaret Miłościwy (ok. 702 - 792) - Urodził się w wiosce Amni w Grecji. Miał syna i dwie córki. Chociaż nie był bogaty, pomagał innym, zyskując opinię świętego. Działalności nie przerwał nawet po stracie całego majątku podczas perskiego najazdu. Umarł w Konstantynopolu, przy jego grobie długo zdarzały się cudowne uzdrowienia. Patron kobiet poszukujących dobrych mężów, chroni podróżnych na morzu, zwłaszcza podczas burz, pomaga tonącym i więźniom pragnącym uwolnienia. Patron wdów, sierot, biednych i głodnych. Wspomnienie 14 XII.

• Filaret Romanow (Fiodor Nikiticz Romanow, 1553 - 1633) - Uczestnik walk o władzę w Moskwie, wróg Szujskiego, więziony przez Polaków w Malborku, wrócił do kraju w roku 1619. Metropolita Rusi w latach 1619-1633. Praktycznie współrządził Moskwą ze swoim synem carem Michałem Romanowem.

• Filip II z Moskwy (1507 - 1569) - Pochodził z bojarskiego rodu z Moskwy. Był mnichempotem igumenem w Monasterze Sołowieckim. W roku 1565 został wezwany do Moskwy, rok później mianowany patriarchą. Za potępienie okrucieństw Iwana IV Groźnego trafił do więzienia. Został uduszony poduszką w Twerze przez żołnierza Malutę Skuratowa. Za panowania Fiodora rzekomo nierozłożone zwłoki patriarchy przeniesiono na Sołowki, w roku 1652 do soboru Zaśnięcia Matki Bożej w Moskwie. Wspomnienie 23 XII.

• Filotea z Arges (ok. 1206 - ok. 1218) - Urodziła się w chłopskiej rodzinie w Tyrnowie, stolicy Bułgarii. Wychowana w głębokiej pobożności spędzała wiele czasu w cerkwi i na modlitwie, co drażniło jej macochę. Filotea nosiła ojcu obiad na pole, ale po drodze część jedzenia rozdawała ubogim. Kiedy ojciec wyśledził, co się dzieje, w porywie złości chwycił za siekierę i odrąbał córce nogi. Dziewczynka umarła, zrozpaczony ojciec pobiegł do biskupa. Podobno ciało ofiary nie dało się ruszyć z miejsca, dopóki nie wymieniono nazwy Arges. Tam więc je przeniesiono. Patronka ludzi chorych, sprowadza deszcz podczas suszy. Wspomnienie 20 XII (kraje bałkańskie).

Po grecku „philo”- „miłość” i „theos” - „bóg”.

• Flawian z Konstantynopola - W latach 446-449 patriarcha Konstantynopola. Za zwalczanie monofizytyzmu został pozbawiony urzędu, pobity przez ludzi cesarza Teodozjusza II i wtrącony do więzienia, gdzie zmarł. Wspomnienie 3 III (kościoły ortodoksyjne).

• Flawian II z Antiochii - Bazyliański mnich, w latach 498-512 patriarcha Antiochii. W 511 r. monofizyci prowadzeni przez Filoksenusa zaatakowali Antiochię. Wkrótce potem Flawian został aresztowany i wygnany do Petry, gdzie zmarł w 518 r. Wspomnienie 2 VIII.

• Focjusz - Grek z pochodzenia. Metropolita kijowski w latach 1408-1431. Sojusznik Moskwy i przeciwnik katolicyzmu oraz Polski. Wspomnienie 1 VI (Cerkiew rosyjska).

Od greckiego słowa „phos” - „światło”.

• Focjusz i Wielki (ok. 810 - 891) - Pochodził z patrycjuszowskiego rodu w Konstantynopolu. Świetnie wykształcony erudyta, znawca teologii i filozofii. Po wygnaniu poprzedniego patriarchy Konstantynopola Ignacego i przez cesarza Michała III objął patriarszy tron w roku 858. Odrzucił roszczenia papieża z Rzymu do zwierzchnictwa nad patriarchami Konstantynopola. W roku 867 zanegował też łacińskie tłumaczenie Symbolu Wiary z dodanym Filioque czyli z formułą mówiącą, że Duch Święty pochodzi od Boga Ojca i Syna, nie tylko od Boga Ojca, jak było w starszej wersji greckiej. Rzymski papież nie uznał Focjusza za prawowiernego patriarchę, on w odpowiedzi ekskomunikował papieża. Tymczasem zmieniła się polityka cesarza, który wygnał Focjusza i przywrócił na urząd Ignacego i w roku 867. Focjusz wrócił na tron w roku 877, dwa lat po śmierci Ignacego I, i pozostał na nim do roku 886. Pozostawił wiele dzieł teologicznych i filozoficznych. Umarł w Konstantynopolu. Wspomnienie 6 II.

• Frawitta z Konstantynopola - Patriarcha w latach 488-489. Wspomnienie 18 II.

• Gaafa - Męczennica. Matka Duklidy.

• Gabriel (Gawryło) z Lesnowa (XI - XII w.) - Bałkański pustelnik. Jego szczątki są przechowywane w Tyrnowie. Kult ma charakter wyłącznie ludowy.

• Gabriel Zabłudowski (1684 - 1690) - Chłopski syn ze wsi Zwierki zamordowany w Białymstoku przez nieznanego sprawcę. Oskarżony o rzekomy mord rytualny Żyd Szutko został uniewinniony przez sąd, ale chrześcijańska ludność nie zaakceptowała wyroku. W roku 1920 patriarcha Konstantynopola formalnie uznał Gabriela za męczennika. Wspomnienie 3 V i 22 IX. Kult ma charakter lokalny na Białorusi i Podlasiu.

• Gabriel ze Świętej Góry (X w.) - Gruziński mnich z Monasteru Iwerskiego na Athosie. Według legendy miał sen, w którym Matka Boska kazała mu przejść po falach i przynieść unoszącą się na morzu cudowną ikonę. Wspomnienie 25 V (Grecy), 25 VII (Gruzini).

• Genadiusz Mnich (XVI w.) - Pochodził z litewskiej rodziny bojarskiej. Urodził się w Mohylewie. Porzucił rodziców, żeby zostać mnichem w Moskwie jako uczeń Aleksandra ze Swiru, potem pustelnik wraz z Korneliuszem Komelskim. Z Korneliuszem założył Monaster Genadiuszowy w Puszczy Kostromskiej. Wkrótce jednak, na skutek intryg Genadiusz opuścił swój monaster i założył nowy nad Jeziorem Surskim. Wspomnienie 23 I i 23 V.

Po grecku „gennadios” oznacza „szlachetny” lub „hojny”.

• Gerasim Jordański - Pochodził z Kapadocji. W połowie V w. osiadł w Palestynie, gdzie został pustelnikiem, z czasem założył monaster. Wspomnienie 4 III.

Lokalna forma imienia Gerasimus.

• Gerasim z Permu (pierwsza połowa XV w.) - Trzeci biskup Permu, poprzednik Pitirima. Wspominany w Cerkwi rosyjskiej.

• German Sołowiecki - Po opuszczeniu rodzinnej Totmy osiadł na Wyspach Sołowieckich, pędząc pustelniczy żywot w towarzystwie mnicha Sawwacjusza. ok. 1429 r. razem z mnichami Sawwacjuszem i Zosimem zapoczątkował wspólnotę, która z czasem stała się Monasterem Sołowieckim. Umarł w Nowogrodzie podczas podróży w 1478 r. Jego relikwie przeniesiono na Sołowki w 1484 r. W czasach radzieckich zostały stamtąd zabrane, lecz wróciły w roku 1992. Wspomnienie 12 VIII i 21 VIII (Cerkiew rosyjska).

Rosyjska wersja imienia Herman.

• German z Alaski (1757 - 1837) - Mnich w Monasterze Wałaamskim, od 1793 r. rosyjski misjonarz na Alasce i Aleutach. Zmarł na wyspie Spruce. Wspomnienie 9 VIII, 13 XII (Cerkiew rosyjska).

• German z Kazania (Grigorij Fiodorowicz Sadyriew-Polew) - Mnich, uczeń Guriasza Rugotina i założyciel Monasteru Zaśnięcia Matki Bożej w Swijażsku. Od 1555 r. misjonarz w muzułmańskim Kazaniu podbitym przez Moskwę. Arcybiskup Kazania po śmierci Guriasza w 1564 r. German został zamordowany w latach 60. XVI wieku za krytykę okrucieństwa Iwana IV Groźnego. Grób Germana odnaleziono w roku 1591, zwłoki przeniesiono do monasteru w Swijażsku i wtedy też zaczęto pisać o cudach. Podczas kolejnego przekładania i ubierania szczątków świętego w roku 1888 potwierdzono, że został zabity toporem, lecz władze nie zgodziły się na upublicznienie tego ustalenia. W roku 1929 bolszewicy zniszczyli relikwie z wyjątkiem fragmentu zwłok przekazanego w roku 1849 do Monasteru Jana Chrzciciela w Kazaniu. W roku 2000 podzielono jej jeszcze raz między monastery w Kazaniu i w Swijażsku. Wspomnienie 6 XI.

• German i z Konstantynopola (ok. 634 - ok. 734) - Syn senatora Justyniana. W roku 712 jako biskup Kyzikos we Frygii opowiedział się za monoteletyzmem, lecz odrzucił ten pogląd, będąc patriarchą Konstantynopola (w latach 715-730). Cesarz Leon III usunął go z patriarszego tronu za poparcie kultu obrazów. Wspomnienie 12 V (katolicy), 23 V (Ormianie), 25 V (ortodoksi).

• Gleb - Ruski książę wspominany razem z Borysem.

Skrócone skandynawskie imię Guthleifr złożone ze słów „guth” - „bóg” i „leifr” - „spadkobierca”.

• Gorazd - Uczeń Cyryla i Metodego, którym stale towarzyszył od roku 862. Biskup Czech, Moraw i Śląska. Papież Stefan V niechętnie nastawiony do słowiańskiej liturgii zakazał mu działalności misyjnej i zmusił do opuszczenia Moraw. Współuczestniczył w założeniu Monasteru Ochrydzkiego. Wspomnienie dawniej 17 VII, od połowy XX w. 22 XI.

Od słowiańskiego „gorazdy” - „zręczny, sprawny”.

• Grzegorz Dekapolita (ok. 785 - 842) - Pochodził z Irinopolis w Dekapolu (Azja Mniejsza). Uciekł z domu, żeby uniknąć małżeństwa zaaranżowanego przez rodziców. Jako mnich i eremita przebywał w monasterach i pustelniach w Efezie, Enos, Christopolis, Tesalonikach, Koryncie, Neapolu, Rzymie, Syrakuzach i Otronto, skąd odbywał podróże na górę Olimp w Bitynii i do Konstantynopola. Wysłał do Rzymu Józefa Hymnografa z prośbą o pomoc w sporze z ikonoklastami. Umarł w Konstantynopolu. Wspomnienie 20 XI.

• Grzegorz Palamas (1296 - 1359) - Mnich z góry Athos i arcybiskup Tesalonik. Wspomnienie w kościołach ortodoksyjnych w drugą niedzielę Wielkiego Postu oraz 4 XI.

• Grzegorz Peradze (1899 - 1942) - Gruziński duchowny. Po bolszewickim najeździe na Gruzję ukrył się na wsi, w 1921 r. został wysłany na studia teologiczne do Berlina. Opanował kilkanaście języków i został znawcą dziejów kościołów wschodnich. Pracował naukowo i jako duchowny w Niemczech, Francji na Wyspach Brytyjskich i w Polsce. Z powodu wrogości do nazizmu trafił do obozu Auschwitz i tam zginął. Według jednej wersji wziął na siebie winę za kradzież chleba, żeby uratować innych przed śmiercią na mrozie, za karę został oblany benzyną i podpalony. Inni twierdzą, że Peradze dobrowolnie zgłosił się do komory gazowej, żeby uratować współwięźnia, który miał rodzinę. Od roku 1995 święty kościołów prawosławnych w Gruzji i Polsce. Wspomnienie 23 XI (kalendarz juliański), 6 XII (kalendarz gregoriański).

• Grzegorz Pieczerski - Mnich Ławry Pieczerskiej w Kijowie. Śluby zakonne złożył w 1046 r. Znany z daru przewidywania przyszłości, co pozwalało mu uprzedzić zamiary złodziei. Kiedy w roku 1093 przepowiedział kniaziowi Rościsławowi, że zostanie pokonany przez Połowców i zginie, kniaź kazał go utopić w Dnieprze. Patron twórców ikon. Wspomnienie 21 I i 11 X.

• Grzegorz Pielszemski - Urodził się w szlacheckiej rodzinie w Haliczu. Porzucił życie dworskie, został mnichem i przeniósł się do Rostowa. W roku 1426 porzucił życie zakonne, żeby zostać pustelnikiem w lasach nad rzeką Pielszemą koło Wołogdy. Zmarł w 1442 r. Jego kult ma zasięg lokalny.

• Grzegorz z Ochrydy - Arcybiskup Ochrydy na przełomie X i XI w. Zmarł w 1012 r. Wspomnienie 8 I (Serbia).

• Grzegorz z Omirits - Pochodził z Mediolanu. W roku 528 patriarcha Konstantynopola przychylił się do prośby etiopskiego władcy Elesbaana i mianował Grzegorza biskupem Omirits, gdzie wcześniej zginął Aretas Męczennik. Grzegorz zasłynął jako misjonarz, organizator życia chrześcijańskiego i cudotwórca. Zmarł ok. 552 r. Wspomnienie 1 I.

• Grzegorz z Synaju (ok. 1280 - 1346) - Grek z miasta Klazomenaj w Azji Mniejszej. Po wykupieniu z tureckiej niewoli przebywał na Cyprze, potem na Synaju, gdzie został mnichem. Konflikt z innymi mnichami skłonił go do wędrówki. Odwiedził Jerozolimę, Kretę i Athos, gdzie rozwinął idee kontemplacji zbliżone do hezychazmu. Podczas wielokrotnego odmawiania modlitwy należało wstrzymać oddech przy formule Panie Jezu Chryste, Synu Boży, zmiłuj się nade mną grzesznikiem. To prowadziło do stanu zachwycenia i wizji. W obawie przed najazdami Turków przeniósł się do Sozopola (Bułgaria), w roku 1325 założył monaster Paroria koło Sozopola. Umarł w monasterze Paroria. Wspomnienie 27 XI.

• Guriasz (Grigorij Rugotin, 1510 - 1563) - Pochodził z Radoneża. Służył u kniazia Iwana Pienkowa, lecz oskarżony o romans z żoną kniazia trafił do więzienia. Tam zajął się pisaniem podręczników do nauki alfabetu. Po uwolnieniu został mnichem w Monasterze Wołokołamskim. W 1555 r. został arcybiskupem Kazania, gdzie działał razem z Germanem z Kazania jako organizator życia religijnego i budowniczy. Wspomnienie 13 VII, 17 X i 18 XII (Cerkiew rosyjska).

• Helena z Serbii (ok. 1236 - 1314) - Pochodząca z Francji królowa Serbii, żona Stefana Uroša I. Przeszła z katolicyzmu na prawosławie. Założyła monaster Gradac i pierwszą w Serbii szkołę dla dziewcząt. Matka świętych Dragutina i Milutina. Wspominana przez serbskich ortodoksów 30 X.

• Helladiusz z Kijowa (XII/XIII w.) - Mnich z Pieczerskiej Ławry. Wspomnienie w sobotę po 14 IX.

• Hermogen (Jermogen) z Moskwy (ok. 1530 - 1612) - Urodził się w Chanacie Kazańskim. Jeden z inicjatorów kultu Kazańskiej Ikony Matki Boskiej (od 1579 r.). Misjonarz w Kazaniu, od 1606 r. patriarcha Moskwy i Rusi. Zwolennik Wasyla Szujskiego, jeden z duchowych przywódców walki z polską interwencją i katolicką herezją. Uwięziony przez Polaków w Monasterze Czudowskim zmarł prawdopodobnie z głodu. Wspomnienie 2 III, 25 V i 18 X.

Forma imienia Hermagoras.

• Hierarchowie kościołów ortodoksyjnych - Trzech Świętych Hierarchów (IV w.).

• Hilarion Gruzin (822 - 875/876) - Syn gruzińskiego arystokraty. Mnich i asceta. Pielgrzymował do Ziemi Świętej, gdzie przez wiele lat mieszkał samotnie nad Jordanem, do Azji Mniejszej, Konstantynopola i na Cypr. Wrócił do rodzinnej Iberii pod wpływem widzenia, w którym ujrzał Matkę Boską nakazującą mu powrót. W Gruzji dowiedział się, że z całe rodziny żyje już tylko matka. Rodzinny majątek przeznaczył na założenie nowego monasteru. Odszedł, gdy został poproszony o przyjecie godności biskupa. Założył gruziński monaster na górze Olimp w Bitynii. Uznawany za cudotwórcę. Wspomnienie 2 XII.

• Hilarion Nowy Dalmacki (775 - 845) - Mnich, uczeń Grzegorza Dekapolity. Przez dziesięć lat wcielał w życie cnotę milczenia, uprawiając sad w Monasterze Dalmackim. Prześladowany i kilkakrotnie zsyłany za obronę kultu obrazów. Wspomnienie 19 VI.

• Hilarion Nowy Pelikicki - Zmarł ok. 754 r. Wspomnienie 9 IV.

