← Okres między wojnami światowymiGlobalizacja w okresie zimnej wojny →

II wojna światowa

• III 1939 r. - Niemcy żądają utworzenia eksterytorialnej drogi i linii kolejowej łączących Niemcy i Prusy Wschodnie przez polskie Pomorze oraz zgody na włączenie Gdańska do Niemiec. W zamian Hitler zapowiada uznanie granic Polski. Niemcy już zajęli Czechy i Morawy, katofaszystowska Słowacja jest zależna od III Rzeszy, a sprzymierzone z Niemcami Węgry opanowały Ruś Zakarpacką (15 marca). To oznacza, że Polska jest z trzech stron otoczona przez terytoria Niemiec i ich sojuszników.

Polski rząd staje przed dylematem, czy liczyć na sojusz z Francją i Wielką Brytanią przeciwko Niemcom czy raczej zawrzeć pakt z Niemcami przeciw Sowietom. Gdyby Polska zaczęła współpracę z III Rzeszą, za cenę podporządkowania się Berlinowi uniknęłaby wojny na własnym terytorium i ogromnych strat w ludności. Stałaby się za to największym sojusznikiem Niemiec dążących do zdominowania Europy. Polacy jednak odrzucają ofertę Hitlera, który w tej sytuacji szuka sojusznika w ZSRS.

• Lato 1939 r. - Na polecenie Himmlera R. Heydrich organizuje szczególny ośrodek szpiegowski w eleganckim burdelu Salon Kitty w Berlinie-Charlottenburgu. Pod groźbą zamknięcia w obozie koncentracyjnym Heydrich zmusza do współpracy właścicielkę burdelu Katharinę Schmidt (1882-1954). We wszystkich pokojach montuje podsłuch i wprowadza przeszkolone kurtyzany, które mają skłaniać klientów do opowieści. W ten sposób Himmler dowiaduje się między innymi, że G. Ciano jest krytycznie nastawiony do Hitlera i może doprowadzić Włochy do sojuszu z aliantami. Podczas wojny brytyjski wywiad odkryje prawdziwą funkcję Salonu Kitty i założy własny podsłuch. W 1942 r. budynek zostanie jednak zbombardowany i salon zakończy swoją działalność.

• 2 VIII 1939 r. - Albert Einstein pisze do prezydenta USA F. D. Roosevelta o możliwości zbudowania bomby atomowej o niebywałej mocy. Namawia prezydenta do uruchomienia odpowiedniego programu, ponieważ obawia się, że dążące do wojny Niemcy mogą pierwsze zdobyć tak potężną broń.

• 23 VIII 1939 r. - Zostaje podpisany tajny układ Ribbentrop-Mołotow.

Według tej umowy Estonia, Łotwa, Finlandia, Polska do Bugu i Besarabia (Mołdawia) mają należeć do Związku Sowieckiego, a Litwa i zachodnia Polska do hitlerowskich Niemiec. Jest to wstęp do realizacji wizji Stalina a wcześniej Lenina i Trockiego, którzy planowali zająć wschodnią Europę oraz wywołać wojnę wyniszczającą Zachód, aby potem podbić i skomunizować wykrwawione kraje całej Europy. Zgodnie z umową Armia Czerwona ma zaatakować Polskę trzy dni po ataku niemieckim.

Rozmowy sowiecko-niemieckie są znane wywiadom USA, Wielkiej Brytanii i Francji, lecz polski wywiad nic o tym nie wie. Co więcej, 25 sierpnia Brytyjczycy podpisują umowę o pomocy militarnej w razie niemieckiej agresji i o finansowym wsparciu programu zbrojenia polskiej armii, chociaż wiedzą, że Niemcy mają zacząć wojnę już za kilka dni. Gdyby Stalin nie zawarł sojuszu z Hitlerem, a Brytyjczycy, Francuzi lub Amerykanie ujawnili dane wywiadu, prawdopodobnie Hitler bałby się walki na dwa fronty, ponieważ niemiecka gospodarka jest w złym stanie, a armia ma zasoby na zaledwie kilka tygodni walk. Liczy jednak, że Francja i Wielka Brytania zdradzą Polskę tak samo, jak rok wcześniej zdradziły Czechosłowację.

Niemcy łączy Pakt Stalowy z Włochami (22 V 1939), Pakt Antykominternowski z Japonią (25 X 1935), Włochami (1937) i Hiszpanią (1939) oraz Pakt Trzech z Włochami i Japonią. Sojusz niemiecko-sowiecki chwilowo blokuje planowany w ramach Paktu Trzech wspólny atak na ZSRS z Europy i Mandżurii. Japonia bowiem chce zdominować wschodnią Azję i Pacyfik, lecz do prowadzenia podbojów potrzebuje paliw i surowców, których nie ma na wyspach. Rząd w Tokio zaczyna więc myśleć o zdobyciu złóż ropy w południowej Azji.

Hitler zaś już od kilku lat szykuje wojnę, żeby rozbić lub zmusić do sojuszu Imperium Brytyjskie. Na przykład w lutym 1938 r. niemiecki okręt podwodny strącił prototypowy brytyjski bombowiec Vickers-Wellesley, a jego części zabrał do zbadania, lecz Chamberlain nie reaguje, bojąc się wojny; sprawę ujawni dopiero film Tima Whelana (1938). Szpiegowskie sterowce zaś ustalają długości fal radiowych używane przez brytyjską armię. Poważnym problemem dla niemieckiej armii jest jednak brak paliwa, ponieważ Brytyjczycy blokują dostawy ropy z Bliskiego Wschodu. Dlatego tak cenny dla Hitlera jest sojusz z Sowietami: przekłada się na dostawy ropy naftowej znad Morza Kaspijskiego dla niemieckich czołgów, samolotów i samochodów przygotowywanych do ataku na zachód.

Nadchodząca wojna pokaże, że kluczowe dla zwycięstwa są dostęp do paliwa, surowce oraz nowe rodzaje broni: czołgi, samoloty (Chamberlain zaczyna masową produkcję myśliwców), karabiny maszynowe (amerykański Browning, sowiecki Diegtariew, niemieckie MG34 i MG42, brytyjski Vickers) i lekkie pistolety maszynowe (jak niemieckie Schmeissery MP38 i MP40). Ujawnia się siła taniej masowej produkcji. Na przykład Schmeissery są wytwarzane taśmowo z elementów wytłaczanych, co powoduje, że produkcja jest szybka i tania, więc tych pistoletów nigdy nie brakuje.

Obóz antyhitlerowski tworzą Wielka Brytania, Francja, Mała Ententa (Rumunia, Jugosławia, Czechosłowacja, 16 II 1933), ententa bałkańska (Rumunia, Jugosławia, Grecja, Turcja, 9 II 1934) i Polska (pakt z Wielką Brytanią 25 VIII 1939).

Pewną rolę odgrywa też papież, który popiera antyhitlerowską opozycję, ponieważ marzy o sojuszu Niemiec i Wielkiej Brytanii przeciw ZSRS. Te plany udaremnia jednak Anton W. Turkul ujawniając antyhitlerowski spisek. W tej sytuacji papiestwo woli tolerować Hitlera w nadziei na wojnę Niemiec z ateistycznym komunizmem (atak nazistów na ZSRS papież nazwie potem krucjatą).

• 31 VIII 1939 r. - Niemcy kierują do polskiego rządu ultimatum, w którym jeszcze raz żądają eksterytorialnego korytarza przez Pomorze i oddania Gdańska, albo rozpoczną wojnę. Polski minister spraw zagranicznych J. Beck odmawia, licząc na wsparcie Brytyjczyków i Francuzów.

W nocy 31 VIII podlegli Himmlerowi prowokatorzy w polskich mundurach napadają niemiecką radiostację w Gliwicach i nadają antyniemiecką audycję. Inni ostrzeliwują niemiecką leśniczówkę w Byczynie, a trzeci oddział demoluje niemiecki urząd celny w Stodołach. To wszystko ma dowodzić, że Polacy napadli na Niemcy.

• 1 IX 1939 r. - O 4⁴⁰ nad ranem niemiecka Luftwaffe pod dowództwem Wolframa von Richthofena (1895-1945, kuzyn Czerwonego Barona) rozpoczynają nalot dywanowy na Wieluń, niszcząc miasto w 70%, chociaż Wieluń nie ma żadnego znaczenia militarnego i nie ma w nim wojskowych obiektów. Jest to pierwszy w czasie II wojny światowej przykład terrorystycznej napaści na ludność cywilną, którego celem jest zastraszenie (koncepcje Clausewitza), wymordowanie mieszkańców i wywołanie panicznej ucieczki, aby uciekinierzy blokowali drogi, utrudniając przemieszczanie się wojsk. Na rozkaz Richthofena niemieccy lotnicy będą wielokrotnie powtarzali ten sam manewr w kolejnych polskich miastach, celowo bombardując szpitale i strzelając do uciekającej ludności. Po wojnie Richthofen trafi do amerykańskiej niewoli, lecz nie zdąży odpowiedzieć za swoje zbrodnie, ponieważ umrze na guza mózgu.

O godzinie 4⁴⁵ Niemcy atakują polską placówkę Westerplatte w Gdańsku i ten moment jest zwykle uznawany za początek wojny. Do 3 IX przełamują polską obronę, co L. Riefenstahl pokaże potem w propagandowym reportażu filmowym. Polska jest poligonem doświadczalnym, gdzie jest sprawdzana skuteczność niszczycielskich nalotów dywanowych na miasta i planowego mordowania ludności cywilnej, szybkich, zaskakujących przeciwnika ataków pancernych według koncepcji Blitzkriegu i Pervitinu, czyli amfetaminy (niemiecka armia zużywa ok. 29 milionów tabletek) jako środka pobudzającego żołnierzy.

Od południa napada Polskę armia katofaszystowskiej Słowacji i zajmuje Zakopane (2 IX-27 XI).

Francja i Wielka Brytania formalnie wypowiadają Niemcom wojnę (3 IX), lecz są bezczynni, a potem otwarcie rezygnują z walki (12 IX), chociaż Hitler zostałby łatwo pokonany, nie mając dostatecznej liczby wojsk i broni na zachodniej granicy.

Niemcy zaś zdobywają Westerplatte (7 IX) tracąc ok. 300 swoich żołnierzy i zabijając 15 polskich. W bitwie nad Bzurą (9-20 IX), gdzie ściera się ok. 425 tysięcy niemieckich żołnierzy i ok. 225 tysięcy polskich, najeźdźcy zostają chwilowo zatrzymani. Niemcy tracą 6-8 tysięcy żołnierzy zabitych i 4 tysiące wziętych do niewoli, a po stronie polskiej ginie ok. 15 tysięcy żołnierzy, 50 tysięcy jest rannych, a ok. 100 tysięcy trafia do niewoli. Wojska niemieckie zajmują Gdynię i Oksywie (19 IX), Warszawę (27 IX), Modlin (29 IX), Hel (2 X) i zmuszają do kapitulacji grupę wojsk Polesie generała J. Kleeberga (4 X).

Za wojskiem postępują Einsatzgruppen, które mają mordować polską inteligencję i wszystkich zdolnych do oporu, a więc masowo rozstrzeliwują ludzi i niszczą całe wsie. Jest to wstęp do planowanej likwidacji Polaków jako narodu.

Od 3 IX Hitler nalega na Stalina, aby zrealizował umowę i zaczął działania wojenne. Sowieci jednak napadają na Polskę dopiero 17 IX, kiedy już wiadomo, że Francuzi i Brytyjczycy nic nie zrobią. Największy opór Sowieci napotykają w Grodnie. W odwecie kilkudziesięciu schwytanych obrońców kładą na ziemi i rozgniatają czołgami, a kilkaset osób rozstrzeliwują. Sowiecka propaganda głosi, że Armia Czerwona wyzwoliła Ukraińców i Białorusinów uciskanych przez burżuazyjną Polskę. Polski rząd ucieka do Rumunii, a potem do Londynu.

Major Henryk Dobrzański (zginie w 1940 r.) pseudonim Hubal zaczyna partyzantkę w Górach Świętokrzyskich. Powstaje Związek Walki Zbrojnej, organizacja Polaków walczących z Niemcami, późniejsze AK.

• 23 IX 1939 r. - Wspólna sowiecko-niemiecka defilada zwycięzców w Brześciu kończy podbój Polski.

Na mocy traktatu podpisanego w Moskwie (28 IX) granica sowiecko-niemiecka przebiega wzdłuż Sanu, Bugu, Narwi i Pisy.

• 10 X 1939 r. - W Poznaniu w Forcie VII rusza pierwszy niemiecki obóz koncentracyjny na terenie Polski.

Kierujący nim były student prawa Herbert Lange (1909-1945) eksperymentuje z metodami masowego mordowania i możliwie łatwej utylizacji zwłok. Wypróbuje je w latach 1941-1943 jako założyciel i komendant obozu we wsi Kulmhof (Chełmno nad Nerem), gdzie ginie ok. 300 tysięcy ludzi, głównie Żydów. Oprócz dość kosztownego rozstrzelania Lange używa spalin samochodowych, a jego oryginalnym pomysłem jest użycie wapna. Ofiary są wpędzane do głębokiego rowu, posypywane wapnem palonym (CaO) i polewane wodą. Powstaje wtedy wysoka temperatura i żrący wodorotlenek wapnia, ludzie umierają w męczarniach przez kilka godzin, a ich zwłoki zostają pokryte twardym węglanem wapnia. Ostatecznie jednak Lange uznaje, że najłatwiejsze i najwydajniejsze jest trucie gazem w zamkniętej komorze.

• 27 XI 1939 r. - Pierwsza konferencja NKWD i Gestapo w Brześciu. Następne spotkania odbywają się w Przemyślu (koniec listopada), Zakopanem (20 II 1940) i Krakowie (III 1940). Ich celem jest koordynacja działań wyniszczających polską inteligencję. Zgodnie z ustaleniami Stalin i Beria 5 i 22 III 1940 r. wydają rozkaz wymordowania ok. 26 tysięcy polskich jeńców z obozów w Miednoje, Charkowie i Kozielsku, a kilkaset tysięcy Polaków trafia do sowieckich obozów koncentracyjnych. Poza tym Stalin wydaje Hitlerowi 150 niemieckich komunistów przebywających w ZSRS. Natomiast Niemcy od maja do lipca 1940 r. mordują kilka tysięcy Polaków, głównie inteligencji, w ramach akcji AB (Außerordentliche Befriedunkgsaktion).

Zdarzają się wyjątki. We Lwowie Sowieci zachowują przy życiu profesora Rudolfa Weigla, żeby wytwarzał dla nich szczepionki przeciw tyfusowi. Sytuacja powtarza się, kiedy 30 lipca 1941 r. Niemcy zajmują miasto, mimo że Weigl, którego ojciec był Austriakiem, odmawia przyjęcia niemieckiego obywatelstwa. Uczony ratuje kilka tysięcy osób, zatrudniając ich jako żywicieli wszy niezbędnych do wytwarzania szczepionki. Wśród ocalonych znalazł się między innymi polski Żyd, lekarz i filozof Ludwik Fleck.

• 5 X 1939 r. - Hitler unika zamachu podczas defilady w zdobytej Warszawie. Polacy co prawda podłożyli 500 kg materiału wybuchowego, lecz nie odpalają go, bo nie są pewni, kiedy Hitler znajdzie się najbliżej ładunku.

