← Święci aktywni od I wieku do 313 r.Święci kościołów ortodoksyjnych i melchickich →

Święci aktywni w latach 313 - 451

Ogłoszenie Edyktu mediolańskiego zakończyło oficjalne zwalczanie chrześcijaństwa na terenie Imperium Rzymskiego. Wyjątkiem był krótki okres zatargu cesarza Licyniusza z Konstantynem (ok. 320 - 325 r.) oraz rządy cesarza Juliana Apostaty (361–363 r.), który chciał odbudować dawne rzymskie cnoty i powstrzymać ekspansję chrześcijaństwa, żeby ratować upadające państwo. Jednak wbrew chrześcijańskim autorom Julian nie rozwinął konsekwentnej antychrześcijańskiej kampanii, a jedynie akcję powstrzymywania klerykalizacji rzymskiego państwa. Tę tezę zdaje się potwierdzać los Cyryla z Jerozolimy, który dzięki Julianowi mógł wrócić do rodzinnego miasta jako chrześcijański patriarcha.

Wiek IV i V to czas, kiedy kształtują się podstawy chrześcijańskiego życia zakonnego. Bardzo szybko pojawił się zwyczaj zmiany imienia po wejściu do zakonu zgodnie z założeniem, że jest ono praktycznie równoważne ze śmiercią w oczach tych, którzy pozostali przy świeckim trybie życia.

Mimo sukcesu chrześcijan w Rzymie walka z ekspansją chrześcijaństwa nadal trwała poza granicami rzymskiego imperium, zwłaszcza w zoroastryjskiej Persji. Za rządów Szapura II (309 - 379 r.) zginęło ok. 16 tysięcy perskich chrześcijan postrzeganych jako wrogowie Persji lub zwolennicy Rzymu.

Czwarte i pierwsza połowa piątego stulecia to okres gorących sporów chrystologicznych, czyli dotyczących interpretacji natury Chrystusa. W pewnym sensie zakończył je Sobór chalcedoński w roku 451, który ustalił, że Chrystus był niepodzielną osobą, w której jednak funkcjonowały obok siebie natura boska i ludzka. W ten sposób oficjalnie przyjęto diofizytyzm. Była to odpowiedź na tezy nestorian postulujących dualizm Chrystusa jako istoty o dwóch całkowicie niezależnych naturach oraz arian wierzących, że Chrystus był szczególną istotą stojącą pomiędzy Bogiem i ludźmi.

Rok 451 jest swoistą cezurą, która symbolicznie wyznacza koniec jedności chrześcijan, ponieważ do tego momentu kościoły nestoriańskie i monofizyckie pozostawały w łączności z kościołami ortodoksyjnymi na wschodzie i łacińskimi na zachodzie, które głosiły diofizytyzm. Od drugiej połowy V wieku chrześcijanie w Egipcie, Etiopii, Armenii, Syrii, Indiach i Chinach poszli własnymi drogami. Nieprzypadkowo więc po reformacji kościoły protestanckie uznają ustalenia z Chalcedonu za ostatnie wiążące, a odrzucą wszystkie następne sobory, zarówno greckie, jak i łacińskie.

• Aaron Wspaniały (IV w.) - Mnich z królestwa Oesrene (Edessy). Uczeń Eugeniusza z Antiochii, założyciel dwóch klasztorów koło Melitene w Armenii. Czczony w Kościele syryjskim. Wspomnienie 3 II, 23 V i 22 X.

• Aba z Kaszgaru - Duchowny. Wraz z około pięćdziesięcioma chrześcijanami został uwięziony przez władze Persji i skazany na śmierć ok. 366 lub 376 r. Wspomnienie 16 V.

Od semickiego „abba” - „ojciec”.

• Abadiu z Antinoe (IV w.) - Biskup Antinoe (Antinopolis, późniejsze Szeikh Ibada) w Egipcie. Zabity przez arian. Czczony w kościołach ortodoksyjnych, koptyjskim i katolickim. Wspomnienie 26 XII.

• Abai Męczennik - Zabity przez Persów prawdopodobnie w 363 r. Zwykle mylony z Abhaiem. Czczony w Kościele syryjskim. Wspomnienie 1 X.

• Abāmūn z Tarnūt - Legendarny męczennik Kościoła koptyjskiego. W obliczu Arianusa, gubernatora Antinopolis (Antinoe) wyznał, że jest chrześcijaninem. Według tradycji był bity, wbijano mu gwoździe w ciało i go rozciągano. Następnie został odesłany do Aleksandrii, gdzie odrąbano mu kończyny i w końcu go ścięto w 372 r. Jego przykład zainspirował dziewczynę o imieniu Teofila, która skrytykowała gubernatora i też została ścięta. Abāmūn jest czczony przez kościoły ortodoksyjne, koptyjski i katolicki. Wspomnienie 27 IV.

• Abanoub (IV w.) - Pochodził z chrześcijańskiej rodziny mieszkającej w Nehisa w Delcie Nilu. Mając dwanaście lat odmówił porzucenia chrześcijaństwa i po wymyślnych torturach został stracony w Samanoud. W roku 960 jego domniemane szczątki zostały przeniesione do Kościoła Marii Dziewicy w Samanoud. Czczony w kościołach ortodoksyjnych, koptyjskim i katolickim. Wspomnienie 31 VII.

Koptyjskie „abba” - „ojciec” oraz „nub” - „złoto”.

• Abba Paweł - Paweł z Tammah.

• Abban Pustelnik (Abban z, V w.) - Irlandzki mnich i święty współczesny Patrykowi. Założył kilka klasztorów, w tym główny w Magheranoidhe (Abbanstown, Adamstown). Wspomnienie 16 III.

• Abda i Abdjesus - Według tradycji biskupi poddani zmiażdżeniu i ścięci przez Persów w 366 lub 376 r. w Kaszgarze razem z Abą. Wspomnienie 16 V.

• Abdas z Suzy - Biskup Suzy. Pochodził z rodziny zoroastryjskiej. Za czasów perskiego władcy Szapura II uwięziony, torturowany i stracony w 420 r. Wspomnienie 16 V.

• Abdecalas (Abdelas) - Perski duchowny, który w 345 r. został zabity wraz z około setką innych chrześcijan. Czczony w Kościele asyryjskim, chaldejskim i katolickim. Wspomnienie 21 IV.

• Abdicius - Audycjusz.

• Abdiszo (298 - ok. 345) - Diakon Kościoła syryjskiego. Skazany na śmierć przez Persów.

• Abhai - święty Kościoła syryjskiego często mylony z Abaiem Męczennikiem. Chroni przed ukąszeniami jadowitych węży. Wspomnienie 3 V i 15 VII.

• Abiatha, Hathes i Mamlacha - Chrześcijańskie dziewice stracone podczas perskich prześladowań w Syrii ok. 345 r. Wspomnienie 20 XI.

• Abiathar i Sidonia - Legendarny żydowski kapłan i jego córka nawróceni na chrześcijaństwo żyli i zginęli ok. IV w. Wspominani w Kościele gruzińskim 1 X.

Abiathar to imię kapłana z czasów króla Dawida.

• Abib (IV w.) - Egipski mnich, święty Kościoła koptyjskiego. Wspomnienie 22 X.

Jedna z kilku form imienia Abibo.

• Abibus z Edessy - Diakon. Uniknął śmierci podczas prześladowań w 306 r. Aresztowany za szerzenie chrześcijaństwa został stracony w 322 r. Wspomnienie 15 XI.

• Abra z Poitiers (339 - po 360) - Córka Hilarego z Poitiers, dziewica i mniszka. Wspomnienie 12 XII.

• Abraham Biedak lub Abraham Dziecko - Pustelnik pochodzący z Menuf w Delcie Nilu. Uczeń Pachomiusza. Zwany był biedakiem lub dzieckiem ze względu na dziecięcą naiwność i prostotę swojej wiary. Ostatnich siedemnaście lat życia spędził w jaskini. Umarł w 372 r. Wspomnienie 27 X.

• Abraham Koptyjski - Urodził się w rodzinie egipskich chrześcijan w Farshut. Kiedy miał dwanaście lat, umarli jego rodzice. Rok później bezskutecznie próbował przekonać swoją siostrę, żeby została mniszką i zachowała dziewictwo. Sam zaś udał się do klasztoru, a z czasem został jego przeorem. Umarł w 360 r. Kościół koptyjski wspomina go 12 II.

• Abraham Pustelnik z Beth Kidunaa, znany też jako Abba Abraham - Uczeń Agatona Milczącego. Urodził się w szlachetnej, zamożnej rodzinie koło Edessy. Porzucił jednak rodzinę i swoją żonę tuż po ślubie, żeby żyć w dziewictwie jako ubogi pustelnik. Majątek odziedziczony po rodzicach rozdał. Biskup Edessy nakazał mu osiedlenie w Beth Kidunaa. Umarł ok. 360 r. Czczony w kościołach wschodnich. Wspomnienie 15/16 III.

• Abraham z Arbeli (Abramius) - Biskup Arbeli w północnej Mezopotamii. ok. 348 r. ścięty przez Persów za odmowę uczczenia słońca. Wspomnienie 4 II.

• Abraham z Bet-Parsaje - Perski męczennik stracony w Bet-Parsaje w 339 r. razem z Maną i Szymonem.

• Abraham z Cyrrhus (ok. 350 - ok. 422) - Syryjski eremita i biskup Cyrrhus (Harranu). Umarł w Aleksandrii. Wspomnienie 14 II.

• Abraham z Egiptu (IV w.) - Uczeń Agatona Milczącego. Eremita czczony w Kościele koptyjskim. Wspomnienie 21 V.

• Abraham z Wysokiej Góry - Duchowny z Tur Abdin na pograniczu Anatolii i Syrii na zachód od górnego Tygrysa. Nauczyciel Barsaumy. Umarł w 406 r. Wspomnienie 18 IV.

• Abraham ze Scetes - Syn bogatego egipskiego arystokraty i mnich. Zasłynął wizją Chrystusa powożącego rydwanem ciągniętym przez cherubiny. Umarł w Djirdjeh w 399 r. po chorobie trwającej osiemnaście lat. Czczony w Kościele koptyjskim. Wspomnienie 4 I.

• Acepsimas z Hnaity - Biskup rezydujący w miejscowości Paka w zachodniej Persji. Aresztowany za odmowę praktykowania zoroastryzmu i po trzech latach więzienia w Arbeli zachłostany na śmierć w roku 376. Wspomnienie 22 IV (katolicy), 2 IX (Kościół syryjski), 3 XI (Kościół grecki).

• Achacjusz z Amidy (Akacjusz) - Biskup Amidy w północnej Mezopotamii w latach 420-425. Dzięki osobistemu zaangażowaniu doprowadził do chwilowego zawieszenia broni między Bizancjum i Sassanidami. Czczony przez kościoły ortodoksyjne i katolicki. Wspomnienie 9 IV.

• Achillius z Larysy - Grecki biskup Larysy w Tessalii. Uczestnik Soboru w Nicei, burzyciel pogańskich świątyń i cudotwórca. Podobno zawstydził arian, żądając, aby z kamienia popłynął olej, jeśli zgodnie z ariańską doktryną Jezus był zaledwie istotą stworzoną przez Boga. Potem zaś zapowiedział, że z tego samego kamienia olej wypłynie, jeżeli Jezus był współistotny Bogu - i tak się stało. Umarł w 330 r. W ostatnich latach X w. Bułgarzy zajęli Tessalię i zabrali relikwie Achilliusa do Prespy w Macedonii. Tam na jeziornej wysepce powstało sanktuarium Święty Achilleios (Achillius). Święty jest czczony przez ortodoksów i katolików. Wspomnienie 15 V.

Greckie imię spokrewnione z imieniem Achillas.

• Agricius z Trieru (ok. 260 - ok. 329/333/335) - Biskup Trieru. Według tradycji pochodził z Antiochii. Wspominany przez chrześcijan ortodoksyjnych i katolików 13 i 19 I.

Łaciński rdzeń „agri” wskazuje na związki z rolnictwem.

• Aitillah z Bet-Nuhadry - Diakon. Aresztowany razem z Acepsimasem z Hnaity i Aitillahem z Bet-Nuhadry. Ukamienowany w Destegerd w 377 r. Wspominany z Acepsimasem, ale w Kościele greckim ma też swój odrębny dzień 1 IX.

• Akacjusz z Cezarei (Achacjusz) - Przywódca arian i twórca sekty nazwanej akacjonistami. Przez ponad dwadzieścia lat był biskupem Cezarei. Zmarł w 365/366 r.

• Alban z Mainz - Biskup Mainz w Niemczech. Ścięty ok. 406 r. Według legendy ujął w dłonie swoją ściętą głowę i zaniósł tam, gdzie chciał być pochowany. Patron ludzi chorujących między innymi na epilepsję i kamienie nerkowe. Wspomnienie 21 VI (katolicy).

• Aleksander z Aleksandrii - Patriarcha Aleksandrii. Zwalczał arianizm. Uczestnik Soboru w Nicei. Umarł w roku 326 lub 328. Święty kościołów wschodnich i katolickiego. Wspomnienie 26 I (kalendarz gregoriański) i 29 V (kalendarz juliański).

• Aleksander z Konstantynopola (ok. 237/244 - 337) - Patriarcha Konstantynopola. Znany z wizji wywołanych wielodniowymi postami. Kilka lat spędził nago. Po wyborze na patriarchę walczył z herezjami, zwłaszcza z arianizmem. Wspomnienie 28 VIII (katolicy) i 30 VIII (kościoły ortodoksyjne).

• Aleksy Boży (IV/V w.) - Syn bogatego arystokraty Euphemianiusa. Dobrowolnie został żebrakiem. Legenda powstała na terenie Syrii i według greckiej wersji odnosi się do Edessy. Natomiast w późniejszej łacińskiej wersji Aleksy miał mieszkać w Rzymie, lub pochodził z Rzymu. Rozdał majątek biednym, a sam żył wyłącznie z jałmużny. Patron między innymi żebraków, pielgrzymów, wędrowców i pielęgniarek. Wspominany 17 III w kościołach wschodnich (ortodoksyjnych, syryjskim, maronickim, ormiańskim) i 17 VII w Kościele katolickim.

Po grecku „alexis” znaczy „pomocnik” lub „obrońca”.

• Alipiusz z Thagaste (IV - V w.) - Uczeń i przyjaciel Augustyna z Hippony. Początkowo zwolennik manicheizmu. Biskup Thagaste (późniejsza Algieria). Rzymski papież Grzegorz XIII uznał go za świętego w roku 1584. Wspomnienie w Kościele katolickim 15 VIII.

Imię tłumaczone w językach semickich jako „lew Boga”, lub „wojownik Boga”.

• Almachius - Zabity w 391 r., bo nie chciał świętować pogańskiego Nowego Roku. Wspomnienie 1 I.

Imię sugerujące związki z semickim, zwłaszcza hebrajskim, określeniem spisu lub kalendarza.

• Ałła Męczennica - Żona władcy Gotów znad Morza Czarnego. Zbierała relikwie (szczątki) chrześcijan zabitych podczas prześladowań. Sama została zabita ok. 375 r. Wraz z nią zginęli Wafucjusz, Anna i Larysa. Ich szczątki jako relikwie przewiozły na Krym Gaafa i Duklida. Ałła stała się potem popularną świętą w Cerkwi rosyjskiej. Wspominana 26 III.

Imię wywodzone od greckiego słowa „allos” - „inny”.

• Amantius z Como - Według tradycji trzeci biskup Como w Italii. Umarł w 448 r. Wspomnienie w Kościele katolickim 8 IV.

Imię związane z łacińskim czasownikiem „amo” - „kocham”.

• Amator (Amadour, Amatre) - Biskup Auxerre we Francji. Na życzenie rodziców poślubił Martę z Langres, ale oboje chcieli poświęcić się Chrystusowi, więc postanowili żyć w celibacie. Umarł w 418 r. Wspomnienie w Kościele katolickim 1 V.

Po łacinie „miłośnik”, „kochanek”.

• Ambroży z Mediolanu (Ambrosius, ok. 340 - 397) - Doktor Kościoła. Syn prefekta Galii z ramienia cesarza Konstantyna Wielkiego. Za świętych uznano też jego siostrę dziewicę Marcelinę i przedwcześnie zmarłego brata Satyra. Po śmierci ojca studiował w Rzymie, dokąd przeniosła się jego matka. Jako zarządca Ligurii (od ok. 370 r.) walczył z wpływami arian. W momencie wybrania go na biskupa Mediolanu był dopiero katechumenem, a więc jeszcze nie był ochrzczony. Dlatego pospiesznie przeprowadzono ceremonię chrztu, a dwa tygodnie później zasiadł na biskupim tronie. Jest między innymi patronem pszczelarzy, ponieważ w dzieciństwie, jak głosi legenda, do jego ust weszły pszczoły i uniosły go w powietrze, nie czyniąc mu żadnej krzywdy. Wspomnienie 7 XII.

• Amfilochiusz z Iconium (ok. 340 - ok. 396) - Krewny Grzegorza z Nazjanzu, a przyjaciel Grzegorza z Nyssy i Bazylego Wielkiego. Z wykształcenia prawnik za namową Grzegorz z Nazjanzu został pustelnikiem w 370 r., a trzy lata później dzięki poparciu Bazylego Wielkiego wybrano go na biskupa Iconium. Pisarz, zwolennik koncepcji Boga Trójjedynego, przeciwnik arianizmu. Wspomnienie 23 XI.