• Hilarion Troicki (Władimir A. Troicki, 1886-1929) - Rosyjski biskup prawosławny. Pochodził z rodziny, w której była tradycja wstępowania do stanu duchownego. W roku 1906 z  wyróżnieniem ukończył seminarium duchowne w Tule, siedem lat później uzyskał tytuł magistra teologii. Był wykładowca oraz sekretarzem patriarchy Tichona w Moskwie. Po bolszewickim przewrocie kilkakrotnie aresztowany, między innymi za działalność na rzecz ofiar głodu w Rosji. W roku 1924 trafił do obozu na Sołowkach. Ponieważ odmówił współpracy z grigoriewcami, czyli grupą arcybiskupa Grigorija Jackowskiego zależną od komunistów, i nie godził się na komunizację kraju, pierwotny trzyletni wyrok przedłużono i wysłano go do Azji Środkowej. Zmarł na Tyfus w Leningradzie. Wspomnienie 29 I, 27 IV, 4 VI, 20 VIII, 15 XII.

• Hilarion z Optiny (Rodion N. Ponomariew, 1805 - 1873) - Mnich, jeden z Soboru Świętych Starców Optyńskich. Pochodził z pobożnej rodziny i od dzieciństwa marzył o stanie duchownym. Wspomnienie 16 VI, 11 X.

• Hiob Poczajowski (Iwan Żelezo, 1550 - 1651) - Wspomnienie 10 IX i 10 XI. Urodził się w Galicji w czasach, gdy Polacy narzucali unityzm, lecz jego rodzina pozostała przy prawosławiu. Mając dziesięć lat wstąpił do Monasteru Ugornickiego, później złożył śluby zakonne, po kilku latach został kapłanem. Osiadł w Monasterze Poczajowskim (Ławra Poczajowska) istniejącym od XII w. Całe życie walczył o utrzymanie prawosławia wśród ludności zachodniej Ukrainy. Patron ludzi broniących swojej wiary, chroniący przed najazdami wrogów, zwłaszcza innowierców. Wspomnienie 28 X.

• Hiob z Moskwy (Iwan) - Mnich popierany przez Iwana IV Groźnego i patriarcha Moskwy od roku 1587. Za posłuszne wykonywanie poleceń Borysa Godunowa został wyznaczony na patriarchę Rusi (1589). Usunął go z urzędu Dymitr Samozwaniec w roku 1605. Dwa lata później Hiob umarł w rodzinnej miejscowości Starica. Wspomnienie 19 VI.

• Ignacy Branczaninow (Dmitrij Aleksandrowicz Branczaninow, 1807 - 1867) - Rosyjski teolog, biskup kaukaski i czarnomorski (1857-1861). Wspomnienie 30 IV (Cerkiew rosyjska).

• Ignacy Łomski - Uczeń Cyryla Biełozierskiegopotem pustelnik osiadły koło Łomska w rejonie Wołogdy. Założył tam pustelnię, która przekształciła się w Monaster Łomski. Wspomnienie 10 I.

• Ignacy Rostowski - Mnich w Monasterze Borysa i Gleba w Rostowie, od roku 1262 biskup tego miasta. Założył Monaster Świętej Trójcy. Wspomnienie 5 i 10 VI (Cerkiew rosyjska).

• Ignacy i z Konstantynopola (Niketas, 788 - 877) - Syn bizantyjskiego cesarza Michała i Rangabe i cesarzowej Prokopii. Patriarcha Konstantynopola w latach 847-858. Wspomnienie 23 X.

• Igor II z Kijowa - Syn Olega Swiatosławowicza. Wielki książę Kijowa od 1146 r. Kroniki oskarżają go o przemoc, nieuczciwość i chciwość. Został obalony przez Izjasława II, następnie uwięziony w głębokim dole. Po kilku miesiącach Igor zadeklarował, że rezygnuje z władzy i chce zostać mnichem. Kiedy jednak mieszkańcy Kijowa dowiedzieli się, że znienawidzony Igor przebywa w kijowskim Monasterze Świętego Fiodora, zaatakowali monaster, Igor zginął, spadając z zerwanym balkonem. Jego zwłoki włóczono potem za wozem po mieście. Został uznany za świętego, kiedy przy jego grobie w Czernihowie zaczęły się rzekomo cuda. Wspomnienie 5 VI.

Ruska wersja skandynawskiego imienia Ingwar, gdzie „Ing” to imię jednego z bóstw,„var” to „strażnik”.

• Ilia Czawczawadze (1837 - 1907) - Gruziński pisarz i działacz na rzecz narodowej kultury. Wspomnienie 12 IX (Kościół gruziński).

Lokalna forma imienia Eliasz.

• Innocenty Irkucki (1680 - 1731) - Biskup Irkucka i Nerczyńska. Jeden z Soboru Świętych Syberyjskich. Pochodził ze szlacheckiej rodziny mieszkającej na Ukrainie. Studiował w Kijowie, potem uczył w Moskwie, od 1719 r. był mnichem Ławry św. Aleksandra Newskiego w Petersburgu i misjonarzem. W 1727 r. został wysłany do Irkucka. Zmarł w opinii świętości.

• Innocenty Komelski - Mnich, uczeń Nila Sorskiego, z którym pielgrzymował do Konstantynopola, Ziemi Świętej i góry Athos. Potem był pustelnikiem żyjącym w lasach koło Wołogdy. Umarł w Komlu w 1521 r. Wspomnienie 31 III.

• Innocenty z Alaski (1797 - 1879) - Rosyjski misjonarz na Alasce, Aleutach i Kamczatce. Biskup Kamczatki i Kuryli. Zmarł w Moskwie. Wspomnienie 31 III i 6 X.

• Irena Cesarzowa (ok. 752 - 803) - Żona bizantyjskiego cesarza Leona IV, potem regentka w imieniu swego małoletniego syna. Na II Soborze nicejskim w 787 r. przywróciła kult obrazów. Samodzielnie rządziła Bizancjum od roku 797. Kiedy syn Konstantyn VI doszedł do pełnoletniości, doprowadziła do jego oślepienia i śmierci w więzieniu. Nie została oficjalnie kanonizowana, jej kult ma charakter ludowy. Wspomnienie 9 VIII.

• Irynarch Rostowski (1548 - 1616) - Pochodził z chłopskiej rodziny. Wstąpił do Monasteru Borysa i Gleba w Rostowie, po krytyce ze strony igumena przeniósł się do Monasteru Łazarza, gdzie również wzbudzał kontrowersje. Praktykował bowiem niezwykle surową ascezę: jadł jak najmniej, obciążał się ciężkimi kajdanami i wielkimi krzyżami, przykuwał się do słupa, chodził boso, spał na ziemi. Dzięki tym praktykom zyskał rzekomo dar jasnowidzenia i przepowiedział na przykład polski najazd w roku 1607. Wspomnienie 13 I.

Imię nawiązuje do greckich słów „eirene” - „pokój” i „archaios” - „początek”.

• Ise z Cilkani (VI w.) - Jeden z Trzynastu Ojców Syryjskich działających w Gruzji. Biskup Cilkani. Wspomnienie 15 XII.

Od arabskiego imienia Isa - Jezus.

• Iwan III Wasiljewicz (1440 - 1505) - Wielki książę Moskwy w latach 1462-1505. Podbił wiele ziem ruskich, w tym Republikę Nowogrodu Wielkiego (w 1478 r.) i uwolnił Moskwę od zależności od Wielkiej Ordy. Zaczął walkę z Litwą, organizując między innymi tatarski najazd na Kijów w 1482 r. Wspomnienie 27 X (Cerkiew rosyjska).

Ruska forma imienia Jan.

• Izaak Syryjczyk (VII - VIII w.) - Pochodził z zachodniego brzegu Zatoki Perskiej. Asceta i mnich ćwiczący się w sztuce milczenia. Patriarcha Konstantynopola wyznaczył go na biskupa Niniwy (późniejszy Mosul), lecz po pięciu miesiącach mnich zrezygnował z tej funkcji i odszedł, żeby być pustelnikiem. Wspomnienie 10 II.

• Izaak i z Optiny Iwan I. Antimonow, 1810 - 1894) - Jeden z Soboru Świętych Starców z Optiny. Wspomnienie 22 VIII, 11 X.

• Izaak II z Optiny - (Iwan N. Bobrakow, 1865 - 1938) - Jeden z Soboru Świętych Starców z Optiny. Po bolszewickim przewrocie monaster w Kozielsku został zlikwidowany, ale Izaak i kilku innych duchownych pozostało w celach. Jednak w 1929 r. komuniści wszystkich aresztowali i po rocznym śledztwie wywieźli. Izaak został chwilowo uwolniony, ale już w roku 1932 znów trafił do więzienia i znów go uwolniono. Trzeci raz został aresztowany w roku 1937 i skazany na rozstrzelanie. Wspomnienie 11 X i 26 XII.

• Izajasz Egipcjanin - Znany też jako Izajasz z Gazy. Pustelnik w Scetes i w Gazie. Zmarł ok. 480 r.

• Izajasz z Rostowa - Mnich. Od 1078 r. biskup Rostowa. Zmarł w 1090 r. Wspomnienie 15 V.

• Izydor z Samtawisi (VI w.) - Święty Kościoła gruzińskiego. Pochodził podobno z Syrii. Jeden z Trzynastu Ojców Syryjskich, misjonarzy pracujących w Iberii i Kartlii. Założyciel klasztoru w Samtawisi. Wspomnienie 20 V.

• Izydor Cudotwórca - Urodził się w bogatej rodzinie w Prusach, ale porzucił dom, żeby zostać wędrownym ascetą i bożym szaleńcem. W swoich wędrówkach dotarł na Ruś, przeszedł na prawosławie i osiadł w Rostowie. Zasłynął jako jurodiwy, przepowiadający przyszłość i cudotwórca. Umarł w 1474 r. Jego ciało po śmierci dawało rzekomo piękną woń. Patron dobrych plonów. Wspomnienie 27 V, 5 VI.

• Jakub Borowicki - Jurodiwy i cudotwórca z Nowogrodu. Według tradycji był kapitanem statku, lecz porzucił ten zawód, aby zostać głosicielem wiary. Zginął podobno od uderzenia pioruna ok. 1540 r., jego ciało kra w cudowny sposób zaniosła do wsi Borowicze. Kilka lat później szczątki świętego umieszczono w miejscowej cerkwi, w roku 1657 patriarcha Nikon kazał je przenieść do monasteru w Twerze. W Borowiczach pozostawiono tylko niewielkie cząstki relikwii. Wspomnienie 5 XI.

• Jakub Niecwietow (1802 - 1864) - Prawosławny kapłan rosyjski i misjonarz na Alasce. Przetłumaczył Biblię na język Aleutów. Współpracował z Innocentym z Alaski. Po śmierci żony chciał przenieść się do klasztoru w Irkucku, ale nie uzyskał zgody biskupa. Zmarł w Sitce niemal niewidomy. Wspomnienie 26 VI.

• Jakub Żeleznoborowski - Ruski mnich, uczeń Sergiusza z Radoneża. Jako pustelnik żył w okolicach Halicza. Założyciel klasztoru w Kostromie. Zmarł w 1442 r. Wspomnienie 11 IV.

• Jakub z Rostowa - Prawosławny mnich, od roku 1386 biskup Rostowa. Pewnego razu stanął w obronie księżnej niesłusznie oskarżonej i skazanej na śmierć. Jakub został wtedy wygnany z miasta, położył więc swój płaszcz na wodę i na nim odpłynął. Mieszkańcy Rostowa przekonani w ten sposób o niewinności księżnej i racji Jakuba prosili go o powrót, ale on odmówił. Na bezludnym brzegu jeziora założył za to monaster św. Anny. Umarł tam w 1392 r. Wspomnienie 27 XI.

• Jan Climacus (ok. 525 - 606) - Syryjski mnich od szesnastego roku życia praktykujący ascezę. Autor słynnego utworu Drabina do Nieba (po łacinie Scala Paradisi), w której opisał wznoszenie się duszy do Boga i wysiłki złych mocy, żeby temu zapobiec. Zmarł w Monasterze św. Katarzyny na Synaju. Wspomnienie 30 III, czwarta sobota Wielkiego Postu.

• Jan Koczurow (1871 - 1917) - Urodził się w rodzinie duchownego w Bigildino koło Riazania. Po studiach teologicznych w Petersburgu pracował w Chicago. Prowadził działalność misyjną. W 1907 r. wrócił do Rosji i był proboszczem w Carskim Siole. Aresztowany przez bolszewików i zamordowany przez marynarzy stał się pierwszym duchownym-męczennikiem podczas bolszewickiego przewrotu. Wspomnienie 13 XI, 7 II.

• Jan Kronsztadzki (1829 - 1908) - Rosyjski duchowny wykształcony w Archangielsku i Petersburgu, proboszcz przy parafii św. Andrzeja w Kronsztadzie, którą objął po swoim teściu. W małżeństwie zachował celibat. Działacz charytatywny i sławny kaznodzieja. Kanonizowany przez Cerkiew rosyjską w roku 1990. Wspomnienie 2 II.

• Jan Maksymowicz z Szanghaju i San Francisco (1896 - 1966) - Patriarcha Cerkwi rosyjskiej poza granicami Rosji. Urodził się jako Michał we wsi Adamowka koło Charkowa w tej samej rodzinie, co Jan z Tobolska. Studiował prawo w Charkowie. W 1921 r. wyemigrował do Belgradu, gdzie skończył studia teologiczne i został prawosławnym mnichem. W 1934 r. wyznaczono go na prawosławnego biskupa w Szanghaju. Pracował tam mimo inwazji japońskiej i jako jedyny rosyjski biskup nie uznał zwierzchnictwa Cerkwi rosyjskiej w Moskwie, ponieważ zdominowali ją komuniści. Dopiero zwycięstwo komunizmu w Chinach zmusiło go do emigracji; wraz ze swoją wspólnotą przeniósł się przez Filipiny do Stanów Zjednoczonych. W 1951 r. został arcybiskupem Cerkwi rosyjskiej w Europie zachodniej, w 1963 r. w San Francisco.

• Jan Maksymowicz z Tobolska (1651 - 1715) - Pochodził z rodu Wasylkowskich z Nieżyna na północy Ukrainy. Potem rodzina przeniosła się do Kijowa. Został mnichem Ławry Pieczerskiej, po latach prawosławnym biskupem Czernihowa. W roku 1711 car Piotr i uczynił go metropolitą Tobolska na Syberii. Wspomnienie 21 VI.

• Jan Mauropous (XI w.) - Bizantyjski poeta i wizjoner. Pochodził z Paflagonii, lecz działał głównie w Konstantynopolu. Znany nauczyciel, między innymi Michała Psellosa. To Mauropous zapoczątkował ideę Trzech Świętych Hierarchów.

• Jan Milczący (454 - 558) - Asceta, mnich i biskup. Urodził się w Nikopolis w Armenii. Spory majątek odziedziczony po rodzicach przeznaczył na wybudowanie klasztoru, gdzie z towarzyszami pędził życie ascety, umartwiał ciało, pościł, odmawiał sobie wszelkich przyjemności, przede wszystkim zachowywał milczenie. W wieku trzydziestu ośmiu lat przeniósł się do Jerozolimy. Tam mieszkał samotnie, przez cztery lata nie opuszczał swojej celi. Wspomnienie 13 V.

• Jan Miłościwy - Jan Włosaty.

• Jan Moskiewski - Urodził się w okolicach Wołogdy w Rosji. W młodości porzucił rodzinę i pracował w warzelni soli, żyjąc tylko z jałmużny. Potem poszedł do Rostowa, gdzie zastał jurodiwym czyli bożym szaleńcem. Obwiązał się żelaznymi łańcuchami, na głowie stale nosił żelazną czapkę. Ostatni okres życia spędził w Moskwie, gdzie zasłynął jako pokutnik, cudotwórca, uzdrowiciel i wizjoner. Umarł w 1589 r. Podobno podczas jego pogrzebu rozpętała się straszna burza i piorun zabił kilka osób. Przy grobie Jana w Soborze Wasyla Błogosławionego ludzie doznawali cudownego uleczenia, po otwarciu trumny w roku 1672 okazało się, że zwłoki są nienaruszone. Wspomnienie 16 VII.

• Jan Nowy Wielki (XIV w.) - Według hagigrafów kupiec grecki z Trapezeuntu. W miejscowości Białogród został uwięziony i zażądano od niego wyrzeczenia się chrześcijaństwa. Kiedy zaś odmówił, był wleczony za koniem, jeden z miejscowych Żydów ściął mu głowę. Wkrótce przy grobie męczennika zaczęły się dziać cuda. Na początku XV wieku hospodar mołdawski sprowadził relikwie Jana Nowego z Białogrodu nad Dniestrem do Suczawy. Święty stał się patronem Mołdawii. W roku 1629 metropolita Suczawy chciał ukryć relikwie przed atakującymi Kozakami, lecz podobno nie udało się ich ruszyć z miejsca, Kozacy utonęli w rzece. W roku 1686 król Polski Jan III Sobieski zabrał relikwie do Stryja, żeby je uchronić przed Turkami. Później trafiły one do Żółkwi, w roku 1783 na polecenie cesarza Józefa II wróciły do Suczawy.

• Jan od Drabiny - Jan Climacus.

• Jan Palestyński - Przyjaciel Szymona Palestyńskiego, asceta i pustelnik znad Morza Martwego. Według tradycji umarł w tym samym dniu, co Szymon.

• Jan Pommers (1876 - 1934) - Łotewski duchowny, prawosławny arcybiskup Rygi i Łotwy. Uwięziony i torturowany przez bolszewików, wrócił do kraju w roku 1921. Zamordowany w Rydze prawdopodobnie przez Sowietów.

