Protestanccy bohaterowie wiary i odnowiciele Kościoła
Kościoły protestanckie powstałe podczas reformacji lub pod jej wpływem odrzuciły kult świętych jako sprzeczny z monoteizmem i bluźnierczy wobec kultu Boga Jedynego. W teologii różnych grup protestantów święci nie są potrzebni jako pośrednicy między ludźmi i Bogiem, ponieważ zgodnie z protestancką teologią tylko Bóg może zbawiać. Człowiek zaś jest immanentnie grzeszny i nigdy nie oczyści się z grzechów, chociaż ofiara Chrystusa w pewien sposób „przykryła je”, dając chrześcijanom szansę na zbawienie. To oznacza, że ludzie uznawani za świętych są równie grzeszni jak wszyscy inni, dowodem na to może być List św. Pawła do Rzymian (3,23-24). Człowiek nie jest w stanie oczyścić się z grzechów i zasłużyć na zbawienie, ani go wybłagać - może jedynie czekać na bożą łaskę udzielaną bez względu na grzechy. Dlatego w kościołach protestanckich obowiązuje zasada solus Christus, co oznacza, że tylko Chrystus, nie święci, może pośredniczyć między ludźmi i Bogiem. Wyraźnie stwierdza to św. Paweł zarówno w Liście do Rzymian (3,25-26), jak i w Pierwszym Liście do Tymoteusza (2,5-6).
Co więcej, niektóre odłamy chrześcijan przyjęły ideę predestynacji, ponieważ wszechmocny i wszechwiedzący Bóg musiał wiedzieć jeszcze przed stworzeniem świata, kto dostąpi zbawienia (List do Efezjan 1,4). To oznacza według zwolenników predestynacji, że kult świętych ma charakter bluźnierczego narzucania Bogu ludzkich wyobrażeń o zbawieniu.
Do pewnego stopnia skrajny pogląd na temat świętości mają Świadkowie Jehowy, którzy odwołując się do Biblii, zakazują jakiegokolwiek kultu nie tylko świętych, lecz także relikwii i obrazów, o czym przecież wyraźnie mówi drugie przykazanie Dekalogu (Księga Wyjścia, 20,4-6), pomijane potem przez większość chrześcijan.
Kościoły protestanckie zachowały jednak pamięć o tych, którzy w sposób szczególny zasłużyli się w krzewieniu wiary. Te osoby zwane zwykle bohaterami wiary są wspominane jako wzory do naśladowania, chociaż nie nazywa się ich świętymi.
Odrębną kategorią są odnowiciele Kościoła, czyli ci, którzy przyczynili się do zreformowania chrześcijaństwa zachodniego w duchu powrotu do tradycji ewangelicznych.
A poza tym, podobnie jak inne odłamy chrześcijaństwa, również protestanci wspominają swoich męczenników za wiarę.
Lista protestanckich bohaterów wiary i odnowicieli Kościoła
Prezentowana lista nie obejmuje osób wspominanych przez różne odłamy protestantyzmu, wymienionych już na listach świętych przedchalcedońskich i katolickich.
Askew Anna (1521 - 1546) - Protestantka i angielska poetka oskarżona o herezję, poddana torturom i spalona żywcem na stosie w Londynie.
Blaurock Jörg (1491 - 1529) - Szwajcarski duchowny. Był jednym z założycieli pierwszej kongregacji Braci Szwajcarskich w Zurychu. Kongregacja grupowała anabaptystów, którzy postulowali powtórny chrzest ludzi dorosłych czyli świadomych, że w ten sposób stają się członkami Kościoła. Blaurock był ścigany przez kalwińskie władze, dopóki nie został schwytany i spalony na stosie w Klausen jako heretyk. Wspomnienie 6 IX.
Bonhoeffer Dietrich (1906 - 1945) - Niemiecki luterański teolog i pastor. Jako przeciwnik nazizmu był prześladowany, więziony i wreszcie powieszony w obozie koncentracyjnym we Flossenburgu. Wspomnienie 9 IV.
Brully Pierre (Petrus Brulius, ok. 1518 - 1545) - Był dominikaninem w klasztorze w Metz, lecz w 1540/1541 r. został usunięty ze zgromadzenia za popieranie reformacji. Bliski współpracownik Kalwina w Strassburgu. Stracony we Flandrii za nawracanie tamtejszych katolików. Wspomnienie 19 II.
Bursche Juliusz (1862 - 1942) - Polski luterański pastor, a potem biskup zamordowany przez Niemców. Wspomnienie 20 II.