• Amun (Amon, 295 - 357) - Jeden z najbardziej poważanych pustelników egipskich. Według legendy zmuszony do małżeństwa w wieku 20 lat przekonał żonę do zachowania celibatu. Po osiemnastu latach odszedł, aby zostać pustelnikiem. Umarł w Scetes. Wspomnienie 4 X.

Jego imię nawiązuje do egipskiego boga Amona.

• Anastazy (Anastazjusz) I - Biskup Rzymu w latach 399-401. Przeciwnik Orygenesa i donatystów. Wspomnienie 19 XII.

• Anna (IV w.) - Męczennica stracona z Ałłą, Wafucjuszem i Larysą.

• Antoni Wielki (251 - 356) - Egipski eremita, jeden z Ojców Pustyni, asceta i pokutnik umartwiający swoje ciało. Znany z szalonych wizji i rzekomych walk staczanych z demonami. Był twórcą idei laury jako wspólnoty, gdzie każdy mnich mieszka sam, lecz w pobliżu innych samotników. Patron eremitów, koni i pasterzy świń. Jego atrybutem w ikonografii są najczęściej diabły i krzyż w kształcie litery T. Wspomnienie 17 I.

• Arilda (prawdopodobnie V lub VI w.) - Dziewica zamordowana w Brytanii na terenie późniejszego Gloucestershire. Wspomnienie 20 VII.

Germańskie imię rozumiane jako „serdeczna dziewczyna”.

• Arkadiusz Afrykański - Wraz z Paschazym, Probusem i Eutychianem popadł w konflikt z królem Wandalów Genzerykiem, ponieważ nie zaakceptowali arianizmu. Zostali poddani torturom i ścięci 13 listopada 437 r. Wspomnienie w Kościele katolickim 13 XI.

• Arseniusz Wielki (ok. 350/354 - 445) - Pochodzący z Rzymu egipski pustelnik w Scetes (Egipt). Znany z prawości i mądrości. ok. 411 r. musiał opuścić Scetes po najeździe Libijczyków. Umarł nad Morzem Czerwonym. Wspomnienie 8 V (katolicy), 17 VII (kościoły ortodoksyjne i koptyjski).

Imię Arseniusz nawiązuje do greckiego „arsen” czyli „mężny”.

• Artemiusz Wielki - Rzymski arystokrata i wojskowy służący cesarzom Konstantynowi Wielkiemu i Konstancjuszowi. Na życzenie Konstancjusza przeniósł do Konstantynopola relikwie apostołów Andrzeja i Łukasza. Jako cesarski namiestnik w Egipcie prześladował wyznawców dawnych religii i niszczył ich świątynie. Kiedy kolejny cesarz Julian Apostata (panujący w latach 361-363) próbował przywrócić rzymskie tradycje i religijną tolerancję, między innymi zwracając poganom świątynie zajęte przez chrześcijan, Artemiusz zaprotestował. Legenda głosi, że stanął w obronie torturowanych chrześcijańskich kapłanów Eugeniusza i Makarego, za co sam trafił do więzienia. Został ścięty w 362 r. Ciało Artemiusza zabrała diakonisa Artysa i po obmyciu odesłała do Konstantynopola jako relikwię. Tam odbył się uroczysty pogrzeb. Wspomnienie 20 IX.

• Asterius z Amasei w Poncie (ok. 350 - ok. 410) - Prawnik z Kapadocji i biskup Amasei.

Od łacińskiego „astrum” - „gwiazda” lub „asterno” - „rzucam się na ziemię”.

• Atanazja Mniszka (V w.) - Wspomnienie 22 X (kościoły ortodoksyjne).

• Atanazy Wielki (Atanazy Wyznawca, ok. 296/298 - 373) - Papież Aleksandrii. Pisał po grecku i koptyjsku. Autor dzieł uznanych za fundamentalne dla teologii chrześcijańskiej. Zagorzały przeciwnik arianizmu aktywny między innymi na Soborze nicejskim. Czczony przez wszystkie odłamy chrześcijaństwa. Wspomnienie 18 I, 2 i 15 V.

• Attyk z Konstantynopola - Patriarcha Konstantynopola pochodzący z Armenii. Umarł w 425 r. Wspomnienie 8 I (kościoły ortodoksyjne).

Słowo „atticus” pochodzi z języka greckiego i znaczy „attycki” czyli ktoś z Attyki w Grecji.

• Audycjusz (Abdicius) - Stracony i wspominany z Jakubem Męczennikiem i Azadanem.

Po łacinie „abdico” - „odwołuję”.

• Augustyn z Hippony (Aurelius Augustinus, 354 - 430) - Jeden z najważniejszych myślicieli chrześcijańskich. Urodził się w numidyjskim mieście Thagaste (w późniejszej Algierii) jako syn Patriciusa nawróconego na chrześcijaństwo na łożu śmierci oraz Moniki wyznającej chrześcijaństwo. Formalnie był obywatelem rzymskim, ale wśród przodków miał też Berberów i Fenicjan. Doskonale wykształcony, między innymi uczył się retoryki w Kartaginie, poznał rzymską literaturę i antyczną filozofię. Znany z biseksualizmu i hedonizmu, dla których szukał uzasadnienia w ideach manichejskich: głosił, że zniszczenie materialnego ciała uwolni ducha. Z powodu manicheizmu popadł w konflikt z matką. Przez wiele lat miał w Kartaginie kochankę, z którą spłodził syna Adeodatusa. Porzucił ich w roku 385, żeby poślubić kobietę z własnej sfery. Po roku 386 przyjął chrześcijaństwo pod wpływem lektury żywota św. Antoniego, a rok później biskup Ambroży ochrzcił Augustyna w Mediolanie razem z Adeodatusem. Został księdzem (391 r.) a potem biskupem (395 r.) w Hipponie (późniejsza Annaba). Zasłynął jako doskonały mówca i autor dzieł broniących chrześcijaństwa. Swój dom zorganizował na wzór wspólnot opisanych w Dziejach Apostolskich, tworząc tym samym pierwsze zgromadzenie według reguły augustiańskiej. Podobne zgromadzenia powstawały też w domach innych biskupów. Dopiero jednak na synodzie laterańskim w roku 1059 powstanie pierwszy oficjalnie uznawany zakon kanoników regularnych. Kanonicy to duchowni żyjący przy kościołach biskupich według określonych zasad wywodzących się zwykle z reguły Augustyna. W 1256 r. powstał ze zjednoczenia kilku wspólnot eremickich katolicki Zakon Świętego Augustyna zwany augustianami.

Augustyn był twórcą doktryny, zgodnie z którą Kościół powinien zastąpić rozpadające się Imperium Rzymskie i przejąć kontrolę nad światem. Patron drukarzy. Wspomnienie 28 VIII.

Po łacinie „augustus” - „dostojny”.

• Aureliusz z Axiopolis - Zabity w delcie Dunaju w V w. Wymieniany z Cyrylem. Wspomnienie 26 IV.

Po łacinie „aureolus” - „złocisty”.

• Aureliusz z Kartaginy - Biskup Kartaginy i przyjaciel Augustyna z Hippony. Umarł ok. 430 r. Wspomnienie 20 VII.

• Aureus (pierwsza połowa V w.) - Biskup Moguncji. Zginął zabity przez Hunów w kościele razem z uczestnikami odprawianej przez niego mszy. Wśród ofiar znalazła się też siostra Aureusa Justyna z Moguncji. Wspomnienie 16 VI.

Po łacinie „aureus” - „złoty”.

• Awgin - Znany jako Mar Awgin lub Eugeniusz z Kolzum. Poławiacz pereł z wysepki Kolzum (Clysme) koło Suezu. Po wielu latach spędzonych nad morzem przyłączył się do wspólnoty Pachomiusza w Górnym Egipcie. Potem zaś zabrał ze sobą kilkudziesięciu mnichów, żeby założyć nową wspólnotę na górze Izla koło miasta Nisibis w górnej Mezopotamii należącej do Rzymu. Tak powstał pierwszy chrześcijański klasztor w tej części Azji. Mar Awgin umarł w 363 r. Jego pamięć kultywują kościoły wschodnie w Armenii, Syrii, Egipcie i Etiopii.

• Azadan (Azadanus) - Stracony i wspominany z Jakubem Męczennikiem i Audycjuszem.

Imię nawiązujące do arabskiego „zaid” - „rosnąć, prsperować”.

• Bademus - Znany też jako Bademe/ Szlachetnie urodzony mieszkaniec miasta Bethlapeta w Persji stracony podczas prześladowań w roku 376. Wspomnienie 10 IV.

Po persku „badian” - „gwiazdkowy anyżek”.

• Barba'shmin - Biskup Seleucji-Ktezyfontu stracony podczas perskich prześladowań w 346 r. Wspomnienie 14 I.

• Barhadbesciabas - Perski męczennik rozciągany, a następnie zabity mieczem podczas prześladowań w 355 r. Inny chrześcijański męczennik o tym samym imieniu zginął w 366 r.

• Barlaam i Jozafat (rzekomo w IV w.) - Legendarni święci wzorowani na tradycji buddyjskiej. Jozafat to indyjski książę, który pod wpływem pustelnika Barlaama przyjął chrześcijaństwo, utrwalił nową wiarę w swoim państwie i zrzekł się władzy na rzecz życia w pustelni. Opowieść powstawała między VIII i XI wiekiem i doczekała się licznych wersji językowych od greckiej, ormiańskiej, gruzińskiej, perskiej i hebrajskiej, po etiopską, łacińską i arabską, a także starocerkiewnosłowiańską. W XVI wieku uznano Barlaama i Jozafata za postacie historyczne. W roku 1571 w Wenecji odkryto nawet ich rzekome relikwie, które w roku 1633 przewieziono do Antwerpii. Wspomnienie 27 XI.

Semickie ”bar-i-lo-amni” - „nie mój lud”. Z drugiej strony Barlaam nawiązuje być może do Bodhisattwy.

• Bazyli Wielki (329 - 379) - Syn Bazylego Starszego i Emelii, brat Grzegorza z Nyssy i jeden z Ojców Kapadockich.. Studiował retorykę i prawo w Konstantynopolu. Podróżował po Syrii, Palestynie, Mezopotamii i Egipcie. Razem z Grzegorzem z Nazjanzu prowadził życie pustelnika. Opracował regułę laury jako zgromadzenia eremitów. Wspólnoty przestrzegające reguły Bazylego zyskały miano bazylianów nadane im przez katolików. Na wschodzie tej nazwy nie używano. Bazyli przyjął święcenia kapłańskie z rąk Euzebiusza z Samosate i dzięki jego poparciu został biskupem Cezarei w 370 r. Pisarz i działacz na rzecz ubogich. Wspomnienie 1 i (kalendarz juliański w kościołach ortodoksyjnych) i 2 I (kalendarz gregoriański w Kościele katolickim).

• Bazyli z Amasei - Biskup i męczennik stracony ok. 321 - 324 r. Wspomnienie 26 IV.

• Bazyli z Ancyry (Ankary) - Duchowny z Galacji walczący z wpływami pogan i arian. Torturowany i stracony w 362 r. Wspomnienie 22 III.

• Beatus z Vendōme znany też jako Bienheuré - Legendarny mnich, który w III w. miał zabić smoka w Galii. Potwór mieszkał w jaskini i był podobno tak wielki, że pijąc wodę, opróżniał Loarę. Mityczna postać Beatusa nawiązuje do chrześcijańskiego misjonarza działającego w Galii, a z drugiej strony stała się inspiracją dla legendy o Beatusie z Lungern, który miał pochodzić z Irlandii i w II w. działał w okolicach góry Beatenberg w Helwecji (późniejsza Szwajcaria), gdzie podobno zabił smoka. Pewną rolę w budowaniu legendy odegrała też historyczna postać opata Beatusa, który w roku 810 otrzymał od Karola Wielkiego potwierdzenie, że opactwo Honau będzie zarządzane przez mnichów z Irlandii. Beatus jest wspominany w Kościele katolickim 9 V.

• Beniamin Diakon i Męczennik (329 - ok. 424) - Perski chrześcijanin stracony za propagowanie swojej wiary. Patron modlitwy. Wspomnienie 31 III (katolicy), 13 X (kościoły ortodoksyjne).

• Bibiana (Viviana) - Dziewica stracona w Rzymie za czasów Juliana Apostaty w połowie IV w. Wspomnienie 2 XII.

Łacińskie „bibo” - „urządzam ucztę”.

• Bretannio - Biskup Tomi (późniejsza Constanţa w Rumunii). Czasowo wypędzony przez cesarza Valensa jako zwolennika arianizmu. Zmarł ok. 380 r. Wspomnienie 25 I.

Imię związane z nazwą Megale Bretannia odnoszącą się do największego lądu Wysp Brytyjskich.

• Brice (Britius, 370 - 444) - Uczeń Marcina z Tours. Nadmiernie ambitny i próżny. Zmienił się pod wpływem nieszczęść i w 397 r. został biskupem Tours. Wkrótce jednak znów zszedł na złą drogę i został wygnany. Po siedmiu latach spędzonych w Rzymie zmienił swoje życie i powrócił do obowiązków biskupa. Umarł w opinii świętości. Wspomnienie 13 XI.

Imię pochodzenia celtyckiego wiązane z „brit” - „piegowaty”, a zapisywane jako Briccius, Brixen i Brykcjusz.

• Brychan - Legendarny król panujący rzekomo w Walii w V w. Ojciec Dwynwen.

Imie celtyckie nawiązujące do Brice.

• Caprasius z Lérins - Pustelnik z Prowansji. Razem z Honoratem i jego bratem Wenancjuszem wyruszył w pielgrzymkę do Ziemi Świętej, ale Wenancjusz umarł w Grecji, więc zawrócili. Caprasius umarł w 430 r. Wspomnienie 1 VI.

Imię wiązane z łacińskim „capra” - „koza” lub „kozi zapach”

• Castor z Apt - Biskup Apt w Galii. Zmarł ok. 420 r. Wspomnienie 2 IX.

Od greckiego „kekasmai” - „świecić”, imię jednego z synów Zeusa.

• Celestyn I - Biskup Rzymu w latach 422 - 432. Znany przeciwnik nestorianizmu, pelagianizmu i Nowacjana. Wspomnienie 6 IV (katolicy), 8 IV (kościoły ortodoksyjne).

Po łacinie „caelestis” - „niebiański”.

• Celina - Córka rzymskiego dowódcy wojsk i namiestnika Galii. Matka Remigiusza z Reims. Umarła ok. 458 r. Wspomnienie 21 X.

Od łacińskiego „caelum” - „niebo”.

• Cezary z Nazjanzu (ok. 330 - ok. 368) - Syn Grzegorza z Nazjanzu Starszego. Pod wpływem Bazylego przyjął chrześcijaństwo i wkrótce potem umarł. Patron lekarzy. Wspomnienie 25 II (katolicy według kalendarza gregoriańskiego) i 22 III (kościoły ortodoksyjne według kalendarza juliańskiego).

• Chromatius - Biskup Akwilei i teolog. Za pośrednictwem listów zachęcał Ambrożego i Hieronima do pisania rozpraw teologicznych. Zwalczał arianizm. Umarł w 406/407 r. Wspomnienie 2 XII.

Od greckiego słowa „chroma” - „kolor”.

• Chusdazat - Znany też jako Gothazat, Guhashtazad i Usthazan. Nakłoniony do męczeństwa przez Szymona bar Sabba i podobno zabity razem z nim w 344-345 r. Wspominany 14 IV (Kościół syryjski), 17 IV (Kościół ortodoksyjny w Grecji), 21 IV (Kościół katolicki), 30 IV (kościoły ortodoksyjne w Syrii).

• Cyra - Kira.

• Cyrion - Jeden z Czterdziestu męczenników z Sebaste. Wspomnienie 9 III.

• Cyryl z Axiopolis (V w.) - Stracony w delcie Dunaju. Wspomnienie 26 IV.

Od greckiego „kyrios” - „pan”.

• Cyryl z Jerozolimy (ok. 315 - 386) - Arcybiskup Jerozolimy czczony przez wszystkie odłamy chrześcijaństwa. Dwukrotnie skazany na banicję za bezkompromisową postawę wobec arian, którzy znajdowali poparcie u cesarza Konstancjusza. Julian Apostata pozwolił mu potem wrócić. Trzeci raz został wygnany przez ariańskiego cesarza Walensa i zmarł jako banita. Pozostawił szereg dzieł dogmatycznych. W liście do cesarza Konstancjusza opisuje też świetlisty krzyż, jako widział nad Jerozolimą 7 maja 351 r. Rzymski papież Leon XIII ogłosił Cyryla Doktorem Kościoła w roku 1882. Wspomnienie 18 III.

