Awanturnicy, fantaści i uczeni

Dzieje archeologii, najsłynniejszych odkryć i głównych idei kształtujących tę dziedzinę wiedzy przez pryzmat ludzi, którzy tego dokonali. To opis ewolucji obrazu naszej przeszłości od prehistorii po odkrywanie Antarktydy i II wojnę światową.

• Wstęp
  • Archeologia jako język społecznej komunikacji i edukacji.
• John Aubrey albo prehistoria archeologii (lata 1663-1693)
  • Avebury, Stonehenge, Woodhenge, archeoastronomia, Pömmelte, zdjęcia lotnicze, megality na Malcie, Ğigantija, Tarxien, Hypogeum w Hal Saflieni, Śpiąca Wenus.
• Johann J. Winckelmann zaczyna nową naukę (lata 1762 i 1764)
  • Pompeje, osuwisko w Ozette, plastyka antyku i klasycyzm, typologie i klasyfikacje artefaktów, archeozoologia, „niemoralna” sztuka, Gabinetto Segreto muzeum w Neapolu
• Niebuhr, Grotefend i Rawlinson badają kliny (lata 1772-1778, 1802, 1846)
  • Dokumentacja rysunkowa i fotograficzna, Behistun, Persepolis, archiwum z Amarny, popiersie Nefretiti, Muzeum Egipskie w Berlinie, Muzeum Brytyjskie, epos o Gilgameszu, Noe, paleografia, Ugarit, alfabety, wykopaliska w miastach muzułmańskich, iranologia
• Jean-François Champollion odczytuje egipskie hieroglify (lata 1822 i 1824)
  • Dokumentowanie badań, Paleta Narmera, Papirus Turyński, Kamień z Rosetty, Dekret z Kanopos, Ugarit, alfabety
• Podróże Frédérica Cailliaud (lata 1826-1827)
  • Podboje Muhammada Alego, nubijskie piramidy
• Jak Stephens kupował ruiny, a niewidomy Prescott pisał książki (lata 1842-1843)
  • Jukatan, paleografia, San Bartolo, Kodeks drezdeński, Kodeks paryski, Kodeks madrycki, Chilam Balam, Popol Vuh, Quiché, Kopuła na Skale, dokumentacja rysunkowa, Copán, błękit majański, ofiary z ludzi, datowanie piramid, studnia w Chichén Itzá, Tula, Cholula, Narodowe Muzeum Antropologiczne w Meksyku, pismo Majów
• Botta i Layard zaczynają archeologię Mezopotamii (lata 1843 i 1845)
  • Dokumentacja rysunkowa, Babilon, Chorsabad, Dur Szarukin, Kalach, Niniwa
• Jacques Boucher de Perthes i archeologia prehistorii (lata 1846-1857)
  • Kamienne narzędzia z Menchecourt nad Sommą, „człowiek przedpotopowy”, periodyzacja prehistorii, epoka kamienia, brązu i żelaza, paleolit i neolit, klasyfikacja kamiennych narzędzi, paleolityczne „przemysły”, kultury archeologiczne
• Genialni samoucy Mariette i Maspero tworzą egiptologię (lata 1850 i 1881)
  • Sakkara i święte byki, dokumentowanie fotograficzne, Wielki Sfinks, Giza, Teby i Luksor, datowanie stratygraficzne Lepsiusa, Qurna, Deir el-Bahari, mumie z DB-320, Księga Piramid, Muzeum Egipskie w Kairze
• Édouard i Louis Lartet rehabilitują troglodytę (lata 1860-1875)
  • Teoria katastrof i ewolucja, periodyzacja czwartorzędu, Solutré, Cro-Magnon i kromaniończyk, datowanie radiowęglowe, Aurignac, La Gravette, Madeleine, Czerwona Dama z Paviland
• Żart Markiza de Vibraye (1864 r.)
  • Wenus Nieskromna, Laugerie Basse, Willendorf, Laussel, Dolni Vĕstonice, Berekhat Ram, Tan-Tan, myślenie symboliczne i sztuka
• Heinrich Schliemann czyli radość spełnionych baśni (lata 1870-1873)
  • Homer przewodnikiem, Hissarlik i Troja, skarb Priama, maska Agamemnona, Muzeum Pergamońskie, wielki ołtarz Zeusa z Pergamonu
• Marcelino de Sautuola - przełamywanie konwencji (1879 r.)