• 30 XI 1939 r. - ZSRS napada na Finlandię (wojna zimowa). Sowiecka armia, liczna, lecz słabo wyszkolona i pozbawiona dobrych dowódców, napotyka zaciekły opór Finów pod wodzą Mannerheima. Szwecja i Norwegia pomagają Finlandii dostawami broni, a Francja i Wielka Brytania planują wysłanie swoich oddziałów wojskowych do Finlandii. W końcu jednak nie realizują tych planów, więc osamotniona Finlandia musi uznać zależność od Stalina (12 III 1940) i traci Karelię, lecz unika wkroczenia Sowietów, co oznaczałoby rabunki, masowe gwałty i mordy oraz wywózki ludności.

• XII 1939 r. - Zaczyna się bitwa o Atlantyk, czyli o szlaki przez ocean służące zaopatrzeniu Wysp Brytyjskich. Brytyjczycy mają jednak większą flotę i doskonałe okręty podwodne klasy S (prototyp z 1929 r.), więc Niemcy stają przed trudnym zadaniem.

Pierwsza duża bitwa morska II wojny światowej rozgrywa się 13 XII w ujściu La Platy: niemiecki kieszonkowy pancernik Admiral Graf Spee, który od trzech miesięcy niszczył brytyjskie statki handlowe, ucieka uszkodzony do portu Montevideo. Zgodnie z międzynarodowym prawem musi jednak opuścić neutralne Montevideo po 72 godzinach, a na oceanie czekają Brytyjczycy. Dokonuje wtedy samozatopienia, kapitan Hans Glansdorff popełnia samobójstwo, a załoga otrzymuje status rozbitków.

Niemcy planują zajęcie Gibraltaru, Malty i Suezu, żeby przerwać brytyjskie szlaki do Indii. Brytyjczycy zaś dozbrajają Maltę i Gibraltar. W gibraltarskiej skale potajemnie wykuwają komorę z dwoma tunelami prowadzącymi na stronę atlantycką i śródziemnomorską. Gdyby Niemcy zajęli Gibraltar, wejście do komory zostałoby zasypane z ukrytymi wewnątrz sześcioma żołnierzami oraz żywnością i wodą na 16 miesięcy. Mieli obserwować ruch okrętów przez cieśninę i wysyłać zebrane informacje drogą radiową. Niemcy jednak nie atakują Gibraltaru, ponieważ generał Franco nie przepuszcza niemieckich oddziałów przez terytorium Hiszpanii (niemiecki plan Felix).

Niewykorzystana tajna komora w gibraltarskiej skale zostanie odkryta dopiero ponad 50 lat później.

• Od końca 1939 r. - Po sukcesie w Polsce niemiecka armia zwiększa zamówienia na Pervitin, który mają zażywać żołnierze, aby zwiększyć swoją wydolność, uodpornić się na ból i chętniej podejmować ryzyko. Tylko od kwietnia do czerwca 1940 r. niemiecka armia zużyje ponad 35 milionów tabletek Pervitinu, a poza tym żołnierze prywatnie proszą rodziny o przysyłanie im narkotyku, chociaż od 1941 r. jego dostępność na rynku farmaceutycznym formalnie zostaje ograniczona. Do końca wojny Niemcy będą powszechnie używać Pervitinu dla celów militarnych, zwłaszcza w lotnictwie i na łodziach podwodnych, co czasem prowadzi do niekontrolowanych wybuchów agresji i nieplanowanych ataków na wrogie pozycje. Narkotyczne zamroczenie jest też odpowiedzialne za przynajmniej niektóre okrucieństwa i masowe zbrodnie popełniane na ludności atakowanych krajów.

Z drugiej strony niemieccy naukowcy wciąż prowadzą badania, aby lepiej poznać działanie amfetaminy i ewentualnie ulepszyć już istniejące preparaty. Ofiarami tego rodzaju eksperymentów bywają więźniowie obozów koncentracyjnych, na przykład w Sachsenhausen.

Wyniki badań służą zarówno wojsku, jak też nazistowskim notablom. Osobisty lekarz Hitlera dr Theodor Morell codziennie rano wstrzykuje Führerowi przygotowaną specjalnie dla niego mieszaninę narkotyków zawierającą między innymi amfetaminę. Narkomanami są też inni naziści, z których najbardziej znany jest Hermann Göring.

• Od 1939/1940 r. - Niemcy realizują program „eutanazji”, a w istocie mordowania grup uznanych za niższe rasy (Cyganie) lub „międzyrasowych bastardów” (Żydzi), ludzi szkodliwych (przestępcy, komuniści, homoseksualiści), zbędnych (kaleki, niedołężni starcy, dzieci urodzone z wadami, bezrobotni obcokrajowcy) i nieuleczalnie chorych (na życzenie Martina Bormanna pojęcie to zostanie poszerzone), szczególnie z zaburzeniami psychicznymi. Oficjalnie program zostanie zawieszony w sierpniu 1941 r. po wspólnym proteście niemieckich kościołów protestanckich i katolickich (6 VII 1941), lecz w praktyce będzie nadal realizowany aż do 1945 r.

Nastawiona antysemicko część ludności (w Niemczech, Polsce, Francji, Holandii, Ukrainie, Słowacji) patrzy obojętnie na zagładę Żydów lub w niej nawet uczestniczy (na przykład pogrom dokonany przez Polaków w Warszawie wiosną 1940 r., a potem w Jedwabnem). Z drugiej zaś strony Polacy tworzą jedyną w Europie tajną organizację Żegota pomagającą Żydom (4 XII 1942).

• Od 1939/1940 r. - Hitler, Göring, Goebbels, Himmler i inni niemieccy notable rabują w podbitej Europie zasoby banków, zwłaszcza złoto, a także setki tysięcy obrazów, rzeźb i książek, pozując na koneserów sztuki. Wiele cennych dzieł nigdy nie zostanie później odnalezionych.

W ramach germanizacji Europy hitlerowcy będą odbierać podbitym narodom dzieci o cechach rzekomo „germańskich” (jasne włosy i oczy) i wywozić dziewczęta o „germańskim” wyglądzie, aby zapładniali je niemieccy żołnierze. Niemcy wykorzystują też robotników z podbitych krajów: do końca wojny ponad 7 milionów ludzi zostanie wywiezionych do Niemiec, aby pracowali głównie w rolnictwie i przemyśle.

• Od 1939/1940 r. - Polscy kryptolodzy Marian Rejewski, Henryk Zygalski i Jerzy Różycki, którzy złamali system niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma (1932) uciekają do Francji (1940), a potem Anglii. Dzięki temu Brytyjczycy pracujący w Bletchley Park niedaleko Londynu rozwiną deszyfrujący system Ultra. A. Turing zaś na podstawie informacji od Polaków zbuduje wielowirnikową maszynę deszyfrującą nazwaną bombą. Niemcy do końca wojny będą przekonani, że nikt nie potrafi rozszyfrować ich informacji przesyłanych radiowo.

Podobny amerykański system Magic złamie japońską maszynę szyfrującą Purple, co przyczyni się do amerykańskich zwycięstw na Morzu Koralowym, koło Midway, koło Guam i do strącenia samolotu z japońskim admirałem I. Yamamoto (1943).

• Od 1939/1940 r. - Znana z urody i odwagi Polka Krystyna Skarbek (1908-1952) jest brytyjskim agentem.

Jako pracowniczka SOE organizuje ruch oporu i uczestniczy w brawurowych akcjach sabotażowych w całej Europie i północnej Afryce. Po wojnie zostanie w Wielkiej Brytanii. Zginie zasztyletowana przez odrzuconego adoratora.

Jeszcze skuteczniejszym szpiegiem okazuje się Hiszpan Juan Pujol Garcia (1912-1988). Pod wpływem okrucieństw wojny w Hiszpanii zaczął walkę z nazistami. W 1941 r. zaproponował Brytyjczykom swoje usługi jako szpieg, ale Brytyjczycy obawiali się prowokacji. Zwrócił się więc do Niemców, którzy postanowili wysłać go do Londynu (chociaż nie znał angielskiego). Pujol pojechał tylko do Lizbony i stamtąd zaczął wysyłać fałszywe meldunki o rzekomych ruchach brytyjskich wojsk. Jednym z jego osiągnięć jest meldunek o rzekomym konwoju pięciu okrętów płynących na Maltę: Niemcy i Włosi zmarnowali dużo czasu i paliwa szukając nieistniejących jednostek. Nadal jednak wierzyli Pujolowi, a wina za porażkę spadła na Włochów. W 1942 r. Pujol nawiązuje współpracę z Amerykanami zostaje zabrany do Anglii. Przekonuje Niemców, że stoi na czele rozbudowanej siatki szpiegowskiej jako agent Arabel, a w rzeczywistości był brytyjskim agentem o pseudonimie Garbo.

• 1940 - 1945 r. - Hitlerowskie Niemcy prowadzą interesy z bankami w formalnie neutralnej Szwajcarii. Sprzedają tony złota zrabowanego w podbitych krajach Europy, a za uzyskane franki szwajcarskie kupują surowce potrzebne do prowadzenia wojny, przy czym płacą również za pośrednictwem szwajcarskich banków. Na przykład z Portugalii sprowadzają wolfram niezbędny do produkcji silników lotniczych odpornych na wysokie temperatury, z Rumunii importują ropę naftową, a ze Szwecji rudę żelaza. Bez pomocy Szwajcarów byłoby to niemożliwe, ponieważ nikt poza Związkiem Sowieckim (do drugiej połowy 1941 r.) nie chce otwarcie handlować z hitlerowskimi Niemcami.

• Początek 1940 r. - Brytyjski samolot zwiadowczy lata z Iraku do Baku. Australijczyk Frederic S. Cotton fotografuje z samolotu rejon pól naftowych, aby ocenić możliwość bombowego ataku i ich zniszczenia. To uderzyłoby w Niemcy, których armia na zachodzie korzysta głównie z sowieckiej ropy.

• V 1940 r. - Niemiecki agent Johannes S. Becker działający pod pseudonimem Sargo przybywa do Buenos Aires z zadaniem zbudowania siatki szpiegowskiej obejmującej Amerykę Łacińską (niemiecka Operacja Bolivar). Hitler rozważa plan zaatakowania USA z Ameryki Południowej, ponieważ bezpośrednia inwazja z Europy jest niewykonalna. We współpracę z Niemcami angażują się przede wszystkim Argentyna, Chile i Paragwaj, a w mniejszym stopniu Brazylia i Meksyk. Jednak świetna amerykańska kryptolożka Elizebeth Smith Friedman pracująca w jednostce broniącej wybrzeży USA odszyfrowuje niemieckie radiowe depesze i demaskuje Beckera. Ostatecznie Becker zostanie aresztowany przez Brytyjczyków, żeby Niemcy nie zorientowali się, że ich szyfry zostały złamane, a niemiecka siatka w Ameryce Łacińskiej zostanie stopniowo zlikwidowana. Plan zaatakowania USA z Ameryki Łacińskiej upada.

• V 1940 r. - Himmler ogłasza powstanie elitarnej, słynącej z okrucieństwa armii Waffen-SS, w której będą służyć ochotnicy różnych narodowości (Niemcy, Francuzi, Holendrzy, Skandynawowie, Chorwaci, Ukraińcy, Litwini a nawet Indusi) pragnący walczyć o nowy świat rządzony przez nazistów.

• V - VI 1940 r. - Kapitulują Dania (9 IV) i Norwegia (30 IV) mimo dużych niemieckich strat pod Narvikiem.

W odpowiedzi amerykańskie wojska obsadzają Grenlandię i Islandię, aby kontrolować północny Atlantyk.

• 10 V 1940 r. - Niemcy napadają neutralne Holandię, Belgię i Luksemburg (plan Gelb), aby zgodnie z sugestią Edwarda VIII ominąć niemożliwe do przełamania umocnienia i bunkry francuskiej linii Maginota.

Co prawda w Belgii czekają na nich bardzo podobne fortyfikacje Eben-Emael, które w otwartym ataku też są nie do zdobycia, lecz Niemcy mają szczególny plan. W nocy 10/11 maja wysyłają szybowce z grupą komandosów i bezgłośnie lądują na powierzchni płaskowyżu, pod którym są ukryte bunkry, Przy pomocy ładunków kumulacyjnych napastnicy przebijają pancerne osłony, a przez strzelnice wrzucają do bunkrów ładunki wybuchowe. Włamują się do wnętrza i atakują zaskoczonych Belgów, którzy w końcu kapitulują.

W ciągu kilku dni kraje Beneluksu wpadają w ręce Hitlera.

• 10 V 1940 r. - Do wojny po stronie Niemiec przystępują Włochy.

• 10 V 1940 r. - Premier Chamberlain odpowiedzialny za ugodową politykę wobec Hitlera traci władzę na rzecz Churchilla. Po pięciodniowej naradzie brytyjski Gabinet Wojenny zapowiada dalszą walkę (15 VII Churchill odrzuci jakiekolwiek pokojowe propozycje Hitlera) i Brytyjczycy przez następny rok będą jedynym przeciwnikiem koalicji Niemiec i Związku Sowieckiego.

Gdyby Churchill zawarł pokój, Stary Świat zostałby podzielony między Hitlera, Stalina i Brytyjczyków. Natomiast zmuszenie Hitlera do wojny oznacza, że Niemcy potrzebują surowców i paliw, które znajdują się poza Europą, najbliżej w Związku Sowieckim. A zatem wojna z Wielką Brytanią właściwie uzależnia Niemcy od sojuszu z Sowietami jako dostawcą surowców.

• 21 V 1940 r. - Szybkie rajdy czołgowe (Blitzkrieg) gen. H. Guderiana docierają do Kanału La Manche Francuskie czołgi są dużo liczniejsze, lepiej opancerzone i uzbrojone, lecz brak im radia i właśnie łączność, a więc lepsze współdziałanie, daje Niemcom zwycięstwo.

Hitler jednak wciąż liczy na rozejm, więc zatrzymuje atak przed Dunkierką, dzięki czemu Brytyjczycy mogą uciec, pozostawiając jedynie sprzęt. Według geopolitycznych koncepcji Hitlera Niemcy powinny zawrzeć pokój z Wielką Brytanią, która ma dominować na morzach i obrzeżach Światowej Wyspy, Niemcy zaś mają być hegemonem w Europie (plan gospodarczej unii Europy pod przywództwem Niemiec ogłosi Ribbentrop w 1943 r.)

Niemcy zajmują leżące tuż koło Francji brytyjskie Wyspy Normandzkie na Kanale La Manche.

Korzysta na tym włamywacz Eddie Chapman odbywający karę więzienia na wyspie Jersey. Po wkroczeniu Niemców wychodzi na wolność i proponuje Niemcom swoje usługi jako szpieg. Zostaje potem zrzucony na spadochronie w Anglii z zadaniem wysadzenia w powietrze fabryki samolotów. Tam jednak zgłasza się do Brytyjczyków, razem pozorują zniszczenie fabryki, a Chapman działa odtąd jako podwójny szpieg, między innymi w Norwegii.

W następnych latach na rozkaz Hitlera Jersey zostaje zamieniona w twierdzę z kilometrami podziemnych tuneli na głębokości 20 m, gdzie ukrywa się liczna załoga dysponująca potężnymi działami skierowanymi na morze.

• Połowa 1940 r. - Liga Narodów przenosi się do Lizbony, a w 1941 r. aż do Montrealu.