• Jan Ruski (ok. 1690 - 1730) - Urodzony na południu Rosji był żołnierzem w armii Piotra Wielkiego. Podczas walk z Turcją został wzięty do niewoli. Życie spędził jako niewolnik pracujący w stajni. Po śmierci szczątki Jana przewieziono na Euboę w Grecji i wystawiono dla wiernych w szklanej trumnie. Wspomnienie 27 V.

• Jan Szałaśnik (V w.) - Syn bogatej rodziny z Konstantynopola. Potajemnie opuścił dom, żeby zostać mnichem. Po sześciu latach wrócił i zamieszkał niedaleko rodziców, ale nie dał się im rozpoznać. Żył jeszcze trzy lata jako żebrak. Umarł mając zaledwie ponad dwadzieścia lat. Patron tęskniących za ojczyzną. Wspomnienie 28 I.

• Jan Tobolski - Jan Maksymowicz.

• Jan Wareg - Norman (Wareg) mieszkający w Kijowie i wyznający chrześcijaństwo jeszcze przed chrztem Włodzimierza i Wielkiego. W roku 983 Włodzimierz dokonał łupieżczego najazdu na Jaćwingów, po powrocie postanowił uczcić zwycięstwo, składając ofiarę bogom. Ceremonię miał poprowadzić Jan Wareg, syn Teodora Warega, lecz odmówił. Rozwścieczony tłum zabił więc obu mężczyzn. Wspomnienie 25 VII.

• Jan Wileński (Nieżyło) - Brat Antoniego Wileńskiego. Powieszony na rozkaz litewskiego księcia Olgierda w roku 1347. Wspominany w gronie trzech męczenników wileńskich 27 IV.

• Jan Włosaty - Jurodiwy z Rostowa, bezdomny żebrak i cudotwórca uzdrowiciel zwany miłościwym. Umarł w 1580 r., skromnemu pogrzebowi towarzyszyła burza. Wspomnienie 5 VI, 16 IX, 25 XI.

• Jan z Athosu - Gruziński rycerz i dworzanin króla Dawida Kuropalatesa. Porzuciwszy stan rycerski oraz żonę i dzieci został mnichem w klasztorze Kolpa w Imeretii, potem w gruzińskim klasztorze na górze Olimp w Bitynii. W latach 60. X wieku nawiązał kontakt z synem Eutymiuszem Iberyjczykiem, który także został mnichem i razem przenieśli się do klasztoru Wielka Laura na górze Athos w Grecji. Zataili swoje arystokratyczne pochodzenie, ale prawda i tak wyszła na jaw, do Wielkiej Laury zaczęli masowo napływać gruzińscy mnisi. Wtedy Jan założył odrębny gruziński monaster Iwiron na górze Athos. Umarł w 1005 r. Wspomnienie 26 VII.

• Jan z Damaszku (ok. 675 - ok. 749) - Świetnie wykształcony, bogaty obywatel Damaszku, potem mnich. Polemizował z nestorianami. monofizytami, ikonoklastami i muzułmanami. Patron aptekarzy, kościelnych śpiewaków i ludzi pragnących czytać ze zrozumieniem święte teksty. Pomaga ludziom cierpiącym na paraliż dłoni. Wspomnienie 4 XII (katolicy), 17 XII (ortodoksi).

• Jan z Nowogrodu - Prawosławny arcybiskup Nowogrodu w północnej Rusi. Znany z dobroci i czynionych cudów. Został na przykład oskarżony o cudzołóstwo i za karę spuszczony na rzekę na tratwie, lecz tratwa popłynęła pod prąd, co przekonało ludzi o jego świętości. Zmarł niedługo później w roku 1186. Jego grób otwarty w roku 1439 stał się celem pielgrzymek i miejscem cudów. Wspomnienie 23 II.

• Jan z Riły (ok. 876 - 946) - Bułgarski mnich urodzony w Skrinie koło Sredecu, który większość życia spędził w klasztorze w Rile. Wspomnienie 18 VIII i 19 X.

• Jan z Suczawy - Jan Nowy Wielki.

• Jan z Ustiuga - Jurodiwy znany jako Joan Ustiużskij. Od dzieciństwa wiódł życie ascety, żywiąc się wyłącznie wodą i chlebem, w środy i piątki poszcząc. Naśladując Prokopiusza z Ustiuga, modlił się w nocy, za dnia chodził w łachmanach po ulicach Ustiuga. Uzdrawiał chorych i pouczał grzeszników. Zmarł w roku 1494, mając zaledwie dwadzieścia dziewięć lat. Wspomnienie 11 VI.

• Jan z Zedazeni (VI w.) - Gruziński święty pochodzący z okolic Antiochii. Zasłynął jako mnich i wizjoner. We śnie zobaczył Matkę Boską, która nakazała mu zebrać dwunastu najbardziej cnotliwych mnichów, żeby udali się z nim do Iberii. Po dziesięciodniowym poście wybrał Szio z Mgwime, Dawida z Garedży, Antoniego z Martomkopi, Tadeusza ze Stepancmindy, Stefana z Chirsy, Izydora z Samtawisi, Michała z Ulumbo, Pirosa z Breti, Zenona z Ikaito, Isę z Cilkani, Józefa z Alawerdi i Abibosa z Nekresi. W drodze do Gruzji grupa Trzynastu Ojców Syryjskich odebrała błogosławieństwo od Szymona Słupnika Młodszego. Mimo że misjonarze nie znali języka gruzińskiego, w cudowny sposób od pierwszego dnia rozumieli się z Gruzinami. Osiedli na górze Zedazeni (Zaden), gdzie założyli monaster. Tam też Jan został pochowany w jaskini.

• Jan ze Świętej Góry - Jan z Athosu.

• Jan IV Postnik - Patriarcha Konstantynopola w latach 582-595. Znany z bardzo surowej ascezy. Wspomnienie 18 II i 2 IX.

• Jarosław Muromski - Syn Jarosława Mądrego. Chcąc podbić i schrystianizować Murom nad Oką, wyruszył z Kijowa na czele licznej armii. Do Muromia wysłał kilkunastoletniego syna Michała jako emisariusza, lecz poganie zabili go. Dopiero widok kijowskiego wojska przekonał ich do poddania się. Jarosław włączył Murom do Rusi Kijowskiej i zaczął chrystianizować. Umarł w 1129 r. Wspomnienie 3 VI (Cerkiew rosyjska).

• Jarosław I Mądry (978 - 1054) - Od 1016 r. wielki książę Rusi Kijowskiej. Wspomnienie 20 II (Cerkiew rosyjska).

Słowiańskie „jaro” - „mocny” i „sława” - „sława, opinia”.

• Jerzy Iberyjczyk (ok. 1014 - 1066) - Gruziński arystokrata i mnich. Kuzyn Jana z Athosu i Eytumiusza Iberyjczyka. Na górze Athos kontynuował prace przekładowe Eutymiusza. Umarł w Konstantynopolu, wracając z podróży do Gruzji. Wspomnienie 10 VII.

• Jerzy Konisski (Grigorij Osipowicz Konisskij, 1717 - 1795) - Prawosławny teolog, filozof i arcybiskup Mścisławia, Mohylewa i Orszy. Bezskutecznie domagał się od Rzeczpospolitej zwrotu mienia Cerkwi prawosławnej zagarniętego przez Kościół unicki i Kościół katolicki. Bezskutecznie żądał równouprawnienia prawosławia i katolicyzmu na terenie Rzeczpospolitej, zwłaszcza uznania prawa do przejścia z katolicyzmu i unityzmu na prawosławie (dopuszczalne było jedynie odejście od prawosławia). Po podboju wschodniej części Rzeczpospolitej przez Rosję współpracował z Katarzyną II Wielką, likwidując unickie parafie. Wspomnienie 13 II (Cerkiew rosyjska).

• Jerzy Wyznawca - Metropolita Mytileny na Lesbos. Za panowania cesarza Leona Ormianina został zesłany do Chersonesu na Krymie za popieranie kultu obrazów. Zmarł tam po 820 r. Wspomnienie 20 IV.

• Jerzy z Athosu (1009 - 1065) - Kuzyn Jana z Athosu. Według legendy jeszcze przed urodzeniem został przeznaczony do stanu duchownego pod wpływem snu jego matki. Od siódmego roku życia był wychowywany w monasterze. Przebywał potem w Konstantynopolu, Iberii, Syrii i Palestynie oraz w monasterze Iwiron na górze Athos. Od 1043 r. kontynuował prace Eutymiusza z Athosu nad tłumaczeniem tekstów religijnych z greckiego na gruziński. Wspomnienie 10 VII.

• Jerzy II Wsiewołodowicz (1189 - 1238) - Wielki książę Włodzimierza od 1212 r. Zginął w bitwie z Mongołami. Wspomnienie 4 III.

• Joanicjusz z Deviča - Serbski mnich prawosławny i eremita. W pierwszej połowie XV w, założył Monaster Devič w Kosowie. Zmarł w 1430 r. Wspomnienie 15 XII (Cerkiew serbska).

Imię pochodzące od imienia Jan.

• Joannicjusz Wielki - Grecki chłop i żołnierz. Podczas pobytu jego oddziału na górze Olimp w roku 791 przyjął kult obrazów. Cztery lata później został mnichem i pustelnikiem. Uznawany za proroka i cudotwórcę. Zmarł w 846 r. Wspomnienie 4 XI.

• Jonasz z Moskwy - Pochodził podobno z Halicza koło Kostromy. Biskup Riazania w 1431 r. wybrany przez ruskich duchownych na patriarchę Kijowa i Rusi, lecz nieuznany przez patriarchę Konstantynopola. W rezultacie patriarchą kijowskim i głową Cerkwi ruskiej został Izydor, zwolennik unii z kościelnej z Rzymem. Izydor został jednak usunięty w 1442 r., sześć lat później jego miejsce zajął Jonasz, przeciwnik unii z Kościołem katolickim. W roku 1458 rzymski papież skierował do Kijowa swojego kandydata i unitę Grzegorza II. Cerkiew ruska rozpadła się więc na dawny patriarchat kijowski i nowy patriarchat moskiewski z Jonaszem jako patriarchą. Jonasz zmarł w 1461 r. w Moskwie. Jest uznawany za świętego, który pomaga leczyć ból zębów. Wspomnienie 13 IV, 9 i 28 VI, 18 X.

• Jonasz z Nowogrodu - Mnichpotem biskup nowogrodzki. Zmarł w 1471 r. Został pochowany w Monasterze Otieńskim pod Nowogrodem. Wspomnienie 5 XI.

• Jonasz z Permu - Został biskupem Permu po tragicznej śmierci Pitirima w 1455 r.

• Jozafat Kamienski (Andrzej, 1428 - 1453) - Pochodził z książęcego rodu. Mnich w Monasterze Przemienienia Pańskiego na Wyspie Kamiennej na Jeziorze Kubienskim (rejon Wołogdy). Po czterech latach surowej ascezy w monasterze zdecydował się jeść tylko raz w tygodniu. Umarł modląc się. Wspomnienie 10 IX.

• Jozafat z Meteorów (1350 - 1442) - Pochodził z królewskiego rodu rządzącego Serbią, ale nie chciał sprawować władzy. Został mnichem (oficjalnie w 1381 r.). Współpracownikpotem następca Atanazego z Meteorów. Wspominany razem z nim 3 V.

• Joazaf z Biełgorodu (Joakim Andrejewicz Horłenko, 1705 - 1754) - Po nauce w Kijowskiej Akademii Duchownej został mnichem wbrew opinii rodziców. Działał w kilku monasterach i został biskupem Biełgorodu. Wspomnienie 4 IX, 10 XII.

• Józef Hymnograf (ok. 816 - 886) - Pochodził z Sycylii, lecz po najeździe arabskim przeniósł się do Salonik. Razem z Grzegorzem Dekapolitą zwalczał ikonoklazm. Podczas sporu z ikonoklastami Grzegorz wysłał go po pomoc do Rzymu, lecz w drodze został schwytany przez piratów i trafił na Kretę. Po uwolnieniu założył klasztor. Za popieranie kultu obrazów przebywał na zesłaniu na Krymie w latach 858-867. Potem wrócił do Konstantynopola. Zasłynął jako autor hymnów religijnych. Wspomnienie 17 IV (w kalendarzu gregoriańskim).

• Józef Wołocki (Iwan Sanin, 1440 - 1515) - Syn bojara, właściciela wsi Jazwiszcze w Księstwie Wołockim na Rusi. Został mnichem w Twerzepotem w monasterze Pafnucego w Borowsku, gdzie w roku 1477 został igumenem. Kiedy bardzo surowe reguły narzucone mnichom spotkały się z ich niechęcia, Józef odszedł w rodzinne strony i założył Monaster Wołokołamski. Cerkiew zdobili Dionizypotem Andrzej Rublow. Był zwolennikiem bogacenia się monasterów i autorem tezy o boskim pochodzeniu władzy monarszej. Wspomnienie 22 IX i 31 X (Cerkiew rosyjska).

• Józef z Alawerdi - Jeden z Trzynastu Ojców Syryjskich. Asceta, cudotwórca i misjonarz pracujący w Iberii i Kachetii. Założył klasztor w Alawerdi i tam umarł w 570 r. Wspomnienie 28 IX.

• Józef z Optiny (Iwan Litowkin, 1837 - 1911) - Jeden z Soboru Świętych Starców z Optiny.

• Józef Zaonikijowski - Mnich. Pochodził z chłopskiej rodziny. Wstępując do zakonu porzucił świeckie imię Hilarion na rzecz Józefa. w roku 1588 doznał widzenia Maryi i w cudowny sposób odzyskał wzrok, chociaż od lat cierpiał na postępującą utratę zdolności widzenia. Umarł w 1612 r. Wspomnienie 4 X (kalendarz gregoriański).

• Julianna Łazarewska - Córka klucznika na dworze cara Iwana IV Groźnego. Wydana za mąż za Jerzego Osorina urodziła trzynaścioro dzieci. Słynęła z pokory i łagodności. Umarła w 1604 r. Jej grób we wsi Łazarewo koło Niżniego Nowgorodu stał się rzekomo miejscem cudownych uzdrowień. Wspomnienie 2 I.

• Justyn Popović (Błagoje Popović, 1894 - 1979) - Mnich, diakon i archimandryta. Był synem kapłana. Studiował teologię w Belgradzie, Piotrogrodzie i Oksfordzie. Wspomnienie 25 III (Cerkiew serbska).

• Justynian i Wielki (ok. 482 - 565) - Cesarz bizantyjski od roku 527. Podjął próbę odbudowania dawnego Imperium Rzymskiego, podbijając część terytoriów w zachodnim basenie Morza Śródziemnego. Popierał chrześcijaństwo jako ideologię państwową. Zamknął Akademię Platońską w Atenach i inne szkoły, które uznał za zagrożenie dla chrześcijańskiej teologii. Podbitym ludom, zwłaszcza Germanom, narzucał chrześcijaństwo. Na jego polecenie biskup Efezu Jan rozwinął szeroko zakrojoną akcję chrystianizacji Azji Mniejszej, gdzie podobno ochrzcił ponad siedemdziesiąt tysięcy pogan. Dokonaniem Justyniana jest też budowa ogromnego kościoła Hagia Sofia w Konstantynopolu. Świątynia miała pokazać potęgę nowego imperium, lecz błędy konstrukcyjne przy ogromnej masie budowli szybko doprowadziły do jej deformacji, co można uznać za symbol nietrwałości państwa Justyniana. Ostateczną klęskę przyniosła dżuma, załamując gospodarkę kraju. Za zasługi dla szerzenia chrześcijaństwa Justynian został uznany za świętego przez kościoły ortodoksyjne i bywa wspominany przez niektóre wspólnoty luterańskie. ok. 525 r. ożenił się z Teodorą również zaliczaną do świętych. Wspomnienie 14 XI.

Imię pokrewne Justynowi.

• Juwenaliusz Jakub (1761 - 1796) - Początkowo inżynier pracujący w kopalni, od trzydziestego roku życia mnich w Petersburgu, od roku 1794 misjonarz na Alasce. Po dwóch latach Juwenaliusz przekroczył góry, żeby nawracać ludność z wnętrza kontynentu i słuch o nim zaginął. Wspomnienie 24 IX i druga niedziela po Pięćdziesiątnicy.

Imię mające wspólne pochodzenie z Juwenalem.

• Kallinik I - W latach 693-705 patriarcha Konstantynopola. Koronował na cesarzy Bizancjum uzurpatorów Leoncjusza i Tyberiusza III. Dziesięć lat później prawowity cesarz Justynian II wrócił do władzy: kazał Kallinika ośłepić, pozbawić nosa i języka, potem żywcem zamurować. Po czterdziestu dniach wydobyto go, lecz zmarł niedługo później. Męczennik kościołów ortodoksyjnych. Wspomnienie 23 VIII (kalendarz juliański).

Inna pisownia imienia Kalinik.

• Kasjan Uglicki - Z pochodzenia Grek z Krymu. W roku 1473 uczestniczył w poselstwie Zofii Paleolog do Moskwy i poprosił o zgodę, by pozostał na Rusi. Z czasem zamieszkał w Monasterze Cyrylo-Biełozierskim, gdzie prowadził ascetyczne życie, lecz nie chciał formalnie zostać zakonnikiem. Jednak pewnej nocy objawił mu się Feropont Biełozierski i nakazał złożyć śluby zakonne, co Grek uczynił już następnego dnia. Po kilku latach odszedł z monasteru, żeby zostać pustelnikiem koło Uglicza. Wspomnienie 3 i 5 VI.