  • Paleolityczne galerie malarstwa w Sohagighat, Altamirze, Trois Frères, Lascaux i Chauvet, żubr, tur i bizon, Biała Dama z Brandbergu
• Flinders Petrie, który archeologię uczynił nauką ścisłą (1882 r.)
  • Wielka Piramida w Giza, Nagada, stela Merneptaha, Fajum, archeoastronomia, seriacja, Muzeum Archeologii Egipskiej Petriego
• Pitekantrop - małpolud Eugène’a Dubois (1891 r.)
  • Poligenizm, „brakujące ogniwo”, Spy, Trinil, Mauer, chłopiec z Nariokotome nad jeziorem Turkana, Olduvai, Czukutien i sinantrop, Atapuerca, morskie podróże, Flores, Gavdos, Kreta, Gibraltar, Linia Moviusa, Longuppo, kromaniończyk, DNA mitochondrialne, Projekt genograficzny, mutacje i „datowanie genetyczne”, gatunki człowieka
• Max Uhle i Arthur Posnansky wprowadzają Tiwanaku do nauki (lata 1892 i 1945)
  • Kopce nad Missisipi i Ohio, Poverty Point, Cahokia, Serpent Mound, Brama Słońca, Titicaca
• Nikołaj Wiesiełowski i cywilizacje Wielkiego Stepu (lata 1897, 1912-1913)
  • Afrasiab w Samarkandzie, kurhany, Majkop, Sołocha, mumia księżniczki Ukok z Ałtaju, Samojedzi i ludy uralskie
• Max Uhle odkrywa rywali Tiwanaku (1899 r.)
  • Pachacámac, Arica, erotyczna ceramika Mochica, Sipán, datowanie kultur preinkaskich, mumie Chinchorro i Changos, Chan Chan
• Arthur Evans na tropie Minotaura (lata 1900-1905)
  • Minojska chronologia, dysk z Phaistos, kult byka, ofiary z ludzi i kanibalizm, mumie z Tollund, Clonycavan i Croghan, Atlantyda, narkotyki i Opiumowa Pani, Muzeum w Iraklionie, Narodowe Muzeum Archeologiczne w Atenach
• David Randall-MacIver czyli archeologiczne otwarcie Afryki (1906 r.)
  • Wielkie Zimbabwe, kopalnie króla Salomona, Ofir, Punt, archeologia Etrusków
• Wang Yuanlu prowadzi Steina do jaskiniowej biblioteki (1907 r.)
  • Szlak Jedwabny, Kotlina Kaszgarska i Takla Makan, Piękność z Loulan, Człowiek z Cherchen, Dunhuang i Mogao, Wielki Mur
• Aleš Hrdlička i pierwsi Amerykanie (lata 1907-1912)
  • Hipoteza europejska, neandertalczyk, Folsom, Jaskinia Burneta, Dent Site, wielkie zabijanie, Los Toldos, Fell, Pedra Furada, Pedra Pintada, Sandia, Calico i test Barnesa, Hoyo Negro na Jukatanie, Saqqaq, Narsarsuaq, L'Anse aux Meadows, mumie z Qilakitsoq
• Paul Hambruch bada Wenecję Pacyfiku (lata 1908-1910)
  • Pohnpei, koncepcja kręgów kulturowych
• Hiram Bingham i górskie twierdze Inków (1911 r.)
  • Machu Picchu, Vilcabamba i Espiritu Pampa, Cuzco, Cajamarca
• Od Piltdown do Indiany Jonesa czyli archeologia fantastyczna (od 1912 r.)
  • Atlantyda, Wineta i Wolin, Port Royal, Lemuria, Mu, majanizm, egipskie piramidy, Dolina Mnikowska, teorie spiskowe, Glozel, kamienie z Ica, „piramidy” w Bośni, kosmici, Nazca, „twarz” na Marsie, klątwa Jagiellończyka, film o superarcheologu, Arka Przymierza, kryształowe czaszki
• Bedřich Hrozny, twórca hetytologii (1917 r.)
  • Hetyci i języki indoeuropejskie, Ariowie, Tocharowie, Hattusa, Muzeum Cywilizacji Anatolijskich
• Andersson, szwedzki odkrywca chińskiego neolitu (1921 r.)
  • Czukutien i sinantrop, Nanzhuangtou, basen Huang Ho, Yangshao, Banpo, Chengziya, Longshan, Sannai-Maruyama, petroglify z Bangudae, wielorybnictwo, komunizm w Chinach, Tajwan, Muzeum Starożytności Dalekiego Wschodu w Sztokholmie, muzeum w Nankinie, Chińskie Muzeum Narodowe
• Charles L. Woolley odkrywa biblijny potop (1922 r.)