• Cyryl I z Aleksandrii (ok. 376 - 444) - Patriarcha Aleksandrii. Bratanek poprzedniego patriarchy Teofila. Kilka lat spędził na pustyni jako eremita. Był właścicielem rozległych dóbr i floty przewożącej zboże. Jako patriarcha (od 412 r.) słynął z bezwzględności. Pierwszym posunięciem po dojściu do władzy było splądrowanie świątyń skłaniających się do idei Nowacjana. Zorganizował krwawe zamieszki z udziałem motłochu i kilkuset mnichów skierowane przeciw Żydom i ostatecznie wypędził judaistów z  miasta. Kiedy cesarski prefekt Orestes protestował przeciw polityce Cyryla, jeden z mnichów Ammoniusz ranił go w głowę, za co został poddany torturom i umarł. Cyryl próbował przekonać wszystkich, że Ammoniusz był męczennikiem za wiarę. Wreszcie w roku 415 polityka Cyryla doprowadziła do mordu popełnionego na Hypatii, znanej matematyczce i znawczyni filozofii: chrześcijański motłoch prowadzony przez Piotra dosłownie rozerwał kobietę na strzępy. Cyryl był też znanym przeciwnikiem nestorianizmu, czemu dał wyraz na Soborze nicejskim. Po śmierci został pogrzebany w Aleksandrii. Uznano go za jednego z największych świętych. W VII w. jego relikwie przeniesiono do Rzymu. Wspomnienie 31 I i 22 VI (ortodoksi), 9 II (katolicy i luteranie) oraz 27 VI (Koptowie, część katolików).

• Czterdziestu Męczenników z Sebaste - Żołnierze XII legionu nazywanego Błyskawicą stacjonujący w Armenii odmówili złożenia ofiary rzymskim bogom, kiedy wschodniorzymski cesarz Licyniusz odrzucił postanowienia Edyktu mediolańskiego. Kazano więc ich ukamienować, a kiedy to się nie udało, zostali pozbawieni ubrań i wystawieni na mróz. Stało się to w 320 r. Zamarznięte zwłoki zostały potem spalone. Czczeni przez wszystkie odłamy chrześcijaństwa. Wspomnienie 9/10 III (katolicy).

• Dalmacjusz z Konstantynopola - Znany przeciwnik nestorianizmu. Poprowadził grupę agresywnych mnichów na pałac cesarza Teodozjusza II, który popierał nestorian i zmusił władcę do zmiany polityki. Umarł w 440 r. Wspomnienie 3 VIII.

Po łacinie „dalmatius” - „dalmatyński”.

• Damazy i (ok. 305 - 384) - Biskup Rzymu. Pod wpływem Teodozjusza i Wielkiego ogłosił chrześcijaństwo religią państwową w 380 r. Wspomnienie 11 XII.

Greckie imię wywodzone od sowa zdobywać, tłumaczone jako „oswojony”.

• Darerca z Irlandii (IV/V w.) - Według tradycji matka wielu irlandzkich świętych. Wspomnienie 22 III.

Imię związane z celtyckim słowem „erc” - „pokryty czerwonymi plamkami”.

• Dausa - Duchowny z Bet Zabdai w Mezopotamii i towarzysz biskupa Heliodorusa. Na rozkaz Szapura II obaj zostali uwięzieni i trafili do Daskaraty. Przed śmiercią Heliodorus wyznaczył Dausę na swojego następcę. W roku 344 Dausa i 275 współtowarzyszy zostało ściętych w Masabadanie w Medii, za odmowę uczczenia Słońca. Wspomnienie 20 VIII.

• Desan - Biskup Bizabdy w Mezopotamii. Stracony podczas perskich prześladowań w 355 r. Wspominany 9 IV z Heliodorusem, Abdą, Abdjesusem i dwustu siedemdziesięcioma innymi męczennikami.

• Didymus Ślepy (ok. 313 - 398) - Koptyjski teolog i uczony, który dzięki świetnej pamięci był mistrzem dialektyki i geometrii, a przez pół wieku przewodził aleksandryjskiej szkole katechetycznej. Czczony przez wszystkie kościoły. Patron niewidomych. Wspomnienie 18 X.

• Dominika z Kartaginy (IV/V w.) - Urodzona w Kartaginie zamieszkała w Konstantynopolu i tam przyjęła chrzest z rąk biskupa Nektariusza z Konstantynopola. Została diakonisą, a z czasem założyła monaster. Dokonywała licznych cudów i miała dar jasnowidzenia. Umarła w bardzo podeszłym wieku. Wspomnienie 21 I.

• Donat - Biskup Euroei w Epirze w drugiej połowie IV w. Wspomnienie 13 V.

• Donat z Arezzo - Biskup Arezzo. Pochodził z Nikomedii. Stracony za czasów Juliana Apostaty ok. 362 r. Patron między innymi piekarzy i chorych na epilepsję. Wspomnienie 7 VIII.

• Doktorzy Kościoła - Osoby wyróżniające się szczególną wiedzą teologiczną i piszące dzieła doskonale odzwierciedlające doktrynę. W tradycji ortodoksyjnej szczególnie wyróżniającymi się Doktorami Kościoła byli: Atanazy Wielki, Efrem Syryjczyk, Bazyli Wielki, Cyryl z Jerozolimy, Grzegorz z Nazjanzu, Jan Chryzostom, Cyryl z Aleksandrii i Jan z Damaszku. W Kościele katolickim byli to: Hilary z Poitiers, Ambroży z Mediolanu, Hieronim, Augustyn z Hippony, Piotr Chryzolog, Leon Wielki, Grzegorz i Wielki i Izydor z Sewilli.

Ponadto wyróżniani są najwybitniejsi teologowie znani jako Wielcy Doktorzy Kościoła: Ambroży z Mediolanu, Augustyn z Hippony, Hieronim, Grzegorz i Wielki, Atanazy Wielki, Bazyli Wielki, Grzegorz z Nazjanzu i Jan Chryzostom.

• Dorota z Aleksandrii - Dziewica ścięta ok. 320 r. Często mylona ze sławniejszą Dorotą z Cezarei. Wspominana przez różne kościoły, zwykle 6 II.

• Doroteusz Egipski (IV w.) - Pustelnik z rejonu Teb. Pościł, jedząc tylko raz dziennie i pijąc minimalne ilości wody. W porze największego upału zbierał na pustyni kamienie, żeby budować z nich domki dla innych pustelników. Zapytany, czemu tak się męczy, odpowiedział, że męczy swoje ciało, żeby ono nie męczyło jego. Wspomnienie 29 IX.

• Doroteusz z Tyru (255 - 362) - Duchowny wykształcony w Antiochii. Niektórzy przypisują mu autorstwo zaginionej lub legendarnej Ewangelii Siedemdziesięciu opowiadającej o losach apostołów. Według tradycji uczestniczył w Soborze nicejskim, a za czasów Juliana Apostaty został wygnany do Odyssopolis (późniejsza Warna) nad Morzem Czarnym i tam go ścięto. Czczony przez kościoły ortodoksyjne i katolicki. Wspomnienie 5 VI.

• Efrem Syryjczyk (ok. 305 - 373) - Jeden z Ojców Kościoła i Doktor Kościoła. Syn pogańskiego kapłana wygnany z domu za sympatię dla chrześcijaństwa. Po przyjęciu chrztu został zakonnikiem i diakonem, a następnie nauczycielem teologii w Nisibis. Pisarz apologeta, autor hymnów religijnych. Od roku 363 działał w Edessie, ponieważ Persowie zajęli Nisibis. Przeciwnik idei Ariusza i Orygenesa. Patron duchowych przywódców. Wspomnienie 10 II (ortodoksi) i 9 VI (katolicy).

Od hebrajskiego „ephraim” - „przynoszący dobry owoc”.

• Eksuperancja z Troyes - Święta katolicka zmarła w Troyes ok. 380 r. Wspomnienie 26 IV.

Imię o tym samym źródłosłowie, co Eksuperiusz.

• Elen (koniec IV w.) - Według legendy córka rzymsko-celtyckiego wodza Eudafa Hena. Święta czczona w Walii, czasem pod imieniem Heleny. Wspomnienie 22 V.

Celtyckie imię Eileen lub Ellen, które znaczy „niosąca światło”.

• Elpidiusz z Kapadocji (IV w.) - Eremita, który w jaskini przeżył dwadzieścia pięć lat. Patron winnej latorośli zimą. Wspominany 2 IX.

Od greckiego słowa „elpis” - „nadzieja”.

• Eluned (V w.) - Jedna z córek Brychana z Walii. Lokalna patronka dobrych plonów. Wspominana 1 VIII, kiedy przypadało przedchrześcijańskie święto zbiorów.

Celtyckie imię wywodzące się od słowa „cilun” - „idol”, „bóstwo”.

• Emelia z Cezarei - Żona Bazylego Starszego i matka wielu świętych. Umarła ok. 375 r.

Od łacińskiego „aemulia” - „rywalka”.

• Emilia - Emelia z Cezarei.

• Emilian z Dacji - Biskup Durostorum (późniejsza Silistra w Bułgarii). Męczennik zabity w roku 362 lub 363. Patron Dacji i Rumunii. Czczony przez kościoły ortodoksyjne i katolicki. Wspomnienie 31 VII.

Po łacinie „aemulus” - „rywal”.

• Epifaniusz z Salaminy (ok. 315 - 403) - Pisarz i biskup na Cyprze. Był Żydem z Palestyny, lecz przyjął chrześcijaństwo. Znał kilka języków i słynął jako teolog ikonoklasta. Współpracował z Hieronimem ze Strydonu. Umarł w Salaminie na Cyprze. Wspomnienie 12 V.

Od greckiego „epifaneia” - „objawienie”.

• Epimachus - Męczennik ścięty w Rzymie w 362 r. Pochowany i wspominany z Gordianusem 10 V.

Greckie imię rozumiane jako „walczący do końca”.

• Erbin z Dumnonii (V w.) - Władca kornwalijski. Wspomnienie 13 I (Walia).

• Ermil - Diakon w Singidunum (późniejszy Belgrad). Męczennik torturowany i utopiony w Dunaju w 315 r. Wspomnienie 26 I i 12 IX.

• Esperancja - Eksuperancja z Troyes.

• Eucheriusz z Lyonu (ok. 380 - 449/450) - Galijski mnich i teolog oraz biskup Lyonu. Pisarz, autor między innymi Żywota św. Maurycego i męczenników z Legionu Tebańskiego. Wspomnienie 16 XI.

Greckie imię oznaczające „przyjazny”.

• Eufrazja z Tebaidy (ok. 380 - 410) - Córka rzymskiego dostojnika znana też jako Eufrazja z Konstantynopola. Dziewica i pustelnica w Górnym Egipcie znana z ogromnej pobożności. Wspomnienie 13 III (kościoły wschodnie) i 18 V (kościoły zachodnie).

• Eufrozyna z Aleksandrii (V w.) - Legendarna dziewica, która odmówiła małżeństwa, ponieważ wolała pędzić życie mniszki na Pustyni Egipskiej. Wspomnienie 25 IX.

Greckie słowo „euphrosyne” i zarazem imię gracji oznaczające „radość”.

• Eugeniusz z Antiochii (IV w.) - Według tradycji syryjski biskup.

• Eupraksja (Euprakseda) Starsza z Tabennisi - Egipska mniszka zmarła w 393 r. Wspomnienie 25 I (kościoły ortodoksyjne).

Imię pochodzenia greckiego rozumiane jako „dobre postępowanie”.

• Eupraksja z Konstantynopola (ok. 382 - 413) - Córka senatora Antygona. Gdy miała siedem lat, umarł jej ojciec, a ona trafiła czasowo pod opiekę mniszek z klasztoru w Tabbenisi w środkowym Egipcie. Kilka lat później po śmierci matki zerwała zaręczyny, rozdała majątek i została mniszką. Wyniszczająca praca, posty trwające nawet tydzień i ciągła modlitwa służyły zwalczaniu pokus świeckiego życia. Zasłynęła jako egzorcystka wypędzająca złe duchy. Wspomnienie 7 VIII (kościoły ortodoksyjne).

• Eupsychiusz z Cezarei - Szlachetnie urodzony mieszkaniec Cezarei Kapadockiej. Jako chrześcijanin zniszczył świątynię bogini Fortuny, wywołując oburzenie obywateli. Został za to osądzony i stracony w 362 r. Wspomnienie 9 IV.

Po grecku „eu” i „psyche” - „dobra” i „dusza”.

• Eustachy lub Eustacjusz z Antiochii - Patriarcha Antiochii i przeciwnik arianizmu. Na skutek knowań arian został zesłany do Tracji, gdzie zmarł przed rokiem 337. Wspomnienie 21 II (katolicy), 5 III (ortodoksi).

• Eustochium (Julia, ok. 368 - 419) - Córka Pauli Rzymianki. Ascetka i dziewica. Zmarła w Betlejem. wspomnienie 28 IX.

Zdrobnienie (stąd gramatyczny rodzaj nijaki) greckiego imienia Eustochia tłumaczonego jako „dobra granica” lub „dobra skała”.

• Eustorgiusz I - Biskup Mediolanu w latach 343 - ok. 349. Wspomnienie 18 IX.

Od greckich słów „eu” - „dobry” i „sterg” - „kacham jako rodzic”.

• Eutalia (III w.) - Dziewica i męczennica z Leontini na Sycylii. Wspomnienie 2 III (kościoły wschodnie), 27 VIII (Kościół katolicki).

Po grecku „eu” - „dobra” i „thaleia” - „rozkoszna”, Talia to imię muzy komedii.

• Eutychian - Wspominany z Arkadiuszem Afrykańskim, Paschazym, i Probusem.

• Eutymiusz Wielki (377 - 473) - Ormiański kapłan, mnich i asceta. Pochodził z Melitene (Malatya). Mając dwadzieścia dziewięć lat przeniósł się do Palestyny, gdzie mieszkał w kolejnych jaskiniach. Z czasem uformowała się wokół niego wspólnota pustelników znana jako laura Eutymiusza. Według przekazów jadał tylko w soboty i niedziele, a spał siedząc lub stojąc przywiązany sznurem. Przepowiadał przyszłość i leczył. Wspomnienie 11 I (Zgromadzenie Księży Marianów) i 20 I.

Od greckich słów „eu” - „dobry” i „time” - „czcić, składać dar”.

• Euzebiusz z Cezarei (ok. 264 - ok. 340) - Biskup Cezarei w Palestynie. Autor pierwszej historii chrześcijaństwa i Kościoła Historia Ecclesiastica oraz wielu dzieł teologicznych. Zwolennik koncepcji Orygenesa i umiarkowany sympatyk arianizmu. Twórca chrześcijańskiej filozofii władzy znanej jako bizantyjska teokracja. Nie jest uznawany za świętego, lecz cieszy się ogromnym szacunkiem wszystkich kościołów.

Po grecku „eusebeios” - „bogobojny”.

• Euzebiusz z Rzymu - Fundator kościoła na wzgórzu Eskwilinu w Rzymie. Umarł w roku 357. Wspomnienie 14 VIII.

• Euzebiusz z Samosate - Od roku 361 biskup Samosate w Syrii. Przeciwnik arianizmu. Cesarz Konstantyn II popierający arianizm zagroził Euzebiuszowi obcięciem ręki, jeśli nie zmieni zdania, lecz biskup odparł, że może oddać obie ręce i cesarz nie zrealizował groźby. Jednak następny ariański cesarz Walens wygnał go do Tracji roku 374. Biskup powrócił do ojczyzny cztery lata później. W roku 378 został zabity przez ariankę, która uderzyła go dachówką w głowę w kościele, gdy przejmował urząd biskupa. Wspomnienie 21 VI (katolicy), 22 VI (ortodoksi).

• Euzebiusz z Vercelli (ok. 283 - 371) - Pisarz, apologeta, teolog i biskup miasta Vercella w Italii. Wspomnienie 2 VIII (Kościół katolicki).

• Euzebonas (V w.) - Współzałożyciel klasztoru Bet-Coryph w Syrii. Czczony w Kościele syryjskim.

• Ewazjusz - Biskup Asti w Piemoncie. ok. 337 - 362 r. aresztowany i ścięty przez arian w Casale Monferrato jako jeden ze stu czterdziestu czterech zwolenników Soboru nicejskiego. Wspominany razem z Projektusem 1 IX i 1 XII.

Od łacińskiego „evasio” - „unikam” lub „evado” - „wychodzę”.

• Ezana z Aksum (pierwsza połowa IV w.) - Był pierwszym władcą Aksum, który przyjął chrześcijaństwo. Święty Kościoła etiopskiego czczony razem ze swoim bratem Seazaną. Wspomnienie 1 X.

• Fabiola - Szlachetnie urodzona Rzymianka. Jako lekarka praktykowała dobroczynność. Żyła w ascezie. Umarła w 399 lub 400 r. Patronka pomagająca trudnym i rozwiedzionym małżeństwom, ofiarom wykorzystywania i wdowom oraz organizacjom charytatywnym. Wspomnienie 27 XII.

Imię spokrewnione z imieniem Fabian.

• Falasjusz Mnich (IV - V w.) - Syryjski pustelnik. Nauczyciel Limniusza Pustelnika. Wspomnienie 6/7 III.

• Filastriusz - Biskup Brescii. Autor katalogu herezji. Zmarł przed 397 r.

Od greckich słów „phile” i „aster”, które razem znaczą „lubiący gwiazdy”.

• Gaudenty z Brescii - Biskup. Przyjaciel Jana Chryzostoma. Umarł w 410 r. Wspomnienie 25 X.

Po łacinie „gaudeo” - „cieszę się”.

• Gaudenty z Nowary (początek V w.) - Nawrócony przez Euzebiusza z Vercelli. Biskup Nowary. Wspomnienie 22 I.

• Gaudenty z Rimini - Pochodził z Efezu, lecz od 308 r. przebywał w Rzymie. Jako biskup Rimini (od 346 r.) walczył z arianami. Zginął za wiarę w 359 lub 360 r.. Wspomnienie 14 X.