Calas Jean - Francuski kupiec z Tuluzy wyznający kalwinizm. Jego syn Mark ukończył studia prawnicze, lecz katolickie duchowieństwo nie wydało mu pozwolenia na wykonywanie zawodu. Zrozpaczony powiesił się w roku 1761, a rodzina ukryła fakt samobójstwa, żeby można go było pochować na chrześcijańskim cmentarzu. Wtedy katoliccy sąsiedzi i miejscowi dominikanie rozpuścili plotkę, że rodzina zamordowała młodego prawnika, ponieważ chciał przejść na katolicyzm. Jean Calas został poddany okrutnym torturom i mimo braku dowodów skazany na łamanie kołem, podduszanie oraz spalenie żywcem na stosie. Drugi syn Jeana uciekł do Genewy i razem z Wolterem zaczął wyjaśniać sprawę. Doprowadzili do apelacji, po której Rada Królewska uniewinniła Jeana Calas w roku 1765.
Capito Wolfgang (Wolfgang Köpfle, 1478 - 1541) - Teolog, biblista, znawca hebrajskiego i duchowny katolicki. Poparł Lutra i został czołowym działaczem reformacji w Strassburgu. Wspomnienie 4 XI.
Esch Johann i Voes Hendrik - Zakonnicy augustiańscy z Antwerpii i pierwsze ofiary prześladowania zwolenników reformacji: za poparcie Lutra zostali spaleni na stosie w Brukseli w 1523 r. Wspomnienie 1 VII.
Hieronim z Pragi (ok. 1378 - 1416) - Czeski teolog i profesor na uniwersytecie w Pradze. Podczas swoich podróży poznał idee Wycliffe’a. Wykładał w wielu krajach. Kiedy pojechał na sobór do Konstancji, został schwytany jako heretyk i spalony na stosie. Wspomnienie 6 VII.
Hus Jan (1370 - 1415) - Czeski duchowny, teolog i profesor na uniwersytecie w Pradze. Zainspirowany naukami Wycliffe’a głosił konieczność zreformowania Kościoła, odebrania duchownym ogromnych majątków i uwolnienia Czech spod niemieckiej dominacji. Został zaproszony na sobór do Konstancji i zapewniono mu nietykalność. Mimo to w Konstancji został uwięziony i po procesie o herezję spalony na stosie. Wspomnienie 6 VII (kościoły protestanckie, husyci, mariawici).
Grundtvig Nikolai F. S. (1783 - 1872) - Duński pisarz, luterański duchowny i autor hymnów religijnych. Wspomnienie 2 IX.
Julianna z Norwich (XIV w.) - Angielska eremitka, mistyczka i wizjonerka. W czasie choroby w 1373 r. miała szesnaście objawień, które spisała po wyzdrowieniu. Dwadzieścia lat później napisała dłuższą wersję swoich widzeń. Kościół katolicki nie zaakceptował jej kultu ze względu na krytykę kleru. Wspomnienie 8 V (w Reformowanym Kościele katolickim w Polsce), 14 VII (w Kościele anglikańskim).
Kalwin Jan (Jean Cauvin, 1509 - 1564) - Urodził się w Noyon we Francji. Od młodych lata słynął z zamiłowania do czystości i porządku. Prowadził ascetyczny tryb życie, ograniczając się do jednego posiłku dziennie i krótkiego snu. Był pracowity, inteligentny, logiczny i błyskotliwy, lecz zawsze opanowany. Mając jedenaście lat zaczął studia w Paryżu. Edukację kontynuował potem w Orleanie i Bourges. Pod wpływem idei renesansu i reformacji porzucił katolicyzm, lecz szybko okazało się, że we Francji jest coraz niebezpieczniej. Kalwin wyjechał więc do Bazylei. Potem zaś przeniósł się do Genewy, która miała stać się centrum jego działalności. Surowy i konsekwentny nie uznawał kompromisów: przeciwników niszczył wszelkimi dostępnymi metodami, uznając ich za heretyków. W latach 1542-1546 doprowadził do stracenia pięćdziesięciu ośmiu osób, niemal osiemdziesiąt w tym czasie wygnano. Genewa rządzona (nieformalnie) przez Kalwina stała się głównym ośrodkiem protestantyzmu i była nawet nazywana protestanckim Rzymem. Wspomnienie 26 V.
Bora Katarzyna von (1499 - 1552) - Niemiecka mniszka, po ucieczce z klasztoru żona Marcina Lutra.
Löhe Kohann Konrad Wilhelm (1808 - 1872) - Niemiecki teolog i duchowny luterański. Znany filantrop i inicjator diakonatu żeńskiego, czyli dopuszczenie kobiet do roli kapłana. Wspomnienie 2 I.