• Od połowy 1940 r. - Apogeum bitwy o Atlantyk. Na rozkaz admirała Karla Doenitza niemieckie okręty podwodne U-Booty pływając w „wilczych stadach”, przeszukują ocean i zatapiają statki z zaopatrzeniem dla Wysp Brytyjskich. W ciągu trzech lat Niemcy zatopią kilka tysięcy statków i zabiją ok. 30 tysięcy cywilnych marynarzy. W pewnym momencie Doenitz nakazuje swoim podwładnym nie pomagać rozbitkom z zatopionych jednostek, a nawet ich zabijać. Na oceanie działają też pojedynczo niemieckie pancerniki oraz statki pirackie przerobione ze statków handlowych, które z zaskoczenia atakują aliantów. Hitler preferuje efektowne pancerniki, chociaż skuteczniejsze i tańsze są okręty podwodne, których zwolennikiem jest Doenitz.

• 12 - 14 VI 1940 r. - Niemcy bez walki zajmują Paryż, dzięki czemu miasto unika zniszczeń.

22 VI Francja kapituluje, a Stalin przesyła gratulacje sojusznikowi. Północna Francja jest odtąd okupowana, a na południu powstaje zależne od Hitlera państwo ze stolicą w Vichy pod wodzą marszałka H. Ph. Pétaina. Dzięki francuskim portom Niemcy mają swobodny dostęp do Atlantyku, dotąd blokowany przez brytyjskie okręty na Morzu Północnym.

Powstaje francuski ruch oporu koncentrujący się na sabotażu i partyzanckich atakach na Niemców.

Jedną z najważniejszych postaci w ruchu oporu staje się Nancy Grace Augusta Wake (1912-2011), urodzona w Nowej Zelandii brytyjska dziennikarka pracująca we Francji. W 1943 r. będzie jedną z najbardziej poszukiwanych przez Niemców osób we Francji i dlatego ucieknie do Wielkiej Brytanii. W następnym roku jednak wraca zrzucona na spadochronie i organizuje kolejne akcje partyzantów, zwłaszcza przed lądowaniem aliantów w Normandii.

• 14 VI 1940 r. - ZSRS powiadamia Litwę o włączeniu jej do sowieckiego państwa, wprowadza swoją armię i zaczyna półwieczną okupację tego kraju.

• 30 VI 1940 r. - W Berlinie zostaje zaakceptowany plan Tannenbaum (po niemiecku Choinka), czyli podbój Szwajcarii, potem jednak odłożony. Oficjalnym powodem rezygnacji z najazdu są trudne alpejskie warunki, lecz bardziej istotne wydają się interesy prowadzone przez Niemców za pośrednictwem szwajcarskich banków. Poza tym formalnie neutralna Szwajcaria jest miejscem tajnych spotkań niemieckiego wywiadu z wysłannikami innych krajów. Tak więc podbój Szwajcarii oznaczałby dla Niemiec przerwanie wszelkich kontaktów i koniec operacji bankowych.

• 10 VII 1940 r. - Zaczyna się lotnicza bitwa o Anglię, czyli seria niemieckich nalotów na Wyspy Brytyjskie oraz powietrznych starć między aliantami i Niemcami. W przyszłości okaże się, że to największa bitwa lotnicza w dotychczasowej historii.

• 22 VII 1940 r. - Brytyjczycy tworzą Special Operations Executive (SOE oficjalnie rozwiązana 15 I 1946 r.) do organizowania antyniemieckiej partyzantki i sabotażu w Europie opanowanej przez Hitlera. Specjaliści SOE stosują niekonwencjonalne metody, w tym miny imitujące zwierzęce odchody. Czasem pomysły są wręcz absurdalne, na przykład proszek powodujący swędzenie podrzucany w niemieckich lokalach. Ich wynalazkiem jest też specyficzna broń zapachowa, która imituje najbardziej odrażające zapachy (odchodów, wymiocin, gnijących jaj i mięsa). Ten rodzaj „broni” ma być używany do ośmieszania Niemców.

SOE straci znaczenie w 1941 r. po rozpadzie sojuszu Niemcy-ZSRS, kiedy powstanie front wschodni oraz po wprowadzeniu do walki wielkich armii ZSRS i USA.

• VIII 1940 r. - Sowieci pomagają przeprowadzić niemiecki okręt Komet z Morza Północnego wokół Syberii i przez Cieśninę Beringa na Pacyfik, gdzie będzie potem zatapiał okręty aliantów. Niemieckie okręty wojenne korzystają też z baz na sowieckim wybrzeżu w Arktyce, a Murmańsk jest schronieniem dla niemieckich okrętów podwodnych.

• 8 VIII - X 1940 r. - Apogeum bitwy o Anglię.

Brytyjczycy walczą z lotnictwem niemieckim przygotowującym inwazję na Wyspy Brytyjskie (planowana operacja Lew Morski). Chodzi o zniszczenie brytyjskich samolotów mogących ewentualnie zatrzymać niemiecki desant. Brytyjczycy walczą na myśliwcach Hurricane i Spitfire przeciw niemieckim myśliwcom Messerschmitt i bombowcom Heinkel. Drogę do Londynu utrudniają balony zaporowe z małymi bombami i rozciągnięte przez nie stalowe linki, ale Niemcy mają znaczną przewagę: 2800 samolotów wobec zaledwie 756 maszyn brytyjskich. Co prawda myśliwce Spitfire osiągające ponad 480 km/h i Hurricane przekraczające 540 km/h łatwo mogą doścignąć bombowce Heinkel He-111 latające z prędkością do 400 km/h, lecz są powolniejsze od Messerschmittów, które osłaniają bombowce. Na szczęście dla Brytyjczyków ich myśliwce są zdolne do gwałtownych zwrotów, co daje im przewagę w starciu nawet z szybszymi, lecz nie tak zwrotnymi myśliwcami Niemców. Poza tym Niemcy mają kłopoty z paliwem, bo muszą przelecieć Kanał La Manche, aby walczyć, a potem potrzebują jeszcze paliwa na powrót. W rezultacie Niemcy tracą więcej maszyn niż Brytyjczycy. Mimo to Luftwaffe zdobywa przewagę nad Kanałem, ponieważ straty brytyjskie przewyższają zdolność produkcji i brakuje pilotów. Nad bombardowanym Londynem wisi groźba klęski. Brytyjczycy potajemnie przygotowują się do użycia zakazanej broni chemicznej, aby zatrzymać spodziewana niemiecką inwazję na południowe wybrzeża.

Churchill zapowiada, że po ewentualnym upadku Anglii ośrodek oporu zostanie przeniesiony do Kanady, lecz on nadal będzie walczył. Mimo międzynarodowej konwencji (1925) potajemnie jest przewidywane nawet użycie gazu musztardowego przeciw spodziewanemu niemieckiemu desantowi na wybrzeża Anglii.

Zdesperowani Brytyjczycy godzą się na udział pilotów z Kanady, Polski, Holandii i wielu innych krajów. Piloci otrzymują też chemiczny doping w postaci tabletek Benzedryny, narkotyku, który pozwala dłużej obywać się bez snu i wytrzymać większy stres.

W drugiej fazie walk na przełomie września i października Göring chce wziąć odwet za pokazowy angielski nalot na Berlin i zastraszyć mieszkańców Wielkiej Brytanii, więc bombardowania koncentruje na miastach zamiast na obiektach wojskowych, co pozwala Brytyjczykom naprawić lotniska i część samolotów.

Brytyjczycy budują makiety miast, żeby zmylić niemieckich pilotów, a w nocy inscenizują pożary imitujące płonące miasto. Podstęp udaje się i wiele niemieckich nalotów faktycznie omija prawdziwe miejscowości koncentrując się na makietach. Do końca bitwy o Anglię powstanie 237 podobnych makiet. Co ciekawe, również Niemcy budują w Holandii makietę lotniska z drewnianymi samolotami, co ma zmylić brytyjskie bombowce. Robią to jednak tak długo, że Brytyjczycy w końcu odkrywają prawdę: chcąc zakpić z Niemców wysyłają jeden bombowiec, który zrzuca jedną drewnianą bombę.

Dzięki znajomości niemieckich szyfrów (po złamaniu kodu Enigmy) Brytyjczycy wiedzą o planowanym nalocie na Coventry, ale nie ostrzegają mieszkańców, ani nawet nie zwiększają liczby myśliwców, które mogłyby atakować niemieckie bombowce. Chodzi o to, by Niemcy nie zorientowali się, że ich szyfry są znane.

Ostatecznie Niemcy nie potrafią zdominować nieba nad południową Anglią i do niemieckiej inwazji nie dochodzi, chociaż ciężkie naloty Luftwaffe będą trwały aż do maja 1941 r. Brytyjczycy próbują odpowiedzieć nalotami na Niemcy (między innymi na Kolonię), ale do początków roku 1942 nie dysponują dość sprawnymi bombowcami i nie wyrządzają większych szkód.

Z bitwą o Anglię wiążą się ciekawe zjawiska łączone z UFO lub duchami. Otóż w latach 1940-1941 brytyjscy lotnicy opowiadają o chochlikach lub gremlinach. Podobne historie znane na całym świecie, w tym też po stronie Niemców, a dotyczą rzekomych demonów statków, samochodów, domów a nawet miejsc (genius loci). Lotnicy spotykają w powietrzu nieznane pojazdy (zwane foo fighters) a raczej szybko poruszające się światła. Niektórzy sądzą, że chodzi o tajną broń, lecz nigdy nie odnotowano agresji ze strony tych obiektów. Raporty pilotów zostaną potem zebrane w amerykańskich programach badających UFO (Sign, Grudge, Blue Book) i w większości utajnione na wiele lat.

Na południowym wybrzeżu Wielkiej Brytanii działa pierwsza duża sieć radarów ostrzegających przed nalotami skonstruowana pod kierunkiem Roberta Watsona-Watta (1892-1973). Niemal dwukrotnie mniej liczne lotnictwo brytyjskie zwycięża, ponieważ wie, gdzie aktualnie znajdują się niemieckie samoloty i precyzyjnie atakuje bombowce. Niemcy dopiero za kilka lat zbudują własne radary (na przykład na Helgolandzie) oparte na pracach Rudolfa Kühnholda i Hansa Hollmanna. Brytyjczycy zaś, chcąc ukryć istnienie radarów, szerzą plotkę o pilotach jedzących marchewkę, dzięki czemu rzekomo lepiej widzą w nocy. Mit o wpływie marchewki na widzenie będzie potem powtarzany przez wiele lat.

• 13 IX 1940 r. - Marszałek Rodolfo Graziani zaczyna włoską inwazję z Libii na Egipt, lecz wielokrotnie mniej liczne oddziały brytyjskie blokują atak. Włosi zatrzymują się w Sidi Barrani.

• 22 IX 1940 r. - Japończycy zajmują rejon Sajgonu i Hanoi we francuskich Indochinach.

• X - XI 1940 r. - Włochy zawierają pakt wojskowy z Niemcami i Japonią, a w listopadzie do paktu przystąpią Węgry, Rumunia i Słowacja. Hitler rozmawia też z Franco (w październiku), lecz nie zdoła wciągnąć go do wojny.

W listopadzie zaś Mołotow odwiedza Berlin, żeby skłonić Sowietów do napaści na probrytyjską Persję. Stalin jednak żąda w zamian oddania mu Finlandii, Bułgarii i Dardaneli. Dyktatorzy nie dochodzą do porozumienia.

W rezultacie rośnie napięcie między dotychczasowymi sojusznikami; Hitler planuje atak na ZSRS w maju 1941 r.

• X - XII 1940 r. - Mussolini, pragnąc pokazać swoją samodzielność, bez porozumienia z Hitlerem atakuje Grecję, lecz przegrywa i musi Niemców prosić o pomoc. To opóźni planowany hitlerowski atak na ZSRS o niemal 2 miesiące.

• Od XI 1940 r. - De Gaulle utrzymuje potajemne stosunki z Sowietami, mimo że w tym czasie Stalin jest jeszcze sojusznikiem Hitlera.

• 8/9 XII 1940 r. - Brytyjczycy niespodziewanie atakują włoskie siły w północnej Afryce i w krótkim czasie zajmują Cyrenajkę, a 22 I 1941 r. zdobywają Tobruk, ważny port na wybrzeżu Libii. Włosi zwracają się do Niemców po pomoc.

• 1941 r. - Esesman Hans Kammler działa w Inspektoracie Obozów Koncentracyjnych.

Jako inżynier intensywnie pracuje nad możliwie sprawnymi metodami mordowania więźniów obozów koncentracyjnych i usuwania zwłok. Zarządza budowę największego obozu Auschwitz w Oświęcimiu przeznaczonego głównie dla Żydów. Wybór nie jest przypadkowy: przed wojną Polska była krajem z największą w Europie liczbą Żydów. Po hitlerowskich podbojach zaś Oświęcim znajduje się w centrum opanowanego terytorium, dokąd względnie łatwo można przywozić koleją Żydów, aby ich tam zamordować. 14-20 czerwca 728 więźniów z Tarnowa buduje w Auschwitz pierwsze baraki otoczone drutem kolczastym pod napięciem. Nad bramą wjazdową widnieje niemal ironiczny niemiecki napis Arbeit macht frei (praca czyni wolnym). Pracujący do 1943 r. jako komendant obozu Rudolf Höss (niedoszły katolicki ksiądz, wychowany w ślepym posłuszeństwie przez apodyktycznego ojca) wymyśla duże (na kilkadziesiąt i więcej osób), szczelnie zamykane podziemne komory do masowego trucia cyklonem-B (gaz stworzony przez Habera, produkowany przez I. G. Farben i od 23 IX 1941 r. używany przeciw owadom). Komory wyglądają jak łaźnie, aby nie wywoływać paniki w trakcie wprowadzania tam ofiar. Wcześniej gazowano ludzi w pomieszczeniach nieszczelnych i zbyt małych, lub używano zamkniętych samochodów ciężarowych do zabijania spalinami. Höss obserwuje przez szybę śmierć ludzi zamkniętych w komorze gazowej i twierdzi, że umierający nie cierpią. Na polecenie Hössa powstają też duże piece do palenia zwłok. Himmler oglądający w Auschwitz (1942) proces gazowania i palenia ofiar zwożonych z całej Europy wysoko ocenia tę metodę jako wydajną. Mimo to tysiące zwłok trzeba zakopywać w wielkich dołach, ponieważ tempo mordowania przewyższa możliwości krematoriów. Dlatego w sierpniu 1942 r. Kammler projektuje i każe wybudować bardziej wydajne piece krematoryjne w obozie Birkenau (Brzezinka) niedaleko Auschwitz.

W Auschwitz i Birkenau zginie ok. 1,2 miliona osób (90% to Żydzi uznani za podludzi) zagłodzonych, torturowanych i mordowanych, czasem dla zabawy. Część to ofiary medycznych badań doktora J. Mengele, na przykład wiwisekcji - sekcji żywych ludzi (eksperymenty na ludziach zostaną zakazane w Norymberdze w 1947 r. i w Helsinkach w 1964 r.). Mengele zbiera w obozie materiały do badań antropologicznych i medycznych. Szczególnie interesują go bliźnięta i karły.

Pierwszy szczegółowy opis eksterminacji Żydów w Auschwitz przekazuje Brytyjczykom Edward Schulte (29 VII 1942), niemiecki przemysłowiec z Wrocławia i przeciwnik nazizmu. Potem zaś informacji o Auschwitz dostarczą słowaccy Żydzi Alfred Wetzler i Rudolf Vrba, którzy podczas pracy poza obozem ukryli się w stosie drewna (7-10 IV 1944). Psy zmylili polewając ziemię i drewno mieszaniną benzyny oraz wywaru z tytoniu. Po trzech dniach uciekli na Słowację. Informacje o Auschwitz docierają do Brytyjczyków i Watykanu również poprzez polskie AK.