• Gaudiozus z Neapolu - Znany też jako Gaudiozus Afrykańczyk, ponieważ pochodził z Abitiny koło Kartaginy. Uciekł z Afryki przed prześladowaniami i osiedlił się w Neapolu. Umarł ok. 455 r. Wspomnienie 27 X.

Po łacinie „gaudiosus” - „radosny”.

• Geminian z Modeny (ok. 313 - ok. 396) - Biskup Modeny. Wspomnienie 31 I i 30 IV (Italia).

• Gerasimus z Jordanu - Mnich pochodzący z południa Azji Mniejszej. Był pustelnikiem w Egipcie, potem w Azji Mniejszej i Palestynie. Nad Jordanem założył klasztor. Zasłynął z opowieści o oswojeniu lwa, który okazał Gerasimusowi wdzięczność za wyjęcie z łapy bolesnego ciernia. Umarł w 451 lub 475 r. Wspomnienie 4 III (ortodoksi) i 5 III (katolicy).

„Geras” - po grecku „zaszczytny dar”.

• Germanus z Auxerre (ok. 378 - ok. 448) - Biskup Auxerre w Galii. Szlachetnie urodzony w Galii, wykształcony jako prawnik w Rzymie. Podróżował do Brytanii ok. 429 r. tuż po wycofaniu stamtąd oddziałów rzymskich. Wspomnienie 31 VII.

Rzymskie imię nawiązujące do Germanosa, Germanika i Germanii.

• Glywys (V w.) - Legendarny król Walii wspominany wśród brytyjskich Celtów.

• Gordian - Rzymianin, który miał zmusić biskupa Januarego do złożenia ofiary cesarzowi, lecz ostatecznie sam przyjął chrześcijaństwo. Torturowany i ścięty w 362 r. Wspomnienie razem z Epimachusem 10 V.

Łacińskie imię oznaczające kogoś z Gordion, stolicy Frygii.

• Golenducha - Żyła w Persji. Wiele lat była więziona za szerzenie chrześcijaństwa. Zmarła na wolności koło miasta Nisibis w 591 r. Wspomnienie 12 VII.

• Gorgonia (ok. 329 - ok. 370/372) - Córka Grzegorza z Nazjanzu Starszego. Wspomnienie 23 II i 7 lub 8 III (kościoły ortodoksyjne) oraz 9 XII (katolicy).

Od mitycznych Gorgon.

• Grzegorz z Nazjanzu Młodszy zwany też Teologiem (ok. 330 - ok. 378/390) - Jeden z Ojców Kapadockich. Doktor Kościoła, autor wielu prac teologicznych. Syn Grzegorza z Nazjanzu Starszego. Studiował w Cezarei Kapadockiej, Cezarei Palestyńskiej, Aleksandrii i Atenach. Przyjaźnił się z Bazylim Wielkim. Był biskupem Sazimy i Nazjanzu, ale wolał zostać mnichem. W roku 379 wybrano go patriarchą Konstantynopola. Zasłynął z surowości: zwalczał homoseksualizm, nakazał spalenie poezji Safony i ostro krytykował arianizm. Ostatecznie musiał odejść ze stanowiska z powodu licznych konfliktów. Umarł w pustelni koło Nazjanzu. Wspomnienie 25 i 30 I według kalendarza juliańskiego w kościołach ortodoksyjnych oraz 9 V w Kościele katolickim, a po Soborze watykańskim II święto przeniesiono na 2 I.

• Grzegorz z Nazjanzu Starszy (275/280 - 374) - Poganin, a po nawróceniu biskup Nazjanzu w południowej Kapadocji. Mąż Nonny, ojciec Grzegorza z Nazjanzu Młodszego, Gorgonii i Cezarego. Wspomnienie 1 I.

• Grzegorz z Nyssy (ok. 335 - ok. 395) - Syn Bazylego Starszego i Emelii, brat Bazylego Wielkiego, Piotra z Sebaste i Makryny Młodszej. Jeden z Ojców Kapadockich. Biskup Nyssy w Kapadocji, świetnie wykształcony pisarz i teolog, przeciwnik arianizmu. Współautor nicejsko-konstantynopolitańskiego symbolu wiary (381 r.), akcentującego boski charakter Ducha Świętego. Wspomnienie według kalendarza juliańskiego 1 I (Kościół syryjski) oraz 10 I (kościoły ortodoksyjne i ormiański); według kalendarza koptyjskiego 16 I, 14 X i 22 XI (Kościół koptyjski), według kalendarza gregoriańskiego 10 I (katolicy i protestanci) oraz 19 VII (anglikanie).

• Habib z Edessy - Pochodził z Emesy (Homs) w Syrii. Był wędrownym misjonarzem nauczającym chrześcijaństwa. W roku 322 został schwytany w Edessie za szerzenie antypaństwowej ideologii, poddany torturom i wrzucony do ognia. Legenda głosi, że jego ciało nie spłonęło. Pochowano go obok Guriasza i Samona z Edessy. Wraz z nimi stał się patronem małżeństw i orędownikiem niechcianych żon.

Habib to forma imienia Abibo.

• Hathes - Perska dziewica i męczennica wspominana razem z Abiathą i Mamlachą.

• Helena (ok. 248/250 - ok. 330/337) - Matka Konstantyna i Wielkiego. Była żoną lub konkubiną cesarza Konstancjusza Chlorusa oddaloną jednak, kiedy ze względów politycznych cesarz musiał pośłubić Teodorę, córkę cesarza Maksymiana. Syn Heleny Konstantyn po zdobyciu władzy ponownie wprowadził ją na dwór i nadał tytuł należny rzymskiej cesarzowej (ok. 325 r.). Po przyjęciu chrześcijaństwa Helena postanowiła ufundować szereg świątyń upamiętniających wydarzenia opisane w Nowym Testamencie, w tym Bazylikę Narodzenia Pańskiego w Betlejem (koło Jerozolimy, a nie w Galilei), Bazylikę Grobu Pańskiego w Jerozolimie i Bazylikę Wniebowstąpienia Pańskiego na Górze Oliwnej. Na jej polecenie i przy współpracy biskupa Makarego z Jerozolimy ustalono miejsca wydarzeń opisanych w ewangeliach i odnaleziono domniemany krzyż Jezusa oraz tabliczkę przybitą do krzyża. Święta kościołów ortodoksyjnych i katolickiego. na wschodzie patronka siewów i dobrych plonów, zwłaszcza lnu, a na zachodzie patronka farbiarzy, wytwórców gwoździ i igieł. Wspomnienie 19 III i 3 VI (ortodoksi), 21 V (anglikanie) oraz 18 VIII (katolicy).

• Heliodor z Altino - Biskup Altinum (Altino w rejonie Wenecji) i uczeń Waleriana. Według legendy ułożonej w XII wieku wycofał się do pustelni na jednej z wysepek, ponieważ nie potrafił powstrzymać arian i pogan. Umarł ok. 399 r. Wspomnienie 3 VII.

Po grecku „helios” - „słońce” i „doros” „dany”.

• Heliodor z Bet Zabdai - Biskup syryjski. W roku 344 umarł uwięziony w Daskaracie na rozkaz Szapura II. Wspomnienie 20 VIII.

• Helladiusz z Auxerre - Mnich i biskup. Umarł w 387 r. Wspomnienie 8 V.

Greckie imię nawiązujące do „eleni” - „blask Księżyca”; „Helios” - „bóg Słońca” lub „Hellas” - „Grecja”.

• Hermil - Ermil.

• Hieronim ze Strydonu (331/347 - 419/420) - Iliryjczyk urodzony w Strydonie na granicy Dalmacji i Panonii. Studiował w Rzymie, gdzie wspierała go bogata matrona Lea, a potem teologię w Trewirze nad Renem. ok. 373 r. wyruszył z przyjaciółmi w podróż po Tracji, Azji Mniejszej i Syrii. Obaj jego towarzysze umarli w Antiochii. Hieronim zaś podczas choroby doznał wizji, która skłoniła go do porzucenia dotychczasowego życia i zajęcia się religią. Został pustelnikiem na syryjskiej pustyni Chalkis. Pewien Żyd nawrócony na chrześcijaństwo uczył go hebrajskiego, żeby mógł czytać Stary Testament. W Antiochii został duchownym, przyjmując święcenia od biskupa Paulina. Większość czasu spędzał odtąd na pracy nad łacińskim tłumaczeniem Biblii znanym jako Vulgata, które ze wszystkimi swoimi zaletami i błędami stało się fundamentem życia religijnego katolików na kilkanaście następnych wieków. Niedługo po śmierci Hieronima zaczął się kształtować jego kult. Powstawały kolejne żywoty Hieronima z opisami cudów. Od XIV w. na terenie Hiszpanii i Portugalii powstawały wspólnoty pustelników zwane hieronimitami, ponieważ odwoływały się do Hieronima ze Strydonu. Najsłynniejszy klasztor tego typu zorganizowano w Belém koło Lizbony w latach 1515-1521. W następnych wiekach wspólnoty hieronimitów pojawiały się sporadycznie w różnych krajach. Został beatyfikowany przez Kościół katolicki dopiero w roku 1747 i kanonizowany dwadzieścia lat później. Patron biblistów, bibliotekarzy, archiwistów, archeologów i tłumaczy. Wspomnienie 28 VI (ortodoksi), 30 IX (katolicy).

Od greckiego słowa „hieros” - „święty”.

• Hieroteusz Thesmothete - Według tradycji pierwszy biskup Aten. Przydomek thesmothete oznacza panującego lub prawodawcę. Wspomnienie 4 X.

• Hilarion Wielki (ok. 292 - 372) - Pustelnik naśladujący swojego nauczyciela Antoniego Wielkiego. Pochodził z Thabathy na południe od Gazy. Jego rodzice nie byli chrześcijanami, lecz on przyjął chrzest w Aleksandrii. Po śmierci rodziców rozdał cały majątek, a sam pędził życie eremity na pustyni w Palestynie. Uznawany za cudotwórcę i jednego z najważniejszych organizatorów wspólnot monastycznych. Umarł na Cyprze. Wspomnienie 21 X.

Po łacinie „hilarius” - „wesoły”.

• Hilariusz - Rzymski papież w latach 461 - 468. Czczony w Kościołach ortodoksyjnych i katolickim. Wspomnienie 28 II, 17 XI.

• Hilary z Arles (ok. 403 - 449) - Biskup Arles w południowej Galii. Wspomnienie 5 V.

Po łacinie „hilarius” - „wesoły”.

• Hilary z Poitiers (ok. 300 - ok. 368) - Biskup Poitiers. Jako zagorzały przeciwnik arianizmu zwany był Malleus Arianorum czyli Młotem na Arian. Wspomnienie 13 a potem 14 I.

• Hipacy z Bitynii (366 - 450) - Mnich i eremita z Frygii. Przeciwnik nestorianizmu. Znany z przerwania olimpiad jako pogańskiej tradycji. Wspomnienie 17 VI.

Od greckiego słowa „hypatos” - „władca”.

• Hipacy z Gangry - Hypatius (Hipacy) był biskupem Gangry w Azji Mniejszej. Jako zwolennik Atanazego został zaatakowany przez grupę nowacjan w drodze z Konstantynopola. Wrzucono go do bagna, a jedna z kobiet zadała mu śmiertelny cios kamieniem w głowę. Zdarzyło się to ok. 325 r. lub dwadzieścia lat później. Wspomnienie 31 III (kościoły ortodoksyjne).

• Honorat z Arles (ok. 350 - 429/430) - Pochodził z arystokratycznej rzymskiej rodziny w Galii. Po lekturze żywotów świętych naśladował ascetów z takim zapałem, że doprowadził się do choroby. Po przyjęciu chrześcijaństwa podjął próbę pielgrzymki do Ziemi Świętej, lecz jego brat Wenancjusz zmarł w Methone (Grecja), więc razem z drugim towarzyszem Caprasiusem zawrócił. Osiadł jako pustelnik na bezludnej wysepce Lerinum (późniejsza Saint-Honorat), zapoczątkowując słynny klasztor Lérin. Został arcybiskupem Arles. Wśród uczniów Honorata znalazł się między innymi Lupus z Troyes. Honorat jest patronem handlowców oraz świętym chroniącym przed suszą, nadmiernymi opadami i nagłym nieszczęściem. Wspomnienie 16 I.

Po łacinie „honor” - „zaszczyt”.

• Illydiusz z Clermont - Czwarty biskup Clermont (od ok. 370 r.). Zmarł w 384 r. Wspomnienie 5 VI lub 7 VII.

Illidius to łacińska wersja greckiego imienia Hyllos, syna Heraklesa.

• Iluminata - Według tradycji zmarła ok. 320 r. Czczona w Todi, Montefalco i być może w Rawennie. Niektórzy wątpią w jej istnienie i utożsamiają ją z Felicissimą. Wspomnienie 29 XI (katolicy).

Po łacinie „iluminata” znaczy „oświecona”.

• Innocenty I - Biskup Rzymu w 401-417 r. Podobno następca swojego ojca Anastazego I. Zwalczał pelagianizm. Wspomnienie 12 III.

Od łacińskiego „innocens” - „niewinny”.

• Iserninus - Misjonarz działający w południowej Irlandii. Umarł ok. 456 r. w Aghade.

• Izaak Wyznawca z Dalmacji - Mnich i eremita żyjący w okolicach Konstantynopola. W roku 378 poszedł do miasta, żeby odwieść cesarza Walensa od ariańskiej herezji. Kiedy zaś cesarz uparcie popierał arianizm, Izaak przepowiedział mu śmierć w płomieniach. W odpowiedzi Walens wtrącił go do więzienia, lecz wkrótce potem przegrał bitwę z Gotami i spłonął szukając schronienia w stodole. Następny cesarz Teodozjusz i uwolnił Izaaka i odrzucił arianizm. Wspomnienie świętego 30 V i 3 VIII.

• Izmael Męczennik - Zginął w Persji w 362 r. Wspomnienie 30 VI.

W językach semickich „Bóg wysłuchał” analogicznie do Ismail, Ishmael lub Esmail.

• Izydor z Pelusium - Egipski asceta pochodzący ze znamienitej rodziny w Aleksandrii. Znany z korespondencji z Cyrylem i z Aleksandrii. Umarł ok. 450 r. Wspomnienie 4 II.

• Izydora - Mniszka z Tabennisi w Egipcie. Jedna z najwcześniej odnotowanych kobiet-szaleńców bożych. Owijała się w brudne szmaty, pościła i poniżała się wobec innych. Umarła w połowie IV w. Wspomnienie 1 V i 10 V.

• Jakub Intercisus (po łacinie poćwiartowany) - Perski chrześcijanin, według tradycji żołnierz znany też jako Jakub Okaleczony. W roku 421 skazany na poćwiartowanie: po odcięciu dwudziestu ośmiu kawałków ciała nadal żył, więc został w końcu ścięty. Wspomnienie 27 XI.

• Jakub Męczennik - Perski prezbiter uwięziony razem z diakonami Audycjuszem (Abdiciusem) i Azadanem za zwalczanie zoroastryzmu. Byli głodzeni, bici i wystawiani na mróz, a w końcu wszystkich ścięto ok. 380 r. Wspomnienie 23 IV (kościoły ortodoksyjne).

• Jakub z Nisibis - Od roku 309 biskup Nisibis, poprzednik Efrema Syryjczyka. Znany asceta, uczestnik Soboru w Nicei i pierwszy odnotowany poszukiwacz wraku Arki Noego na zboczach Araratu. Umarł ok. 338 r. w Nisibis. Wspominany 13 I i 31 X (kościoły ortodoksyjne), 18 Tubah (Kościół koptyjski), 11 V (Kościół katolicki), 12 V (Kościół syryjski), 15 XII (Kościół ormiański).

• Jan Chryzostom (ok. 349 - 407) - Jan Złotousty, patriarcha Konstantynopola i Doktor Kościoła znany ze wspaniałych przemówień. Pochodził z greko-syryjskiej rodziny z Antiochii. Świetnie wykształcony między innymi przez pogańskiego retora Libaniusa i chrześcijańskiego teologa Diodora z Tarsu. Patron mówców, nauczycieli, wykładowców i kaznodziejów a także epileptyków oraz Konstantynopola. Czczony przez wszystkie kościoły. Wspomnienie 27 I (translacja szczątków), 30 I (Trzech Świętych Hierarchów), 13 XI (objęcie patriarszego tronu), a u katolików 13 (wcześniej 14) IX (śmierć).

• Jan i Paweł Męczennik - Bracia zabici w Rzymie w roku 362 za odmowę uczczenia Jowisza. Wspominani 26 VI.

• Jan Kasjan (ok. 365 - ok. 435) - Mnich w Betlejem i Egipcie. Został wyświęcony w Konstantynopolu, od 404 r. przebywał w Rzymie, a potem w Galii. Wspomnienie 28/29 II (kalendarz juliański w kościołach ortodoksyjnych), 23 VII (katolicy).

• Jan Kolobos (ok. 339 - ok. 405) - Egipski pustelnik Jan Mały. Znany z posłuszeństwa. Kiedy jego nauczyciel Pambo kazał mu zasadzić wyschnięty kawałek drewna na pustyni w Scetes, zrobił to z takim zapałem, że drewno wypuściło korzenie i wyrosło drzewo. Wokół Drzewa Posłuszeństwa powstał później klasztor. Jan zaś przeniósł się na górę Colzim (niedaleko późniejszego Suezu) i tam umarł. Czczony przez wszystkie wspólnoty chrześcijańskie, a zwłaszcza przez Kościół koptyjski. Jego atrybutem jest niski mnich podlewający patyk. Wspomnienie 17 X i 9 XI.