Luter Marcin (Martin Luther, 1483 - 1546) - Niemiecki zakonnik augustiański i doktor teologii. Ojciec pragnął, by Marcin został prawnikiem, lecz on wybrał stan duchowny. Od 1508 r. był wykładowcą w Wittenberdze. W 1510 r. pojechał do Rzymu i przeżył wstrząs, widząc wojny prowadzone przez papieża, żądzę bogactwa u kleru, lekceważenie zasad religii i pospieszne, niedbałe odprawianie mszy. Przełom nastąpił w roku 1516, kiedy papież rozesłał po Europie swoich przedstawicieli sprzedający odpusty, ponieważ potrzebne były pieniądze na budowę nowej Bazyliki św. Piotra w Rzymie. Lutra oburzyło, że papież odpuszcza grzechy za pieniądze i potępił te praktyki. Kiedy jego protestu nikt nie zauważył, sformułował 95 tez przeciwko nadużyciom w Kościele i wysłał je do kilku biskupów w roku 1517. To był początek reformacji. Ataki ze strony papiestwa utwierdziły Lutra w jego przekonaniu, że reformy są niezbędne i doprowadziły go do odrzucenia papieskiej władzy. W następnych latach Luter zajmował się twórczością literacką, tłumaczeniem Biblii na język niemiecki i organizacją nowego Kościoła, który miał być wolny od katolickich błędów. Wspomnienie 18 II (protestanci).
Maria Franciszka Kozłowska (1862 - 1921) - Znana też jako Mateczka. Polska zakonnica. Założyła Zgromadzenie Sióstr Ubogich Świętej Klary, które przemianowano potem na Zgromadzenie Sióstr Mariawitek Nieustającej Adoracji Ubłagania. W 1906 r. została ekskomunikowana przez rzymskiego papieża (jako pierwsza w dziejach kobieta) i porzuciła Kościół katolicki. Tak powstał Kościół mariawicko. Zmarła w Płocku. Wspomnienie w liturgii mariawitów 27 V, 2 i 23 VIII.
Melanchton Filip (Philipp Schwartzerd, 1497 - 1560) - Wybitny niemiecki reformator religijny. Bliski współpracownik Lutra. Postulował rozwój szkolnictwa, lecz zarazem żądał surowego karania odstępstw od luteranizmu. Na przykład chciał karać śmiercią anabaptystów. Wspomnienie 19 IV.
Nesib Onesimos (ok. 1856 - 1931) - Urodzony w Etiopii jako przedstawiciel ludu Oromo. Stracił ojca w wieku siedmiu lat, nieco później trafił w ręce handlarzy niewolników. Wolnością obdarzył go kolejny właściciel Szwajcar Werner Munzinger w Erytrei. Tam Nesib przeszedł szwedzką szkołę misyjną i przyjął luteranizm oraz biblijne imię Onesimos. Po latach wbrew władzom Etiopii i na przekór mahdystom z Sudanu wrócił do ojczyzny, żeby nauczać nowej wiary. Zajął się tłumaczeniem Biblii na język oromo. Wspomnienie 21 VI.
Oekolampad Jan (Johannes Heussgen, 1482 - 1531) - Urodził się w Niemczech. Luterański reformator religijny pod koniec życia związany z Bazyleą. Współpracował z Erazmem z Rotterdamu przy nowym, krytycznym tłumaczeniu Biblii na łacinę, co oczywiście spotkało się z ostrą krytyką Kościoła katolickiego. W wielu miastach Europy zakazano rozpowszechniania tej Biblii, nawet palono ją na stosach.
Paleario Aonio (ok. 1500 - 1570) - Pisarz, wykładowca i luterański działacz w Italii. Inkwizycyjny sąd w Rzymie skazał go na śmierć.
Jakub Paleolog (1520 - 1585) - Grek z Chios i naturalizowany Polak. Po studiach w Genui, Ferrarze i Bolonii wstąpił do dominikanów. Przeciwstawił się działalności inkwizycji na Chios i postulował dialog z judaizmem oraz islamem. Znając zasady innych religii odrzucił koncepcję Trójcy Świętej. Zamieszkał w Stambule, Kiedy go oskarżono o herezję antytrynitaryzmu, dobrowolnie przyjechał do Italii, żeby bronić swoich racji, ale został natychmiast aresztowany. Dzięki pomocy wpływowych przyjaciół uciekł z więzienia, lecz wkrótce aresztowano go w Wenecji. Po procesie w klasztorze dominikańskim w Rzymie został skazany na spalenie za zaprzeczanie dogmatom. Jednak po śmierci znienawidzonego przez lud papieża Pawła IV wybuchły zamieszki i Jakub został uwolniony przez tłum atakujący siedzibę inkwizycji. Działał później we Francji, próbował namówić uczestników Soboru w Trydencie do ugody z protestantami i wciąż ścigany podróżował po Niemczech i Czechach. Potem związał się z antytrynitarskimi Braćmi Czeskimi i Braćmi Polskimi. Resztę życia spędził na Węgrzech i Morawach. W końcu został wydany w ręce katolickiego biskupa Ołomuńca. Po przewiezieniu do Rzymu skazano go na stos. Wtedy ogłosił, że myśli o powrocie do katolicyzmu. Dwa lata później stracono go przez ścięcie.