• Ketewan - Gruzińska władczyni, która po śmierci męża Dawida musiała rządzić w imieniu małoletniego syna Tejmuraza. Kiedy Tejmuraz osiągnął piętnasty rok życia, przekazała mu władzę, żeby skupić się na modlitwie i zgłębianiu tekstów religijnych. Kiedy Jednak szach Abbas i zaatakował Gruzję, osobiście pojechała prosić o pokój. Nic nie wskórała, Persowie spustoszyli Kachetię, królową wtrącili do więzienia. Przez dziesięć lat była torturowana, żeby przeszła na islam lub uznała władzę Persji. Zginęła w roku 1624 po nałożeniu jej na głowę rozpalonego garnka. Wspomnienie 26 IX.

• Kirion II (1854 - 1918) - Pierwszy katolikos (patriarcha) Kościoła gruzińskiego odrodzonego po upadku Rosji w 1917 r. Został zamordowany w swojej rezydencji w Monasterze Martomkopi. Stał się symbolem niepodległości Gruzji. Wspomnienie 27 VI.

Greckie imię nawiązujące do imienia Kir.

• Klemens z Ochrydy (ok. 840 - 916) - Bułgarski uczony i teolog. Uczeń Cyryla i Metodego, z którymi odbył podróż misyjną na Wielkie Morawy. W roku 885 został stamtąd wygnany razem z Naumem z Ochrydy za zwalczanie wpływów niemieckiego duchowieństwa. Założył szkołę literatury w Monasterze Ochrydzkim i upowszechniał głagolicę. Patron literatury słowiańskiej. Czczony w kościołach ortodoksyjnych. Wspomnienie według kalendarza gregoriańskiego 27 VII i 25 XI.

• Konstanty Wołoski (1654 - 1714) - Hospodar Wołoszczyzny w latach 1688-1714. Wspomnienie 16 VIII.

• Korneliusz Komelski (1455 - 1537) - Pochodził z bojarskiego rodu. Został mnichem w monasterze Cyrylo-Biełozierskim, gdzie przepisywał księgi i umartwiał się, stale nosząc kajdany. Kiedy porzucił wspólnotę, został pustelnikiem w okolicach Nowogrodu. Uciekając przed pielgrzymującymi do niego wiernymi przeniósł się do pustelni Sawwacjusza w Twerze, potem założył nowy Monaster Komelski koło Wołogdy (1497 r.). Z czasem jednak porzucił swój monaster, ponieważ mnisi narzekali na zbyt surową ascezę. Umarł nad Jeziorem Białym, dokąd uciekł po najeździe Tatarów. Wspomnienie 19 V (Cerkiew rosyjska).

• Korneliusz Perejasławski - Mnich, który w Monasterze Borysa i Gleba w Peresławiu Zaleskim (Rosja) został zatwornikiem, czyli żył samotnie stale zamknięty w celi. Post i zamknięcie doprowadziły do poważnej choroby, więc po wyleczeniu igumen nakazał mu wrócić do wspólnoty. Do końca życia milczał. Umarł w 1693 r., dziewięć lat później odkryto, że jego zwłoki uległy samorzutnej mumifikacji. Został więc uznany za świętego. Wspomnienie 22 VI.

• Korneliusz Pskowsko-Pieczerski - Mnich. W roku 1529 został igumenem istniejącego od XV w. Monasteru Pskowsko-Pieczerskiego, który znacznie rozbudował. Kiedy jednak otoczył monaster murem, car Iwan IV Groźny uznał, że taka twierdza może zapowiadać zdradę i kazał Korneliusza zabić w 1570 r. Wspomnienie 4/5 III (Cerkiew rosyjska).

• Kosma Jachromski - Śluby zakonne złożył w Monasterze Kijowsko-Pieczerskim. Potem miał widzenie, po którym opuścił wspólnotę i został pustelnikiem nad rzeką Jachromą koło Suzdala. Z czasem powstał tam Monaster Jachromski. Zmarł w 1492 r. Wspomnienie 18 II (kult lokalny).

• Kosma Melodos - Przyrodni brat Jana z Damaszku. Mnich w Monasterze Saby pod Jerozolimą. Biskup Maiumy koło Gazy znany jako twórca hymnów religijnych. Zmarł po 750 r. Wspomnienie 25 X.

• Krystyna (księżna litewska) - mniszka zmarła ok. 1281-1287 czczona w kościołach ortodoksyjnych. Wspomnienie 18 X.

• Krystyna z Persji - stracona w roku 559 podczas prześladowań chrześcijan przez Chozroesa I. Czczona też przez katolików. Wspomnienie 13 III.

• Ksenia z Petersburga (XVII w.) - Rosyjska szlachcianka. Kiedy owdowiała w młodym wieku, rozdała majątek biednym. Przebrała się w odzież męża i zaczęła dowodzić, że umarł nie on, lecz jego żona Ksenia. Chodziła w łachmanach wciąż modląc się i przepowiadając przyszłość. Spała na polu, Podobno przed śmiercią miała wizję szczęśliwego życia z mężem w raju. Stała się jedną z najpopularniejszych świętych w Cerkwi rosyjskiej. Została patronką między innymi rodziców modlących się o łatwość nauki dla dzieci. Wspomnienie 24 I.

• Ksenofont Mnich (V/VI w.) - Mieszkał w Konstantynopolu z żoną i dwoma synami, których wysłał na studia do Bejrutu. Statek zatonął, lecz synowie ocaleli, chociaż każdy z nich sądził, że drugi nie żyje. Obaj wstąpili do zakonów. Rodzice zaginionych mieli jednak widzenie, zgodnie z którym powinni odnaleźć synów w Jerozolimie. i rzeczywiście wszyscy spotkali się w świętym mieście. Ksenofont i jego żona Maria również wstąpili do zakonów. Ksenofont jest patronem rodziców poszukujących zaginionych dzieci. Wspomnienie 8 II.

Po grecku „xenos” znaczy „obcy”,„phone” to „głos”.

• Leoncjusz (Lew Formicz Stasiewicz, 1884 - 1972) - Rosyjski mnich prześladowany przez Sowietów jako wróg komunizmu. Kilkakrotnie zmuszony do zmiany miejsca zamieszkania i przetrzymywany w radzieckich obozach koncentracyjnych w latach 1930-1933, 1935-1938 oraz 1950-1955. Wspomnienie 11 II (Patriarchat moskiewski).

• Leoncjusz z Rostowa (XI w.) - Mnich w Monasterze Kijowsko-Pieczerskim i biskup Rostowa. Zginął podczas buntu ludności stawiającej opór chrystianizacji. Odlaną ze złota trumnę Leoncjusza zrabowali Polacy w 1609 r. Wspomnienie 23 V (katolicy) i 5 VI (prawosławni).

• Lew z Optiny (1768 - 1841) - Pierwszy z Soboru Świętych Starców Optyńskich wybrany na to stanowisko w roku 1829. Słynął cudami, uzdrowieniami i umiejętnością odpędzania demonów. Wspomnienie 24 X.

Imię jest tłumaczeniem imienia Leon.

• Longin Koriażemski - Mnich w Monasterze Obnorskim w rejonie Wołogdy. W roku 1535 założył pustelnię nad rzeką Koriażemką, gdzie wkrótce powstał Monaster Koriażemski. Longin umarł w 1540 r. Wspomnienie 23 II (kult lokalny).

• Luba (Lubow) - Fides, Spes i Caritas (II w.).

Rosyjska Luba albo Lubow odpowiada łacińskiemu imieniu Caritas, które znaczy „miłość”.

• Ławrencjusz z Turowa - Mnich z Monasteru Kijowsko-Pieczerskiego i pustelnik. Biskup Turowa od ok. 1182 r. Umarł w 1194 r. i został pochowany w Ławrze Pieczerskiej w Kijowie. Wspomnienie 11 II i 11 X.

Ruska wersja imienia Laurencjusz lub Laurentius.

• Łazarz I Hrebeljanowić (1329 - 1388) - Jednoczyciel Serbii popierany przez Cerkiew serbską. Zginął w bitwie z Turkami na Kosowym Polu. Wspominany tylko lokalnie 28 VI.

• Makary Kalazinski (Matwiej, 1402 - 1483) - Prawosławny mnich. Pochodził z pobożnej wiejskiej rodziny mieszkającej w Gridcinie (późniejsze Kożyno). Po śmierci rodziców a później żony wstąpił do klasztoru w Kaszynie. Po kilku latach uzyskał zgodę na prowadzenie życia pustelnika. Wkrótce powstała wokół niego nowa wspólnota mnichów, co wywołało niechęć właściciela ziemi bojara Iwana Kolagi, ponieważ obawiał się, że zakonnicy zażądają od niego nadań ziemskich. Według legendy Kolaga podjął próbę wymordowania przełożonych wspólnoty, ale spotkała go za to sroga kara: zginęła jego rodzina, a on sam ocalał tylko dzięki szczerej spowiedzi przed Makarym. Ostatecznie Kolaga oddał wszystko Kalazińskiemu Monasterowi Świętej Trójcy. W XVI w. odkopano zwłoki Makarego, które okazały się nierozłożone i podobno wydawały piękną woń, a nawet stały się przyczyną cudownych uzdrowień. W latach 30. XX wieku Sowieci zniszczyli świątynię w Kalazinie, więc relikwie Makarego przeniesiono do Tweru. Wspomnienie 30 III i 8 VI (Cerkiew rosyjska).

• Makary Piński (1605 - 1678) - Mnich pochodzący z Wołynia. Przełożony kilku klasztorów. Słynął z dokonywanych cudów i przepowiadania przyszłości. Za odmowę wydania klasztornego skarbca Tatarom został rozpięty między dwoma palami i po dwóch dniach ścięty. Wspomnienie 26 V, 20 IX i w trzecią niedzielę po Pięćdziesiątnicy.

• Makary z Optiny (Michaił N. Iwanow, 1788 - 1860) - Jeden z Soboru Świętych Starców Optyńskich. Uczeń Lwa z Optiny. Wspomnienie 7 IX, 24 X.

• Makary Żabiński (1539 - 1623) - Mnich i cudotwórca. Ostatnie lata życia spędził w Monasterze Żabińskim koło miasta Bielew, w którym się urodził. Wspomnienie 4 II i 5 X.

• Makary Żełtowodski (1349 - 1444) - Urodził się w Niżnim Nowgorodzie i mając dwanaście lat wstąpił do miejscowego Monasteru Pieczerskiego. Dopiero po trzech latach rodzice dowiedzieli się, gdzie jest ich syn, lecz on powiedział, że spotka się nimi dopiero w niebie. Kilka lat później Makary osiedlił się w jamie nad brzegiem Wołgi, która wkrótce stała się zaczątkiem nowego Monasteru Żełtowodskiego. Podczas najazdu Mongołów monaster zniszczono, lecz chan uwolnił Makarego, widząc jego świętość. Umarł w pustelni nad rzeką Unża w Guberni Kostromskiej. Patron chorych pragnących wyzdrowienia i chroniący przed najazdem wrogów. Jego kult ma zasięg lokalny.

• Makary (1482 - 1563) - Metropolita Moskwy i Rusi od 1542 r. Wspomnienie 12 I.

• Maksym Brankowicz (1462 - 1516) - Arcybiskup wołoski wywodzący się z rodu książąt serbskich. Wsławił się walką z Turkami. Wspomnienie 31 I.

• Maksym Gorlicki (Maksym Sandowycz, 1886 - 1914) - Urodził się w rodzinie łemkowskiej pod władzą austrowęgierską. Porzucił grekokatolicyzm rozczarowany niskim poziomem duchowym unitów i został duchownym prawosławnym. Pracował na rzecz odbudowy prawosławia zniszczonego przez Polaków, co spotkało się z niechęcią władz austrowęgierskich podejrzewających go o współpracę z Rosją. Aresztowany pod zarzutem działalności antypaństwowej został rozstrzelany w Gorlicach. Wspomnienie 6 IX.

• Maksym Grek (ok. 1475 - 1556) - Grecki teolog i mnich. Po studiach w Italii osiadł na górze Athos, między rokiem 1516 i 1518 udał się do Moskwy, żeby uporządkować księgozbiór wielkiego księcia Wasyla III. Tam został oskarżony o herezję, ponieważ głosił, że monastery nie powinny mieć majątku i dostał się do więzienia w Monasterze Wołokołamskim. Uwolniono go w roku 1541, lecz pozostał na Rusi. Do końca życia pracował nad przekładami świętych ksiąg. Wspomnienie 21 I.

• Maksym Kijowski - Z pochodzenia Grek. Metropolita Kijowa w latach 1283-1305. W 1299 r. przeniósł siedzibę metropolitów kijowskich do Włodzimierza gdzie rezydowali też wielcy książęta Rusi i było dalej od tatarskich najazdów. Czczony lokalnie przez Cerkiew rosyjską.

• Maksym Moskiewski - Jurodiwy wędrujący po Moskwie, pouczający i pomagający biednym. Umarł w 1434 r. Wspomnienie 13 VIII i 11 XI.

• Maksym Wyznawca (ok. 580 - 662) - Grecki teolog i mnich. Przeciwnik monofizytyzmu i monoteletyzmu, za co spotykał się z niechęcią bizantyjskiego dworu. Aresztowany w roku 653 został poddany torturom, w końcu wyrwano mu język i odrąbano prawą dłoń, żeby nie mógł głosić swoich poglądów. Umarł na zesłaniu w pobliżu Batumi. Wspomnienie 3 II i 13 VIII.

• Marek Pieczerski (XI w.) - Mnich w Monasterze Kijowsko-Pieczerskim. Kopał nowe cele i groby dla zakonników. Stale nosił ciężkie kajdany, ograniczał ilość wypijanej wody i nieustannie pościł. Wspomnienie 28 IX i 29 XII.

• Maria z Radoneża - Żona Cyryla z Radoneża i matka Sergiusza z Radoneża. Wspomnienie w kościołach ortodoksyjnych 18 I i 28 IX.

• Martyriusz Zieleniecki - Pochodził z miasta Wielkie Łuki (Ruś). Mając dziesięć lat został sierotą i jego wychowaniem zajął się kapłan z miejscowej cerkwi. Został potem mnichem, pod wpływem doznanego objawienia Matki Boskiej zaczął żyć jako pustelnik. Zapoczątkował w ten sposób nowy Monaster Trójcy Świętej w Zielencu na pograniczu z Finlandią. W roku 1582 został igumenem swojego monasteru. Przed śmiercią wykopał dla siebie grób i umieścił w nim trumnę. Wspomnienie 14 III i 24 XI (kult lokalny).

Po grecku „martyr” - „świadek”.

• Matrona Nikonowa (1885 - 1952) - Pochodziła z rodziny rosyjskich chłopówz okolic Tuły. Prorokini i uzdrowicielka lecząca modlitwą. Od 1925 r. mieszkała w Moskwie, wciąż zmieniając adres w obawie przed komunistami. Czczona w Rosji jako patronka chorych. Wspomnienie 19 IV.

• Matrona Własowa (1889 - 1963) - Rosyjska mniszka. Z pochodzenia chłopka. Usunięta ze zlikwidowanego monasteru w Diwiejewie (rejon Niżniego Nowgorodu) w roku 1927. Za rzekomą działalność antyradziecką została skazana na obóz koncentracyjny w latach 1933-1936 i 1940-1949, potem aresztowana po raz trzeci (1949 r.) i zesłana do Kazachstanu. Ułaskawiono ją w roku 1954. Wspomnienie 7 XI (kult lokalny).

• Mina Połocki - Pierwszy odnotowany prawosławny biskup Połocka sprawujący swój urząd w latach 1105-1116. Wspomnienie 3 VII.

Mina to ruska wersja imienia Menas.

• Merkury Smoleński - Legendarny ruski bohater walk z Mongołami i męczennik. Według tradycji zginął w 1239 r. w Smoleńsku. Wspomnienie 7 XII (Cerkiew rosyjska).

Imię od boga Merkurego.

• Metody (ok. 815 - 885) - Brat Cyryla noszący pierwotnie imię Michał. We dwóch prowadzili misje w kilku krajach. Po śmierci Cyryla w Rzymie Metody sam pojechał do Wielkich Moraw, zostając arcybiskupem Sirmium z władzą nad Morawami i Panonią. W roku 870 został oskarżony o herezję przez niemieckie duchowieństwo pragnące zablokować wpływy Bizancjum w Państwie Wielkomorawskim i na trzy lata trafił do więzienia na Jeziorze Bodeńskim. Po wolnieniu wróci na Morawy i tam umarł. Czczony przez ortodoksów i katolików. Wspomnienie 19 IV i 24 V.

• Metody I Wyznawca (ok. 797 - 847) - Patriarcha Konstantynopola w latach 842-847. Pochodził z bogatej rodziny z Syrakuz na Sycylii. Na Chios założył klasztor. Doprowadził do usunięcia patriarchy Jana IV Gramatyka, przywódcy ikonoklastów. Na soborze w Konstantynopolu przywrócił kult ikon. Wspomnienie 27 VI.

• Michał Kłopski - Mnich w Monasterze Kłopskim koło Nowogrodu Wielkiego. Zmarł w 1453 lub 1456 r. podobno zgodnie z własną przepowiednią. Wspomnienie24 I.

• Michał Malein (894 - 962) - Pochodził z Kapadocji. Dworzanin cesarza Leona VIpotem mnich i pustelnik na górze Kyminas w Bitynii, gdzie założył kilka monasterów. Wspomnienie 12 VII.

• Michał Muromski - Wnuk Jarosława Mądrego. Zginął w XII w. zabity przez pogan z Muromia, miasta, które nie chciało przyjąć chrześcijaństwa i poddać się Kijowowi. Uległo jednak Jarosławowi Muromskiemu, ojcu Michała. Wspomnienie 3 VI (Cerkiew rosyjska).