• Jan Pustelnik - Pochodził z Armenii. Uczeń Farmucjusza. Postanowił spędzić życie na samotnej modlitwie. Jak głosi legenda, codziennie otrzymywał chleb przynoszony przez anioła od Farmucjusza. Wspomnienie 23 III i 16 X (kościoły wschodnie).

• Jan z Egiptu - Znany też jako Jan Eremita. Był stolarzem, lecz gdy poczuł powołanie, porzucił ludzi i resztę życia spędził w samotności. Przetaczał wielkie kamienie z miejsca na miejsce i „uprawiał” uschnięte drzewa, żeby nawiązać kontakt z Duchem Świętym. Walczył z demonami, przepowiadał przyszłość i uzdrawiał. Ostatnie trzy dni życia spędził na modlitwie bez jedzenia i wody. Umarł w 394 r. Wspomnienie 27 III.

• Jan z Galilei - Święty czczony razem ze swoją matką Kleopatrą.

• Jan z Neapolu - Biskup Neapolu. Umarł podczas odprawiania mszy w 432 r. Wspomnienie 4 IV (Kościół katolicki).

• Jan z Senhout (IV w.) - Egipski męczennik, który według tradycji koptyjskiej pod wpływem boskiego impulsu powędrował do Athribis, żeby ogłosić, że jest chrześcijaninem. Tam został aresztowany i odesłany do Anseny, gdzie spotkała go śmierć przez ścięcie.

• Jedenaście tysięcy dziewic - Święte opisane przez arcybiskupa Kolonii Gerona (Gero) w roku 975 na podstawie relacji rekluzy Helmtrudy z Neuenherse, która pewnej nocy miała wizję męczeństwa dziewic zamordowanych przez Hunów. Wspomnienie 21 X razem z Urszulą z Kolonii.

• Jeremiasz - Hieronim.

• Jozafat - Fantastyczna postać wspominana razem z Barlaamem.

Forma imienia Józef.

• Józef z Bet-Katoby - Perski duchowny, towarzysz Acepsimasa z Hnaity i Aitillaha z Bet-Nuhadry. Wszyscy trzej zostali aresztowani i zabrani do Arbeli. Potem Józef trafił do Htajab, gdzie był torturowany i został ukamienowany w 377 r. Wspominany razem z Acepsimasem.

• Julian z Le Mans (IV w.) - Uznawany za pierwszego biskupa Le Mans (Francja). Legenda opowiada o cudownym zażegnaniu suszy przez Juliana. Wspomnienie 27 I.

• Juliusz z Nowary - Misjonarz działający w północnej Italii. Czczony przez kościoły wschodnie i katolików. Zmarł w opinii świętości w 401 r. Wspomnienie 31 I.

• Justus z Lyonu - Diakon w Vienne, a od roku 350 biskup Lyonu. Przeciwnik arianizmu. W 382 r. człowiek niezrównoważony psychicznie zaatakował ludzi i uciekł do kościoła Justusa. Biskup powstrzymał rozwścieczony tłum, ale ludzie zabili szaleńca, kiedy wyszedł poza mury świątyni. Po tym wydarzeniu Justus porzucił urząd i ze swoim współpracownikiem Wiatorem został pustelnikiem w Egipcie. Umarł w Scetes w 389 r. Jego relikwie przewieziono potem do Lyonu. Wspomnienie 4 VIII, 14 X.

• Justyna z Moguncji (pierwsza połowa V w.) - Po zajęciu Moguncji przez Hunów miała opuścić miasto, lecz wróciła. Zginęła w kościele, kiedy Hunowie zmasakrowali uczestników mszy prowadzonej przez jej brata Aureusa. Patronka zakonnic. Wspomnienie 16 VI.

• Juwenal z Narni - Biskup Narni w Italii znany pod włoskim imieniem San Giovenale di Narni. Według Grzegorza Wielkiego miał umrzeć jako męczennik, lecz ten tytuł często przyznawano wszystkim wczesnochrześcijańskim biskupom. W przypadku Juwenala chodzi raczej o naturalną śmierć w 369 lub 377 r. Dlatego do jego nazwiska jest dołączany tytuł wyznawcy, a nie męczennika. Wspomnienie 3 V (ortodoksi i katolicy).

• Kamila z Auxerre - Mniszka pochodząca z Italii. Towarzyszyła Germanusowi z Auxerre do Galii. Zmarła jako eremitka w Auxerre w 437 r. Wspomnienie 3 III.

Żeńska wersja łacińskiego terminu „camillus”, który oznaczał osobę pomagającą kapłanowi w trakcie czynności liturgicznych. Rzymianie przejęli te nazwę od Etrusków.

• Kamila z Tuluzy (Kamila z Carcassonne) - Kiedy Wizygoci zdobyli Tuluzę w roku 418, popełniła samobójstwo, skacząc do studni, żeby uniknąć gwałtu. Wspomnienie 16 IX.

• Karas (IV/V w.) - Brat cesarza Teodozjusza I. Przez pięćdziesiąt siedem lat żył samotnie na pustyni w północnym Egipcie w okolicach późniejszego Wadi an-Natrun. Był aktywnym przeciwnikiem nestorianizmu. Święty Kościoła koptyjskiego. Wspomnienie 15 VII.

• Keyne - Według legendy jedna z wielu córek kornwalijskiego króla Brychana. Dziewica i ascetyczka, fundatorka instytucji religijnych. Umarła w opinii świętości w 490 lub 505 r. Patronka źródeł i studni. Wspomnienie 8 X, a czasem 30 IX.

Kornwalijska wersja imienia Kane, które jest rozumiane jako „człowiek wschodniego nieba”.

• Kira (Cyra) i Maryna - Siostry pochodzące z bogatej rodziny w Berei w Azji Mniejszej. Ogrodziły kawałek pola murem, zostawiając tylko mały otwór, przez który służące podawały im jedzenie. Według legendy jadły co czterdzieści dni. Obciążały się łańcuchami tak bardzo, że nie mogły się wyprostować. Spędziły podobno czterdzieści lat pod gołym niebem, tylko raz wychodząc na zewnątrz, żeby odbyć pielgrzymkę do grobu Jezusa w Jerozolimie. Umarły ok. 450 r. Wspomnienie 12/13 III.

Kira to żeńska forma imienia Cyrus, lub sanskryckiego imienia Kiran tłumaczonego jako „promień światła” i przekształconego na modłę grecką analogicznie do „kyrios” - „pan”.

• Kleopatra - Święta kościołów ortodoksyjnych i koptyjskiego. Urodziła się w okolicach góry Tabor w Galilei. Była świadkiem męczeństwa Warusa i zabrała jego szczątki do swojego domu w Daraa w Syrii. Kiedy umarł jej syn Jan, modliła się do Warusa o pomoc, a w nocy miała wizję Jana i Warusa w świetlistych koronach, co przekonało ją, że nie należy prosić o zmartwychwstanie syna. Resztę życia spędziła na postach i modłach w służbie Chrystusa. Umarła w 327 r. Wspomnienie 19 X.

Od greckich słów „kleos” - „chwała” i „pater”- „ojciec”.

• Konstancja (Konstantyna, ok. 307/317 - 354) - Córka Konstantyna I Wielkiego. Według pobożnej legendy zachorowała na trąd, a uleczyła ją modlitwa przy grobie męczennicy Agnieszki. Tradycja utrzymuje, że po chrzcie stała się wzorem cnót. W rzeczywistości znana była z chciwości i bezwzględności wobec przeciwników politycznych, których oskarżała o czary i skazywała na śmierć. Zmarła w drodze na dwór jej brata cesarza Konstantyna, który wezwał ją, żeby wytłumaczyła się z nadużyć. Wspomnienie 18 II (Kościół katolicki).

• Konstantyn I Wielki (272 - 337) - Cesarz rzymski w latach 306 - 312, 312 - 324 i 337. Jedna z najważniejszych postaci w dziejach formowania chrześcijaństwa. Syn cesarza Konstancjusza Chlorusa i Heleny. Konstantyn oddalił Minerwinę, z którą miał syna Kryspusa, żeby poślubić Faustę (307 r.), siostrę Maksencjusza rządzącego w Italii, co miało umocnić jego polityczną pozycję. Po latach intryg i walk pokonał Maksencjusza i wymordował jego rodzinę oraz zwolenników w Rzymie, zostając władcą zachodniej części Cesarstwa. W 313 r. razem z Licyniuszem jako panem wschodniej części Cesarstwa wydał Edykt mediolański, dający chrześcijanom prawo do otwartego praktykowania swojej wiary. W następnych latach przyznał chrześcijańskim duchownym rozmaite przywileje, na przykład prawo sądzenia w sprawach świeckich. Jako wyznawca Zwycięskiego Słońca poświęconą słońcu niedzielę uczynił dniem świątecznym w zachodniej części imperium (318 r.). W roku 324 pokonał Licyniusza, a stolicę zjednoczonego Imperium Rzymskiego przeniósł do Bizancjum przemianowanego na Konstantynopol. Chciał dać Rzymowi jedną ideologię. W tym celu w roku 325 zwołał Sobór w Nicei, gdzie pod jego przewodnictwem zostały sformułowane podstawowe zasady chrześcijaństwa jako religii państwowej. Zasady nowej wiary zaczerpnięto z różnych wyznań od judaizmu i chrystianizmu po kult Matki Boskiej, Zwycięskiego Słońca i zoroastryzm.

W roku soboru kazał zamordować Licyniusza, a rok później swojego syna Kryspusa i żonę Faustę (uduszona w przegrzanej łaźni).

Chrześcijańska legenda głosi, że przed bitwą z Maksencjuszem przy moście Mulwijskim w roku 312 Konstantyn miał wizję krzyża na niebie i usłyszał przepowiednię, że pod tym znakiem zwycięży. To miał być moment jego nawrócenia. W rzeczywistości był pragmatykiem traktującym religię instrumentalnie, a jego osobiste nawrócenie jest wątpliwe.

W kościołach ortodoksyjnych Konstantyn został uznany za świętego. Wspomnienie 3 VI.

• Ksenia Prawa z Rzymu - Urodzona w bogatej rzymskiej rodzinie jako Euzebia. Uciekła z domu w wieku siedemnastu lat, żeby uniknąć niechcianego małżeństwa. Osiadła na greckiej wyspie Kos, gdzie otrzymała przezwisko Xena. Zasłynęła jako pobożna diakonisa i uzdrowicielka. Umarła ok. 450 r. Wspomnienie 24 I (ortodoksi), 6 II (katolicy).

Po grecku „xena” oznacza „obcą”.

• Kwodwultedus (Quodvultdeus) - Diakon w Kartaginie i przyjaciel Augustyna z Hippony. W roku 437 został biskupem Kartaginy. Dwa lata później został wygnany przez ariańskich Wandalów. Zmarł w Neapolu w 454 r. Wspomnienie 8 I (Kartagina), 10 II (Neapol), 26 X (Kościół katolicki).

Po łacinie „quod vult deus” - „czego chciałby bóg”.

• Larysa (IV w.) - Męczennica stracona z Ałłą, Wafucjuszem i Anną.

Po grecku „larissa” - „twierdza”, imię nimfy, córki Pelazgusa i nazwa miasta.

• Latuinus - Uważany za pierwszego biskupa Seés i misjonarza wysłanego do Galii przez Klemensa I. Umarł ok. 440 r. Wspomnienie 20 VI.

Po łacinie „latus” - „szeroki”.

• Lea - Rzymska matrona, dobrodziejka i duchowa uczennica Hieronima ze Strydonu. Umarła w Rzymie ok. 384 r. Wspomnienie 22 III.

Imię być nawiązujące być może do słowa „leah” - po akadyjsku „władca” lub po hebrajsku „zmęczona”.

• Lelia - Dziewica z V w. Jedna z najwcześniejszych świętych irlandzkich związana z miastami Limerick i Kerry. Wspomnienie 11 VIII (irlandzcy katolicy).

Imię wiązane z greckim imieniem Eulalia

• Leoncjusz (Leontius) z Autun - Biskup Autun zmarły ok. 430 r. Wspomnienie 1 VII.

• Liberalis z Treviso (druga połowa IV w.) - Według legendy z X w. duchowny zwalczający arianizm w Italii ( miasto Trevi). Wspomnienie 27 IV.

Po łacinie „związany z wolnością”.

• Liboriusz z Le Mans (ok. 348 - 397) - Drugi biskup Le Mans w Galii. Pomocny przeciw kamieniom nerkowym i żółciowym, kolkom i gorączce. Wspomnienie 23 VII (Kościół katolicki).

Od łacińskiego „libo” - „lać”, „składać płynną ofiarę”.

• Limniusz Pustelnik (IV - V w.) - Syryjski eremita, towarzysz i uczeń Falasjusza Mnicha. Praktykował różne formy ascezy, zwłaszcza milczenie. Po przejściu pod opiekę Marona do praktyk ascetycznych dodał jeszcze życie pod gołym niebem. Później wybrał całkowitą samotność, dopóki liczba przybywających do niego nieszczęśliwych nie wzrosła tak bardzo, że zbudował dla nich pomieszczenia. Wspomnienie 6/7 III.

Od greckiego „limne” - „jezioro”.

• Lucyfer z Cagliari - Biskup Cagliari na Sardynii. Znany krytyk arianizmu. Zmarł w 370 lub 371 r. Wspomnienie 20 V (w Cagliari).

Po łacinie „lux” - „światło” i „fero” - „niosę”.

• Macedoniusz z Syrii - Pustelnik przez czterdzieści pięć lat mieszkający w skalnej wnęce na górze koło Antiochii. Był analfabetą. Czas wypełniał umartwieniami i modlitwą. Umarł w wieku dziewięćdziesięciu lat ok. 430 r. Wspomnienie 24 I, 11 II (kościoły wschodnie).

Człowiek pochodzący z Macedonii.

• Makariusz - Makary.

• Makary z Aleksandrii - Mnich i pustelnik egipski, uczeń Makarego z Egiptu. Tradycja przypisuje mu liczne cuda. Zapoczątkował ideę cenobityzmu rozwiniętą potem przez Pachomiusza Wielkiego. Umarł w 395 r. Wspomnienie 2 I (kościoły ortodoksyjne i katolicki), 1 V (Kościół koptyjski).

Po grecku „makar” i „makarios” - „błogosławiony”, „szczęśliwy”.

• Makary z Egiptu (ok. 300 - 391) - Jeden z Ojców Pustyni znany też jako Makary Starszy, Makary Wielki lub Światłość Pustyni. Pochodził z Górnego Egiptu ze wsi Shabsheer. Na życzenie rodziny ożenił się, lecz szybko owdowiał, a po śmierci rodziców rozdał odziedziczony majątek, żeby zostać ascetą i pustelnikiem. Zasłynął jako mędrzec. Według legendy pewna kobieta w ciąży wskazała Makarego jako ojca. Makary jednak nie zaprzeczył. Dopiero gdy nadszedł czas porodu, a kobieta nie mogła urodzić, zrozumiała swój błąd. Przyznała, że jej oskarżenie było fałszywe i szczęśliwie wydała na świat dziecko.

Makary utrzymywał kontakt z Antonim Wielkim, od którego przejął zasady monastycyzmu. Po śmierci zwłoki Makarego wykradli mieszkańcy Shabsheer, a nad grobem zbudowali kościół. Jednak koptyjski papież Michał V z Aleksandrii nakazał przenieść relikwie z powrotem na pustynię. Z czasem zaś powstał tam klasztor św. Makarego w Scetes. Makary jest świętym kościołów orientalnych, zwłaszcza koptyjskiego, oraz Kościoła katolickiego. Wspomnienie 15 I (katolicy), 19 I (ortodoksi), 4 IV (Koptowie).

• Makary z Jerozolimy - Biskup Jerozolimy od 312 r. Pomagał cesarzowej Helenie ustalić miejsca wydarzeń opisywanych w ewangeliach i uczestniczył w odszukaniu rzekomego krzyża Jezusa. Przeciwnik arianizmu. Umarł przed 335 r. Wspomnienie 10 III.

• Makryna Młodsza (ok. 327 - 379/380) - Córka Emelii z Cezarei, siostra Bazylego Wielkiego, Grzegorza z Nyssy i Piotra z Sebaste. Mniszka czczona przez ortodoksów i katolików. Założycielka żeńskiego zakonu bazylianek. Wspomnienie 19 VII, 1 VIII.

Łacińskie „Macer-ina” czyli „pochodząca od Macer”.

• Makryna Starsza - Mieszkanka Neocezarei Kapadockiej. Matka Bazylego Starszego, babka Bazylego Wielkiego, Grzegorza z Nyssy, Piotra z Sebaste i Makryny Młodszej. Wcześnie owdowiała. Zmarła ok. 340 r. Patronka wdów. Wspomnienie 14 I.

• Maksimus z Évreux - Legendarny biskup Évreux zabity wraz z bratem Venerandusem (lub Victorinusem) ok. 384 r. Jako święty chroni przed suszą. Wspomnienie 25 V.