  • Noe, królewska nekropolia Sumerów w Ur i ofiary z ludzi, Tuba czyli Umm el-Marra, Lista królów
• Optymizm Howarda Cartera i chichot historii (1922 r.)
  • Qurna, Dolina Królów, grid-block system, mumia Hatszepsut, grobowiec i mumia Tutanchamona, Muzeum w Luksorze, medycyna na usługach archeologii, prześwietlanie rentgenowskie, klątwa faraona
• John Marshall wskrzesza Cywilizację Doliny Indusu (lata 1922-1927)
  • Asian Society, Adżanta, Petra, Elura, Lalibela, Archaeological Survey of India, języki indoeuropejskie, Harappa i Brahminabad, Mohendżo Daro, Saraswati, „rasa indoaryjska”
• Osbert Crawford - archeologia z lotu ptaka (lata 1922-1929)
  • Fotografia lotnicza, kartowanie Samarry, Gebel Moya, wskaźniki obiektów archeologicznych, obława augustowska
• Wielka małpa południowa Raymonda Darta (1924 r.)
  • „Brakujące ogniwo”, dyfuzjonizm, prześwietlanie egipskich mumii, selekcja grupowa, Taung, Makapansgat, Afar, Lucy z Hadar, ślady z Lateoli, szympansy w lesie Tai, jaskinia Naledi
• O tym, jak Beyer i Saville wynaleźli Olmeków (lata 1927 i 1942)
  • Tres Zapotes, La Venta, Laguna de los Cerros, San Lorenzo, Monte Alban, Muzeum Amerykańskich Indian
• Wielkie nieloty, żeglarze i David Taviotdale (1932 r.)
  • Moa, Chatham, melanezyjska i polinezyjska koncepcja zaludnienia Nowej Zelandii, datowanie radiowęglowe
• Profesor Kostrzewski jedzie do Biskupina (1933 r.)
  • Kultura archeologiczna i kultura w etnografii, relatywizm antropologiczny, mit „aryjczyka” i Ahnenerbe, archeologia eksperymentalna, datowanie dendrochronologiczne, Mesa Verde
• Wheeler i Ceram czyli archeologia dla wszystkich (lata 1934-1937 i 1949)
  • Powieść o archeologach, precyzja Pitta Riversa, metoda siatki kwadratów (Wheeler-Kenyon), Maiden Castle, Archaeological Survey of India, komputer i internet w archeologii
• Pierre Montet, niedoceniony egiptolog (lata 1939-1940)
  • Tanis, zaginione misto Pi-Ramzes, grób Psusennesa I
• Wilhelm Koenig i kontrowersyjna elektryczność (1940 r.)
  • Bateria z Bagdadu, pozłacanie metodą ogniową i przez galwanizację, reliefy z Dendery, manna i botanika biblijna, Arka Przymierza
• Z pustyni na niebo i z powrotem - obsesja Marii Reiche (od 1940 r.)
  • „Koniec historii”, archeoastronomia, archeologia lotnicza, Cahuachi, klęska ekologiczna, Wari Kayan, wydłużanie czaszek, Tutanchamon, Chavin de Huancar, Caral, wielorybnictwo, Amazonia
• Bernard Fagg podąża za strachem na wróble (1944 r.)
  • Płaskowyż Jos, Rop Rock Shelter, Nok i Taruga
• Eleazar Sukenik i rękopisy znad Morza Martwego (1947 r.)
  • Język hebrajski, zwoje z Qumran, Muzeum Izraela, żydowscy mesjasze, Jerycho, Jerozolima, Masada
• Thor Heyerdahl o starożytnych wyprawach transoceanicznych (lata 1947-1977)
  • Dyfuzjonizm, archeologia eksperymentalna, Güímar, „Kon-Tiki”, „Ra I”, „Ra II”, „Tygrys”
• Edward Gifford nie wierzy w feralne liczby (1952 r.)