Tak więc alianci wiedzą o Auschwitz, fotografują obóz z powietrza (31 V i 25 VIII 1944), a AK proponuje aliantom lotniczy atak, ale bez skutku. Alianckie rządy i papież Pius XII milczą nawet po buncie więźniów w Auschwitz (X 1944).

• II 1941 r. - Świetny niemiecki marszałek Erwin Rommel ląduje z dobrze przeszkolonymi oddziałami Afrika Korps w Trypolisie, aby wesprzeć Włochów. Rommel ma opanować szlaki komunikacyjne przez Morze Śródziemne, aby odciąć Brytyjczyków od Kanału Sueskiego i Indii.

Jednym z dowódców Rommla w Afryce jest Ralph Bagnold, który jest zarazem autorem cenionej pracy o fizyce materiałów sypkich opublikowanej w roku 1941. Książka okazuje się ogromnie użyteczna podczas działań wojskowych, a szczególnie budowy umocnień z piasku na Saharze.

• 17 II 1941 r. - Niemiecki okręt podwodny torpeduje i zatapia brytyjski frachtowiec Gairsoppa płynący z Wielkiej Brytanii do Stanów Zjednoczonych. Na pokładzie statku znajduje się 2817 sztab srebra o łącznej wadze ponad 198 ton i wartości 600 tysięcy funtów szterlingów (według kursu funta w 1941 r.).

Dopiero w 2011 r. amerykańska firma Odyssey Marine Exploration zajmująca się szukaniem zatopionych skarbów odnajdzie wrak Gairsoppy ok. 500 km od wybrzeży Irlandii na głębokości 4700 m. Zgodnie z umową z brytyjskim rządem firma może zatrzymać dla siebie 80% wartości wydobytego ładunku, a resztę ma oddać Wielkiej Brytanii.

Jeden z największych znanych skarbów zatopionych w oceanie

• III 1941 r. - Bułgaria i Jugosławia przyłączają się do paktu Niemiec i Włoch, lecz niedługo potem lewica obala rząd w Jugosławii i zrywa sojusz z Hitlerem.

Amerykański kongres przyjmuje ustawę Lend-Lease Act, która daje prezydentowi prawo do wynajęcia, sprzedaży lub podarowania materiałów i sprzętu tym krajom, które są zagrożone przez Niemcy i ich sojuszników. Dzięki temu rząd Roosevelta zaopatruje Wielką Brytanię w okręty wojenne i sprzęt wojskowy w zamian za oddanie Amerykanom brytyjskich baz na Karaibach. W sierpniu tego samego roku Amerykanie włączają się do brytyjskich konwojów przez Atlantyk z Kanady do Islandii, lecz traktują to jako interes nie biorąc udziału w wojnie. Hitler zakazuje atakowania USA, a Amerykanie nie chcą wojny nawet po zatopieniu przez Niemców amerykańskiego statku 31 X 1941 r.

• 20 III 1941 r. - W nocy brytyjskie radary wykazują nad kanałem La Manche ruch dużego obiektu lub grupy obiektów uznanych za niemieckie samoloty. Potem na ekranach radarów pojawia się jeszcze kilka podobnych obrazów, a radar bazy RAFu w Worth przez dwie godziny pokazuje ich ruch, ale nie dochodzi do ataku i w końcu wszystko znika.

Tego rodzaju obserwacje znane potem jako radarowe anioły zdarzą się jeszcze kilkakrotnie przed zakończeniem wojny, ale wyjaśnienie ich natury przyniosą dopiero lata 1950.

• 24 III 1941 r. - Rusza niemiecko-włoska ofensywa w północnej Afryce. W krótkim czasie oddziały Rommla zajmują Benghazi i odpychają Brytyjczyków na wschód. Nie potrafią tylko odzyskać strategicznego Tobruku.

• IV - V 1941 r. - W ramach pomocy Włochom Niemcy atakują Jugosławię i Grecję, a do 30 V zajmują Kretę i jej brytyjskie bazy lotnicze. Inwazja na Kretę zaskakuje nowatorską metodą powietrznego desantu, gdzie przywiezione samolotami tysiące żołnierzy i sprzęt wojskowy są zrzucani na spadochronach.

Pierwotny niemiecki plan zakłada też zajęcie Cypru, ale ogromne straty podczas inwazji na Kretę skłaniają Niemców do rezygnacji z inwazji. Cypr jest więc tylko bombardowany, chociaż niewielkie brytyjskie siły na wyspie nie mogłyby zatrzymać dużej inwazji

W Jugosławii okupanci zajmują jedynie kluczowe miejsca, a niedostępne góry pozostają praktycznie poza ich kontrolą. Serb Dragoljub Mihajlović organizuje partyzanckie państwo prowadzące regularną wojnę z najeźdźcami.

Prosowieccy jugosłowiańscy komuniści pod wodzą Tito walczą głównie z siłami Mihajlovicia, a nie z Niemcami, ponieważ Hitler jest sojusznikiem Stalina i Związku Sowieckiego.

• 13 IV 1941 r. - ZSRS i Japonia podpisują układ o neutralności.

Wiosną wywiad kilka razy ostrzega Stalina o rychłym ataku ze strony Hitlera, lecz Stalin nie wierzy w te informacje i uważa, że wrogowie chcą go poróżnić z sojusznikiem, który jest przecież zajęty walką z Brytyjczykami.

• Od 10-11 IV 1941 r. - Niemcy i Włosi oblegają Tobruk. Broni go ok. 36 tysięcy żołnierzy australijskich, brytyjskich i polskich. Ich rolą jest wiązać siły niemieckie gotowe do ataku na Egipt, który w tym momencie jest niemal bezbronny.

Z drugiej strony Niemcy potrzebują portu w Tobruku, aby zaopatrywać wojska, które mają atakować Egipt.

W obliczu ogromnego zagrożenia ze strony Niemców w północnej Afryce David Stirling tworzy świetną brytyjską formację komandosów SAS (Special Air Service). Doskonale wyszkoleni żołnierze SAS mają działać w kilku- lub najwyżej kilkunastoosobowych grupach, atakując znienacka najbardziej wrażliwe obiekty i oddziały przeciwnika. W północnej Afryce mają obchodzić stanowiska niemieckie od strony pustyni i nagle atakować ich tyły, składy paliwa i broni, lotniska…

Komandosi SAS będą działać również po wojnie, zyskując zasłużoną opinię niepokonanych.

• 10 V 1941 r. - Rudolf Hess (R. Heß, 1894-1987) leci do Szkocji z tajną propozycją pokoju lub nawet sojuszu, aby Hitler mógł rozpocząć wojnę z ZSRS, nie obawiając się walki na dwa fronty. Zostaje jednak schwytany i uwięziony (16 VI podejmie nieudaną próbę samobójstwa). W tej sytuacji Hitler oficjalnie potępia Hessa, ogłasza go szaleńcem i zdrajcą, który uciekł do Brytyjczyków. Ciekawą konsekwencją tego niepowodzenia jest decyzja Hitlera o zakazie działalności astrologów oprócz kilku najbardziej zaufanych, ponieważ większość astrologów mylnie przepowiadała sojusz Hitlera z Londynem.

Inną konsekwencją misji Hessa jest awans Martina Bormanna (ur. 1900), działacza NSDAP, fanatycznego wroga Żydów i chrześcijaństwa, sprytnego intryganta, który zdobył zaufanie Hitlera, zmuszając niemieckich przedsiębiorców do finansowania nazistów. 12 maja Bormann zostaje szefem kancelarii NSDAP, najbliższym doradcą Hitlera i praktycznie drugą osobą w państwie.

Natomiast Brytyjczycy, wbrew oczekiwaniom, nie nagłaśniają sprawy Hessa jako swojego sukcesu. Chodzi im raczej o uniknięcie publicznego procesu, ponieważ Hess mógłby ujawnić, z kim miał spotkać się w Szkocji. Churchill wie na przykład, że Lord Halifax sprzyja Hitlerowi, ale nie chce wywoływać wewnątrzbrytyjskiego konfliktu w trakcie prowadzonej wojny.

• 24 V 1941 r. - Dowodzony przez admirała Günthera Lütjensa zespół złożony z pancernika Bismarck i krążownika Prinz Eugen zatapia na Atlantyku największy brytyjski krążownik Hood (z załogi liczącej 1418 osób przeżywają tylko 3). Prinz Eugen zostaje jednak poważnie uszkodzony przez brytyjski okręt Ptince of Wales i wraca do Brestu, gdzie w lipcu zostanie zbombardowany.

Bismarck ma przerwać dostawy żywności i broni z USA do Wielkiej Brytanii, aby zmusić Londyn do zawarcia pokoju. Po zniszczeniu Hooda Niemcy są już niemal pewni zwycięstwa. Brytyjczycy zaś wiedzą, że muszą odnaleźć i zniszczyć Bismarcka, albo przegrają. Dwa dni potem kapitan Bismarcka E. Lindemann popełnia jednak błąd, rozmawiając radiowo z Berlinem, przez co zostaje namierzony przez brytyjskich radiotelegrafistów. Dzięki temu brytyjska latająca łódź odnajduje pancernik płynący w stronę Francji, a samoloty z brytyjskiego lotniskowca Ark Royal uszkadzają torpedami stery niemieckiego okrętu. Paradoksalnie, supernowoczesny, teoretycznie niepokonany kolos, z którym nie może się mierzyć żaden współczesny okręt wojenny uległ kilku przestarzałym, powolnym samolotom, ponieważ ich torpedy trafiły w jedyny słaby punkt Bismarcka. Lindemann już wie, że okręt nie zdoła wrócić ze swego pierwszego rejsu.

• 27 V 1941 r. - Unieruchomiony pancernik Bismarck zostaje zatopiony koło Bretanii przez ok. 300 pocisków z kilku brytyjskich okrętów (wrak odnajdzie potem R. Ballard). Zginęło ponad 2100 spośród 2221 marynarzy Bismarcka, w tym admirał Lütjens i kapitan Lindemann.

Klęska Bismarcka oznacza, że blokada Wysp Brytyjskich przez niemieckie okręty nawodne jest niemożliwa. Niemcy stawiają odtąd na okręty podwodne, zwiększają ich produkcję i zyskują chwilowo przewagę na morzu. W odpowiedzi Brytyjczycy wprowadzają małe, tanie lotniskowce i samoloty skutecznie zwalczające U-Booty za pomocą tradycyjnych bomb, torped i bomb głębinowych.

Z klęską Bismarcka wiąże się ciekawa historia pewnego kota. Otóż po zatopieniu pancernika załoga brytyjskiego okrętu Cossack wyciąga pływającego na kawałku drewna dużego rocznego kota Oskara, który należał do admirała Lütjensa i był maskotką na Bismarcku. Odtąd uratowany kot jako Oscar mieszka na Cossacku, który jednak 24 października 1941 r. zostaje zatopiony przez niemiecki okręt podwodny. Tym razem kota wyławia z wody załoga lotniskowca Ark Royal. Niestety 21 listopada lotniskowiec zostaje storpedowany przez U-Boota, a wśród wyciągniętych z wody znów jest kot. Tym razem jednak nikt już go nie chce na okręcie, więc trafia do Gibraltaru, a potem do Belfastu, gdzie dożyje do 1955 r. Niektórzy żartują, że Oskar/Oscar był inkarnacją A. J. Priesta, pechowego palacza z Titanica.

• 22 VI 1941 r. - O godzinie 3¹⁵ Niemcy zrywają sojusz z Sowietami i atakują ZSRS, realizując plan Barbarossa.

Niektórzy twierdzą, że to wynik klątwy Timura, ponieważ trzy dni wcześniej na życzenie Stalina otwarto grobowiec Timura w Samarkandzie.

Pozornie Hitler działa wbrew własnej zasadzie, by nie walczyć na dwa fronty. Chce jednak zdobyć złoża surowców, a zwłaszcza ropy naftowej nad Morzem Kaspijskim koniecznej do prowadzenia wojny. Poza tym front na zachodzie i tak praktycznie nie istnieje, bo cała kontynentalna Europa jest już w rękach Niemiec.

Natomiast Brytyjczycy i Amerykanie z ulgą przyjmują konflikt między sojuszniczymi dyktaturami, ponieważ to odciąża Wielką Brytanię.

Po stronie Niemiec stają zagrożone przez Sowietów Węgry, Rumunia i Bułgaria oraz Finlandia wcześniej napadnięta przez Stalina. Niemcy tworzą oddziały ochotników-antykomunistów, złożone między innymi z Holendrów, Flamandów, Duńczyków, Norwegów, Francuzów, Hiszpanów, Ukraińców, Bałtów i Chorwatów.

Początkowo sukces Niemców jest tak ogromny, że ogromnemu terytorialnie lecz zacofanemu imperium Sowietów grozi rozpad. Większość winy ponosi Stalin, który wcześniej wymordował swoich dowódców, a potem mimo powtarzających się ostrzeżeń od szpiegów i dyplomatów uparcie odrzucał myśl, że Hitler złamie sojusz. Pracujący dla Sowietów szpieg a oficjalnie wysłannik niemieckiej gazety w Japonii, Niemiec Richard Sorge (1895-1944), przekazał Stalinowi datę napaści, lecz dyktator nie uwierzył. 10 VI Brytyjczycy informowali sowieckiego ambasadora w Londynie o wykrytych przez wywiad niemieckich przygotowaniach do ataku, ale 11 i 13 VI 1941 r. sowiecka agencja informacyjna TASS wciąż głosiła, że nie wierzy w planowaną napaść. 18 i 20 VI niemieccy dezerterzy ostrzegli Sowietów o ataku przewidzianym na 22 VI. Niemieckie oddziały dywersyjne kilkakrotnie przekraczały granicę począwszy od 18 VI, a 21 VI Niemcy ostrzeliwali niektóre części białoruskiej granicy. Mimo to 21 VI sowieccy piloci otrzymali rozkaz unikania samolotów Luftwaffe i jeszcze 22 VI Stalin zakazywał używania artylerii przeciwko atakującym Niemcom. Co więcej, przez pierwsze dwa tygodnie niemieckiej ofensywy nie widać żadnej kontrakcji ze strony Stalina.

Pancerne ataki generałów H. Guderiana i H. Hotha dochodzą do Wilna (zajęte 23 VI), Lwowa (30 VI) i Rygi (1 VII). Sławę zdobywają niemieccy lotnicy, na przykład Hans Rudel, który na swoim Ju-87G zniszczy 519 sowieckich czołgów, oraz Erich Hartmann, który na myśliwcach Messerschmitt do końca wojny strąci ponad 300 samolotów wroga.

Dzięki ogromnej przewadze technicznej i lepszej organizacji hitlerowcy szybko posuwają się w głąb ZSRS, chociaż Sowieci mają 4,7 miliona żołnierzy i 8105 samolotów (z czego na początku tracą ponad 1200), a Niemcy 3,8 miliona żołnierzy i tylko 2740 samolotów. W sowieckiej armii jednak panuje chaos i panika: niektóre oddziały zrażone do stalinizmu zabijają oficerów politycznych zajmujących się propagandą i przechodzą do Niemców. Duża część ludności, zwłaszcza mordowani przez Stalina Ukraińcy i Bałtowie, przyjmuje Niemców jako wyzwolicieli.