• Maksimus z Jerozolimy - Biskup Jerozolimy. Umarł ok. 350 r. Wspomnienie 5 V (kościoły zachodnie), 9 V (kościoły wschodnie).

• Maksimus z Salzburga - Pierwszy biskup Salzburga znany z imienia. Zabity w 476 r.

• Maksimus z Turynu - Biskup Turynu, teolog i pisarz. Umarł między 408 i 423 r. Wspomnienie 25 VI.

• Maksymin z Trieru - Biskup Trieru, przeciwnik arianizmu. Umarł ok. 346 r. Patron zagubionych na morzu, i krzywdzonych przez krzywoprzysięstwo, chroni przed deszczami. Wspomnienie 29 V.

• Malchus syryjski - Był niewolnikiem w ręku pogan. W 359 r uciekł razem z żoną, również chrześcijanką. Ścigani schronili się w jaskini, która okazała się zamieszkana przez lwicę. Kiedy poganie weszli do wnętrza, lwica natychmiast ich zabiła. Natomiast Malchus z żoną odeszli, zabierając wielbłądy swojego dawnego pana. Wspomnienie 8 IV.

Od semickiego „melech” - „król”, „królestwo” lub „doradca”.

• Mamlacha - Perska dziewica i męczennica wspominana razem z Abiathą i Hathes.

Imię pokrewne imieniu Malchus.

• Mana z Bet-Parsaje - Perski męczennik zabity w 339 r. razem z Abrahamem i Szymonem.

• Mar Awgin - Awgin.

• Marcelin z Kartaginy - Pochodził z Toledo. Jako cesarski wysłannik uczestniczył w rozprawie sądowej między donatystami i katolikami w Kartaginie w roku 411. Donatyści, którzy od 409 r. mieli prawo publicznie praktykować swoją religię zostali oskarżeni o bezprawne przejmowanie kościołów. Sąd pod przewodnictwem biskupa Hippony Augustyna przyznał rację katolikom, a Marcelin wydał edykt nakazujący donatystom podporządkować się władzy biskupów. Dwa lata później przy okazji tłumienia antycesarskiego buntu Marcelin został uwięziony razem ze swoim bratem Aprygiuszem. Dowódca wojskowy Marinus sprzyjający donatystom kazał obu ściąć, zanim doszło do jakiegokolwiek procesu. Marcelin został uznany za męczennika i patrona polityków. Wspomnienie 6 IV.

• Marcelina (ok. 327 - 397) - Siostra Ambrożego z Mediolanu. Dziewica. Wspomnienie 17 VII.

• Marcella (325 - 410) - Córka pobożnej chrześcijanki Albiny. Po śmierci męża założyła w Rzymie wspólnotę kobiet-mniszek praktykujących ascezę i dobroczynność. Umarła po zdobyciu miasta przez Gotów. Wspomnienie 31 I (Kościół katolicki).

• Marcin z Tongres - Biskup Tongres w Brabancie. Zmarł ok. 350 r. Wspomnienie 21 VI.

Po łacinie „martinus” - „związany z Marsem”.

• Marcin z Tours (316/317 - 397) - Znany też jako Marcin Miłościwy. Żołnierz rzymski pochodzący z Panonii. Wbrew woli rodziców przyjął katechumenat, co oznaczało chęć zostania chrześcijaninem. Według legendy koło Amiens spotkał zimą półnagiego żebraka i ofiarował mu połowę swojego płaszcza. W nocy zaś przyśnił się mu Jezus w jego płaszczu chwalący Marcina przed aniołami. Chrzest przyjął w Wielkanoc 399 r. i wkrótce potem zrezygnował ze służby wojskowej. Nawrócił swoich rodziców i dzięki pomocy biskupa Poitiers Hilarego został pustelnikiem. Zasłynął jako uzdrowiciel. W 371 r. wybrano go na biskupa Tours. Wielokrotnie bronił ludzi skazanych na śmierć i nawoływał do pokoju. Patron Merowingów, dzieci, jeźdźców, żołnierzy, kapeluszników, kowali, bednarzy, krawców, młynarzy, tkaczy, podróżników, abstynentów, żebraków i więźniów oraz ludzi chorych na ospę. Wspomnienie 25 X.

• Marcjan z Kiry - Pustelnik z okolic miasta Kira (Cyrrhus/Kyrros) w Syrii. Podobno dokonywał cudów, czego przykładem może być opowieść o jadowitej żmii, która zginęła, kiedy Marcjan zrobił w powietrzu znak krzyża. Zmarł w 388 r. Wspomnienie 31 I i 15 XI (ortodoksi).

„Związany z Marsem”.

• Marek - Biskup Rzymu przez dziewięć miesięcy w 336 r. Wspomnienie 7 X.

• Maria z Egiptu (ok. 344 - ok. 421) - Mając dwanaście lat uciekła od rodziny, aby żyć jako żebraczka i prostytutka na ulicach Aleksandrii. Siedemnaście lat później powędrowała do Palestyny, chcąc zobaczyć relikwie krzyża Jezusa. W drodze świadczyła usługi seksualne pielgrzymom idącym do świętego miasta. Kiedy jednak w Jerozolimie chciała wejść do świątyni nad grobem Jezusa, nieznana siła zatrzymała ją w progu. Pomodliła się więc przed obrazem Matki Boskiej na zewnątrz świątyni. Dopiero, gdy poczuła skruchę, mogła wejść do wnętrza. Idąc za głosem Matki Boskiej przemawiającej z obrazu udała się do klasztoru Jana Chrzciciela, a potem poszła na pustynię za Jordanem. Resztę życia spędziła jako pustelniczka i ascetka pokutująca za swoje grzechy. Dokonywała cudów i miała dar jasnowidzenia. Idąc do Zosimosa przeszła podobno Jordan po powierzchni wody. Zosimos odnalazł potem jej martwe ciało leżące nad Jordanem i zaniósł tę wieść do klasztoru Jana Chrzciciela. Maria z Egiptu jest patronką aktorów, skromności rozumianej jako uwolnienie od cielesnych pokus, pomaga zwalczać demony, gorączkę i choroby skóry. Wspomnienie 1 IV (kalendarz juliański), 3 IV (kalendarz gregoriański) i w piątą niedzielę Wielkiego Postu.

• Marinus - Legenda głosi, że murarz Marinus w roku 301 zbudował kaplicę i klasztor na skale w środkowej Italii. Z czasem przekształciły się one w republikę San Marino. Umarł zimą 366 r. Został uznany za patrona San Marino, kamieniarzy i murarzy. Wspomnienie 3 IX.

• Marolus - Arcybiskup Mediolanu w latach 408 - 423. Wspomnienie 23 IV.

• Maron - Syryjski asceta i pustelnik z gór Taurus. Nauczyciel między innymi Limniusza Pustelnika. Wokół Marona ukształtowała się z czasem niewielka wspólnota znana jako Beit Maron czyli Dom Marona. Umarł ok. 410 r. Jego uczniowie i następcy utworzyli lokalny Kościół maronitów pierwotnie monofizycki i nawiązujący do monoteletyzmu. W 452 r. cesarz Marcjan ufundował dla nich Deir el-Bellaour (Klasztor z kryształu), który stał się ośrodkiem maronitów na następne stulecia. Po zniszczeniu klasztoru przez muzułmanów w X w. głowa Marona trafiła jako relikwia do Foligno w Italii. Maron jest świętym maronitów, ortodoksów i katolików. Wspomnienie 9 II.

• Marta Kapadocka - Eremitka. Kilka ostatnich lat życia spędziła u stóp kolumny, na której przebywał jej syn Szymon Słupnik. Zmarła ok. 428 r. Wspomnienie 14 IX.

• Maryna - Kira i Maryna.

Łacińskie imię Marina.

• Materiana (V/VI w.) - Walijska święta znana też jako Madrun, Madryn lub Marcelliana. Czczona na Wyspach Brytyjskich, zwłaszcza w Walii i Kornwalii, a czasem w kościołach ortodoksyjnych. Wspomnienie 9 IV.

Po łacinie „mater” - „matka”.

• Maternus z Kolonii - Misjonarz działający w Alzacji, biskup Kolonii, Tongerenu i Trewiru. Umarł ok. 328 r. Patron winorośli i orędownik pomocny przeciw gorączce oraz chorobom zakaźnym. Wspomnienie 14 IX (katolicy).

Po łacinie „matczyny”.

• Maternus z Mediolanu - Biskup Mediolanu w latach ok. 316 - 328. Podobno był towarzyszem legionistów Nabora i Feliksa. Wspomnienie 18/19 VII.

• Melania Młodsza (ok. 383 - 439) - Wnuczka Melanii Starszej urodzona w Rzymie. Melania i jej mąż Waleriusz Pinianusz po śmierci dwojga dzieci przyjęli chrześcijaństwo i postanowili żyć w celibacie. W 408 r. przenieśli się jako mnisi do Messyny na Sycylii, a dwa lata później do Afryki, gdzie zaprzyjaźnili się z Augustynem z Hippony i założyli wspólnotę zakonną. W roku 417 popłynęli do Aleksandrii i dalej do Palestyny, gdzie założyli drugi zakon. Waleriusz umarł ok. 420 r. a Melania wiele lat później w Jerozolimie. Wspomnienie 31 XII.

Od łacińskiego „mel” - „miód”.

• Melania Starsza (325 - 410) - Egipska pustelniczka. Pochodziła z bogatej rodziny w Hiszpanii. Z mężem Waleriuszem mieszkała na przedmieściach Rzymu. Kiedy jednak jej mąż i dwaj synowie umarli podczas zarazy, porzuciła światowe życie i przeniosła się do Egiptu. Umarła w Jerozolimie. Wspomnienie 8 VI.

• Melecjusz z Antiochii - Pochodzący z Armenii patriarcha Antiochii. Postać kontrowersyjna z teologicznego punktu widzenia: z jednej strony był trzykrotnie wypędzany przez arian, a z drugiej potępiany przez Atanazego z Aleksandrii jako przeciwnik ustaleń Soboru nicejskiego czyli koncepcji Trójcy Świętej. Umarł w 381 r.

• Meriasek - Bretoński święty z IV w. Wspomnienie w pierwszy piątek czerwca lub 7 VI.

• Merkurialis z Forlì - Biskup Forli w północnej Italii. Legenda mówi, że zabił smoka zamieszkującego okolice miasta. Umarł ok. 406 r. Wspomnienie 23 V.

Imię wywodzone od boga Merkurego.

• Metrofanes z Bizancjum - Bizantyjski biskup w latach 306 - 314. Po wycofaniu się z życia publicznego prowadził skromne życie ascety. Umarł w 326 r. Wspomnienie 4 VI.

Po grecku „metrophanes” - „objawienie matki”.

• Mikołaj z Myrry (III/IV w.) - Według legendy zapisanej w VI w. był biskupem Myrry w Licji. Znany z dokonywanych cudów (Mikołąj Cudotwórca w kościołach ortodoksyjnych) i dobroczynności. Jeden z najpopularniejszych świętych chrześcijańskich, który co roku w grudniu przynosi dzieciom podarunki. Patron między innymi pojednania kościołów wschodnich i zachodnich oraz jeden z patronów Rosji. W roku 1087 domniemane szczątki Mikołaja krzyżowcy przenieśli z Myrry do Bari w południowej Italii. Po Soborze watykańskim II Kościół katolicki zrewidował historyczność Mikołaja, nie znajdując dowodów jego istnienia. Jednak popularność tej postaci zdecydowała, że co prawda usunięto Mikołaja z oficjalnego kalendarza liturgicznego, ale dopuszczono jego kult. Patron aptekarzy, gorzelników i prawników. Wspomnienie 6 XII.

Imię Mikołaj cztli Nikolaos pochodzi z połączenia greckich słów „nike” -„zwycięstwo” i „laos” - „lud”.

• Milcjades - Biskup Rzymu w latach 311 - 314. Wspomnienie 11 I i 10 XII.

Po grecku Miltiades to „potomek Miltosa”, a „miltos” znaczy „czerwona ziemia”.

• Mirian III z Iberii - Gruziński władca w roku 337 nawrócony na chrześcijaństwo przez pobożną Nino. Dzięki temu Gruzja została drugą po Armenii monarchią, uznającą chrześcijaństwo za religię państwową.

• Mitre (433 - 466) - Chrześcijanin z Tesalonik mieszkający w Aix-en-Provence (Galia). Za dokonywanie cudów został oskarżony o czary i ścięty. Legenda Mitre jest kolejną wersją opowieści o świętym, który po ścięciu podniósł własną głowę i poszedł.

Słoneczny bóg Mitra to pogromca kosmicznego byka i zbawiciel świata.

• Mojżesz Apostoł Saracenów (IV w.) - Arabski biskup w Syrii na pograniczu Egiptu. Umarł ok. 389 r. Wspomnienie 7 II (kościoły ortodoksyjne).

• Mojżesz Czarny (ok. 330 - ok. 405) - Ciemnoskóry asceta z Egiptu. Jeden z Ojców Pustyni znany też jako Abba Moses, Mojżesz Rabuś, Abisyński lub Mocny. Urodził się w Egipcie i tam zasłynął jako przywódca bandytów i rabusiów. Znany był z ogromnej postury i siły. Szukając schronienia przed ścigającymi go przedstawicielami prawa trafił do Scetes i tam doznał duchowej przemiany. Poruszony postawą mnichów sam postanowił zostać jednym z nich. Pod wpływem nauk Izydora, przełożonego wspólnoty, poświęcił się medytacji. Z czasem przeniósł się na Zachodnią Pustynię i sam został przełożonym wspólnoty mnichów. Zginął razem z siedmioma innymi ascetami podczas najazdu koczowników; nie chciał z nimi walczyć, lecz przyjął ich z błogosławieństwem. Patron Afryki i działania bez przemocy. Czczony przede wszystkim w Kościele koptyjskim i etiopskim. Wspomnienie 1 VII (kościoły wschodnie) i 28 VIII (kościoły zachodnie).

• Monika z Hippony (331 - 387) - Matka Augustyna z Hippony, żona poganina Patriciusa. Zwalczała manichejskie poglądy syna. Czczona przez większość odłamów chrześcijaństwa. Patronka trudnych małżeństw i nawróceń w rodzinie, pomocna w wychowaniu nieposłusznych dzieci. Wspominana w różnych kościołach między innymi 4 V i 27 VIII.

Po grecku „monos” - „pojedynczy”, po łacinie „monica” - „jedynaczka”.

• Nana z Iberii (292 - 361) - Królowa Iberii i druga żona Miriana III cudownie uzdrowiona przez Nino. Wspominana w Kościele gruzińskim.

• Narnus - Pierwszy biskup Bergamo (Italia). Umarł w 345 r. Wspomnienie 27 VIII.

Od rzeki Nar, dopływu Tybru.

• Naukracjusz (IV w.) - Pustelnik i asceta. Brat Bazylego Wielkiego i Grzegorza z Nazjanzu.

Złożenie greckich słów „nau” i „kratis” rozumiane jako „żeglarska władza”.

• Nektariusz z Konstantynopola - Świecki chrześcijanin wybrany na arcybiskupa (rządził w latach 381 - 397) przez lud i cesarza Teodozjusza. Wspomnienie 11 X (ortodoksi).

Od greckiego „nektar” - „napój bogów”.

• Nicetas (Niketas) z Remezjany - Biskup miasta Remezjana (późniejsza Bela Palanka w Serbii) i pisarz. Zmarł po 414 r. Wspomnienie 7 I i 22 VI.

Nicetas lub Niketas pochodzi od greckiego słowa „nike” czyli „zwycięstwo”.

• Nifon z Cypru (IV w.) - Pochodził z Paflagonii. Początkowo prowadził lekkomyślne życie, lecz z czasem zrozumiał swój błąd i został mnichem praktykującym surową ascezę, potem biskupem Cypru. Zgodnie z legendą zyskał podobno zdolność widzenia rzeczy niewidzialnych. Obserwował na przykład dusze opuszczające ciała w momencie śmierci, demony zatrzymujące dusze z powodu ich grzechów i radość diabłów ciągnących dusze do piekła. Wspomnienie między innymi 23 XII (Ruś).

Przydomek utworzony od greckiego „niphas” - „zawierucha”, „zamieć śnieżna”.

• Nikaret (V w.) - Uczennica Jana Chryzostoma. Pochodziła z Nikomedii. W Konstantynopolu studiowała teologię oraz zajmowała się pomocą i leczeniem biednych. Wspomnienie 27 XII.

Od greckiego „nike” - „zwycięstwo”.

• Nikazjusz z Dijon (IV w.) - Biskup Die (późniejsze Dijon) w Galii. Uczestnik Soboru w Nicei w 325 r.

• Nikazjusz (Nikazy) z Rheims - Biskup Rheims i fundator pierwszej katedry w tym mieście. Umarł lub został ścięty przez Wandalów ok. 407, choć niektórzy sądzą, że stało się to dopiero w 451 r. podczas najazdu Hunów. Patron pomocny w leczeniu ospy, ponieważ sam przeżył zarażenie. Wspomnienie 14 XII.

• Niketas (Nicetas) Got - Gocki wódz znad Dunaju. Ochrzczony przez biskupa Teofila. Sprzeciwił się prześladowaniu chrześcijan wśród Gotów, za co został poddany torturom i spalony ok. 372 r. Przyjaciel pochował go w Cylicji, w XII w. relikwie świętego przeniesiono do Konstantynopola, potem do serbskiego monasteru Wysokie Deczany. Patron dzieci chorych na padaczkę i opiekun ptaków pływających. Wspomnienie 15 IX.