Petri Laurentius (1499 - 1573) - Szwedzki duchowny luterański, arcybiskup Uppsali.
Petri to wersja imienia Petrus czyli Piotr.
Petri Olas (1493 - 1552) - Starszy brat Laurentiusa. Szwedzki pisarz i jeden z głównych tłumaczy Biblii na język szwedzki. Wspomnienie 19 IV (luteranie).
Roberval Jean-François de la Rocque de (1500 - 1560) - Francuski podróżnik. Próbował założyć kolonię w Kanadzie. Zginął w antyhugenockich zamieszkach.
Savonarola Girolamo (1452 - 1498) - Dominikanin, który podjął próbę założenia religijnej republiki we Florencji w roku 1494. Nawoływał do częstych postów, zakazał zabaw, muzyki oprócz kościelnej i tańca, potępił piękne stroje, nawet namawiał kobiety do porzucania rodzin na rzecz życia w zakonie. Przedmioty uznane za luksusowe i książki niezgodne z chrześcijaństwem były publicznie palone. Ostro krytykował chciwość i korupcję w Kościele. Rok później papież ogłosił Savonarolę fałszywym prorokiem i zakazał mu nauczania, mnich zaczął otwarcie potępiać papiestwo. Jednak mieszkańcy Florencji byli już zmęczeni fanatyzmem Savonaroli: prorok został uwięziony i wywieziony do Rzymu, żeby stanąć przed sądem papieskim. Tam go powieszono wraz z dwoma zwolennikami Domenico Buonvicinim i Silvestro Maruffim. Zwłoki spalono, żeby nie pozostał żaden ślad. Savonarola bywa uważany za prekursora protestantyzmu.
Stellbrink Karl Friedrich (1894 - 1943) - Niemiecki żołnierz i nacjonalista. Luterański duchowny, od 1929 r. członek nazistowskiej partii. Wykluczono go z NSDAP w 1937 r. Aresztowany przez hitlerowców został stracony w Hamburgu. Wspomnienie 10 XI.
Tyszkiewicz Iwan - Członek Braci Polskich głoszących antytrynitaryzm (odrzucenie Trójcy Świętej), równość wszystkich i wiarę opartą wyłącznie na Biblii. W roku 1611 został skazany na wyrwanie języka za bluźnierstwo, ucięcie dłoni i nogi za rzucenie krzyża na ziemię oraz na śmierć za herezję. Jego okaleczone ciało spalono na stosie w Warszawie. Wspomnienie 16 XI.
Valliére Jean - Francuski augustianin za poparcie Lutra spalony w Paryżu w 1523 r. Wspomnienie 8 VIII.
Voes Hendrik - Spalony na stosie i wspominany razem z Johannem Eschem.
Weissler Friedrich (1891 - 1937) - Niemiecki prawnik i luteranin. Z powodu żydowskiego pochodzenia utracił pracę, po otwartej krytyce nazizmu trafił do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen i tam zginął. Wspomnienie 19 II.
Wycliffe John (ok. 1329 - 1384) - Angielski teolog i wykładowca na Oksfordzie. Żądał powrotu do zasad ewangelicznych: ubóstwo Kościoła, odrzucenie nieuzasadnionej władzy papiestwa, uwolnienie religii od polityki. Był prekursorem pierwszego tłumaczenia Biblii na język angielski (w 1382 r.), co wywołało ostry sprzeciw Kościoła katolickiego. Nie został wyklęty, lecz w roku 1428 angielski biskup otrzymał od papieża polecenie zniszczenia szczątków Wycliffe’a: wydobyte z grobu kości zmiażdżono i spalono, popiół trafił do rzeki. Wspomnienie 31 XII.
Zinzendorf Nikolaus von (1700 - 1760) - Niemiecki teolog luterański i autor hymnów religijnych. Przywódca wspólnoty hernhutów.