  • Nowa Kaledonia, języki austronezyjskie od Tajwanu po Madagaskar i Wyspę Wielkanocną, pochodzenie Polinezyjczyków
• Kathleen Kenyon obala mury Jerycha (lata 1952-1958)
  • Metoda Wheeler-Kenyon, Jewry Wall, Çatalhüyük, Arka Przymierza, terra sigillata, Nevali Çori, Çayönü Tepesi, sanktuarium Göbekli Tepe
• Ralph Solecki i odkrycie neandertalskiej duchowości (lata 1957-1961)
  • Shanidar, Neanderthal, Spy, Le Moustier, Aviones, Antón, Cova Forada, El Sidrón, etyka, medycyna, wiara, kanibalizm, rodzina, patrylokalizm, kamień nazębny, paleogenetyka, Omo
• Pustynna galeria Henri Lhote’a (1958 r.)
  • „Kosmici”, „rasa indoaryjska”, Garama, zmiany klimatu i ewolucja malarstwa na saharyjskich skałach
• Honor Frost, księżna archeologii podmorskiej (1960 r.)
  • Statki Kaliguli w jeziorze Nemi, akwalung, Gelidonya, typologia kamiennych kotwic, mechanizm z Antykithery, „Victory”, wyprawa Franklina, „San Jose”
• Kazimierz Michałowski odsłania wielkość Faras (lata 1961-1964)
  • Delfy, Edfu, Palmira, Nubia, Deir el-Bahari, Tama Asuańska
• René Millon bada miasto, gdzie rodzą się bogowie (od 1962 r.)
  • Dokumentacja rysunkowa, datowanie za pomocą ceramiki, Azcapotzalco i metoda stratygraficzna, fotografia lotnicza, kartowanie, piramidy, radar mionowy, zdalnie sterowane roboty, ofiary z ludzi, meksykański kult śmierci
• Jim Bowler kopie nad jeziorem Mungo (1966 r.)
  • Jeziora Willarda, datowanie luminescencyjne, Ganga Maya, Java Major, Devil’s Lair, Uluru, naskalne malowidła
• Bruce Trigger i dwustulecie archeologii (1968 r.)
  • Etnohistoria, błękit egipski, groby Aleksandra Macedońskiego, Czyngis-chana, Heroda i Qin Shi Huanga, Mallory, archeozoologia, kamień nazębny, palinologia, Całun Turyński, badania izotopowe, paleografia, paleoantropologia, yeti, ałmaz i orangpendek, echosonda, georadar, radar mionowy, pomiar oporności elektrycznej, lidar i Białe Miasto, jaskinia Qesem, cmentarzyska Etrusków, grobowce Mingów, Borobudur, Riese i Książ, fotografia lotnicza i satelitarna, roboty, termografia, Święty Graal, genetyka i kryminologia, grób Kopernika, szczątki Mikołaja II, Ötzi, mumie
• Neville Chittick w Rogu Afryki (lata 1974-1975)
  • Kopalnie króla Salomona, Saba, Menelik i Arka Przymierza, suahili, kopalnie królowej Saby
• Yang Zhifa i największy grobowiec wszech czasów (1974 r.)
  • Nekropolia Mingów, Wanli, Qin Shi Huang, Wielki Mur, Xian, rtęciowe rzeki, gliniana armia, laka, fiolet chiński, ofiary z ludzi
• Robert Duane Ballard, poszukiwacz zatopionych gigantów (1985 r.)
  • Kominy hydrotermalne, „Titanic”, „Britannic”, „Olympic”, „Lusitania”, „Yorktown”, archeologia Morza Czarnego
• Robert Alex i etyka w archeologii (1989 r.)
  • Kongres archeologiczny w Południowej Dakocie, masakra w Crow Creek, ostatnia Tasmanka, grób w Talpiot.
• Krzysztof Szwagrzyk na tropie masowych zbrodni (lata 90. XX wieku)
  • Mord na carskiej rodzinie, systemy totalitarne: komunizm, faszyzm i nazizm, obozy koncentracyjne, Memoriał, Holokaust, Wielki Głód na Ukrainie, Katyń, obława augustowska, rzeź Ormian, frankistowska Hiszpania, Wołyń, Bałkany, Hutu i Tutsi, islamiści, pojęcie ludobójstwa
• Michael Heckenberger wkracza do Amazonii (lata 1993-2003)
  • Xingu. archeoastronomia, terra preta, Marajó, epidemie
• Księżniczka Anna i antarktyczna whisky z lodem (lata 2004-2012)
  • Zabytki w lodzie, „niemoralne” pingwiny, odmrożone fotografie
• Jeremy Banning, La Boisselle Study Group i archeologia w okopach (2011 r.)
  • Somma, Ypres, wojna w tunelach, Twierdza Kłodzka, miny
• Wydarzenia historyczne wzmiankowane w tekście
• Indeks osób