• Michał z Ulumbo - Jeden z Trzynastu Ojców Syryjskich działający jako misjonarz w Iberii i Kartlii (Gruzja). Założył klasztor w Ulumbo. Wspomnienie 20 V.

• Michał I (X w.) - Według tradycji pierwszy metropolita Kijowa. Dane historyczne na jego temat są wątpliwe, chociaż miał pochodzić z Syrii, w Ławrze Pieczerskiej w Kijowie znajdują się szczątki przypisywane Michałowi. Pierwszym pewnym metropolitą Kijowa był Teofilakt z przełomu X i XI w.

• Michał I z Czernihowa (1179 - 1246) - Syn wielkiego księcia kijowskiego. Wspominany w Cerkwi rosyjskiej.

• Micheasz z Radoneża - Mnich. Zmarł w 1385 r. Wspomnienie 19 V (Cerkiew rosyjska).

• Mikołaj Cudotwórca - Mikołaj z Myrry (III/IV w.).

• Mikołaj Japoński (Iwan Dymitrowicz Kasatkin, 1836 - 1912) - Syn rosyjskiego diakona. Mnich, od 1861 r. prawosławny misjonarz w Japonii. Zmarł w Tokio. Wspomnienie 16 II.

• Mikołaj Pskowski - Ruski Jurodiwy. W roku 1570 car Iwan IV Groźny pokonał Psków, ludność obawiała się okrutnej zemsty za opór. Mikołaj poradził, żeby przygotować stoły z chłebem i solą, zwycięzcę przywitać na kolanach. Sam zaś, korzystając ze statusu szaleńca, biegał przed orszakiem prosząc cara o litość. Miasto ocalało. Mikołaj umarł sześć lat później. Wspomnienie 13 III.

• Mikołaj Serbski (Nikola Velimirowić, 1881 - 1956) - Mnich, archimandryta i teolog. W 1941 r. uwięziony za krytykę nazizmu, trzy lata później został wysłany do obozu koncentracyjnego w Dachau. W 1946 r. wyemigrował do USA, ponieważ w Jugosławii władzę przejęli komuniści. W swoich wystąpieniach i pracach gloryfikował Serbów i Rosję, krytykując cywilizację zachodnią, która odchodziła od chrześcijaństwa. Źle oceniał racjonalizm, Darwina, Marksa, Nietzschego, francuskich encyklopedystów i romantyzm, a także Żydów i Kościół katolicki. Chwalił zaś nacjonalizm i antysemityzm Hitlera. Świat postrzegał w kategoriach grzechu i powrotu człowieka do Boga. Wspomnienie 18 III (Cerkiew serbska).

• Mikołaj II Romanow (1894 - 1918) - Car Rosji. Raczej nieudolny monarcha przekonany, że należy mu się jedynowładztwo, a wszelkie objawy liberalizmu należy wyplenić. Nie godził się na autonomię poszczególnych części imperium, doprowadził do wojny z Japonią i przegrał ją. Demonstrację ludności Petersburga na rzecz pokoju rozproszył za pomocą wojska, które zabiło kilka tysięcy osób. Dopiero rewolucja 1905 r. zmusiła go do chwilowych ustępstw na rzecz liberałów. Budził w Rosji powszechną niechęć a nawet nienawiść z powodu brutalnej polityki oraz wyzysku (car miał dochód roczny sięgający ok. 42 milionów ówczesnych dolarów). Został pozbawiony tronu przez rewolucję liberalną i uwięziony. Władze brytyjskie nie zgodziły się udzielić azylu rodzinie cara. Ostatecznie bolszewickie władze kazały zamordować Mikołaja II razem z żoną Aleksandrą, dziećmi Olgą, Tatianą, Marią, Anastazją i Aleksym oraz rodzinnym lekarzem, kucharzem, lokajem i służącą. W roku 2000, po kilku latach dyskusji i wątpliwości, carska rodzina zostala uznana za świętych Cerkwi rosyjskiej. Wspomnienie 17 VII.

• Milica Serbska - Żona serbskiego księcia Łazarza, po jego śmierci na Kosowym Polu w 1389 r. regentka sprawująca władzę w imieniu swojego syna Stefana Lazarevicia. Złożyła hołd tureckiemu sułtanowi i wysłała córkę do sułtańskiego haremu. Po oddaniu władzy synowi została mniszką Eugenią lub Eufrozyną. Zmarła w 1405 r. Wspomnienie 1 VIII (Cerkiew serbska).

Imię nawiązujące do słowiańskiego określenia „mila” - „miła, ukochana”.

• Mojżesz Węgrzyn (XI w.) - Brat Efrema Nowotorskiego. Pochodził z Węgier, lecz służył księciu ruskiemu. Przez siedem lat był w polskiej niewoli, kiedy Bolesław Chrobry zdobył Kijów. Według legendy wykupiła go bogata wdowa. Mojżesz nie chciał jednak jej poślubić, w zamian złożył śluby zakonne przed mnichem podróżującym z Athosu do Kijowa. Rozzłoszczona wdowa kazała go wtedy wykastrować. Po jej śmierci Mojżesz wyjechał do Kijowa. Zmarł w Pieczerskiej Ławrze w 1043 r. Wspomnienie 26 IX (Cerkiew rosyjska).

• Mojżesz Nowogrodzki - W latach 1325 - 1330 oraz 1352 - 1359 arcybiskup Nowogrodu. W roku 1330 wycofał się z życia publicznego do klasztoru Kołmow, żeby szukać uspokojenia. Po raz drugi porzucił arcybiskupi urząd w roku 1359, kiedy poczuł się zmęczony. Wspomnienie 19 IV.

• Mojżesz z Optiny (Timofiej I. Putiłow, 1782 - 1862) - Brat Antoniego z Optiny i jeden z Soboru Świętych Starców Optyńskich. Zaczął działalność wydawniczą na terenie monasteru w Kozielsku.

• Mstisław Chrobry (Mścisław Odważny) - Nowogrodzki kniaź w latach 1179-1180. Wspomnienie 27 VI (Cerkiew rosyjska).

Od słowiańskiego „mstiti” - „mścić się” i „sława” - „sława, szacunek”.

• Nadieżda - Fides, Spes i Caritas (II w.).

Nadieżda jest rosyjskim tłumaczeniem łacińskiego imienia Spes.

• Nahum z Ochrydy (ok. 830 - 910) - Znany też jako Naum z Precławia. Mnich cudotwórca i misjonarz na Wielkich Morawach. Po wypędzeniu razem z Gorazdem, Klemensem, Sawą i Angelarem osiadł w Bułgarii nad Jeziorem Ochrydzkim. W roku 905 założył tam słynny monaster jako ośrodek piśmiennictwa. Wspomnienie 23 XII (przede wszystkim Cerkiew bułgarska).

• Nazariusz (Josif lub Nikołaj Leżawa, 1869/1871 - 1924) - Gruziński duchowny. Po śmierci żony i córek złożył śluby zakonne (1904 r.). Kiedy Kościół gruziński uniezależnił się od Cerkwi rosyjskiej, Nazariusz objął urząd metropolity Kutaisi. Zamordowali go bolszewicy tuż po podboju Gruzji. Wspomnienie 27 VIII.

• Nektariusz z Eginy (Anastasios Kefalas, 1846 - 1920) - Grek z Tracji. Po nauce w Konstantynopolu pracował jako nauczyciel na Chios. W trzydziestym roku życia został zakonnikiem, potem studiował teologię w Atenach, był duchownym w Kairze i cenionym autorem rozpraw teologicznych. W 1908 r. osiadł w monasterze na Eginie. Podobno trzydzieści trzy lata po śmierci zwłoki Nektariusza nie uległy rozkładowi, lecz wydzielały piękny zapach. Wspomnienie 9 XI.

• Nektariusz z Optiny (Nikołaj W. Tichonow, 1853 - 1928) - Ostatni z Soboru Świętych Starców Optyńskich. Podobno przepowiedział bolszewicki przewrót. Został aresztowany w roku 1923 i trafił do więzienia. Przeżył jednak i doczekał się zwolnienia.

• Nestor Kronikarz (ok. 1050 - ok. 1114) - Mnich Pieczerskiej Ławry w Kijowie. Autor jednej z pierwszych ruskich kronik. Wspomnienie 11 X (Cerkiew rosyjska).

• Nicefor I (ok. 768 - 829) - Prowadził hospicjum dla ubogich w Konstantynopolu. Mimo że był człowiekiem świeckim, cesarz wyznaczył go na patriarchę Konstantynopola (w latach 806-815). Obrońca kultu obrazów. Zmarł na wygnaniu. Wspomnienie 2 VI.

• Nifon z Nowogrodu - Mnich w Pieczerskiej Ławrze w Kijowie, od 1130 r. biskup Nowogrodu. Umarł w 1156 r. podczas podróży do Kijowa. Wspomnienie 21 IV i 11 X.

• Nikander Pskowski (1507 - 1581) - Pochodził ze wsi Widielebie. Mając siedemnaście lat namówił matkę, żeby rozdała majątek pozostawiony przez ojca i została mniszką. Sam zaś ruszył w podróż po monasterach w okolicy Pskowa. Umarł jako mnich pustelnik. Wspomnienie 24 IX.

• Nikita Albański - Serb z Albanii. Na górze Athos wstąpił do rosyjskiego Monasteru św. Panteleona, później został pustelnikiem. Władze tureckie aresztowały go w 1808 r. za umacnianie chrześcijaństwa. Umarł wrzucony do dołu po serii tortur. Wspomnienie 17 IV.

Nikita to słowiańska wersja imienia Nicetas lub Niketas.

• Nikita Słupnik z Perejasławia - Celnik znany z zachłanności i bezwzględności. Po latach przeżył przemianę pod wpływem słów z Księgi Izajasza, gdzie autor nawoływał do porzucenia złych uczynków. Nazajutrz miał szczególną wizję - w zupie dostrzegł pływające części ludzkiego ciała. Wtedy zrozumiał, że krzywdził innych. Porzucił więc żonę i dzieci, żeby wstąpić do Monasteru Perejasławskiego. Potem zbudował wysoki kamienny słup z platformą na szczycie i tam spędził resztę swoich dni pokutując w ciężkich kajdanach, poszcząc i modląc się. W roku 1186 zabili go rabusie, sądząc, że łańcuchy są ze srebra. Patron ludzi pragnących odzyskać apetyt, cierpiących na bezsenność, pozbawionych zdolności chodzenia i nawiedzanych przez demony. Wspomnienie 24 V.

• Nikodem Kożejezierski - Pochodził z chłopskiej rodziny spod Rostowa. Zaczynał jako kowal w Jarosławiu, lecz w końcu został mnichem w Moskwie. Przez jedenaście lat poszukiwań swojego miejsca trafił do Monasteru Kożejezierskiego na północy Rusi. Zmarł tam w 1640 r. Wspomnienie 16 VII (kult lokalny).

• Nikodem ze Świętej Góry (ok. 1748 - 1809) - Grecki mnich na górze Athos. Sławny pisarz religijny. Wspomnienie 14 VII.

• Nikon z Moskwy (1605 - 1681) - Pochodził z rodziny chłopskiej. Dzięki poparciu cara Aleksego i został metropolitą Nowogrodu w roku 1649, trzy lata później Moskwy. Przeprowadził reformę liturgii i nakazał oczyścić księgi z błędów powstałych podczas przepisywania, co wywołało opór tradycyjnie nastawionego duchowieństwa. W wyniku konfliktu z carem został odsunięty w 1666 r. Car Fiodor III chciał go przywrócić na patriarszy tron, lecz Nikon zmarł w drodze z Monasteru Cyrylo-Biełozierskiego do Moskwy.

Od greckiego słowa „nike” - „zwycięstwo”.

• Nikon z Optiny (Nikołaj M. Biekajew, 1888 - 1931) - Jeden z Soboru Świętych Starców Optyńskich. Urodził się w kupieckiej rodzinie w Moskwie. Jako dziewiętnastolatek wstąpił do klasztoru w Kozielsku, który wybrał drogą losowania. Po raz pierwszy był aresztowany przez komunistów w 1919 r. W 1923 r. władze zamknęły klasztor, pozwalając zostać nielicznym mnichom jako opiekunom muzeum. Wśród nich był Nikon. Jednak rok później wypędzono go, w 1927 r. został aresztowany, ponieważ pełnił posługę starca przy cerkwi w Kozielsku: skazano go na trzy lata obozu, Po odbyciu wyroku został skierowany do obwodu archangielskiego. Chory na gruźlicę, bezdomny i bezrobotny znalazł schronienie u innego zesłanego mnicha z Kozielska. Pochowano go we wsi Bałdokurie.

• Nikon z Radoneża - Mnich i igumen (przeor) klasztoru w Radoneżu (Rosja) wyznaczony przez umierającego Sergiusza z Radoneża. Zmarł w 1426 r. Wspomnienie 7 VII, 17 XI.

• Nil Sorski (Nikołaj Majkow, 1433 - 1508) - Rosyjski mnich i myśliciel z Soboru Świętych Wołogodzkich. Urodził się w Moskwie. Podróżował na górę Athos i do Konstantynopola. Wspomnienie 20 V.

• Nil z Athosu (XVI/XVII w.) - Grecki asceta, uczeń Makarego, razem z którym osiedlił się na górze Athos. Ponoć z groty, w której pochowano Nila zaczęła wypływać mirra o właściwościach leczniczych. Kiedy zaś liczba pielgrzymów przybywających do cudownego miejsca zaczęła zagrażać spokojowi mnichów, jeden z nich o imieniu Akakiusz wyprosił modlitwą przerwanie cudu. Wspomnienie 12 XI.

• Nil ze Stołobnego - Rosyjski mnich, asceta i pustelnik mieszkający samotnie w okolicach Ostaszkowa. Ostatnich dwadzieścia sześć lat spędził na Ostrowie Stołobnym czyli małej wysepce na jeziorze Seliger. Umarł tam w roku 1554. Wspomnienie 20 XII, 9 VI.

• Nowomęczennicy - Grupa męczenników kościołów ortodoksyjnych zabitych przez wyznawców innych religii i ideologii po okresie rzymskich prześladowań. Wyróżniające się grupy nowomęczenników to ofiary prześladowań tureckich w Grecji w XIX w., ofiary bolszewików i Sowietów oraz komunistów chińskich w XX w. Nowomęczennicy greccy są zbiorowo wspominani w trzecią niedzielę po Zesłaniu Ducha Świętego. Wspomnienie nowomęczenników rosyjskich przypada zaś na pierwszą sobotę po 25 I.

• Olga Kijowska (ok. 923/927 - 969) - Żona Igora Rurykowicza, wielkiego księcia Rusi Kijowskiej. Po śmierci męża zabitego przez nadmiernie eksploatowane plemię Drewlan ok. 945 r. objęła władzę w imieniu małoletniego syna Swiatosława I. Olga odrzuciła propozycje pokoju ze strony Drewlan i kazała zabić ich dwa kolejne poselstwa, w roku 946 najechała ziemie Drewlan. Na jej rozkaz zburzono główny gród Iskorosteń i wymordowano kilka tysięcy ludzi. W roku 957 przyjęła chrzest w Konstantynopolu jako Helena. Uznawana za jedną największych świętych Rusi, równą apostołom. Przy jej grobie w Soborze św. Zofii w Kijowie dochodziło podobno do cudów. Wspomnienie 24 VII.

Ruska wersja imiena Helga od skandynawskiego „heill” - „szczęśliwy”.

• Pachomiusz Nierechski (Jakub) - Urodził się we Włodzimierzu nad Klaźmą. Mając dwanaście lat wstąpił do Monasteru Narodzenia Matki Bożej we Włodzimierzu. Po kilku latach jednak rozpoczął życie pustelnika koło miejscowości Nierechta. Umarł w 1384 r. otoczony powszechnym szacunkiem ludności. Wspomnienie 23 III (lokalnie).

• Pafnucy z Borowska (1394 - 1477) - Syn Tatara Martina nawróconego z islamu na ortodoksyjne chrześcijaństwo oraz Rosjanki Fotinii. Mnich i asceta. Kiedy w roku 1444 został uzdrowiony z ciężkiej choroby, opuścił wspólnotę i u zbiegu rzek Protwa i Istierma założył pustelnię, która stała się zaczątkiem monasteru w Borowsku. Umierając funkcję igumena przekazał Józefowi Wołockiemu. Wspomnienie 14 V (Cerkiew rosyjska).

• Paisjusz Hagioryta (Arsenios Eznepidis, 1924 - 1994) - Grek urodzony w niezwykle pobożnej rodzinie w Kapadocji, jako miesięczne dziecko przesiedlony wraz z rodziną do Grecji w ramach wymiany ludności między Grecją i Turcją. Z wykształcenia stolarz, a podczas II wojny światowej radiotelegrafista w greckiej armii. Potem został mnichem i w roku 1950 trafił do monasteru Esfigmenu na górze Athos. Sześć lat później złożył śluby małej schimy w monasterze Filoteu na Athosie. Działał też w Monasterze św. Katarzyny na Synaju (1962-1964), a potem wrócił na Athos do monasteru Iwiron i pustelni przy monasterze Kutlumus. Zasłynął jako mędrzec. Głosił między innymi powszechną obecność diabła i rychłe nadejście Antychrysta. Potępił logikę, naukę i nowoczesne szkolnictwo jako źródła grzechu panującego nad światem, a przeciwstawił im ślepą ufność w Boga i Pismo Święte. Odrzucał ekumenizm i dialog między religiami, gospodarczą unifikację świata, współpracę międzynarodową oraz prawa człowieka. Głosił nienawiść do judaizmu i przestrzegał przed Żydami rzekomo dążącymi do podporządkowania sobie ludzkości. Zapowiadał przyszłe moralne odrodzenie po opanowaniu świata przez prawosławie. Jego przemyślenia spisane przez mniszki z monasteru w Suroti są cyklicznie publikowane pod zbiorczym tytułem oznaczającym słowa lub nauki. Fundamentalizm nauk Paisjusza znalazł odzwierciedlenie w poglądach mnichów z monasteru Esfigmenu, którzy w roku 1972 wypowiedzieli posłuszeństwo patriarsze Konstantynopola, ponieważ podjął dialog z Kościołem katolickim. Mnisi odmówili opuszczenia murów monasteru i zapowiedzieli, że wysadzą się w powietrze, jeżeli policja spróbuje usunąć ich siłą. Mimo trwającego konfliktu, patriarchat w Konstantynopolu uznał Paisjusza za świętego w roku 2015. Wspomnienie 29 VI (w kalendarzu gregoriańskim 12 VII).