Wkrótce jednak okazuje się, że Hitler chce wytępić narody ZSRS jako podludzi (plan z marca 1941 r.). Niemieccy żołnierze zabijają dla zabawy, a kochający ojcowie i mężowie stają się okrutnymi mordercami dzieci. Palenie wsi i masowe mordy a czasem gwałty wywołują zażarty opór. Zdesperowani Sowieci, nawet przeciwnicy Stalina, na ogół walczą do końca, wiedząc, że po zwycięstwie Niemców czeka ich tylko śmierć. Dobitnie świadczy o tym fakt, że w ciągu całej wojny spośród wziętych do niewoli 6 milionów sowieckich żołnierzy zginie aż 3,3 miliona, z czego wielu zamkniętych w obozach i celowo pozbawionych żywności, żeby umarli z głodu.

Gdyby Hitler inaczej potraktował ludność ZSRS, prawdopodobnie uzyskałby od niej wsparcie i mógłby rozbić komunistyczne imperium. Na przeszkodzie stanęła jednak obłąkańcza ideologia i zadufanie Hitlera.

Ogromnym błędem okazuje się też rozkaz Hitlera zakazujący niszczenia sowieckich zakładów przemysłowych i elektrowni. Hitler liczył, że szybko rozbije Sowietów i przejmie ich przemysł. Tymczasem niemiecka armia maszeruje przez ogromne przestrzenie Rosji, których nie jest w stanie opanować, a tymczasem nieatakowane sowieckie zakłady przemysłowe zostają wywiezione pociągami poza zasięg niemieckich nalotów aż za Ural i tam zaczynają produkować broń. Dopiero w następnym roku Hitler rozkaże niszczyć sowiecki przemysł, lecz wtedy większość zakładów zbrojeniowych będzie już daleko.

Na rozkaz Stalina wszystkie środki zostają skierowane na produkcję broni kosztem zaopatrzenia ludności, zwłaszcza w miastach. To jednak nie wystarczy, ponieważ sowiecki przemysł jest słabo rozwinięty, a maszyny niskiej jakości. Ponad połowa pracowników sowieckich zakładów zbrojeniowych to kobiety i dzieci (w Niemczech tylko kilkanaście procent pracowników stanowią kobiety). Na rozkaz Mołotowa Sowieci uruchamiają produkcję tanich bomb zapalających ze szklanych butelek napełnionych palną cieczą. Sowieccy żołnierze nie mają dość broni, więc często są kierowani na front bez karabinów - mają je zdobyć na wrogu. Nikt ich nie oszczędza - dla sowieckich dowódców są tylko mięsem armatnim, które bez względu na straty ma zdusić Niemców swoją liczbą, a nie bronią lub taktyką.

• VII 1941 r. - Niemal pokonany ZSRS przechodzi do obozu antyniemieckiego, aby uniknąć ostatecznej klęski.

Do 1945 r. Sowieci otrzymają gigantyczną pomoc z USA (Lend-Lease Act) wartą ponad 11 miliardów dolarów, co uratuje imperium Stalina przed rozpadem. Trzy główne szlaki zaopatrywania Związku Sowieckiego wiodą z Ameryki Północnej przez Pacyfik, przez Iran i przez północny Atlantyk do Murmańska.

Mimo ataków niemieckich samolotów i okrętów podwodnych niemal 80 alianckich morskich konwojów dostarczy Sowietom ok. 17 milionów ton ładunku. Znajdą się tam konieczne do produkcji czołgowych pancerzy 142 tysiące tony stali, 16800 ton niklu i 16900 ton molibdenu, których brakuje w imperium Stalina, mimo posiadanych złóż. Poza tym Sowieci otrzymają 266 tysięcy ton mosiądzu do produkcji amunicji, 146 tysięcy ton trotylu, 121 tysięcy ton prochu i 114 tysięcy ton toluenu do produkcji trotylu. Amerykanie dostarczają też ogromnych ilości benzyny lotniczej - aż 57% całego paliwa lotniczego używanego przez Sowietów. To jest tym ważniejsze, że sowiecka benzyna jest marnej jakości, więc na ogół nie nadaje się do samolotów. Sowieccy żołnierze otrzymają od Amerykanów ponad 2 miliardy puszek z mięsem, 13 milionów par skórzanych butów, 375 tysięcy ciężarówek i 50 tysięcy samochodów terenowych (33% wszystkich wojskowych pojazdów używanych przez Sowietów pochodzi z USA), 32 tysiące motocykli, 12 tysięcy czołgów i dział samobieżnych oraz 18 tysięcy samolotów.

Niewydolną sowiecką gospodarkę ratują dostawy z Zachodu: 93% kolejowych szyn w ZSRS jest z amerykańskiej stali. Amerykanie dostarczają 1900 parowozów, czyli 2,4 raza więcej, niż wynosi cała sowiecka produkcja, 11 tysięcy wagonów kolejowych i 38100 obrabiarek, a Brytyjczycy dodatkowo 6500 obrabiarek. Jakość i wydajność zachodnich maszyn znacząco przewyższa konstrukcje sowieckie, co ułatwia produkcję zbrojeniową.

Gdyby Zachód nie przestraszył się konsekwencji zwycięstwa Hitlera nad ZSRS i nie wsparł Sowietów, imperium Stalina runęłoby, a Niemcy prawdopodobnie nie byliby w stanie trwale opanować olbrzymiego terytorium. Stało się jednak inaczej: zacofane technologicznie, oparte na strachu i terrorze sowieckie imperium otrzymało od Zachodu szansę na przetrwanie.

Powstają dwa nowe bloki militarne: z jednej strony Oś Berlin-Rzym-Tokio z sojusznikami, a z drugiej alianci (Wielka Brytania i USA) oraz ZSRS. Poszukujący żołnierzy Stalin uwalnia z obozów jeszcze żyjących polskich jeńców z 1939 r., którzy formują armię pod wodzą generała W. Andersa, lecz po zatargach z Sowietami Polacy opuszczą ZSRS przez Iran (1941/1942) i ostatecznie dołączą do wojsk brytyjskich. Sowieci utworzą potem drugą armię z Polaków zwolnionych z obozów, lecz tym razem pod wodzą lojalnych polskich komunistów.

9 VII Niemcy osiągają Psków i Witebsk, Finlandia odzyskuje zajętą przez Sowietów Karelię, a 22 VII niemieckie bomby po raz pierwszy spadają na Moskwę.

• 26 VII 1941 r. - Stany Zjednoczone nakładają embargo na eksport ropy naftowej do Japonii i zamrażają japońskie pieniądze w amerykańskich bankach, aby uniemożliwić Japończykom dalsze podboje.

W odpowiedzi 28 VII 1941 r. japońska armia dokonuje pełnej inwazji na francuskie Indochiny, żeby zapewnić sobie dostęp do indonezyjskich zasobów ropy naftowej i kauczuku. Okupanci zachowują jednak francuską administrację, którą jedynie podporządkowują władzom japońskim.

• 8 VIII - 16 X 1941 r. - Bitwa o Odessę zakończona wkroczeniem do miasta oddziałów niemieckich i rumuńskich.

Odessa zostaje włączona do Rumunii jako miasto Antonescu.

Wycofujący się Sowieci pozostawiają w mieście partyzantów ukrywających się w rozległych podziemiach. Szybko jednak okazuje się, że ciągłe przebywanie w mrocznych tunelach i stałe zagrożenie odbijają się na psychice. Jedna z członkiń ruchu oporu zdradza Niemcom wejście do części podziemi, a między ukrywającymi się partyzantami rodzi się nieufność, a potem otwarta wrogość. W końcu zaczynają walczyć ze sobą i wzajemnie się wybijają. Do końca wojny dotrwa tylko jeden z uczestników tych walk, lecz zginie zamordowany po wkroczeniu Sowietów. Chodzi o to, że mógłby ujawnić, co naprawdę zdarzyło się w odeskich podziemiach, a według sowieckiej propagandy w Odessie nie było bratobójczej walki między partyzantami, a jedynie bohaterskie zmagania z Niemcami.

• 14 VIII 1941 r. - Karta Atlantycka określa zasady współpracy USA i Wielkiej Brytanii.

Ciekawym, lecz mało nagłośnionym, elementem tej współpracy jest amfetamina produkowana pod nazwą Benzedryny przez amerykańską firmę Smith, Klinek & French. Jest to bardzo skuteczny chociaż szkodliwy dla żołnierzy środek krótkotrwale podwyższający wydolność organizmu i odporność, zwłaszcza na brak snu. Do końca wojny alianccy żołnierze zużyją ok. 72 milionów tabletek Benzedryny.

• 24 VIII 1941 r. - Oddziały sowieckie i brytyjskie zajmują neutralną Persję, aby zapobiec jej współpracy z Niemcami, zapewnić sobie drogi transportu wojska i odebrać Hitlerowi potencjalne źródła ropy naftowej w Iranie i Iraku.

• 1 IX 1941 r. - Niemiecka linia frontu opiera się o Dniepr i biegnie na wschód od Smoleńska.

Od 8 VIII Odessa jest oblegana przez Rumunów i Niemców.

Leningrad zaś zostaje odcięty od ZSRS, lecz Stalin zakazuje poddania miasta-symbolu i mimo braku uzasadnienia wojskowego każe walczyć. To powoduje tysiące zabitych oraz ofiar głodu często prowadzącego do kanibalizmu, kiedy są zjadane ciała zmarłych.

Na zajętym obszarze Niemcy masowo mordują ludność. Na przykład od końca września w Babim Jarze pod Kijowem zabijają Żydów, potem Cyganów, pacjentów szpitali psychiatrycznych i schwytanych sowieckich partyzantów. Ofiary są obdzierane z odzieży i prowadzone po 10 osób nad dół, gdzie mają się położyć w równym rzędzie. Policjant strzela im w głowy, a drugi ładuje kolejne pistolety. Następna grupa kładzie się na trupach i jest mordowana, potem kolejna i tak dalej. Ukraińscy policjanci oraz chłopi (niektórzy zmuszeni do współpracy) udeptują zwłoki i zagrzebują wielowarstwowe groby. Zasypują nawet jeszcze żywych, więc ziemia nad niektórymi mogiłami rusza się potem przez wiele godzin. Miejscowi chłopi mogą czasem zabrać rzeczy pomordowanych, a żołnierze fotografują się i filmują przy pracy nad „oczyszczaniem świata z Żydów”. W ciągu niecałych dwóch lat w Babim Jarze zginie ponad 100 tysięcy osób.

W sierpniu 1943 r. w obliczu zbliżających się Sowietów Niemcy zaczną akcję wykopywania i palenia zwłok, aby zatrzeć ślady zbrodni w Babim Jarze.

• IX 1941 r. - Włoskie służby specjalne niepostrzeżenie dokonują włamania do amerykańskiej ambasady w Rzymie, fotografują książki z szyframi używanymi przez dyplomatów i odkładają je na miejsce. Jest to największy i najbardziej znaczący sukces włoskiego wywiadu. Od tego momentu bowiem Włosi, a dzięki nim również Niemcy, odczytują amerykańskie radiogramy (zaszyfrowane wiadomości radiowe), co okaże się kluczowe podczas walk w północnej Afryce.

• 8 IX - 12 X 1941 r. - Niemcy opanowują estońskie wyspy w wejściu do Zatoki Ryskiej. Ginie ok. 3 tysięcy sowieckich żołnierzy broniących wysp, ok. 20 tysięcy trafia do niewoli, 2 tysiące ucieka do Szwecji, a ok. 700 zostaje ewakuowanych na teren Związku Sowieckiego.

• 9-12 IX 1941 r. - Niemieckie U-Booty zatapiają aż 15 statków konwoju płynącego z Kanady do Wielkiej Brytanii. Brytyjczykom coraz wyraźniej grozi odcięcie dostaw zza oceanu.

• 30 IX - 14 X 1941 r. - Hitlerowcy znów przełamują sowiecką obronę i biorą do niewoli prawie 700 tysięcy żołnierzy. 2 X zaczyna się atak na Moskwę, której obroną kieruje gen. G. Żukow. Mimo to Sowieci nadal myślą w kategoriach propagandy. Na przykład 5 X lotnicy zauważają niemieckie czołgi idące na Juchnów (przedpole Moskwy), lecz Beria w to nie wierzy, więc dowódca obrony powietrznej Moskwy obawiając się rozstrzelania za defetyzm, podpisuje oświadczenie, że to była pomyłka. Tymczasem Niemcy zajmują Juchnów.

Dopiero deszcze i błoto hamują pochód Niemców po rozmokłych drogach: tylko 7% dróg w ZSRS jest utwardzonych. Tym razem zacofanie okazuje się zbawienne dla sowieckiego imperium.

Mimo chaosu, sowieccy żołnierze potrafią walczyć. Na przykład snajper Wasilij Faranow zabija 136 Niemców, 7 bierze do niewoli i niszczy czołg. Sowieci tresują psy metodą Pawłowa, aby z ładunkiem wybuchowym wbiegały pod niemieckie czołgi., lecz po pierwszym zaskoczeniu Niemcy zabijają zwierzęta, zanim dobiegną do czołgów.

Generał W. Czujkow rozkazuje zabijać cofających się sowieckich żołnierzy (oficjalnie 14 tysięcy rozstrzelanych), a mimo to uciekło aż 70 tysięcy, a 50 tysięcy walczy po stronie Niemców wraz z Włochami, Rumunami, Węgrami i Chorwatami. Do końca wojny Sowieci rozstrzelają łącznie ok. 300 tysięcy dezerterów i ludzi odmawiających walki.

Sowieci stosują nie tylko terror, lecz także chemiczny doping, rozdając swoim żołnierzom wódkę, a czasem mieszaninę wódki i kokainy znaną jako koktajl okopowy. Jest to tym ważniejsze, że nadal dla wielu żołnierzy nie ma broni, więc muszą ją dopiero zdobyć.

• X 1941 r. - Sowiecki szpieg Richard Sorge zostaje schwytany przez Japończyków. Jest jednym z najsławniejszych agentów w historii. Zostanie powieszony w 1944 r.

• 7-17 X 1941 r. - Zaczyna się rosyjska zima, dzięki czemu hitlerowcy przyspieszają marsz po zamarzniętym błocie. Rumuni i Niemcy zdobywają Odessę (16 X), zmuszając Sowietów do ewakuacji na Krym. Wkrótce jednak ogromny śnieg i mrozy sięgające -25^oC w listopadzie, a potem nawet -40^oC zatrzymają niepokonanych dotychczas Niemców. Tysiące niemieckich żołnierzy giną z powodu zimna (mają mundury i buty niedostosowane do takich mrozów), głodu (trudności z zaopatrzeniem związane z wydłużeniem linii zaopatrzenia wojsk na froncie), dyzenterii i tyfusu.

• 13 XI 1941 r. - Niemiecki okręt podwodny dowodzony przez kapitana Guggenbergera zatapia koło Gibraltaru wielki brytyjski lotniskowiec Ark Royal, zabijając przy tym 1488 osób załogi.

Friedrich Guggenberger (1915-1988) jest jednym z najbardziej skutecznych niemieckich dowódców okrętów podwodnych. Trafia do niewoli po zatopieniu jego okrętu zbombardowanego przez amerykański samolot koło wybrzeży Brazylii. Dwukrotnie ucieka z obozów jenieckich na terenie USA, lecz zostaje schwytany. Ostatecznie wraca do Niemiec w 1946 r. Potem będzie pracował w niemieckiej marynarce wojennej i w strukturach NATO. Umiera w tajemniczych okolicznościach podczas spaceru po lesie. Jego ciało zostanie odnalezione dopiero dwa lata później.