Od greckiego „nike” - „zwycięstwo”.

• Nil (Nilus) z Synaju - Nil Starszy. Uczeń Jana Chryzostoma przez niektórych utożsamiany z Nilem z Ancyry. Jako żołnierz służył na dworze cesarskim w Konstantynopolu. Był żonaty i miał dwóch synów, lecz według hagiograficznej legendy porzucił rodzinę, żeby zostać mnichem na górze Synaj (na półwyspie Synaj). Pozostawił ważne teksty ascetyczne i teologiczne, głównie w postaci listów. Jednym z ciekawszych tekstów Nila jest proroctwo, według którego w połowie XX wieku zmysłowość zdominuje człowieka, zapanują bezwstyd i rozwiązłość, nie można będzie odróżnić płci po ubraniu, nauka przeciwna chrześcijaństwu opanuje świat, ponieważ będzie to czas Antychrysta. Umarł ok 430 r. Wspomnienie 12 XI.

Po grecku „neilos” - „rzeka”.

• Ninian (ok. 360 - ok. 432 ) - Apostoł Szkocji. Wspomnienie 16 IX.

• Nonna z Nazjanzu (ok. 280 - 374) - Żona Grzegorza z Nazjanzu Starszego. Wspomnienie 5 VIII.

Po łacinie „dziewiąta”.

• Odran (V w.) - Uczeń Patryka, apostoła Irlandii.

• Ojcowie Kapadoccy - Bazyli Wielki, Grzegorz z Nazjanzu i Grzegorz z Nysy.

• Olimpia (ok. 366 - 408) - Żona prefekta Konstantynopola, po jego śmierci fundatorka instytucji religijnych i mniszka. Za popieranie Jana Chryzostoma wygnana przez cesarzową Eudoksję. Umarła w Nikomedii. Wspomnienie 25 VII.

Imię związane z górą Olimp.

• Oliwia (Oliva) z Anagni - dziewica i pustelnica zmarła w V lub VI w. Wspomnienie 3 VI.

• Optat (IV w.) - Biskup Milevis w Numidii. Znany przeciwnik donatystów. Uściślił rozróżnienie między schizmatykami, którzy zerwali jedność z Kościołem, lecz zachowali właściwą doktrynę i heretykami, którzy wyznają błędną doktrynę. Wspomnienie 4 VI.

Po łacinie „optatus” - „pożądany”.

• Pachomiusz Wielki (ok. 292 - ok. 345) - Jeden z Ojców Pustyni. Urodził się w pogańskiej rodzinie w egipskich Tebach. Mając dwadzieścia jeden lat został przymusowo wcielony do rzymskiej armii. Płynąc z rekrutami w dół Nilu po raz pierwszy spotkał chrześcijan, którzy zaopatrywali wojsko w żywność. Zrobili na nim ogromne wrażenie i postanowił bliżej poznać ich wiarę. Po zwolnieniu z armii (podobno nie zdążył nawet wziąć udziału w walkach) Pachomiusz przeszedł na chrześcijaństwo w roku 314. Postanowił zostać ascetą i pustelnikiem, wzorując się na Antonim Wielkim. Po kilku latach umartwień i modłów usłyszał głos, który nakazał mu zbudować małe domki dla eremitów żyjących samotnie, ale niedaleko od siebie. Podobną ideę realizował już wcześniej asceta Makary z Aleksandrii, lecz to Pachomiusz potrafił ją rozpropagować. Tak więc w latach 318-323 zbudował pierwszą laurę w Tabennisi, gdzie wkrótce zamieszkało ponad stu eremitów. Tak pojawił się cenobityzm - szczególna forma życia mniszego pośrednia między całkowitym pustelnictwem, oznaczającym pełną samotność, oraz życie we wspólnocie klasztornej podporządkowanej jednolitym regułom. Pachomiusz sformułował pierwszą chrześcijańską regułę zakonną zakładającą posłuszeństwo przełożonemu, a zarazem dającą mnichom dużą swobodę. W następnych latach Pachomiusz założył drugą laurę w Pabau (Faou), gdzie spędzał większość czasu. Patron eremitów czczony przez wszystkie odłamy chrześcijaństwa. Wspomnienie 9 V.

Od greckiego „pachumos” - „człowiek boży”.

• Pacjan (Pacianus, ok. 310 - ok. 391) - Biskup Barcelony od 365 r. Teolog i pisarz. Przeciwnik nowacjan. Wspomnienie 9 III.

Imię związane z łacińskim „pax” - „pokój”.

• Pafnucy (Paphnutius) z Teb - Uczeń Antoniego Wielkiego. Asceta, pustelnik, który odnalazł Onufrego i biskup Tebaidy w początkach IV w. Uczestniczył w Soborze nicejskim w 325 r. Podczas prześladowań został pozbawiony prawego oka i miał zgruchotane lewe kolano. Zwolennik celibatu. Wspomnienie 19 IV, 11 IX.

Imię egipskie związane z koptyjskim określeniem „paphnuti” - „człowiek boży”. ,

• Paisjusz Wielki - Pishoy.

• Pambo - Jeden z Ojców Pustyni ze Scetes w Egipcie. W młodości zapytał swojego nauczyciela Antoniego Wielkiego, jak żyć dobrze i usłyszał, że to oznacza całkowite zaniedbanie siebie, panowanie nad sercem i umysłem oraz poszukiwanie wyłącznie Boga we wszystkich rzeczach. Pambo utrzymywał kontakt z kilkoma wybitnymi teologami, na przykład z Pishoyem. Umarł ok. 375 r. w obecności Melanii Starszej. Wspomnienie 18 VII.

• Pammachiusz (ok. 340 - ok. 410) - Rzymski senator. Ożenił się z Pauliną, drugą córką Pauli Rzymianki, znanej ascetyczki. Przyjaźnił się z Hieronimem ze Strydonu i utrzymywał kontakty z Augustynem z Hippony oraz Paulinem z Noli. Po śmierci żony sam stał się ascetą, swój majątek przeznaczył na cele dobroczynne. Wspomnienie 30 VIII.

Greckie imię oznaczające „walczący ze wszystkimi”.

• Paschazy - Wspominany z Arkadiuszem Afrykańskim, Probusem i Eutychianem.

Zlatynizowane imię pochodzące od hebrajskiegoo „pascha” czyli „pasterz”.

• Paula Rzymianka (Kornelia Paula Asinia, 347 - 404) - Wdowa. Uczennica i współpracownica Hieronima ze Strydonu. Po śmierci córki Blezylii wyjechała z Rzymu z drugą córką Eustochią. Po podróżach po Ziemi Świętej i Egipcie osiadła w Betlejem, gdzie z Hieronimem założyła dwa klasztory żeński i męski. Została pochowana w Nazarecie. Patronka wdów. Wspomnienie 26 I.

• Paulin z Antiochii - Patriarcha Antiochii Syryjskiej. Udzielił święceń Hieronimowi ze Strydonu i towarzyszył mu w podróży do Rzymu, gdzie zatrzymali się w domu Pauli Rzymianki. Zmarł w 388 r.

• Paulin z Noli (ok. 353 - 431) - Znany też jako Paulin Miłościwy. Urodził się w Galii w Bordeaux w bogatej senatorskiej rodzinie. Studiował prawo. W Neapolu wspierał chrześcijan i sanktuarium św. Feliksa. W końcu sam przeszedł na chrześcijaństwo i został biskupem Noli. Wspomnienie 5 II (kościoły ortodoksyjne), 22 VI (Kościół katolicki).

• Paulin (Paulinus) z Trieru - Biskup Trieru. Za sprzeciw wobec arianizmu został wygnany w roku 353. Umarł we Frygii pięć lat później. W roku 395 jego szczątki sprowadzono do Trieru. Wspomnienie 31 VIII.

• Paweł Męczennik - Zginął razem ze swoim bratem Janem w Rzymie w roku 362.

• Paweł Prostak - Jeden z Ojców Pustyni, uczeń Antoniego Wielkiego. Był egipskim rolnikiem, który odszedł na pustynię wieku sześćdziesięciu lat, kiedy odkrył, że jego młoda, piękna żona ma romans. Resztę życia spędził poszcząc i modląc się. Umarł ok. 339 r. Wspomnienie 7 III.

• Paweł z Tammah - Egipski święty czczony w Kościele koptyjskim. Przyjaciel Pishoya. Pustelnik z góry Ansena, gdzie umarł w 415 r. W roku 841 jego szczątki przewieziono Nilem do Klasztoru św. Pishoya w Scetes. Wspomnienie 7 X.

• Paweł I z Konstantynopola - W latach 337 - 351 szósty patriarcha Konstantynopola. Z powodu sporu z arianami cesarz Konstans odwoływał go i przywracał na patriarszy tron. Patriarcha został uduszony w Kapadocji podczas trzeciego wygnania. Jego szczątki przeniesiono jako relikwie do Ancyry (Ankary), w roku 381 cesarz Teodozjusz zabrał je do Konstantynopola. Stamtąd zrabowali je krzyżowcy i w roku 1226 przewieźli do Kościoła św. Wawrzyńca w Wenecji. Wspomnienie 7 VI.

• Pelagia Pokutnica z Jerozolimy (V w.) - Kobieta nieznana z imienia. lecz tradycyjnie nazywana Pelagią, wymieniana przez Jana Chryzostoma jako przykład nawrócenia. Wspominana razem z wcześniejszą Pelagią z Antiochii 21 X (ortodoksi).

• Petroniusz - Biskup Bolonii i budowniczy Kościoła św. Stefana. Umarł ok. 450 r. Jego relikwie zostały odkryte w roku 1141, co wpłynęło na upowszechnienie fantastycznego życiorysu świętego. Zasłynął jako budowniczy i rekonstruktor świątyń zniszczonych przez Gotów. Krótko potem powstała bolońska Bazylika św. Petroniusza. Wspomnienie 4 X (Kościół katolicki).

Greckie imię oznaczające „twardy jak skała”.

• Pierius - Duchowny związany z katechetyczną szkołą w Aleksandrii. Umarł w Rzymie po 309 r. Wspomnienie 4 XI.

• Pijimi (IV w.) - Egipcjanin z miejscowości Feesha. Kiedy Pijimi miał dwanaście lat, ujrzał anioła, który nakazał mu zostać mnichem. Pijimi udał się do Scetes, gdzie pozostał przez dwadzieścia cztery lata, dopóki nie wymarli wszyscy pustelnicy. Wtedy Pijimi odszedł na pustynię. Według koptyjskich źródeł pościł tak bardzo, że skóra przylegała do kości. Pod koniec życia wrócił do Feesha, żeby samotnie żyć w niewielkiej celi. Wspomnienie 21 XII (Kościół koptyjski).

• Pimen Wielki (ok. 340 - ok. 450) - Egipski mnich i pustelnik. Jeden z Ojców Pustyni. Wspomnienie 9 IX (kościoły wschodnie).

Od greckiego „poimen” - „pasterz”.

• Piotr Chryzolog (ok. 380 - 450) - Urodził się w mieście Imola w Italii. Biskup Korneliusz wychował go stanu duchownego, ok. 433 r. został wskazany przez Sykstusa III jako nowy biskup Rawenny. Słynny mówca. Na Soborze chalcedońskim wystąpił przeciw Eutychesowi. Wspomnienie 30 VII (Kościół katolicki).

• Piotr Pustelnik z Galacji (początek V w.) - Wędrowny asceta, który w końcu osiadł koło Antiochii. Wspomnienie 1 II (kościoły wschodnie).

• Piotr z Sebaste (ok. 345 - 391/392) - Syn Bazylego Starszego i Emelii, brat Bazylego Wielkiego, Grzegorza z Nyssy i Makryny Młodszej. Biskup Sebaste w Kapadocji. Wspomnienie 9 I.

• Pishoy (320 - 417) - Egipski pustelnik Paisjusz Wielki zwany też Gwiazdą Pustyni. Jego matka miała wizję anioła, który zażądał, aby zdecydowała, które z jej dzieci chce poświęcić Bogu; wskazała na najmłodszego Pishoya. Został ascetą i uczniem Pambo w Scetes. Odwiedzał Efrema Syryjczyka. Koptowie wierzą, że w cudowny sposób spotykał się z Jezusem. Po najeździe Berberów w 407-408 r. Pishoy przeniósł się na górę Ansena, gdzie założył nowy klasztor. W roku 841 na polecenie aleksandryjskiego papieża Józefa I szczątki Pishoya zostały przewiezione Nilem do Klasztoru św. Pishoya w Scetes. Wspomnienie 15 VII.

• Pojmen - Pimen Wielki.

• Porfiriusz z Gazy (ok. 347 - 420) - Biskup Gazy od roku 395. Tuż po jego przyjeździe do miasta okolicę dotknęła susza, którą według mieszkańców wywołał Porfiriusz, obrażając boga Marnasa, miejscowe wcielenie Zeusa i Dagona. Wybuchły antychrześcijańskie zamieszki, na które Porfiriusz zareagował, prosząc władze z Konstantynopola o likwidację pogańskich świątyń. Przysłany oddział żołnierzy zamknął część świątyń. Ocalała jednak najważniejsza zwana Marneionem, ponieważ wyznawcy zapłacili za jej oszczędzenie. Ludność Gazy nadal trwała przy tradycyjnych wierzeniach. W tej sytuacji Porfiriusz udał się osobiście do Konstantynopola razem z biskupem Cezarei Nadmorskiej, żeby prosić o zburzenie pogańskich przybytków. Na rozkaz cesarzowej Eudoksji wojsko przemocą złamało opór ludności, potem zburzyło i podpaliło wszystkie niechrześcijańskie świątynie w Gazie. Marneion płonął kilka dni, kamienie pozostałe po pożarze posłużyły do wybrukowania ulic, żeby ostatecznie poniżyć pogan. Żołnierze brutalnie splądrowali domy, niszcząc kultowe posągi, zabierając święte księgi i rabując. Na miejscu Marneionu powstała świątynia chrześcijańska nazwana Eudoxianą (407 r.). Wspomnienie Porfiriusza 26 II.

Po grecku „porfiorios” - „purpura”.

• Posydiusz z Kalamy - Uczeń Augustyna z Hippony. Biskup Kalamy w Numidii (Północna Afryka) wygnany przez zwolenników arianizmu. Zmarł po 437 r. Wspomnienie 16 V.

Łacińskie imię Possisdius od „possideo” - „posiadam”.

• Probus - Wspominany z Arkadiuszem Afrykańskim, Paschazym i Eutychianem.

Po łacinie „prawy”, „szlachetny”.

• Projektus - Męczennik ścięty przez arian w Casale Monferrato. Wspominany razem z biskupem Ewazjuszem 1 IX i 1 XII.

Łacińskie „proiectus” - „wystający”, „wyróżniający się”.

• Proklus z Konstantynopola - Arcybiskup zmarły w 446 lub 447 r. Wspomnienie 20 XI (kościoły ortodoksyjne).

• Prokulus - Biskup Werony. Przeżył prześladowania Dioklecjana. Umarł ok. 320 r. Wspomnienie 9 XII.

• Publiusz (II w.) - Uznawany za ucznia Pawła z Tarsu oraz pierwszego biskupa Malty z siedzibą w Mdinie. Wspomnienie 21 I (katolicy), 13 III (kościoły ortodoksyjne).

Łacińskie „publicus” znaczy „publiczny”.

• Pulcheria (399 - 453) - Córka cesarskiej pary Arkadiusza i Eudoksji. Złożyła śluby czystości i do końca życia pozostała dziewicą. Od 414 r. rządziła Cesarstwem Bizantyjskim jako regentka w imieniu swojego brata Teodozjusza II i razem z nim usunęła z bizantyjskich urzędów wszystkich niechrześcijan, montanistów (415 r.) i nestorian (429 r.). Nakłoniła brata do wojny z Persją, ponieważ chrześcijaństwo było zakazane na terytorium Persji. Była też inicjatorką wypędzenia Żydów z Konstantynopola i zburzenia synagog. W roku 450 wyszła za mąż za generała Marcjana (zachowując jednak celibat) i ogłosiła, że jej zmarły brat rzekomo wyznaczył Marcjana na następnego cesarza. W ten sposób przejęła władzę. Jednym z pierwszych posunięć nowej cesarskiej pary był rozkaz stracenia Chrysafiusa, politycznego przeciwnika Pulcherii. Zainicjowała Sobór chalcedoński (451 r.). W testamencie swój majątek przekazała ubogim. Cyryl I z Aleksandrii napisał, że Pulcheria zasługuje na szczególne poważanie, ponieważ nie popełniła żadnego ciężkiego grzechu, chociaż była na szczytach władzy. Według lokalnej tradycji założyła monaster Efigmenu na górze Athos. Wspomnienie 10 IX.

Po łacinie „pulcher” oznacza „piękny”.

• Pusai - Duchowny zabity podczas perskich prześladowań w 344-345 r. razem z Szymonem bar Sabba i Chusdazatem. Wspomnienie w piątek po Wielkanocy (Kościół syryjski, Kościół malabarski), 17 IV (kościoły ortodoksyjne), 21 IV (Kościół katolicki), 30 IV (Kościoły melchickie).

• Quiteria (V w.) - Dziewica męczennica, o której nie wiadomo nic oprócz jej imienia. Patronka chroniąca rzekomo przed wirusowym zapaleniem opon mózgowych. Wspomnienie 22 V (ortodoksi i katolicy).