• Paraskewa Serbska (pierwsza połowa XI w.) - Znana też jako Petka oraz Paraskewa Tyrnowska lub Bułgarska. Pochodziła z wioski Epiwat w Serbii. Jej brat został mnichem Eutymiuszem a po latach biskupem. Ona zaś po śmierci rodziców powędrowała do Ziemi Świętej i została pustelniczką na Pustyni Jordańskiej. Po kilku latach miała wizję anioła, który kazał jej wrócić do ojczyzny. W drodze pokłoniła się jeszcze świętym miejscom w Konstantynopolu. Umarła w Epiwat w wieku zaledwie dwudziestu siedmiu lat. W roku 1238 car Iwan Asen II kazał umieścić szczątki świętej w stolicy Bułgarii Tyrnowie. Potem relikwie wędrowały przenoszone z kolejnych krajów zdobywanych przez Turcję: z Tyrnowa do wołoskiego miasta Jassy, potem do Belgradu, po 1521 r. do Konstantynopola i w 1641 r. do cerkwi Trzech Ojców Kościoła w Jassach. Patronka prawosławia na Rusi i w Polsce. Wspomnienie 14 X.

Paraskewa lub Paraskiewa to forma imienia Paraskewi.

• Paweł Aleksandrowicz Florienski (1882 - 1937) - Pochodził z rodziny rosyjsko-ormiańskiej. Z wykształcenia był matematykiem i fizykiem oraz absolwentem Moskiewskiej Akademii Duchownej. Po bolszewickim przewrocie pozostał wykładowcą na rodzimej uczelni, pracując jednocześnie w przemyśle chemicznym i pełniąc rozmaite funkcje naukowe. Nie zgodził się na rezygnację z noszenia sutanny i wbrew Sowietom popierał patriarchę Moskwy Tichona. Od roku 1928 był kilkakrotnie aresztowany za „szerzenie religijnej ciemnoty”. W kolejnych obozach prowadził badania nad wieczną zmarzliną i możliwością produkcji jodu z wodorostów, nie zaprzestając działalności duszpasterskiej. Został rozstrzelany pod Leningradem i tam pogrzebany w zbiorowych grobach wraz z 30 tysiącami innych ofiar władz komunistycznych. Według legendy zginął, ponieważ nie zgodził się ujawnić miejsca ukrycia głowy Sergiusza z Radoneża, którą Sowieci chcieli zniszczyć. W 1982 r. Cerkiew rosyjska zaliczyła Pawła Florienskiego do męczenników.

• Paweł Komelski (1317 - 1429) - Asceta i mnich pochodzący z Moskwy. Uciekł z rodzinnego domu, żeby wstąpić do Monasteru Trójcy Świętej nad Wołgą założonego przez Sergiusza z Radoneża. Po kilku latach Sergiusz zgodził się, żeby Paweł został pustelnikiem. Zamieszkał w dziupli drzewa w lesie komelskim. Przez pięć dni w tygodniu pościł, pijąc tylko wodę, dwa razy na tydzień jadł chleb. W roku 1414 zbudował Cerkiew Trójcy Świętej i założył monaster z bardzo surową regułą, sam osiedlił się w innym miejscu. Wspomnienie 10 I (kalendarz juliański).

• Paweł z Taganrogu (Paweł P. Stoszkow, 1792 - 1879) - Pochodził z Czernihowa. W Taganrogu na południu Imperium Rosyjskiego mieszkał w ziemiance, pędząc życie ascety i zyskując opinię świętego. Wspomnienie 10 III (kalendarz juliański).

• Petka - Paraskewa Serbska.

• Pimen Pieczerski - Od urodzenia stale chorował. Pewnego dnia rodzice przywieźli go do Pieczerskiej Ławry w Kijowie w nadziei uzdrowienia. W nocy młodzieniec miał wizję aniołów, które przyszły do niego pod postacią igumena i mnichów, żeby dokonać formalnych postrzyżyn, co oznaczało przyjęcie go do grona zakonników. Anioły zabrały kosmyk włosów Pimena i zapowiedziały, że nigdy nie wyzdrowieje. Rodzice zgodzili się pozostawić jedynego syna w monasterze. Pimen miał dar uzdrawiania innych, chociaż sam chorował przez dwadzieścia lat, wyzdrowiał tuż przed śmiercią w 1110 r. Patron chorych. Wspomnienie 20 VIII i 11 X.

• Piotr Iberyjczyk (411 - 491) - Gruziński arystokrata z królewskiego rodu Chozroidów. Biskup Betlejem i Gazy w Palestynie oraz autor rozpraw teologicznych zwany Pseudo-Dionizym Areopagitą. Umarł w Yavneh-Yam w Palestynie i został pogrzebany pod Gazą.

• Piotr Aleucki - Aleut o imieniu Cungagnaq, który z rąk rosyjskich misjonarzy przyjął chrzest i imię Piotr. Po roku 1812 przeniósł się razem z rosyjską misją do północnej Kalifornii. Według legendy przed rokiem 1815 czternastu Rosjan i Piotr zostali schwytani przez Hiszpanów, którzy obawiali się rosyjskiej ekspansji w Ameryce. Katolicki ksiądz kazał uciąć Piotrowi ręce i wypruć wnętrzności, ponieważ odmówił przejścia na katolicyzm. Inna wersja opowieści głosi, że Hiszpanie obcinali Piotrowi kolejne palce, żeby zastraszyć pozostałych, aż męczennik umarł z upływu krwi. Jego towarzysz Kychaly przeżył i został zwolniony w roku 1817. Wspomnienie 24 IX.

• Piotr z Athosu (VIII w.) - Bizantyjski żołnierz, który dzięki cudownej pomocy Szymona Prawego został uwolniony z muzułmańskiej niewoli. Osiedlił się wtedy jako pustelnik na górze Athos w Grecji. To był początek mniszej wspólnoty z Athosu, jednego z najświętszych miejsc dla członków kościołów ortodoksyjnych. Patron góry Athos. Wspomnienie 12 VI.

• Piotr z Muromia - Bojar rządzący Muromiem (Ruś) od 1203 r. Zachorował na trąd i nikt nie umiał mu pomóc, dopóki nie miał snu o Febronii, córce pszczelarza. Febronia wyleczyła Piotra ziołami i została jego żoną. W podeszłym wieku oboje prowadzili życie mnichów. Zmarli tego samego dnia w roku 1228 i zostali pochowani w jednym grobie, który wkrótce zasłynął cudami. Wspomnienie 8 VII.

• Piotr Polański (1862 - 1937) - W roku 1920 został biskupem Podola, żeby walczyć z komunizacją Rosji, od roku 1924 był metropolitą krutickim. W latach 1920-1922 przebywał na zesłaniu. W roku 1926 znów został zesłany na Ural i wyrok przedłużono aż do roku 1930. Kiedy odmówił współpracy z komunistami, został ponownie aresztowany i skazany na pięć lat ciężkich robót. Częściowo sparaliżowany trafił do więzienia w Wierchnieuralsku, gdzie przedłużono jego wyrok do roku 1939. Został rozstrzelany przed końcem wyroku. Wspomnienie 10 X.

• Piotr I - Car Bułgarii w latach 927-969. Święty Cerkwi bułgarskiej.

• Piotr II - Metropolita kijowski do roku 1326. Pochodził z Wołynia. Patron Moskwy, gdzie umarł. Wspomnienie 24 VIII, 21 XII.

• Piros z Breti (VI w.) - Jeden z Trzynastu Ojców Syryjskich pracujących jako misjonarze w gruzińskiej Iberii i Kartlii. Założył klasztor w Breti. Wspomnienie 20 V.

Po grecku „pyrrhos” - „barwa ognia” od „pyr” - „ogień”.

• Pitirim - Czwarty biskup Permu mianowany w 1447 r. Osiem lat później zabili go poganie niezadowoleni z narzucanej im wiary chrześcijańskiej, biskupstwo objął Jonasz. Wspomnienie 11 II i 1 IX.

• Potapiusz z Teb (VII w.) - Egipski pustelnik pochodzący z Teb. Początkowo żył na Pustyni Egipskiej, potem przeniósł się pod Konstantynopol. Wspomnienie 21 XII.

Po łacinie „potapius” to „miłosierny”.

• Praskowia - Paraskewa.

• Prochor Gruzin (ok. 985/990 - 1066) - Gruzin wychowany w monsterze. Jako mnich przebywał w Jerozolimie i na górze Athos. Zmarł w pobliżu Jerozolimy. Wspomnienie 25 II.

• Prokopiusz z Ustiuga - Ruski Jurodiwy. Był niemieckim kupcem, który handlował z Nowogrodem Wielkim. Nawrócił się na prawosławie, rozdał majątek i został żebrakiem. Wyśmiewany i otaczany pogardą zyskał dar jasnowidzenia i czynienia cudów. Zmarł w sędziwym wieku w roku 1303. Patron marynarzy, żeglarzy i wędrowców podróżujących wodą. Chroni przed utonięciem, zamarznięciem i burzą. Wspomnienie 21 VII.

Forma imienia Prokop.

• Prokopiusz Wiacki - Mając dwadzieścia lat uciekł z domu, żeby uniknąć niechcianego małżeństwa. Wiódł życie jurodiwego. Zmarł w 1627 r.

• Proteriusz z Aleksandrii - Na Soborze chalcedońskim wybrany na papieża Aleksandrii w miejsce Dioskura I, który reprezentował monofizytyzm. Jego wybór oznacza rozłam między kościołami ortodoksyjnymi i Kościołem koptyjskim. Proteriusz zginął zabity przez Koptów podczas antychalcedońskich rozruchów w 457 r. Wspomnienie 28 II (kościoły ortodoksyjne).

Po łacinie „protere” - „deptać”.

• Roman Melodos (Hymnograf) - Schrystianizowany Żyd z Syrii aktywny w Konstantynopolu. Pieśniarz i nauczyciel muzyki przy Hagia Sophia. Autor około tysiąca hymnów religijnych. Umarł ok. 565 r. Wspomnienie 1 lub 14 X (według kalendarza juliańskiego lub gregoriańskiego).

• Roman Riazański - Książę Riazania w latach 1258-1270. Jako wasal mongolskiego chana był podejrzany o zdradę. Po aresztowaniu odcięto mu język, uszy i wargi, wykłuto oczy i zdjęto skalp, na koniec został ścięty. Wspomnienie 19 VII lub 1 VIII (zależnie od kalendarza).

• Roman Uglicki - Książę Uglicza w latach 1261-1285. Zasłynął jako budowniczy klasztorów i człowiek wielkiej osobistej pobożności. Podczas przebudowy soboru w Ugliczu odkryto jego ciało w stanie nienaruszonym, co uznano za cud. Przy grobie Romana zaczęło dochodzić do cudownych uzdrowień, ponad sto lat później Cerkiew rosyjska uznała go za świętego. Wspomnienie 3 II.

• Romanowowie - Rodzina cara Mikolaja II Romanow zamordowana w Jekaterynburgu.

• Romilus z Ravanicy (Rajko, 1300 - 1376) - Bułgarski mnich. Uciekł z domu w Widyniu, żeby zamieszkać w monasterze w Tyrnowie. Potem przez ponad dwadzieścia lat był uczniem i towarzyszem Grzegorza z Synaju. Niemal oszalały po śmierci mistrza porzucił pustelnię i wstąpił do monasteru w Mokren koło Zagory, po najeździe Turków przeniósł się na górę Athos. Jednak w roku 1371 powędrował do Albanii, później założył Monaster Matki Bożej w Ravanicy na terenie Serbii. Wspomnienie 29 I.

• Rostisław (Rościsław) - Drugi władca Wielkich Moraw panujący w latach 846-870. Po odrzuceniu zależności od Niemiec wypędził z państwa łacińskich misjonarzy i księży pochodzących w większości z Bawarii. Skutecznie walczył z Niemcami. Kiedy rzymski papież nie odpowiedział na prośbę Rostisława o przysłanie misjonarzy niezależnych od Niemiec, władca zwrócił się do patriarchy Konstantynopola. W rezultacie na Wielkie Morawy przybyła misja Cyryla i Metodego. Ostatecznie Rostisław został pokonany przez swojego bratanka Świętopełka i wydany Niemcom. Oślepiony umarł w którymś z bawarskich klasztorów.

W języku starocerkiewnosłowiańskim „rosti’ to „rosnąć”,„sława” znaczy „sława, chwała”.

• Rościsław (Rostisław) i Michał - Książę smoleński w latach 1125-1159 oraz kijowski w latach 1154-1155 I 1159-1167. Skutecznie walczył ze Szwedami, Bułgarami i Połowcami. Zmarł w 1167 r. Wspomnienie 14 IV (Cerkiew rosyjska).

• Saba Jerozolimski (439 - 532) - Pochodzący z Kapadocji syn oficera cesarskiej armii. W roku 481 założył klasztor nazwany Wielką Laurą (Ławrą) w dolinie Cedronu na wschód od Betlejem. Pochowany na terenie klasztoru. Wspomnienie 5 XII.

• Sawa (IX w.) - Współpracownik Cyryla i Metodego, potem Nahuma i Klemensa z Ochrydy. Wspomnienie 27 VII lub 9 VIII.

Sawa to forma aramejskiego imienia Saba znana zwłaszcza w krajach słowiańskich.

• Sawa Branković (1625 - 1683) - Mnich i kapłan z Siedmiogrodu. W roku 1656 został biskupem i prawosławnym metropolitą Siedmiogrodu. W wyniku oszczerstw rzucanych przez wrogów trafił do więzienia, trzy lata później zmarł pod wpływem ciężkich doświadczeń. Patron rumuńskiego Siedmiogrodu. Wspomnienie 24 IV.

• Sawa Moskiewski - Mnich i asceta. Uczeń Andronika Moskiewskiego i igumen Monasteru Spaso-Andronikowskiego. Zmarł ok. 1410 r. Wspomnienie 13 VI.

• Sawa Storożewski - Uczeń Sergiusza z Radoneża. Wzniósł Monaster Storożewski (na górze Storoż koło Zwienigorodu. Zmarł w 1406 r. Wspomnienie 19 I i 3 XII (Cerkiew rosyjska).

• Sawa Uświęcony - Saba Jerozolimski.

• Sawa Wiszerski - Urodził się w Kaszyniu. Jeden z ośmiorga dzieci bojara Iwana Borozdy. Jako młodzieniec zasłynął pobożnością i gorliwym uczestnictwem w liturgii. W roku 1411, już jako mnich, wyjechał na Athos. Po powrocie prowadził życie pustelnika, lecz jego zapamiętanie w  modlitwie przyciągało naśladowców, więc zgodził się założyć monaster nad rzeką Wiszerą w pobliżu Nowogrodu. Zmarł w 1460 r. i został pochowany na terenie wspólnoty zwanej odtąd Monasterem Sawy Wiszerskiego. Wspomnienie 13 X (ortodoksi na Rusi).

• Sawa I (Rastko, ok. 1174 - 1235) - Syn Stefana, księcia Serbii. Na górze Athos złożył śluby zakonne przyjmując imię Sawą. Po powrocie do kraju został archimandrytą, w roku 1219 utworzył serbską cerkiew autokefaliczną, stając na jej czele jako arcybiskup. Tłumaczył na serbski greckie teksty religijne. Jego szczątki zostały spalone w roku 1594 przez tureckiego paszę. Wspomnienie 14 I.

• Sawa II - Bratanek Sawy I. Trzeci arcybiskup Serbii w latach 1252-1259. Wspomnienie 8 II.

• Sawwacjusz Sołowiecki - Mnich w Monasterze Cyrylo-Biełozierskim i Wałaamskim. W poszukiwaniu jak największych umartwień przeniósł się na zimne Wyspy Sołowieckie, gdzie zamieszkał z Germanem Sołowieckim. Wraz z Germanem i Zosimem ok. 1429 r. założył wspólnotę pustelników, która za sprawą Zosima miała przekształcić się w Monaster Sołowiecki. Słynął z surowej ascezy i daru jasnowidzenia. Umarł w 1435 r. Wspomnienie 17 IX (Cerkiew rosyjska).

Imię nawiązujące do imienia Sawa.

• Serafin (Leonid Michajłowicz Cziczagow, 1856 - 1937) - Rosyjski żołnierz, potem mnich, biskup Suchumi w latach 1905-1917 i metropolita leningradzki od roku 1928 do 1933. Aresztowany i rozstrzelany przez Sowietów. Wspomnienie 28 I i 28 XII.