• 17 XI 1941 r. - Brytyjscy komandosi wysadzeni z okrętów podwodnych podejmują próbę zabicia lub porwania Rommla z jego kwatery głównej w Sidi Raffa w północnej Libii. Akcja jest źle przygotowana, a Brytyjczycy nie wiedzą, że Rommel przebywa w tym czasie w Berlinie. Z pięćdziesięciu komandosów wraca tylko dwóch.

Dzień później Brytyjczycy zaczynają operację Crusader (Krzyżowiec), aby odblokować oblężony Tobruk. Uprzedzają atak planowany przez Rommla, lecz wciąż odwlekany przez dowództwo w Berlinie. Mimo równej liczebności wojsk (118 tysięcy żołnierzy brytyjskich i 119 tysięcy żołnierzy Osi) Brytyjczycy mają przewagę: 723 czołgi wobec 558 maszyn niemieckich i włoskich oraz 1311 brytyjskich samolotów wobec 320 należących do Niemiec i Włoch.

• 27 XI 1941 r. - Tobruk zostaje odblokowany, lecz Afrika Korps Rommla wciąż jest groźny.

Rommel zwany Lisem Pustyni zdumiewa Brytyjczyków umiejętnością przewidywania ich akcji. Nie wiedzą, że kryptolodzy Rommla dysponują amerykańskimi szyframi wykradzionymi przez Włochów w Rzymie i czytają tajne meldunki wysyłane z Kairu do USA. Te meldunki bardzo często dokładnie przedstawiają aktualną sytuację na froncie, rozlokowanie i uzbrojenie brytyjskich jednostek oraz ich ruchy.

• 7 XII 1941 r. - Japońskie lotnictwo i nieznane wcześniej miniaturowe okręty podwodne pływające nawet w płytkich wodach atakują główną bazę amerykańskiej marynarki wojennej na Pacyfiku w Pearl Harbor 5000 km od Japonii. Atak to reakcja na amerykańskie sankcje, zwłaszcza odcięcie dostaw ropy naftowej. Japończycy liczą, że cios zmusi USA do zawarcia pokoju, a tym samym bogate w surowce obszary Indochin odebrane Francuzom, Holendrom i Brytyjczykom będą służyły Japonii. Straty Amerykanów są jednak mniejsze niż się tego spodziewano. Brytyjski i amerykański wywiad miały informacje o planowanym ataku, lecz Roosevelt potrzebował pretekstu, żeby wciągnąć USA do wojny. Poświęcił więc Pearl Harbor, a dowódcę bazy fałszywie oskarżono o nieudolność, aby ukryć dwuznaczne zachowanie rządu.

• 8 XII 1941 r. - Holandia wypowiada wojnę Japonii, uprzedzając spodziewany atak.

• 8 XII 1941 r. - Japońskie wojska atakują Filipiny, wypierając trzykrotnie liczniejsze oddziały Amerykanów i Filipińczyków na półwysep Bataan na wyspie Luzon.

Dużą rolę oprócz fanatyzmu i wyszkolenia Japończyków odgrywa też Philipon. Są to tabletki amfetaminy (zsyntetyzowanej przez Akikirę Ogatę w 1919 r.) produkowane na masową skalę i podawane żołnierzom, aby podwyższyć ich wydolność i chęć podejmowania ryzyka.

• 8-25 XII 1941 r. - Japończycy atakują Hongkong broniony przez słabo przygotowane oddziały kanadyjskie i indyjskie. Brytyjczycy wiedzą, że utrzymanie wyspiarskiej kolonii byłoby niemożliwe. Odzyskają ją dopiero cztery lata później po kapitulacji Japonii.

• 8 XII 1941 - 31 I 1942 r. - Japoński generał Tomoyuki Yamashita (1885-1946) zajmuje brytyjską Malezję, zyskując przydomek Tygrysa Malezji.

W rękach Brytyjczyków pozostaje jeszcze Singapur uznawany za twierdzę bronioną przez silną artylerię od strony morza i rozległe bagna od strony lądu.

• 11 XII 1941 r. - Po Pearl Harbor Niemcy jako sojusznicy Japonii oraz Włochy wypowiadają wojnę Stanom Zjednoczonym, choć wiadomo, że jest to akt samobójczy. Szala wojny bowiem coraz wyraźniej przechyla się na stronę coraz potężniejszej koalicji antyhitlerowskiej i antyjapońskiej.

Hitler rozumie, że uwikłanie w wojnę z silniejszymi gospodarczo i militarnie Stanami Zjednoczonymi to zapowiedź utworzenia drugiego frontu w Europie, co może oznaczać upadek III Rzeszy, jeśli nie rozbije szybko Stalina.

Położenie Sowietów ulega jednak poprawie. Już jesienią sowiecki szpieg Richard Sorge poinformował Stalina, że ze względu na zaangażowanie w wojnę z USA Japonia nie planuje ataku na ZSRS. Stalin przenosi więc 40 tysięcy żołnierzy syberyjskich znad granicy z Mandżurią pod Moskwę, aby walczyli z Niemcami.

• 17 XII 1941 r. - Japońskie oddziały inwazyjne pod dowództwem generała Hitoshi Imamury lądują w Sarawaku na Borneo.

Tak zaczyna się podbój holenderskich Indochin.

• 23 XII 1941 r - Japończycy zdobywają bazę lotniczą na Wake (utrzymają ją do 1945 r.).

Nadal jednak działa amerykańskie lotnisko na Palmyrze (do 1947 r.).

• Do końca 1941 r. - Niemieccy żołnierze ubrani w lekkie mundury i nieprzygotowani na ciężką zimę mają trudności z pokonaniem Sowietów. Mimo to w grudniu docierają jeszcze do Rostowa, Tuły i na obrzeża Moskwy (20 km od centrum). Gdyby atak Hitlera na ZSRS zaczął się zgodnie z planem w maju, być może Niemcy zdążyliby przed zimą opanować sowiecką stolicę; Hitlerowi zabrakło jednak czasu, który stracił pomagając Mussoliniemu w Grecji.

Mieszkańcy zachodniej części ZSRS są ofiarą konfliktu. Z jednej strony atakują Niemcy, a z drugiej strony Stalin wydaje barbarzyński rozkaz (17 XI) zniszczenia wszystkich zabudowań na tyłach Niemców w pasie kilkudziesięciu kilometrów, żeby pozbawić wroga schronienia (taktyka spalonej ziemi stosowana już przez Vlada Palownika). Tym samym Stalin skazuje miliony sowieckich obywateli na śmierć od mrozu i głodu.

W pierwszych dniach grudnia pod Moskwą Niemcy stosują pociski artyleryjskie wypełnione ciekłym powietrzem, które okazują się straszne w skutkach. Sowieci po kilku dniach ogłaszają przez megafony, że użyją gazów trujących, jeśli Niemcy nie zrezygnują z tej szczególnie groźnej broni. Co ciekawe, Niemcy faktycznie przestają jej używać.

• Od 1941 r. - Działa Międzynarodowa Federacja Krajów Sojuszniczych i Wolnych, której zadaniem jest współpraca dziennikarzy. Na zjeździe w Kopenhadze w 1946 r. przekształci się w Międzynarodową Organizację Dziennikarzy.

• Początek 1942 r. - W Grecji Niemcy aresztują Agenta nr 1, Polaka Jerzego Iwanowa-Szajnowicza (stracony w 1943 r.), słynnego szpiega i dywersanta w służbie brytyjskiej.

Przejmują (do 1943 r.) brytyjską siatkę szpiegowską w Holandii i udając szpiegów brytyjskich doprowadzają do desantu 54 brytyjskich spadochroniarzy, którzy zostają schwytani i rozstrzelani.

• Początek 1942 - połowa 1944 r. - Wywołany przez Brytyjczyków głód zabija kilka milionów ludzi w Bengalu. Pod pozorem zaopatrzenia wojska brytyjskie władze odbierają ludności żywność, chociaż żołnierzom żywności nie brakuje. Chodzi o pozbawienie jej Japończyków, gdyby zdołali wkroczyć do Indii od wschodu. Co więcej Churchill nakazuje zniszczyć środki transportu, żeby utrudnić komunikację i ewentualny handel, a także odrzuca pomoc w zaopatrzeniu Bengalczyków zaoferowaną przez Kanadę i Stany Zjednoczone.

• 1942 r. - Na zachodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych, gdzie znajduje się wiele strategicznych obiektów, fabryk oraz instalacji przemysłowych Amerykanie budują konstrukcje maskujące, aby zmylić spodziewane japońskie naloty. Przykładem może być atrapa miasta Santa Monica z tekturowymi domami, sztucznymi drzewami i fałszywymi ulicami, a pod nią pracuje fabryka. Kamuflaż okaże się jednak zbędny, bo japońskie bombowce nie dotrą do wybrzeży USA.

• 1942 r. - Brytyjczycy wprowadzają do walki niezwykle ciężkie, bo ważące 5340 kg, bomby Tallboy (Wysoki Chłopiec) z serii nazwanej Earth Quake (Trzęsienie Ziemi). Ich projektantem jest inżynier Barnes N. Wallis. Tallboy wbija się w podłoże i dopiero moment później na pewnej głębokości eksploduje wstrząsając ziemią. Specjalnie przystosowane do przenoszenia tak wielkich bomb Lancastery atakują chronione przez żelbetonowe osłony niemieckie bazy okrętów podwodnych we francuskich portach Brest (Bretania), Saint-Nazaire i Lorient (rejon ujścia Loary).

Niemieckie lotnictwo ma coraz większe kłopoty z powstrzymywaniem alianckich nalotów. Nie pomagają nawet pokładowe radary, w jakie z czasem zostaną wyposażone Messerschmitty, chociaż w nocy daje im to pewną przewagę nad Brytyjczykami.

W walkach wyróżnia się Niemiec Heinz-Wolfgang Schnaufer, najskuteczniejszy nocny pilot myśliwski wszech czasów. Słynie z tego, że w ciągu jednej nocy potrafi zestrzelić kilka, nawet dziewięć samolotów przeciwnika. Latając wyłącznie nocą od 1942 r. do końca wojny strąci 121 samolotów, zabijając ok. 700 ludzi. Paradoksalnie, zginie mając zaledwie 28 lat w wypadku samochodowym w Biarritz na terenie Francji w roku 1950.

• 1942 r. - Amerykanie uruchamiają produkcję myśliwca Hellcat, stanowiącego rozwinięcie nieco mniejszego myśliwca Wildcat opracowanego w 1937 r. Hellcat rozwija prędkość do 611 km/h, ma częściowo opancerzony silnik i pancerne osłony kabiny pilota. Wnętrze baku na paliwo jest wyłożone kauczukiem, dzięki czemu po przestrzeleniu baku otwór jest automatycznie uszczelniany. Poza tym w miarę zużywania paliwa kauczukowa osłona kurczy się, zapobiegając powstawaniu wolnej przestrzeni nad paliwem i wybuchowej mieszaniny oparów paliwa z powietrzem. Tak więc trafiony pociskami bak rzadko wybucha. Hellcat pozwoli Amerykanom pokonać japońskie samoloty zero i zdominować Pacyfik.

W Europie Amerykanie używają legendarnego bombowca (produkowanego w latach 1939-1945) Boeing B-17 Flying Fortress, czyli Latająca Forteca. Samolot z załogą 10 osób może przenosić ponad 4300 kilogramów bomb na odległość 2900 km, lecąc ponad 10 km nad ziemią. Jego uzbrojenie to 13 karabinów maszynowych strzelających we wszystkich kierunkach. Dzięki tym cechom B-17 umożliwi Amerykanom pokonanie niemieckiego lotnictwa i opanowanie przestrzeni powietrznej nad Europą.

• 1 I 1942 r. - Deklaracja Narodów Zjednoczonych podpisana przez 26 państw zapowiada walkę z Niemcami, Włochami i Japonią. W Nowym Jorku powstaje Międzynarodowa Liga Praw Człowieka (ILHR).

Sowiecka ofensywa w styczniu i lutym odrzuca Niemców 400 km od Moskwy (Hitler odbiera H. Guderianowi dowództwo). Stało się tak dzięki surowej zimie, amerykańskiej pomocy i doborowym oddziałom ściągniętym z Syberii.

W czasie walk wyróżnia się sowiecki pilot Aleksiej P. Maresjew. W kwietniu 1942 r. zostaje strącony nad lasem koło Starej Russy zajętej przez Niemców i przez 18 dni idzie przez śnieg na pogruchotanych stopach: obie nogi zostają zaatakowane gangreną i muszą być amputowane poniżej kolan. Maresjew nauczył się jednak latać z protezami i rok później znów walczy. Jego historię opisze B. Polewoj w książce Opowieść o prawdziwym człowieku (1946).

• I 1942 r. - W północnej Afryce Niemcy i Włosi odpychają Brytyjczyków na wschód i docierają do El Alamein (Al Alamajn) 106 km od Aleksandrii, lecz niemieckie wojska są wyczerpane i nie mają sprzętu.

Chcąc przerwać morskie szlaki z Anglii do Indii, a jednocześnie otworzyć szlaki zaopatrzenia dla wojsk Rommla Niemcy atakują brytyjską Maltę jako najważniejszy punkt na trasach przez Morze Śródziemne. Wyspa staje się celem największych bombardowań podczas całej II wojny światowej. Nie poddaje się jednak, mimo 14 tysięcy zrzuconych bomb, braku broni i głodu spowodowanego przerwaniem dostaw.

W powietrznych walkach o Maltę brytyjskie Spitfire’y okazują się zwrotniejsze od niemieckich Messerchmittów. a szaloną brawurą wyróżnia się kanadyjski lotnik George Beurling (1921-1948), który strąca nad Maltą 15 niemieckich samolotów. Niestety, nawet po wojnie nie będzie umiał żyć bez walki, doprowadzi do rozpadu swojego małżeństwa i zginie w wypadku lotniczym w Rzymie.

• I 1942 r. - W pierwszych dniach stycznia Japończycy atakują Półwysep Bataan na filipińskiej wyspie Luzon. 9 kwietnia, po ciężkich walkach Japończycy zmuszają do kapitulacji wyczerpanych chorobami i głodem, odciętych od zaopatrzenia z zewnątrz Amerykanów oraz Filipińczyków. Biorą 70 tysięcy żołnierzy do niewoli, co w oczach Japończyków jest poniżające, ponieważ kodeks bushido wyklucza poddanie się wojownika. Generał Masaharu Homma nakazuje przeprowadzenie jeńców do oddalonego o 160 km obozu koncentracyjnego O’Donnell. Wielodniowy marsz przez dżunglę bez jedzenia i wody oraz okrucieństwo japońskich strażników, którzy zabijają kogo chcą, powoduje, że do celu dociera ok. 54 tysięcy jeńców.

Dowodzący obroną Filipin generał Douglas MacArthur (1880-1964) zapowiada powrót.

• I 1942 r. - Niemiecki admirał Doenitz wysyła 5 okrętów podwodnych w stronę USA.

Amerykanie wchodzą do bitwy o Atlantyk, lecz ponoszą ogromne straty (do maja ponad 300 statków) nawet tuż koło Nowego Jorku. Przyczyną jest upór amerykańskiego admirała, który nie chce formować konwojów. Dopiero w marcu powstają konwoje i sytuacja Amerykanów ulega poprawie. W odpowiedzi U-Booty zaatakują amerykańskie statki aż w Rzece Świętego Wawrzyńca.

