Religijność neofity racjonalisty
Nie zawsze reformowanie religii jest możliwe i nie każdy chce walczyć o zmiany. Dla niektórych odpowiedzią na błędy dostrzegane we własnej religii może być przejście inną wiarę. Nawrócenie jest rezultatem świadomej analizy zasad religii i wyboru dokonanego z przyczyn racjonalnych. W ten właśnie sposób przyjęła katolicyzm niemiecka Żydówka Edyta Stein.
John Henry Newman zmienia wiarę
Przyszedł na świat w roku 1801 w rodzinie anglikańskiej jako najstarszy syn londyńskiego bankiera Johna oraz Jemimy z domu Fourdrinier. Jego matka pochodziła z rodziny hugenotów, która uciekła z Francji przed prześladowaniami.
Mając piętnaście lat John doznał fascynacji kalwinizmem. Ta forma chrześcijaństwa, być może trudniejsza i bardziej wymagająca intelektualnie niż umiarkowany anglikanizm, pociągała chłopca nieodpartą, konsekwentną logiką. Trudno bowiem zaprzeczyć, że predestynacja jest logiczna w świecie stworzonym przez wszechmocnego i wszechwiedzącego Boga. W takim świecie właściwie nie ma miejsca na wolną wolę. Z drugiej zaś strony doktryna indywidualnej odpowiedzialności człowieka przed Bogiem bez pośrednictwa duchowieństwa i kościelnej organizacji odpowiadała temperamentowi Johna.
Jednak w ciągu następnych lat, zwłaszcza podczas studiów w Oksfordzie, stopniowo odsuwał się od kalwinizmu i w roku 1822 przyjął święcenia kapłańskie w Kościele anglikańskim. Pisał, nauczał, głosił zasady wiary i zdobywał coraz większą popularność.
Dostrzegał jednak niekonsekwencje anglikanizmu, który przecież prawie nie różnił się od katolicyzmu. Newman znał genezę narodowego kościoła Anglii i trudno mu było uznać, że osobiste powody Henryka VIII były tak ważne, żeby na nich oprzeć odrębny kościół. Nie podobały mu się również niektóre reguły anglikanizmu. Zadawał sobie pytanie, czy kult świętych praktykowany w Kościele katolickim nie powinien być przywrócony w Kościele anglikańskim? Przecież święci nie muszą być postrzegani jako bożki, a ich kult jako bluźnierstwo wobec Boga. Nieprzypadkowo więc Newman wraz z Edwardem B. Puseyem stał się jednym z twórców Ruchu Oksfordzkiego, postulującego przywrócenie kultu świętych. Ruch Oksfordzki szybko zyskał miano anglokatolicyzmu, ponieważ jego zwolennicy formalnie należeli do Kościoła anglikańskiego, ale wskazywali raczej na katolickie korzenie swoich wspólnot i tradycji. Rozwinęli koncepcję gałęzi, według której anglikanizm, katolicyzm i prawosławie to trzy odgałęzienia jednego Kościoła powszechnego. Protestantów Newman uznawał za odszczepieńców, ponieważ zmienili podstawowe prawdy wiary. Natomiast katolickie wyznanie wiary ustalone na Soborze trydenckim uznał za tożsame z artykułami wiary funkcjonującymi w Kościele anglikańskim. Szczegółowa analiza założeń obu religii doprowadziła go w końcu do przejścia na katolicyzm w roku 1845.
Decyzję tę przypłacił utratą wszystkich zajmowanych dotąd stanowisk i ostracyzmem towarzyskim. Z drugiej zaś strony brytyjscy katolicy odnieśli się podejrzliwie do byłego anglikańskiego teologa i nie traktowali go jak współwyznawcę. Niewiele pomógł nawet głośny spór z włoskim pisarzem Giacinto Achillie, który w roku 1851 wydał książkę o korupcji Kościoła katolickiego i podłości inkwizycji. Newman zareagował ostrym tekstem, a Achillie oskarżył Newmana o obrazę i wygrał proces.
Newman odzyskał autorytet dopiero po opublikowaniu książki o swoim nawróceniu (1864 r.). W roku 1877 został honorowym członkiem Trinity College na Oksfordzie, a w roku 1879 papież Leon III mianował go kardynałem.
Mimo przejawianego w ciągu całego życia racjonalizmu, Newman głosił prymat wiary nad rozumem, wiedzy konkretnej i praktycznej nad wiedzą teoretyczną oraz wewnętrznego, osobistego przekonania nad wiarą narzucaną przez społeczeństwo.
Zmarł w roku 1890, a ponad sto lat później ruszył jego proces beatyfikacyjny, zakończony w roku 2010 oficjalnym ogłoszeniem go błogosławionym Kościoła katolickiego. Jest też wspominany w Kościele anglikańskim.