• Serafin z Sarowa (Prochor I. Masznin, 1759 - 1833) - Jeden z najważniejszych świętych Cerkwi rosyjskiej. Pochodził z głęboko religijnej rodziny przedsiębiorców z Kurska. Jako siedemnastolatek poprosił matkę o pozwolenie na wstąpienie do klasztoru i wyruszył do Kijowa. Tam jeden z duchownych powiedział mu, że Duch Święty przeznaczył go do monasteru w Sarowie. Nadmierna asceza połączona z ciężką pracą fizyczną i wyczerpującymi modłami wywołały chorobę nowicjusza. Prochor nie zgodził się na wizytę lekarza twierdząc, że pomóc może tylko Bóg i, jak głosi legenda, faktycznie w cudowny sposób wyzdrowiał. W podzięce za cud Prochor obiecał zbudować cerkiew i zbierał pieniądze na ten cel, pracując w okolicznych wsiach i klasztorach. W roku 1786 złożył śluby zakonne, przyjmując imię Serafin. Stale zaostrzane praktyki ascetyczne wywoływały u niego wizje Chrystusa, głębokie zaangażowanie w modlitwę całkowicie odcinało go od świata. Wreszcie poprosił przełożonego o pozwolenie na życie pustelnicze i osiadł w lesie pod Sarowem, gdzie zaprzyjaźnił się z niedźwiedziem. Umartwiał się coraz okrutniej, na przykład przez wielodniowe klęczenie na kamieniu w trakcie modlitwy. Miewał wizje nachodzących go demonów, z którymi walczył duchowo. Z drugiej strony, kiedy naprawdę został napadnięty i ciężko pobity przez rabusiów, nie bronił się, chociaż miał siekierę. W 1807 r. złożył śluby trzyletniego milczenia. Potem wrócił do klasztoru, żeby zamknąć się w celi bez jakiegokolwiek kontaktu z ludźmi. Tak spędził piętnaście lat. Realizując nakaz Maryi, którą ujrzał w jednej z wizji, zmienił tryb życia w roku 1825 I został starcem udzielającym porad i uczącym, jak postępować zgodnie z bożą wolą. Wspomnienie 15 I, 1 VIII.

• Sergiusz Nuromski - Ruski mnich, uczeń Sergiusza z Radoneża. Umarł w pustelni nad rzeką Nurmą w 1421 r. Z czasem powstał tam Monaster Nuromski, w którym do roku 1584 odnotowano osiemdziesiąt cudów. Wspomnienie 7 X (Cerkiew rosyjska).

• Sergiusz Piotrogrodzki - Rosyjski mnich zamordowany przez Sowietów w 1922 r. Wspomnienie niedziela po 7 II i 13 VIII.

• Serapion Pskowski (1390 - 1480) - Uczeń i towarzysz Eufrozyna Pskowskiego. Ruski mnich i pustelnik. Wspomnienie 28 V i 20 IX.

• Sergiusz Wałaamski - Ruski mnich z Monasteru Wałaamskiego zmarły ok. 1353 r. Wspomnienie 11 VII i 24 IX (Cerkiew rosyjska).

• Sergiusz z Radoneża (1314 - 1392) - Syn Cyryla i Marii. Odnowiciel ruskiego monastycyzmu po najazdach mongolskich. Pochodził z pobożnej bojarskiej rodziny spod Rostowa. Według legendy Sergiusz jeszcze przed narodzeniem głośno chwalił Boga z łona matki, jako niemowlę odmawiał jedzenia w środy i piątki. Był słabym uczniem, ale anioł podobno zapowiedział, że kiedyś zostanie wielkim człowiekiem. Jako mnich i pustelnik rozmawiał z Matką Boską i aniołami, dokonywał cudów, zwłaszcza uzdrowień, miał dar widzenia rzeczy odległych i przyszłości. Błogosławił ruskie wojska walczące z Mongołami. Jego zwłoki zachowane w cudowny sposób przetrwały do przyjścia bolszewików, którzy otworzyli trumnę i zniszczyli mumię. Wspomnienie 18 VII (ortodoksi) i 25 IX (katolicy).

• Seridos - Mnich i pustelnik. Igumen monasteru Thawata w okolicach Gazy. Nauczyciel Warsonofiusza Wielkiego. Wspomnienie 13 IX (kult lokalny).

• Sobór Świętych Starców Optyńskich - Grupa prawosławnych mnichów z Pustelni Optyńskiej w Kozielsku, działających od ustanowienia instytucji starczestwa (pobożni starcy jako duchowi przewodnicy Rosji) w roku 1829 do likwidacji klasztoru przez Sowietów w roku 1923: Lew, Makary, Mojżesz, Antoni, Hilarion, Ambroży, Izaak I, Anatol Starszy, Józef, Warsonofiusz, Anatol Młodszy, Nektariusz oraz Nikon i Izaak II. W roku 1930 Sowieci wywieźli mnichów, głównie na Syberię, od roku 1939 wykorzystywali zabudowania poklasztorne do przetrzymywania polskich jeńców, których większość wymordowali.

W roku 1988 klasztor został reaktywowany i zaczęły się oficjalne kanonizacje mnichów optyńskich, w roku 1996 zostali kanonizowani wszyscy starcy razem.

• Sobór Świętych Starców Pieczerskich - Grupa mnichów pochowanych w bliższych podziemiach Ławry Pieczerskiej w Kijowie czczona na podstawie decyzji metropolity Piotra Mohyły (1643 r.) oraz synodu (z lat 1762, 1775 i 1784) Wspomnienie 11 X.

• Sobór Świętych Wołogodzkich - Ponad stu mnichów związanych z Wołogdą. Wspomnienie w trzecią niedzielę po Pięćdziesiątnicy.

• Sobór Wszystkich Świętych Ojców Kijowsko-Pieczerskich - Wszyscy mnisi pochowani w Ławrze Pieczerskiej w Kijowie. Wspomnienie w drugą niedzielę Wielkiego Postu.

• Sofroniusz Wraczanski (Stojko Władysławow, 1739 - ok. 1813) - Bułgarski autor tekstów religijnych i biskup Wracy. Wspomnienie 24 III (Cerkiew bułgarska).

Po grecku „sos” - „zdrowy” i „phron” - „umysł”.

• Sofroniusz I (ok. 560 - 638) - Chrześcijański pisarz i duchowny. Pochodził z Damaszku, lecz przeniósł się do Palestyny, żeby wieść życie mnicha. Został wyznaczony na patriarchę Jerozolimy (od 634 r.). Zdecydowany przeciwnik monoteletyzmu. Wspomnienie 11 III.

• Stefan Brankowić - Serbski król zmarły w 1446 r. Wspomnienie 23 XII (Cerkiew serbska).

• Stefan Cudotwórca - Mnich praktykujący ascezę w okolicy Konstantynopola. Za popieranie kultu obrazów został uwięziony i poddany torturom. Zmarł po 815 r. Wspomnienie 10 IV.

• Stefan Dragutin - Syn Stefana Uroša I. Król Serbii w latach 1276-1282. Usunięty przez Stefana Milutina walczył z nim do śmierci w 1316 r. Wspomnienie 12 XI (Cerkiew serbska).

• Stefan Lazarević - Syn Milicy. W latach 1389-1427 był władcą Serbii, przez większość czasu jako turecki wasal. Uznany za świętego w Cerkwi serbskiej. Wspomnienie 19 VII.

• Stefan Machryski - Ruski mnich i pustelnik pochodzący z Kijowa. Osiadł nad rzeką Machryszczą. Umarł w 1406 r. Wspomnienie 14 VII (Cerkiew rosyjska).

• Stefan Milutin - Syn króla Serbii Stefana Uroša I. Po odsunięciu swojego brata Stefana Dragutina zdobył tron Serbii (1282-1321), lecz walczył z nim aż do 1316 r. Musiał też stłumić bunt syna Stefana Uroša III, którego kazał oślepić. Zmarł w 1320 r. Wspomnienie 12 XI (Cerkiew serbska).

• Stefan Młodszy (ok. 715 - 767) - Znany też jako Stefan Nowy. Mnich z Konstantynopola, gorący zwolennik kultu obrazów. Prześladowany i w końcu zabity za panowania cesarza Konstantyna V, znanego ikonoklasty. Wspomnienie 11 XII.

• Stefan Nemanja - Szymon Serbski.

• Stefan Uroš III Deczański (ok. 1275 - 1330) - Syn Stefana Milutina, władcy Serbii. W 1314 r. podniósł bunt przeciw ojcu, lecz został przez niego podstępem schwytany i oślepiony, potem odesłany do Konstantynopola. Wrócił po siedmiu latach, w roku 1321 koronował się na króla Serbii. Stracił władzę w wyniku buntu, który wyniósł na tron jego syna Stefana Duszana. Został uduszony w zamku Zvecan. Cerkiew serbska uznała go za świętego. Wspomnienie 24 XI.

• Stefan Urosz IV (1337 - 1367) - Syn Stefana Duszana. Koronowany na króla Serbii w 1346 r. realną władzę objął po śmierci ojca w 1355 r. Został zamordowany przez swego wuja Wukaszyna. Wspomnienie 15 XII (Cerkiew serbska).

• Stefan Wyznawca - Pochodził z Kapadocji. Kształcił się w Konstantynopolu. Mnich, pustelnik i arcybiskup miasta Suroż (późniejszy Sudak) na Krymie. Zmarł ok. 790-795 r. Wspomnienie 28 XII.

• Stefan z Chirsy (VI w.) - Jeden z Trzynastu Ojców Syryjskich pracujący w Iberii i Kachetii. Założył klasztor św. Szczepana w Hornabudż i tam został pochowany. Wspomnienie 20 V.

• Stefan z Permu (ok. 1340 - 1396) - Ruski mnich i diakon, od 1384 r. pierwszy biskup Permu. Pracował jako misjonarz wśród pogańskich ludów niedawno podbitych przez Moskwę. Wspomnienie 26 IV (Cerkiew rosyjska).

• Swietłana - Slowiańska wersja imienia Fotyny.

• Sylwan z Athosu (Siemion Antonow, 1866 - 1938) - Rosjanin, który został mnichem po wizji Matki Boskiej. Od 1892 r. przebywał na górze Athos w Grecji. Wspomnienie 24 XI.

Po łacinie „silvanus” - „leśny”.

• Sylwester Obnorski - Uczeń Sergiusza z Radoneża. Osiadł na rzeką Obnorą, gdzie z czasem założył monaster. Umarł w 1479 r. Patron pomocny w przy wypędzaniu złych duchów i chorobach oczu. Wspomnienie 23 V (Cerkiew rosyjska).

• Szałwa - Gruziński książę. Męczennik stracony i wspominany razem z Bidynem.

• Szio z Mgwime (VI w.) - Jeden z Trzynastu Ojców Syryjskich. Pochodził z Antiochii. Asceta i cudotwórca aktywny w Iberii i Kartlii. Zapoczątkował powstanie klasztoru wokół swojej jaskini w Mgwime. Patron Gruzji. Wspomnienie 20 V, 22 V.

• Szymon Metafrasta (Symeon Metafrastes) - Sławny bizantyjski hagiograf i mnich. Urodził się w arystokratycznej rodzinie w Konstantynopolu i tam zmarł ok. 987 r. Napisał 10-tomowy zbiór opowieści o świętych w układzie kalendarza liturgicznego. Wspomnienie 22 XI.

• Szymon Nowy Teolog (949 - 1022) - Pochodził z Paflagonii. Uczył się w szkole przy cesarskim dworze, potem został uczniem Szymona Studyty. Popadł jednak w niełaskę cesarza i umarł na wygnaniu w Paloukiton nad Bosforem. Wspomnienie 12 III.

• Szymon Palestyński - Pochodził z bogatej rodziny mieszkającej w Homs w Syrii. Razem ze swoim przyjacielem Janem wybrał się do Jerozolimy na Święto Podwyższenia Krzyża Świętego, drodze powrotnej obaj postanowili zostać pustelnikami. Przez dwadzieścia dziewięć lat pędzili życie eremitów koło Morza Martwego. Będąc sześćdziesięcioletnim starcem Szymon wrócił do Homs jako szalenie boży. Dziwaczne zachowanie, zdolność czynienia cudów i wizje złożyły się na opinię świętego. Zmarł ok. 590 r.

• Szymon Połocki (1628/1629 - 1680) - Rosyjski mnich i pisarz pochodzący z Połocka. Wspomnienie 25 VIII.

• Szymon Serbski (1114 - 1200) - Syna Dawida Nemanji, władcy Serbii. Ochrzczony w obrządku katolickim otrzymał imię Stefan. Po śmierci ojca w 1149 r. rządził Serbią. W 1196 r. przekazał władzę synowi Stefanowi, sam został mnichem. Założył monaster Studenica. Umarł na górze Athos. Wspomnienie 26 II.

• Szymon Słupnik Młodszy (ok. 520 - 592) - Mnich pochodzący z Edessy. Mając dwadzieścia lat zaczął życie pokutnika, z czego ponad sześćdziesiąt lat spędził na wysokich słupach. Pisał hymny i kazania. Wspomnienie 24 V i 6 VI.

• Szymon Studyta - Bizantyjski mnich z zakonu studytów. Zmarł w 986 r.

• Szymon Święty Głupiec (VI w.) - Syryjski mnich i pustelnik przez dwadzieścia dziewięć lat żyjący samotnie koło Morza Martwego. Kiedy później wkroczył do Edessy ciągnąc za sobą martwego psa, nazwano go Świętym Głupcem. Patron teatralnych lalkarzy i „bożych szaleńców” czyli ludzi oszalałych z pobożności. Wspomnienie 1 VII (katolicy) i 3 VIII (kościoły ortodoksyjne).

• Szymon Wierchoturski (1607 - 1642) - Rosyjski mnich. Urodził się w bogatej rodzinie, lecz porzucił życie dworskie i zamieszkał w pustelni koło miasta Wierchoturie za Uralem. Zmarł przedwcześnie z powodu niezwykle surowej ascezy. Wspomnienie 25 IX i 31 XII.

• Tadeusz z Tweru (Iwan Uspienski, 1872 - 1937) - Po ukończeniu Moskiewskiej Akademii Teologicznej złożył śluby zakonne (1897 r.). W następnych latach pełnił rolę biskupa w różnych miejscach Imperium Rosyjskiego. Sowieci aresztowali go na krótko w 1922 r. Został rozstrzelany za religijną działalność w Astrachaniu, Saratowie i Twerze. Wspomnienie w niedzielę po 7 II i 31 XII.

• Tadeusz ze Stepancmindy (VI w.) - Jeden z Trzynastu Ojców Syryjskich. Asceta, cudotwórca i misjonarz w Iberii oraz Kartlii. Założył klasztor Clew. Wspomnienie 20 V.

• Tamara Bagration (1160 - 1213) - Królowa Gruzji od roku 1184. Na mocy decyzji gruzińskiej szlachty poślubiła ruskiego księcia Jurija Bogolubskiego, z którym rozwiodła się trzy lata później. Potem sama wybrała sobie małżonka Dawida Soskana z Osetii. W roku 1191 odparła dwa najazdy Jurija Bogolubskiego. Z kilkorga dzieci Tamary wieku dorosłego dożyło dwoje - przyszły król Gruzji Jerzy IV i Rusudan, przyszła królowa Gruzji. Wspomnienie 1 V.

Po aramejsku „tamar” to „palma daktylowa”.

• Tarazjusz (Tarasius) - Sekretarz i współpracownik cesarzowej Ireny. Sam prowadził ascetyczne życie, lecz nie odważył się krytykować korupcji i rozwiązłości na bizantyjskim dworze. Od roku 784 patriarcha Konstantynopola. Zmarł w 806 r. Wspomnienie 25 II.

Greckie imię, które oznacza osobę pochodzącą z Tarentu.

• Teodor Muromski - Kniaź Muromia zmarły w XI w. Wspomnienie 3 VI (Cerkiew rosyjska).

• Teodor Studyta (759 - 826) - Mnich z klasztoru Stoudios w Konstantynopolu. Zdecydowany przeciwnik ikonoklazmu. Założyciel zakonu studytów, którego głównym ośrodkiem została początkowo Pieczerska Ławra w Kijowie. Studyci pracują fizycznie oraz prowadzą działalność szkolną i ekumeniczną służącą zbliżeniu różnych odłamów chrześcijaństwa. Wspomnienie 11 XI.

• Teodor Wareg - Wyznający chrześcijaństwo normański wojownik z Kijowa. Zginął wraz z synem Janem w roku 983, kiedy odmówili złożenia ofiary bogom w podzięce za zwycięstwo Włodzimierza i Wielkiego. Wspomnienie 25 VII.

• Teodor z Edessy (IX w.) - Biskup Edessy. Wspomnienie 22 VII (ortodoksi).

• Teodor z Sykeonu (ok. 550 - ok. 613) - Urodził się w Sykeonie koło Ancyry. Ojciec był akrobatą w cyrku, matka właścicielką gospody i burdelu, w którym sama pracowała. Teodor przyjął chrześcijaństwo pod wpływem kucharza Stefana. Mając osiemnaście lat został kapłanem. Po pielgrzymce do Ziemi Świętej został pustelnikiem. Umartwiał się nosząc ciężkie kajdany i zamykając się w klatce. ok. 950 r. został biskupem Anastasiopolis w Azji Mniejszej. Z pełnienia tej funkcji zwolnił go patriarcha Konstantynopola Cyriak. Teodor umarł jako pustelnik i cudotwórca. Patron nieszczęśliwych małżeństw. Wspomnienie 5 V i 28 VI.

• Teodor I - Grek z Konstantynopola. Podobno przybył na Ruś z metropolitą kijowskim Michałem I. Ok 990-992 r. został pierwszym biskupem Rostowa. Mieszkańcy dwukrotnie wypędzali go z miasta. Umarł w Suzdalu w 1023 r. Wspomnienie 21 VI i 6 VII.