• 20 I 1942 r. - Konferencja w Berlinie pod kierunkiem R. Heydricha (co ciekawe, mającego żydowskich przodków, o których jednak nie chce pamiętać i jest tym bardziej antysemicki) decyduje o „ostatecznym rozwiązaniu” (Endlösung) kwestii Żydów, co oznacza ich wymordowanie. Eksterminacją ma kierować Adolf Eichmann.

• 8 II 1942 r. - Japoński generał Tomoyuki Yamashita, mając armię niemal dziesięciokrotnie mniejszą od Brytyjczyków, przedziera się przez Półwysep Malajski na brytyjską wyspę Singapur. Nie ma zapasów żywności i amunicji, więc atak albo musi szybko skończyć się sukcesem, albo Japonia straci Malaje. Japończycy wiozą sprzęt na rowerach, wprowadzają lekkie czołgi (Brytyjczycy nie mają czołgów uznając, że w dżungli są zbędne) i nękają wroga ciągłymi atakami. Japońska piechota błyskawicznie przekracza kolejne rzeki dzięki prowizorycznym drewnianym kładkom trzymanym na ramionach przez żołnierzy stojących w wodzie.

Yamashita atakuje Singapur od strony bagien, gdzie obrona jest słabsza, czym zaskakuje Brytyjczyków i wymusza kapitulację liczniejszej armii przeciwnika (11 II 1942). Po kapitulacji Brytyjczyków japońskie oddziały znęcają się nad ludnością. W pierwszym rzędzie torturują i mordują tysiące Chińczyków (masakra Sook Ching).

Japończycy słyną z okrucieństwa, ścinania jeńców mieczami, masowych mordów, gwałtów, niszczenia całych wiosek i rabunków. Akcję rabowania prowadzi generał Yamashita.

• 24/25 II 1942 r. - Jedno z najdziwniejszych wydarzeń II wojny światowej ma miejsce nad Los Angeles. Nad miastem pojawia się dziwny latający obiekt uznany za eskadrę japońskich samolotów. Wydaje się to możliwe, ponieważ w lutym japoński okręt podwodny zaatakował instalacje do wydobywania ropy naftowej na wybrzeżu Kalifornii.

O godzinie 2²⁵ całe wybrzeże od granicy z Meksykiem po dolinę San Joaquin pogrąża się w mroku - wyłączenie świateł ma utrudnić spodziewany bombowy nalot. Dwa miliony Amerykanów zostają zbudzone rykiem alarmowych syren. Potężne reflektory lokalizują obiekt na niebie i w ciągu niecałych dwóch godzin artyleria przeciwlotnicza oddaje ok. 1430 strzałów, które jednak chybiają. A przynajmniej nie szkodzą tajemniczemu obiektowi, który nikogo nie atakuje i w końcu odlatuje. Kilka budynków zostaje uszkodzonych przez odłamki pocisków i kilka osób umiera na zawał serca. Późniejsze analizy sugerują, że to mógł być balon, chociaż nikt nie wie, jak uniknął tylu pocisków. Według niektórych badaczy chodziło jednak nie o balon lecz UFO.

W każdym razie Amerykanie na kontynencie nie czują się bezpieczni, a pacyficzne wybrzeża USA są odtąd patrolowane przez sterowce uzbrojone w bomby głębinowe przeciw okrętom podwodnym i broń maszynową.

• 9 III 1942 r. - Holenderski dowódca armii w Indonezji i holenderski gubernator poddają się Japończykom. Japonia zyskuje więc dostęp do indonezyjskich złóż ropy naftowej i kauczuku.

Aż do końca wojny alianci nie będą podejmowali prób odzyskania Jawy, Sumatry, Bali ani Timoru. Japończycy opuszczą te wyspy dopiero po kapitulacji w Tokio.

• 28 III 1942 r. - Brytyjczycy dokonują zaskakującego ataku na port wojenny w Saint-Nazaire w ujściu Loary, główną bazę niemieckich okrętów podwodnych działających na Atlantyku oraz jedyny suchy dok zdolny pomieścić ogromny pancernik Tirpitz. W nocy rozpędzony okręt z 4 tonami materiału wybuchowego wbija się w potężne stalowe wrota chroniące dok, a 611 komandosów (144 z nich zginie) niszczy portowe urządzenia. Do rana Niemcy opanowują sytuację, lecz o godzinie 10 eksploduje ładunek ukryty na okręcie wbitym we wrota, zabijając ponad 140 zaskoczonych Niemców i niszcząc dok, który zostanie ponownie otwarty dopiero w 1947 r.

Pancernik Tirpitz zostaje zakotwiczony w norweskich fiordach, aby strzegł szlaków przez Morze Norweskie. Kryjąc Tirpitza Niemcy stosują szczególną zasłonę przed alianckimi bombowcami: wypuszczają do atmosfery kwas siarkowodorowy (HSO₃Cl), który tworzy gęste żrące chmury przypominające mgłę. Podczas stosowania zasłony załoga okrętu musi nosić maski przeciwgazowe, a zatrute okoliczne drzewa zostają zniszczone lub przynajmniej uszkodzone.

• 18 IV 1942 r. - Brawurowy amerykański nalot na Tokio, Nagoję, Kobe i Osakę zaplanowany i wykonany przez Jamesa Doolittle’a jako odwet za Pearl Harbor oraz element wojny psychologicznej.

Amerykański lotniskowiec w tajemnicy przewiózł 16 bombowców B-25 (te samoloty nie są normalnie używane na lotniskowcach) w pobliże Japonii i zawrócił, a samoloty po wykonaniu bombardowań mają przelecieć do Chin, ponieważ nie wystarczy im paliwa na powrót. Nalot udaje się, choć poza efektem propagandowym powoduje niewiele szkód. W Tokio zostaje zniszczonych sześć fabryk czołgów, dwa składy broni i okręt w suchym doku.

Jeden amerykański samolot przelatuje do Władywostoku, gdzie ośmiu pilotów trafia do sowieckiej niewoli. Rok później przekupią strażników i uciekną do Iranu. Pozostałe amerykańskie samoloty rozbijają się, kiedy ich załogi wyskakują na spadochronach nad morzem lub Chinami. Jeden ze spadochroniarzy ginie zastrzelony, inni trafiają w ręce wroga, trzech zostaje rozstrzelanych. Większość jednak przetrwa do końca wojny.

Natomiast japońskie miasta będą odtąd żyć w poczuciu zagrożeniu i wkrótce rzeczywiście staną się celem częstych bombardowań.

• Do V 1942 r. - Japonia opanowuje obszar od Singapuru, Birmy, Wyspy Bożego Narodzenia, Indonezji i Filipin do Nowej Gwinei, Wysp Salomona i Gilberta, zachodnich Aleutów oraz wybrzeży Chin.

W latach 1942-1943 Japończycy budują osławioną Kolej Birmańską o długości 415 km łączącą Bangkok i Rangun potrzebną do przerzucania armii i sprzętu wojskowego. Wykorzystują do tego jeńców wojennych. W rezultacie okrutnego traktowania i mordów popełnianych przez japońskich nadzorców, ciężkiej pracy, niedożywienia i chorób, zwłaszcza malarii, ginie ok. 1800 jeńców i blisko 100 pracowników cywilnych.

Japonia planuje inwazję na brytyjskie Indie. Drugi kierunek ekspansji to Australia, gdzie Brytyjczycy mają swoje bazy, na przykład największy na południowej półkuli port okrętów podwodnych we Freemantle.

Na atolu Chuuk Japończycy organizują wojskową bazę morską i lotniczą, a na Guadalcanal (Wyspy Salomona) budują duże lotnisko zapewniające im lotniczą przewagę w tej części Pacyfiku. Na Wyspie Bożego Narodzenia (wschodni Ocean Indyjski) Japończycy zakładają bazę lotniczą mającą być elementem planowanej inwazji na Australię. Brytyjczycy mają zbyt małe siły, aby skutecznie bronić Australii i Indii.

Na Pacyfiku obie strony na wielką skalę stosują lotniskowce, które okazują się bronią niezwykle skuteczną. Zwłaszcza, jeśli startują z nich myśliwce tak sprawne jak japońskie Zero.

Amerykańskie oddziały obsadzają Cejlon, aby zapobiec podbojowi wyspy przez wojska Japonii.

Amerykanin Claire Lee Chennault organizuje w Chinach ochotnicze oddziały świetnych lotników pod nazwą Latających Tygrysów. Zasłyną niebywałą brawurą i skutecznością: do końca wojny strącą 250 japońskich samolotów tracąc tylko 19 własnych.

P. Johnston wprowadza do łączności radiowej armii amerykańskiej na Pacyfiku język Nawajów, co zapobiegnie złamaniu szyfrów przez obce wywiady.

• 8 V 1942 r. - Wiceadmirał F. J. Fletcher (USA) toczy z Japończykami lotniczą bitwę na Morzu Koralowym.

Co prawda obie strony tracą po jednym lotniskowcu i formalnie starcie kończy się remisem, ale jest w istocie strategiczną porażką Japończyków, którzy chcieli otworzyć sobie drogę do Nowej Gwinei i Australii. Wiceadmirał Shigeyoshi Inouye nie ma już sił, żeby zaatakować z powietrza Port Moresby. Natomiast dowodzący flotą USA admirał Chester Nimitz może w tych okolicznościach zacząć ofensywę na Pacyfiku.

• 27 V 1942 r. - Brytyjczycy i Czesi organizują w Pradze zamach na R. Heydricha. Za akcją stoi Canaris, ponieważ chciał usunąć Heydricha, który podejrzewał, że Canaris jest brytyjskim agentem. Zamach zostaje przeprowadzony dość nieudolnie, brytyjska broń zacina się, a Heydrich jest tylko ranny. Umiera w szpitalu 4 czerwca na skutek zakażenia. Wszyscy zamachowcy giną, a Niemcy dokonują odwetowego mordu na Czechach.

• 30/31 V 1942 r. - 1047 brytyjskich samolotów zrzuca na Kolonię 1500 ton bomb.

Brytyjczycy dysponują nowymi, sprawnymi bombowcami dalekiego zasięgu typu Halifax (używany od 1941 r.) i Lancaster (używany od 1942 r.).

Generał A. Harris odchodzi od atakowania celów tylko wojskowych i przemysłowych, a zaczyna akcję odwetową mającą sterroryzować ludność Niemiec poprzez burzenie i podpalanie wielkich miast. Naloty dywanowe są niebywale niszczycielskie, a ze względu na wielką liczbę bombowców trudne do zaatakowania przez myśliwce. Kierunek nocnego nalotu wyznaczają radary ustawione na wybrzeżu Anglii. Efekty tej taktyki w Kolonii wprawiają w osłupienie Göringa i Hitlera. Dwa dni potem bombowce Harrisa atakują Essen, po miesiącu Bremen i kolejne miasta od Hamburga i Berlina po Monachium i Düsseldorf, dając Niemcom odczuć, jak cierpią zaatakowane przez nich narody.

Berlin i Wiedeń budują potężne żelbetonowe wieże-bunkry, w których chroni się ludność, a z dachu jest prowadzony ostrzał alianckich samolotów, lecz to nie zabezpiecza całego miasta. Po wojnie ogromne, trudne do wyburzenia bunkry zostaną przekształcone w budynki, a nawet ogrody zoologiczne i akwaria.

• Od VI 1942 r. - E. Rommel stopniowo traci inicjatywę w północnej Afryce, co jest związane z kłopotami z zaopatrzeniem z Niemiec. Na dodatek w czerwcu Amerykanie zmieniają szyfry używane do przesyłania meldunków z Kairu, więc Niemcy tracą cenne źródło informacji.

• 6 VI 1942 r. - Japończycy podejmują próbę zajęcia Midway jako kluczowej bazy lotniczej Amerykanów.

Amerykanie jednak wiedzą o tej akcji dzięki odszyfrowaniu japońskich rozkazów przesyłanych drogą radiową. Dokonał tego ekscentryczny, nielubiany przez wojskowych kryptolog Joe Rochefort. Na podstawie odszyfrowanych meldunków wie, że Japończycy będą atakować obiekt nazwany AF, lecz nie wiadomo, co to jest, chociaż on sądzi, że chodzi o Midway. Amerykanie wysyłają więc z Midway fałszywą informację o braku wody, a potem przechwytują i odczytują japoński meldunek o kłopotach z wodą na AF. W tej sytuacji admirał Nimitz uznaje, że kryptolog ma rację i w tajemnicy kieruje w stronę Midway trzy lotniskowce, o czym nie wiedzą Japończycy.

Początkowo japońskie samoloty szturmowe bombardują Midway i wracają na lotniskowce po drugi ładunek bomb. Już po podczepieniu bomb Japończycy odkrywają amerykańskie lotniskowce, których miało tam nie być i które w każdej chwili mogą wysłać samoloty przeciw japońskim okrętom. W tej sytuacji admirał Nagumo każe pospiesznie zmienić uzbrojenie samolotów lądujących na lotniskowcach: należy odczepić bomby służące do atakowania celów lądowych i zamontować torpedy do atakowania okrętów. Nagumo nie pozwala jednak startować kolejnym samolotom w miarę, jak zostają przeładowane, lecz zgodnie z japońską doktryną wojenną czeka na gotowość wszystkich, żeby razem zaatakowały wroga. To jednak trwa prawie dwie godziny, a tymczasem amerykańskie samoloty przypadkowo odkrywają położenie japońskich lotniskowców. Gdyby nie ten przypadek, Amerykanie przegraliby bitwę. Jednak wkrótce potem samoloty szturmowe atakują japońskie lotniskowce pełne samolotów w trakcie zmiany uzbrojenia, zbiorników paliwa, torped i bomb chwilowo położonych na pokładzie. W rezultacie trafione okręty dosłownie eksplodują: Japończycy tracą wszystkie lotniskowce Hiryu, Soryn, Kaga i Akogi oraz tysiące ludzi. Część japońskich samolotów jest w tym czasie w powietrzu, więc piloci nie mają gdzie wrócić i wpadają do oceanu. Amerykanie zaś tracą tylko jeden lotniskowiec Yorktown, chociaż japońscy piloci trafili wszystkie okręty wroga, a Yorktown nawet trzy razy. Jednak ku ich zaskoczeniu lotniskowce USA słabo się palą. Amerykanie bowiem wpompowali do zbiorników z paliwem dwutlenek węgla, który odcina dostęp tlenu, gasząc płomień.

Ważnym czynnikiem okazuje się też konstrukcja samolotowych baków na paliwo. Amerykańskie samoloty mają baki wyłożone wewnątrz kauczukiem, który kurczy się wraz z ubywaniem paliwa, a więc nad powierzchnią paliwa nie powstają wybuchowe opary. Co więcej, kauczuk uszczelnia dziury w baku powstające po przestrzeleniu. Na dodatek, amerykańscy piloci są chronieni stalową tarczą, co ogromnie zwiększa ich szanse przeżycia. Natomiast japońskie samoloty zero są bardzo zwrotne i lekkie, lecz nic nie osłania pilota.

Klęska pod Midway powstrzymuje planowaną inwazję admirała Isoroku Yamamoto na Hawaje i Aleuty. a Amerykanie uzyskują przewagę, której już nie oddadzą i teraz to oni będą dokonywać inwazji na kolejne wyspy. Zwłaszcza, że uruchamiają seryjną produkcję lotniskowców, co zapewni im dominację na Pacyfiku.