• Quodvultdeus - Kwodwultdeus.

• Rasyfus i Ravennus (V w.) - Chrześcijanie z Brytanii. Po najeździe Anglosasów uciekli do Galii, gdzie ponieśli męczeńską śmierć z ręki ariańskich Gotów. Wspomnienie 23 VII.

• Reginos - Grecki biskup miasta Skopelos. Ścięty w 362 r. Wspomnienie 25 II.

Męska forma imienia Regina.

• Regulus - Legendarny duchowny i święty, który przywiózł do Szkocji rzekome kości Andrzeja Apostoła. Umarł podobno w 345 r. Wspomnienie 17 X (w Brewiarzu z Aberdeen).

Po łacinie „królewicz” lub „książę”.

• Renatus (V w.) - Postać uformowana na bazie opowieści o różnych świętych działających w Italii i Galii. Wspomnienie 6 X i 12 XI.

Po łacinie „odrodzony”.

• Roman z Blaye (koniec IV w.) - Ksiądz z Gironde (Galia). Według przekazu Grzegorza z Tours Roman został pochowany przez Marcina z Tours. Wspomnienie 24 XI.

• Romediusz (IV w.) - Urodzony w szlachetnej rodzinie w Tyrolu, lecz porzucił życie dworskie dla samotności w jaskini w Val di Non (Nonstal). Legenda głosi, że pewnego razu zapragnął odwiedzić swojego przyjaciela Wigiliusza, biskupa Trento. Niestety w czasie podróży niedźwiedź zabił mu konia, ale niezrażony Romediusz dosiadł niedźwiedzia i na nim pojechał do Trento. Wspomnienie 15 I.

• Saba Got - Stracony na terytorium Gotów przez utopienie w rzece Buzău (późniejsza Rumunia) w roku 372. Wspomnienie 12 IV (kościoły zachodnie), 15 IV (kościoły wschodnie).

• Saizana - Seazana z Aksum.

• Saloniusz (pierwsza połowa V w.) - Biskup Genewy i pisarz. Wspomnienie 28 IX.

Od łacińskiego „sal” - „sól”.

• Sapor z Bet-Nicator - Szapur z Bet-Nicator.

• Sara z pustyni (V w.) - Egipska ascetka i pustelnica ze Scete. Wspomnienie 13 VII.

• Satyr z Mediolanu - Brat Ambrożego z Mediolanu. Pochodził z Trieru (Niemcy). Umarł w Mediolanie w 376 r. Wspomnienie 17 IX.

Od bożka Satyra, lubieżnego towarzysza Bachusa.

• Sawin - cypryjski biskup pochodzący z Azji Mniejszej. Zmarł jako starzec w V w. Wspomnienie 25 V (kościoły ortodoksyjne).

Imię nawiązujące do imienia Sabin lub Sawa, Saba.

• Seazana z Aksum (pierwsza połowa IV w.) - Brat Azany króla Aksum. Wsławił się stłumieniem antyaksumskiego powstania ludu Bedża i przesiedleniem pokonanych buntowników do prowincji Begemder. Wspominany razem z Ezaną 1 X (Kościół etiopski).

• Serwacy (Servatius, IV w) - biskup Tongeren w Niderlandach. Przeciwnik arianizmu. Zmarł w Maastricht w roku 380. Wspomnienie 13 V.

Od łacińskiego „servatus” - „ocalony”.

• Sewerus z Neapolu - Według tradycji dwunasty biskup Neapolu w latach 363-409. Przyjaciel Ambrożego. Uważa się, że sprowadził do Neapolu ciało Januarego. Wspomnienie 29 IV.

• Seweryn z Kolonii - Na poły legendarny trzeci biskup Kolonii. Umarł ok. 403 r. Patron pomocny przeciwko nieprzewidywalnym nieszczęściom i suszy. Wspomnienie 23 X.

• Spirydon z Trimythous (ok. 270 - 348) - Grek z Cypru. Po śmierci żony on i jego córka wstąpili do klasztorów. Spirydon został biskupem. Nawracał greckich myślicieli, wyjaśniając Trójcę Świętą przez porównanie do dzbana, który powstaje z połączenia gliny, wody i ognia. Patron garncarzy, Korfu i Pireusu. Umarł w 348 r. Wspomnienie 12 XII (ortodoksi), 14 XII (katolicy).

Od łacińskiego „spiritus” - „duch”.

• Stratonik - Męczennik stracony razem z Ermilem.

Z greckiego „stratos” - „obóz wojskowy” i „nike” - „zwycięstwo”.

• Sylwester I - Biskup Rzymu w latach 314-335. Wspomnienie 31 XII (katolicy), 2 I (ortodoksi).

Po łacinie „silvestris” - „leśny”.

• Symplicjan - Biskup Mediolanu w latach 397-400/401. Wspomnienie 14 VIII.

Po łacinie „simplicitas” - „prostota”.

• Syrus z Genui - Biskup Genui zmarły ok. 381 r. Podobno dokonywał cudów, ożywiając na przykład martwe ptaki. 29 VI, 7 VII.

• Szapur z Bet-Nicator - Biskup miasta Bet-Nicator. Wraz z czterema towarzyszami został postawiony przed sądem za zwalczanie zoroastryzmu, który w Persji był religią państwową. Zginął w 339 r. Wspomnienie 20 XI.

• Szenute z Atripe - Urodził się w Egipcie w chłopskiej rodzinie w połowie IV w. Archimandryta (opat) klasztoru Deir el-Abiad w Egipcie i założyciel kilku innych klasztorów. Jeden z twórców idei cenobityzmu. Umarł ok. 406 r. Wspomnienie 16 III (Koptowie).

• Szymon (Symeon) bar Sabba - Biskup Seleucji-Ktezyfontu. Oskarżony o prowadzenie korespondencji z rzymskim cesarzem, stracony razem z Pusaiem i Chusdazatem podczas perskich prześladowań w 344-345 r. Wspomnienie w piątek po Wielkanocy (Kościół malabarski), 14 IV (Kościół syryjski), 17 IV (kościoły ortodoksyjne), 21 IV (Kościół katolicki), 30 IV (Kościoły melchickie).

• Szymon Słupnik Starszy (Symeon Stylita, ok. 390 - 459) - Asceta, syn Marty Kapadockiej. Urodził się w wielodzietnej rodzinie pasterza w Sis (Kozan) koło Antiochii Syryjskiej. Jako trzynastolatek został pustelnikiem i ascetą. W Telanissas (Dair Sem’an) krępował ciało sznurem z kolcami, na jakiś czas kazał zamknąć się w cysternie na wodę, mieszkał w jaskini tak małej, że nie mógł rozprostować nóg, przykuwał się łańcuchem do głazu. Wreszcie w roku 423 w pobliżu Antiochii zbudował kamienną kolumnę wysokości 3 m., z czasem podwyższoną do 18 m., na której umieścił platformę o powierzchni ok. 4 m². Spędził na niej trzydzieści sześć lat. Kiedy w krótkim czasie cała rodzina Szymona wymarła, Szymon sprzedał cały majątek, a pieniądze rozdał. Po śmierci został pochowany podczas uroczystej ceremonii z udziałem patriarchy Antiochii i sześciu biskupów, na miejscu słupa powstała świątynia (zburzona przez Arabów w XVII w) Znalazł wielu naśladowców. Wspomnienie 5 I a potem 14 IX.

• Szymon z Bet-Parsaje - Stracony razem z Abrahamem z Bet-Paraje i Maną z Bet-Parsaje.

• Taisa (Taida) Egipska (V w.) - Według legendy młoda kobieta roztrwoniła majątek odziedziczony po rodzicach i zaczęła prowadzić rozwiązłe życie kurtyzany. Na szczęście mnich Pafnucy przekonał ją, że kroczy złą drogą. Pod jego wpływem Taisa odbyła krótką lecz szczerą pokutę przez trzy lata zamknięta w ciasnej celi (jeden z wczesnych przykładów rekluzji). Umarła pogodzona z Bogiem. Wspomnienie 8 X.

Przekształcone przez Greków egipskie imię Thaisis nawiązujące do bogini Izydy (Isis).

• Taisa Mniszka (początek V w.) - Zwana też Taisą z Egiptu i dlatego mylona z Taisą Egipską. Ascetka i pustelnica. Wspomnienie 23 V.

• Talasjusz z Syrii (V w.) - Asceta i pustelnik przez około czterdzieści lat żyjący samotnie w pobliżu wioski Targala. Z czasem wokół jego pustelni wyrosły domki innych ascetów, tworząc razem cenobium. Wspomnienie 22 II (kościoły wschodnie).

Od greckiego „thalassa” - „morze”.

• Taleleusz z Gabali (pierwsza połowa V w.) - Grecki pustelnik żyjący na wzgórzu koło miasta Gabala w Syrii. Według opisów Teodoreta z Cypru toczył zaciekłe boje z demonami, które zagnieździły się tam, ponieważ wzgórze było wcześniej miejscem pogańskiego kultu. Wspomnienie 27 II (data przypadkowa bez związku z życiem pustelnika).

• Tauryn (Taurinus) - Zgodnie z legendą pierwszy biskup Évreux (północna Galia) i męczennik zabity ok. 410 r. Wspomnienie 11 VIII (Kościół katolicki).

Od greckiego „tauros” - „byk”.

• Telemach (IV/V w.) - Mnich przybyły do Rzymu ze wschodu. Próbował przerwać walkę gladiatorów na arenie, za co tłum widzów zabił go kamieniami. Wspomnienie 1 I.

Po grecku „telemachos” - „walczący daleko”.

• Teodor z Egiptu (ok. 314 - 368) - Egipski pustelnik, uczeń Pachomiusza. Wspomnienie 7 I.

• Teodoret z Antiochii - Greckojęzyczny syryjski duchowny. Wbrew zakazowi wydanemu przez Juliana Apostatę publicznie odprawiał chrześcijańską liturgię, za co został aresztowany w 362 r. Oskarżono go o zniszczenie posągów rzymskich bogów i ścięto. Wspomnienie 22 i 23 X

• Teodotus z Ancyry (pierwsza połowa V w.) - Biskup, przeciwnik nestorian.

• Teofil z Aleksandrii - Koptyjski papież w latach 384-412. Według relacji Rufina w roku 391 chrześcijanie odkryli tajną pogańską świątynię w Aleksandrii i ją sprofanowali. Wybuchły wtedy uliczne walki, które zakończył Teofil, rozkazując zburzyć świątynię. Wspomnienie 28 X (Koptowie).

• Teozebia Diakonisa - Wpływowa postać wśród chrześcijan w Nyssie, o której jednak nie ma dokładniejszych informacji. Zmarła ok. 381 r. Wspominana przez kościoły ortodoksyjne 10 I.

Po grecku „theos” - „Bóg” i „eusebeia” - „pobożna”.

• Tychon - Biskup miasta Amathus na Cyprze. Zwalczał religie przedchrześcijańskie, zwłaszcza kult Afrodyty, patronki wyspy. Otaczany kultem przez ortodoksów i katolików. Uznawany za patrona producentów wina. Wspomnienie 16 VI.

Od greckiego „tich” - „pomyślny los”.

• Tymoteusz i z Aleksandrii - Koptyjski papież w latach 381-384. Wspomnienie 20 VII (Koptowie).

Za świętego jest też uznawany inny koptyjski papież o tym samym imieniu: Tymoteusz II (zmarły w 477 r., wspominany 13 VIII),- Teotimos - Z pochodzenia Scyt. Pisarz, przyjaciel Jana Chryzostoma. Na przełomie IV i V w. biskup Tomi (rumuńska Constanca) nad Morzem Czarnym. Wspomnienie 20 IV (katolicy), 4 IX (ortodoksi).

• Urban z Langres - Biskup Langres (Galia) w latach 374 - ok. 390. Zgodnie z legendą tuż po wyborze na biskupa wybuchły zamieszki i Urban musiał ukryć się w winnicy. Patron winnic i winiarzy, ogrodników, ludzi pracujących z miedzią, pomocny przeciw przymrozkom, burzom, chorobom liści, alkoholizmowi i omdleniom. Wspomnienie 23 I (w Langres), 2 IV (Kościół katolicki).

• Ursycynus z Brescii - Biskup zmarły w 347 r. Wspomnienie 1 XII.

• Urszula z Kolonii - Według legendy spisanej przez kolońskiego arcybiskupa Gerona w roku 975 była córką króla Brytów żyjącą na przełomie III i IV w. Jako chrześcijanka ślubowała wieczne dziewictwo, lecz miała być poślubiona przez pogańskiego księcia. Wtedy uprosiła ojca, żeby wcześniej pozwolił jej odbyć pielgrzymkę do Rzymu w towarzystwie dziesięciu dwórek. Geron napisał, że w drodze powrotnej wiatrz zepchnął ich statek do ujścia Renu, gdzie trafiły w ręce Hunów i wszystkie zostały zamordowane łącznie z Kordulą, która początkowo uciekła. W późniejszej tradycji jedenaście dziewic urosło do jedenastu tysięcy, a wódz Hunów Attyla odstąpił od oblężenia Kolonii, kiedy ujrzał duchy dziewic wędrujące do nieba. Na miejscu męczeństwa powstał potem cmentarz i kościół. Urszula została uznana za patronkę nauczycielek, ponieważ dziesięć towarzyszących jej dwórek nawróciła na chrześcijaństwo. Wspomnienie 21 X.

Ursula to zdrobnienie łacińskiego słowa „ursa” - „niedźwiedzica”.

• Usthazades - Chusdazat.

• Viviana - Bibiana.

• Vlasis - Błażej.

• Wadim - Archimandryta w perskim mieście Betlapet. Uwięziony i ścięty w 376 r. Wspomnienie 22 IV (Cerkiew rosyjska).

• Wafucjusz (IV w.) - Męczennik stracony razem z Ałłą, Anną i Larysą. Wspomnienie 26 III.

• Waradat (IV - V w.) - Syryjski pustelnik z okolic Antiochii praktykujący ascezę w celi tak małej, że musiał być stale zwinięty w pozycji embrionalnej. Później doskonalił się duchowo, stojąc godzinami z rękami uniesionymi do góry.

• Weneriusz z Mediolanu - Arcybiskup w latach 400/401-408. Wspomnienie 4 V.

Imię nawiązuje do rzymskiej bogini miłości Wenery.

• Wiator z Bergamo - Drugi biskup miasta w latach 343-370. Wspomnienie 15 I.

Po łacinie „viator” - „wędrowiec”.

• Wiator z Lyonu - Lektor nauczyciel religii w Lyonie. W roku 381 wyjechał do Egiptu razem z Justusem z Lyonu, który chciał zostać pustelnikiem. Do śmierci mieszkali w Scetes. Wiator umarł w roku 389 kilka tygodni po śmierci Justusa. Relikwie Wiatora przewieziono potem do Lyonu i umieszczono w kościele Machabejczyków. Wspomnienie 21 X.

• Wiktrycjusz z Rouen (ok. 330 - ok. 407) - Syn rzymskiego legionisty i żołnierz, lecz po przejściu na chrześcijaństwo zrezygnował ze służby wojskowej. Uniknął śmierci za odmowę służby i został misjonarzem wśród germańskich plemion w Niderlandach, potem biskupem Rouen. Wspomnienie 7 VIII (katolicy).

Imię utworzone od łacińskiego słowa „victrix” jako epitetu rzymskiej bogini zwycięstwa Wiktorii.

• Wincenty z Lérins - Galijski mnich i pisarz. Zmarł ok. 445 r. Wspomnienie 24 V.

• Waleriusz (IV/V w.) - Mąż Melanii Młodszej.

• Wigiliusz - Rzymski patrycjusz wykształcony w Grecji. Biskup Trento od 380 r. Zabity w Sanzeno w 405 r., kiedy próbował nawrócić miejscową ludność. Patron kopalnictwa i kopalni. Wspomnienie 26 VI.

„Vigil” to po łacinie „czuwający” lub „stróż”.

• Zenobiusz z Florencji (337 - 417) - Biskup Florencji. Wspomnienie 25 V.

• Zenon Pustelnik (IV/V w.) - Po śmierci cesarza Walensa porzucił służbę i został uczniem Bazylego Wielkiego. Zamieszkał na pustyni koło Antiochii. Patron administratorów, reformatorów, pracowników edukacji, mnichów, egzorcystów i ludzi odprawiających liturgię. Wspomnienie 30 I (kościoły ortodoksyjne).

„Zenon” to skrócona forma greckich imion „Zenodoros” lub „Zenodotos” czyli „dar Zeusa”.

• Zenon z Werony (ok. 300 - 371 lub 380) - Mieszkający w Weronie notariusz Coronato napisał w VII w., że Zenon pochodził z Mauretanii. Jedna z legend opowiada, jak łowiąc ryby zobaczył, że konie ciągnące wóz przez płyciznę rzeki nagle zaczęły się szarpać. Wtedy Zenon uczynił znak krzyża i odpędził niewidzialnego demona, który niepokoił konie. Patron rybaków, wędkarzy i miasta Werona. Wspomnienie 12 IV, 21 V.

• Zosimus - Biskup Rzymu w latach 417-418. Prowadził spór z pelagianizmem. Wspomnienie 27 XII.

← Święci aktywni od I wieku do 313 r.Święci kościołów ortodoksyjnych i melchickich →