• Teodora (ok. 500 - 548) - Wychowała się w Konstantynopolu jako córka tresera niedźwiedzi pokazywanych w cyrku. Była prostytutką i aktorką, co chrześcijańskie duchowieństwo uznawało za zajęcie grzeszne. Po kilku latach spędzonych w Libii jako kochanka gubernatora Hecebolusa osiadła w Aleksandrii, gdzie pod wpływem patriarchy Tymoteusza III przyjęła monofizytyzm. Po powrocie do Konstantynopola została kochanką Justyniana, ok. 525 r. jego żoną, co było możliwe dzięki zmianie bizantyjskiego prawa. Opisywana była jako wulgarna, rozpustna i okrutna, lecz inteligentna. Okazała się doskonałą organizatorką. Przyczyniła się do szerzenia chrześcijaństwa. Razem z mężem Justynianem I Wielkim została zaliczona do ortodoksyjnych świętych, chociaż wyznawała heretycki monofizytyzm.

• Teodora (ok. 815 - po 867) - Żona bizantyjskiego cesarza Teofila. Patronka świątyń. Wspomnienie 11 II.

• Taodora z Karpat - Teodora z Sihla.

• Teodora z Tesalonik (812 - 892) - Greczynka, która po śmierci męża wysłała syna do klasztoru i sama została mniszką słynącą z pracowitości, posłuszeństwa i skromności. Po śmierci przy jej grobie i w kościele św. Stefana w Tesalonikach zdarzały się cudowne uzdrowienia oraz dziwne zjawiska związane z oliwą w lampach - puste lampy same napełniały się oliwą. Patronka oliwy w lampach i ludzi pełnych łaski. Wspomnienie 20 VIII.

• Teodora z Sihla (XVII w.) - Największa rumuńska ascetyczka. Urodziła się w wiosce Vanatori w rodzinie Stefana Joldei. Tragiczna śmierć jej siostry Marghiolity skierowała Teodorę na drogę ascezy. Co prawda rodzice nie godzili się, żeby została pustelniczką i wydali ją za mąż, lecz młode małżeństwo nie miało dzieci i w końcu oboje postanowili zostać mnichami. Po zniszczeniu monasteru przez Turków Teodora uciekła w góry ze swoją duchową przewodniczką Poianą Marului. Przez kilka lat obie żyły poszcząc, cierpiąc zimno i niewygody, walcząc z wizjami demonów. Po śmierci Poiany Teodora udała się do cudownej ikony Matki Boskiej z Neamts, potem wiodła życie pustelniczki w jaskini. Potrafiła całą noc spędzić na modłach z rękami wzniesionymi do nieba. Była okryta poszarpanymi łachmanami. Żywiła się roślinami, które podobno przynosiły jej ptaki i piła deszczową wodę. Podczas kolejnego najazdu Turków w obliczu wroga w cudowny sposób otworzyła skały w ścianie swojej jaskini i uciekła do lasu. Kiedy umarła, jej ciało rzekomo nie rozłożyło się, przy grobie dokonywały się cuda. W XIX w. szczątki Teodory trafiły do Pieczerskiej Ławry w Kijowie. Wspomnienie 7 VIII.

• Teodozjusz (Teodozy) Pieczerski (1009 - 1074) - Mnich z Pieczerskiej Ławry w Kijowie.
  Teodozjusz i Teodozy stanowią formy imienia Teodor.

• Teodozjusz (Teodozy) Totiemski - Po śmierci rodziców i żony oddał córkę Marinę na wychowanie krewnym, sam wstąpił do Monasteru Pryłuckiego. W imieniu zakonników zarządzał warzelnią soli w miejscowości Totma. Zmarł w 1568 r. Według relacji z 1795 r. jego zwłoki nie uległy rozkładowi. Wspomnienie 10 II.

• Teodozjusz (Teodozy) Wielki (424 - 529) - Pochodził z Mogariassos w Kapadocji. Mając trzydzieści lat odbył pielgrzymkę do Jezrozolimy i został pustelnikiem. Przez następnych trzydzieści lat mieszkał w jaskini i żywił się korzeniami. ok. 460 r. otoczony przez licznych naśladowców postanowił założyć pierwszy w Palestynie monaster o charakterze cenobium. W 493 r. patriarcha Jerozolimy uczynił go przełożonym wszystkich palestyńskich cenobiów (stąd przydomek Cenobiarcha). Wspomnienie 24 I.

• Teodozjusz z Czernihowa - Inaczej Teodozjusz Połonicki-Uglicki. Urodził się rodzinie duchownego na Podolu. Uczył się w Kijowie i został mnichem w Pieczerskiej Ławrze, przyjmując imię Teodozjusza na cześć Teodozjusza Pieczerskiego. Archimandryta (od 1688 r.) i arcybiskup Czernihowa (od 1692 r.). Zmarł w 1696 r.

• Teofan Miłosierny z Gazy - Majątek rozdał biednym i służył im pomocą, chociaż on sam stał się biedakiem. Zmarł w wyniku choroby. Wspomnienie 12 X.

Od greckich słów „Theos” - „Bóg” i „phanes” - „pojawić się”.

• Teofan Pustelnik (Gieorgij Wasiljewicz Goworow, 1815 - 1894) - Teolog, mnich i biskup. Pracował w kilku miejscach w Rosji oraz w Jerozolimie i Stambule. Wspomnienie 23 I i 29 VI (Cerkiew rosyjska).

• Teofan Wyznawca Sigriański (760 - 817/818) - Bizantyjski duchowny i kronikarz. Wspomnienie 25 III.

• Teofil Męczennik - Bizantyjski wojownik walczący przeciw Arabom, wzięty do niewoli i przewieziony na Cypr. Zabity w 792 r. Wspomnienie 30 I (ortodoksi, katolicy).

• Teofilakt (Teofil) Wyznawca (ok. 765 - ok. 840) - Biskup Nikomedii. Wspomnienie 7 III (ortodoksi, katolicy).

• Teognost - Z pochodzenia Grek. Metropolita kijowski w latach 1328-1353, lecz rezydował w Moskwie. Zlikwidował metropolię litewską. Umarł w 1353 r. Wspomnienie 14 III.

Greckie imię rozumiane jako „poznający Boga”.

• Teoktyst Czernihowski - Biskup Czernihowa zmarły w 1123 r. Wspomnienie 6/9 VIII.

Teoktist - męska wersja imienia Teoktusta.

• Terapont Biełozierski (Fiodor Poskoczin, 1337 - 1426) - Mnich, założyciel Monasteru Terapontowskiego w rejonie Wołogdy. Wspomnienie 27 V, 27 XII.

• Tichon z Moskwy (1865 - 1925) - Od roku 1917 był patriarchą moskiewskim. Więziony przez bolszewików zmarł tuż po opuszczeniu więzienia.

Greckie imię Tychon.

• Tichon z Woroneża (Wasilij Nikanorow, 1855 - 1920) - Mnich i biskup Woroneża. Za jego śmierć są obwiniani bolszewicy. Wspomnienie 9 I (Cerkiew rosyjska).

• Tichon Zadoński (1724 - 1783) - Biskup Woroneża. Wspomnienie 13 VIII.

• Tryfon z Pieczengi (1495 - 1583) - Ruski mnich z Nowogrodu. Pustelnik i misjonarz wśród Lapończyków na Półwyspie Kola. Według legend rozkazywał dzikim zwierzętom i miał dar czynienia cudów. Centrum jego kultu jest Pieczenga. Wspomnienie 28 XII.

• Tryfon z Wiatki - Pochodził z rejonu Archangielska. Wstąpił do Monasteru Pyskorskiego w guberni permskiej, aby pędzić żywot pełen wyrzeczeń. Skrajnie surowa asceza wywołała ciężką chorobę, która ustąpiła, kiedy Tryfon miał wizję św. Mikołąja. Od tego momentu mógl czynić cuda. Założył kilka klasztorów i prowadził działalność misyjną wśród podbijanych przez Moskwę ludów zachodniej Syberii. Umarł w 1612 r. w Wiatce (późniejszy Kirow). Wspomnienie 8 X.

• Trzynastu ojców syryjskich (połowa VI w.) - Według tradycji prowadzona przez Jana z Zedazeni grupa syryjskich misjonarzy, którzy szerzyli chrześcijaństwo w Iberii (Gruzja). W tym gronie są wymieniani: Szio z Mgwime, Dawid z Garedży, Antoni z Martomkopi, Tadeusz ze Stepancmindy, Stefan z Chirsy, Izydor z Samtawisi, Michał z Ulumbo, Piros z Breti, Zenon z Ikaito, Isa z Cilkani, Józef z Alawerdi i Abibos z Nekresi.

• Tymoteusz Dobmont - Pochodził z litewskiego rodu książęcego. W wyniku walk na Litwie przeniósł się do Pskowa i tam przyjął chrzest oraz imię Tymoteusz. W roku 1266 został wybrany na księcia Pskowa. Słynął z pobożności i waleczności. Umarł w 1299 r. Wspomnienie 20 V.

• Tytus Cudotwórca (VIII.IX w.) - Bliżej nieznany bizantyjski mnich i przeciwnik ikonoklastów. Według legend dzięki ascezie posiadł dar uzdrawiania modlitwą i wypędzania demonów. Wspomnienie 15 IV.

• Vassula Ryden - Urodziła się w greckiej rodzinie w Szwajcarii w roku 1942 jako Vassiliki Claudia Pendakis. Po pierwszym małżeństwie zakończonym rozwodem wyszła za Szweda Rydena. W roku 1985 doznała pierwszego objawienia i zaczęła pisać. Twierdziła, że robi to nieświadomie, bo sam Jezus używał jej ręki, żeby po angielsku pouczać ludzkość. Teologowie zauważyli jrdnak błędy doktrynalne w pierwszych tekstach Vassuli, które stopniowo znikały z następnych objawień (prawdopodobnie pod wpływem krytyki). Według psychologów zaś za fenomenem Vassuli kryje się efekt ideomotoryczny przejawiający się jako pismo automatyczne, kiedy człowiek bezwiednie pisze to, co kryje podświadomość.

• Wanga (Wangelija Pandewa Dimitrowa, 1911 - 1996) - Urodziła się w ubogiej chłopskiej rodzinie w Strumicy (Macedonia). Utraciła wzrok na skutek infekcji, kiedy w 1923 r. wichura przewróciła ją na ziemię, a piasek zasypał oczy. W 1939 r. przeszła zapalenie opłucnej. Dwa lata później zaczęła działalność jako jasnowidzka i uzdrowicielka. W roku 1942 udzieliła porady nawet bułgarskiemu carowi Borysowi III. Podobno przepowiedziała wiele przyszłych wydarzeń. Umarła w Petriczu na terenie Bułgarii na raka piersi, którego nie pozwoliła operować.

Imię Wangi pochodzi od greckiego słowa ewangelion oznaczającego dobrą nowinę.

• Warsonofiusz Nowomęczennik (Wasilij Pawłowicz Lebiediew, 1871 - 1918) - Studiował w Nowogrodzie. Zakonnik i kapłan, od 1917 r. biskup Kiriłowa. Rozstrzelany przez oddział bolszewików. Wspomnienie 15 IX.

• Warsonofiusz Wielki (VI w.) - Urodził się rodzinie ubogich egipskich chrześcijan. Po śmierci rodziców jako trzydziestoletni mężczyzna powędrował do Palestyny i osiadł w pobliżu wspólnoty Seridosa. Zasłynął jako asceta i cudotwórca podobno zdolny nawet do wskrzeszenia zmarłego. Leczył ludzi modlitwą, wypędzał złe duchy i potrafił czytać w myślach. Jako starzec przeniósł się do innej pustelni, po śmierci większości przyjaciół złożył śluby milczenia, które złamał po trzech latach, żeby pojechać do Konstantynopola i przekonać cesarza o błędności monofizytyzmu. Umarł w drodze powrotnej na Golgocie. Wspomnienie 19 II.

• Warsonofiusz z Optiny (Paweł I. Plichankow, 1845 - 1913) - Jeden z Soboru Świętych Starców Optyńskich. Wychowany w duchu głębokiej religijności nie zmienił życiowej postawy nawet wtedy, gdy został wojskowym. W Kazaniu regularnie uczestniczył w cerkiewnych nabożeństwach i spotykał się z jurodiwymi Eufrozyną i Anuszką. Podobno Eufrozyna przepowiedziała mu życie mnicha. W 1889 r. uczestniczył w pielgrzymce do Kozielska, co miało okazać się wydarzeniem przełomowym, ponieważ Ambroży z Optiny kazał mu wrócić za dwa lata i wstąpić do wspólnoty. i tak się stało.

• Warsonofiusz II (Joann Wasiljewicz, ok. 1495 - 1576) - Syn prawosławnego kapłana z Sierpuchowa. Jako siedemnastolatek wzięty do niewoli przez Tatarów został wykupiony przez ojca po trzech latach. Po uwolnieniu pojechał do Moskwy, żeby zostać mnichem w Monasterze Spaso-Andronikowskim. W roku 1555 car Iwan IV Groźny skierował go do Kazania, ponieważ Warsonofiusz znał język tatarski. Tam mnich założył Monaster Przemienienia Pańskiego (1556 r.). W latach 1567-1570 był biskupem Tweru Wspomnienie 11 IV.

• Wasyl - Bazyli.

• Wasyl Błogosławiony - Bazyli Moskiewski.

• Wasyl III Rurykowicz (1479 - 1533) - Wielki książę Moskwy od roku 1505. Prowadził liczne wojny z Litwą i Polską. Podbił duże obszary Rusi. Pierwszą żonę oddalił, umieszczając ją w monasterze. Z drugą, litewską katoliczką, miał dwóch synów, przyszłego Iwana IV Groźnego i Jerzego. Wspomnienie 4 XII.

• Wiera - Fides, Spes i Caritas (II w.).

Wiera jest rosyjskim tłumaczeniem łacińskiego imienia Fides.

• Własjusz - Błażej (Blasius) z Sebaste.

• Włodzimierz Nowogrodzki - Syn kijowskiego kniazia Jarosława. W 1035 r. został księciem Nowogrodu. Zbudował w mieście między innymi Sobór Świętej Zofii, w którym został pochowany po śmierci w roku 1052. Wspomnienie 17 X.

Imię jest złożeniem słowiańskich słów „włodzi” lub „władi” - rządzić i „mir” - „pokój”.

• Włodzimierz I Wielki (ok. 958 - 1015) - Syn Swiatosława i Olgi panujących w Kijowie. Usunął brata z książęcego stolca w Nowogrodzie Wielkim (978 r.). Dwa lata później kazał zamordować innego brata Jaropełka, który był następcą Swiatosława w Kijowie i ożenił się z wdową po zabitym. Miał kilka żon i dwunastu synów. Jako władca Kijowa (od 980 r.) podbił wschodnią Słowiańszczyznę. Słynął jako wojownik. Na przykład w roku 983 złupił Jaćwingów, z czym wiąże się męczeństwo Jana Warega i jego ojca Teodora. W 988 r. Włodzimierz przyjął chrzest z Bizancjum. Patron ludzi niewidomych i chorujących na oczy. Wspomnienie 28 VII (kościoły ortodoksyjne).

• Wsiewołod Nowogrodzki - Książę Nowogrodu w latach 1117-1132. W wyniku walk o władzę został uwięziony, potem wygnany. Umarł w Pskowie w 1138 r. Wspomnienie 24 II i 5 V (kult lokalny).

Od słowiańskich słów „wsie” - „wszystek, cały” i „władi” - „rządzić”.

• Zenon z Ikalto (VI w.) - Jeden z Trzynastu Ojców Syryjskich pracujących jako misjonarze w gruzińskiej Iberii i Kachetii. Założył klasztor w Ikalto. Wspomnienie 20 V.

• Zlata Bułgarska - Znana też jako Aurelia Męczennica lub Chrysa. Pochodziła z chłopskiej rodziny ze wsi Zlatina w Bułgarii. Została porwana przez Turka, który chciał ją nawrócić na islam i poślubić. Ona jednak odmówiła, nawet gdy Turek torturował jej matkę i siostry. Wtedy kazał torturować samą Zlatę. Umarła po trzech miesiącach, jej zwłoki porąbano. Stało się to w roku 1795. Wspomnienie 26 lub 31 X (ortodoksi na Bałkanach).

W językach słowiańskich „złota”.

• Zofia (1585 - 1612) - Księżna słucka. Żona Janusza Radziwiłła. Poświęciła się ratowaniu prawosławia w Rzeczpospolitej przed ekspansją unitów i katolików. Umarła w czasie pierwszego porodu. Wspomnienie 19 III.

• Zosim Sołowiecki - Zwany też Zozymem lub Zosimą. Urodził się okolicach Nowogrodu i od młodości był znany jako człowiek pobożny i skłonny do samotności. Po śmierci rodziców został mnichem, potem przeniósł się na północne granice Rusi. W ujściu rzeki Sumy spotkał mnicha Germana, który opowiedział mu o wysepce w Archipelagu Sołowieckim, gdzie German mieszkał razem z pustelnikiem Sawwacjuszem. Wspólne życie zaczęli ok. 1429 r. Dzięki pracy Zosima wspólnota stała się monasterem, zwłaszcza po wybudowaniu pierwszej cerkwi ok. 1436 r. Zosim został pierwszym igumenem monasteru. Zmarł w 1478 r. Jego szczątki razem ze szczątkami Sawwacjusza zostały wywiezione z Sołowek przez Sowietów, którzy w roku 1925 przekształcili monaster w obóz koncentracyjny. Relikwie wróciły na swoje miejsce w roku 1992. Zosim jest wspominany w Cerkwi rosyjskiej 17 IV.

Zosim - forma greckiego imienia Zosimos.

← Święci aktywni w latach 313 - 451Święci Kościoła ormiańskiego →