• 10 VI 1942 r. - Po ciężkich walkach Niemcy zdobywają Bir-Hakeim w Libii. Broniący tego obszaru Francuzi z trudem wyrywają się z okrążenia. Co prawda przegrali tę bitwę, ale podstawowe zadanie polegające na opóźnieniu niemieckiego marszu zostało wykonane: Brytyjczycy zyskują czas na skoncentrowanie sił wokół Tobruku.

• 28 VI - 1 IX 1942 r. - Ofensywa niemiecka (operacja Blau) na południu ZSRS mająca zdobyć złoża węgla i ropy naftowej, dociera do Wołgi. Hitler zmienia jednak plan i każe zająć Stalingrad jako sowiecki symbol, chociaż to nie ma wojskowego sensu. W rezultacie armia gen. F. von Paulusa wikła się w zażarte walki uliczne (od 12 IX) z oddziałami znanego z brutalności gen. W. Czujkowa. Stalin nie tylko każe bronić miasta, ale zakazuje ewakuacji ludności, skazując ją tym samym na zagładę.

Skuteczna dotąd w ZSRS wojna błyskawiczna została zatrzymana przez błędną decyzję Hitlera. Walki prowadzone w Stalingradzie bezpośrednio przez pojedynczych żołnierzy niwelują techniczną przewagę Niemców, zwłaszcza czołgów, które są bezużyteczne między zrujnowanymi budynkami. Walka miejska opiera się na sile danego człowieka i liczebności wojsk, a Sowietów jest dużo więcej niż Niemców i nie oszczędzają własnych żołnierzy.

Druga część niemieckiej armii zajmuje Krym, gdzie podczas oblężenia Sewastopola (miasto kapituluje 4 VII) używa działa kolejowego Schwerer Gustav (znanego też jako Dora). Działo waży ponad 1300 ton, wymaga specjalnych torów kolejowych, kilku tysięcy ludzi do obsługi i tygodni przygotowań, żeby mogło strzelać. Wyrzuca pociski o wadze kilku ton na odległość ok. 40 km. W praktyce okazuje się mało użyteczne, a za to ogromnie kosztowne, ponieważ kosztuje tyle, ile 25 potężnych czołgów Tygrys. Gustav zostaje więc rozmontowany i odesłany spod Sewastopola. Drugie podobne działo ma być użyte przeciwko Stalingradowi, ale zapobiegnie temu sowiecka kontrofensywa. Ostatecznie oba działa zostają rozmontowane i odesłane do Niemiec, a w roku 1945 trafią w ręce Amerykanów w Bawarii.

Sławę zdobywa ukraińska snajperka Ludmiła Pawliczenko, walcząca w Odessie, a potem w Sewastopolu. Łącznie zabiła 309 Rumunów i Niemców. Ciężko ranna zostaje ewakuowana z Sewastopola niedługo przed kapitulacją miasta. Potem zostaje wysłana do USA, żeby agitować za przystąpieniem Amerykanów do wojny.

Niemcy osiągają Kaukaz (19 VIII kilku Niemców dokonuje wejścia na Elbrus, co spotyka się z naganą ze strony dowództwa) i okupują Północną Osetię, lecz osetyjskie oddziały bronią Władykawkazu i ostatecznie Niemcy nie potrafią opanować terenów roponośnych.

• 1-2 VII 1942 r. - Zaczyna się bitwa o El Alamein główny brytyjski punkt oporu przed Deltą Nilu. El Alamein znajduje się na wąskim przesmyku między Morzem Śródziemnym na północy i nieprzebytą dla większości pojazdów piaszczystą pustynią na południu. Dlatego Brytyjczycy pod dowództwem generała Claude’a Auchinlecka (1884-1981) stawiają zacięty opór.

Wielkim brytyjskim sukcesem okazuje się akcja sprowadzonej z Syrii 9. Dywizji Australijskiej. Australijczycy wychodzą na tyły Niemców i zajmują miejscowość Tel el Eisa na zachód od El Alamein (9 VII), gdzie znajdował się obóz 621. kompanii nasłuchu radiowego. Australijczycy przejmują dziesiątki książek szyfrowych. Odkrywają przy tym, że Niemcy czytali większość ich meldunków. Tak więc Rommel traci cenne źródło informacji.

W walkach ogromną rolę odgrywają alianccy saperzy, którzy rozminowują przejścia dla swoich wojsk przez szczególnie duże (mające szerokość nawet 8 km) niemieckie pola minowe. Jest to możliwe dzięki sprawnym wykrywaczom min opracowanym przez polskich inżynierów A. Garbosia i J. Kosackiego Niemcy są zaskoczeni pojawieniem się Brytyjczyków tam, gdzie miały ich zatrzymać miny.

Bitwa kończy się 27 VII 1942 r. W walce zginęło lub zostało rannych ok. 10 tysięcy żołnierzy niemieckich i włoskich oraz 13,5 tysiąca żołnierzy brytyjskich, a 7 tysięcy Niemców i Włochów trafiło do niewoli. Co prawda alianci zatrzymują pochód Niemców na Egipt, ale W. Churchill postanawia zmienić głównodowodzącego. Nowym dowódcą w północnej Afryce zostanie energiczny Bernard Law Montgomery (1887-1876), znany z bezwzględności generał przekonany o swoim geniuszu wojskowym.

• 21 VII 1942 r. - Kilkanaście tysięcy japońskich żołnierzy ląduje na północno-wschodnim wybrzeżu Nowej Gwinei. Po niepowodzeniu lotnictwa na Morzu Koralowym Japończycy chcą zbliżyć się do Australii przy pomocy armii lądowej, przekraczając dżunglę i wysokie góry, aby zająć Port Moresby na południowym brzegu wyspy. Powoli spychają oddziały australijskie, lecz do połowy września dożyje zaledwie 20-25% żołnierzy z japońskiego desantu.

• VIII 1942 r. - Amerykanie dokonują inwazji na Wyspy Salomona i w ciężkich walkach w powietrzu i na morzu odbierają Japończykom kolejne wyspy archipelagu.

Najtrudniejsze walki toczą się o wyspę Guadalcanal (7 VIII 1942 - 8 II 1943), gdzie Japończycy zbudowali swoje główne lotnisko w tej części Pacyfiku. Amerykanie używają tam prototypowej broni w postaci dronów TDR-1, które wyładowane materiałem wybuchowym mają zatopić japoński statek Yamazuki Maru osiadły na mieliźnie koło Guadalcanal. Dwa drony faktycznie trafiają w cel i eksplodują.

• Od sierpnia 1942 r. - Rusza operacja Bernhard opracowana przez esesmana Bernharda Krügera, polegająca na masowym fałszowaniu brytyjskich funtów (w 1945 r. również amerykańskich dolarów), żeby poprzez inflację zniszczyć brytyjską gospodarkę. Tajne wytwórnie banknotów obsługiwane głównie przez żydowskich więźniów do końca wojny działają w obozach, między innymi w Sachsenhausen i Auschwitz. Podrobione banknoty o wartości 135 610 810 funtów okazały się nie do odróżnienia od oryginałów. W kwietniu 1945 r. wytwórnia z Sachsenhausen zostaje przeniesiona do Redl-Zipf w Austrii, a w maju 124 więźniów-fałszerzy trafia do obozu Ebensee, gdzie mają być zamordowani. Ratuje ich bunt więźniów.

• 16 VIII 1942 r. - Koło San Francisco dochodzi do tajemniczego wydarzenia, które pogłębia nastrój niepewności wśród Amerykanów. Patrolujący wybrzeże uzbrojony sterowiec L-8 traci kontakt radiowy z bazą, kiedy zbliża się do dziwnej plamy oleju na oceanie. Po kilku godzinach zaś spada na ulicę w San Francisco: drzwi kabiny są otwarte, nie ma śladów walki ani użycia broni. Dwaj piloci E. D. Cody i C. E. Adams zniknęli.

• 19 VIII 1942 r. - Źle przygotowany desant prawie 5000 Kanadyjczyków w Dieppe (Francja) kończy się stratą ok. 3400 żołnierzy. Miała to być rozpoznanie bojem przed planowanym atakiem z Wielkiej Brytanii.

• 25 VIII - 7 IX 1942 r. - Siły australijskie pokonują Japońskie oddziały nad Zatoką Milne na wschodnim krańcu Nowej Gwinei.

• 17 IX 1942 r. - Zdziesiątkowane japońskie oddziały od dwóch miesięcy posuwające się przez Nową Gwineę zbliżają się do Port Moresby na odległość zaledwie 48 km, lecz zostają wycofane, aby wzmocnić obronę Guadalcanal. Podczas marszu powrotnego ścigają ich oddziały australijskie aż do Buna-Gona na północnym wybrzeżu Nowej Gwinei.

• X-XII 1942 r. - Brytyjski marszałek Montgomery pod El Alamein otacza swoje stanowiska potężnymi polami minowymi. Wykorzystuje też specjalny oddział złożony z prestidigitatorów, aktorów i plastyków, żeby przygotowali jeden z największych pokazów cyrkowej magii. W pobliżu północnej części niemieckich linii pozostawiają ciężarówki, które są rzekomo uszkodzone, a jednocześnie budują łudząco podobne atrapy ciężarówek nałożone na czołgi. W nocy, żeby niemieccy lotnicy tego nie zauważyli, niedługo przed bitwą zabierają prawdziwe ciężarówki, a w ich miejsce stawiają atrapy ukrywające czołgi. Inaczej postępują z armatami: ostentacyjnie za dnia przywożą na stanowiska fałszywe armaty z drewna i płótna, aby niemieccy lotnicy je widzieli i zauważyli, że nie są prawdziwe. Po kilku dniach zaś nocą ustawiają prawdziwe armaty, czego jednak Niemcy nie dostrzegają. Równolegle Montgomery organizuje sprytną mistyfikację. Przez wiele dni za dnia wysyła na południowy kraniec frontu dziesiątki pustych ciężarówek, żeby niemieccy lotnicy sądzili, że przewożą żołnierzy. Tymczasem potajemnie gromadzi siły i ukrywa je na północy. Tam też jego saperzy używając wykrywaczy min przygotowują przejścia przez niemieckie pola minowe.

W rezultacie brytyjska ofensywa na północy zaskakuje Rommla i druga bitwa o El Alamein 23 X - 4 XI) kończy się zwycięstwem Montgomery’ego. Brytyjczycy wypierają Niemców i Włochów z Libii.

Na pustyni pod El Alamein i Tobrukiem pozostają setki tysięcy min i jeszcze kilkadziesiąt lat po wojnie będą zabijały przypadkowych ludzi.

• 25-27 X 1942 r. - Nowozelandczycy zdobywają Wyspy Shortlanda w zachodniej części Wysp Salomona.

• XI 1942 r. - Niemcy zatapiają ponad 150 statków aliantów, a w całym roku 1942 aż 1172 statki, sami tracąc 87 okrętów podwodnych. Wydaje się, że Doenitz dysponujący ok. 300 U-Bootami wygra bitwę o Atlantyk.

• 7-8 XI 1942 r. - Amerykańskie oddziały generała D. D. Eisenhowera lądują w Maroku i Algierii.

• 16 XI 1942 - 22 I 1943 r. - Australijczycy rozbijają Japończyków w bitwie na błotnistej równinie Buna-Gona na północnym wybrzeżu Nowej Gwinei. To oznacza koniec japońskiego zagrożenia dla Australii.

• 19 XI 1942 r. - Kulminacja bitwy pod Stalingradem. Hitler zakazał Paulusowi wycofania się i w rezultacie Niemcy zostają okrążeni. Sławą w Stalingradzie okrywa się sowiecki snajper Wasilij Zajcew, który zabija 225 przeciwników. Do końca wojny zlikwiduje niemal 500 wrogów. Na rozkaz Kremla poprowadzi potem szkołę snajperską.

31 I 1943 r. gen. Paulus (mianowany feldmarszałkiem, ponieważ Hitler mylnie sądzi, że nominacja skłoni go do „honorowego” samobójstwa) kapituluje. Sowieci stracili 500 tysięcy zabitych i 700 tysięcy rannych, a 91 tysięcy żołnierzy Paulusa trafia do sowieckich obozów koncentracyjnych, które przeżyje zaledwie ok. 5000 osób.

Najbliższy doradca Hitlera Martin Bormann uznaje, że wojna musi doprowadzić do klęski Niemiec. Dlatego po zdemaskowaniu gigantycznej sowieckiej siatki szpiegowskiej Rote Kapelle i aresztowaniu jej kilkuset agentów w 1941-1942 r. nawiązuje kontakt z Sowietami. Za pośrednictwem Treppera, jednego ze schwytanych szpiegów, prowadzi podwójną grę, dążąc do obalenia Hitlera i zawarcia pokoju z ZSRS. Co prawda Canaris informuje o tym Hitlera, ale nie dysponuje jednoznacznymi dowodami, więc Führer mu nie wierzy.

Tymczasem Leopold Trepper (1904-1982), polski Żyd, były członek bolszewickich oddziałów w Rosji i szef sowieckiej siatki w Belgii, bez oporu wydaje innych agentów. Rote Kapelle zostanie ostatecznie rozbita do 1944 r. Trepper zaś wykorzystuje zdobyte zaufanie i w 1943 r. ucieka Niemcom przez tylne drzwi pewnej apteki. Po wojnie wróci do Związku Sowieckiego, gdzie będzie więziony do 1955 r. Po zwolnieniu przeniesie się do Polski, a w 1973 r. wyjedzie do Izraela.

• Koniec 1942 r. - Szukając żołnierzy do swojej armii Niemcy odkładają na bok rasistowską ideologię rzekomej wyższości „aryjczyków” i organizują muzułmańskie oddziały SS złożone z bośniackich i albańskich ochotników. Przewodzi im wielki mufti Jerozolimy Mohammad Amin el-Husseini. Mają walczyć z komunistyczną partyzantką na Bałkanach, ale 16-17 września 1943 r. wybucha bunt w szeregach muzułmańskich esesmanów. Po jego stłumieniu oddziały zostają stopniowo rozwiązane do końca 1944 r.

• XI 1942 r. - VIII 1943 r. - Niemcy wysiedlają ponad 70 tysięcy polskich chłopów z rejonu Zamościa, a na ich miejsce sprowadzają Niemców. Ok. 30 tysięcy dzieci o cechach „nordyckich” wywożą do Niemiec. Jednak masowy opór ludności i zbrojne akcje polskich partyzantów odstraszają niemieckich osadników i w końcu zatrzymują wysiedlenia.

• 1943 r. - Za zgodą Niemców oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii dokonują masowych mordów na polskiej ludności, głównie na Wołyniu. Polacy odpowiadają odwetowymi atakami na wsie Ukraińców. Zatargi między podbitymi grupami etnicznymi są dla Niemców bardzo wygodne.

• 1943 r. - Japoński generał Tomoyuki Yamashita organizujący akcję rabowania południowo-wschodniej Azji zaczyna ukrywać zebrane skarby, których nie może już przewieźć do Japonii, ponieważ na morzu dominują Amerykanie. Według relacji świadków Yamashita wykorzystuje jako skrytki dawne kopalnie na wyspie Luzon oraz świeżo wykopane tunele.

• 8 I 1943 r. - Dr Franciszek Witaszek i kilkadziesiąt innych osób zostaje straconych w Poznaniu za serię podpaleń niemieckich transportów wojskowych oraz śmierć ponad stu Niemców po zarażeniu ich wąglikiem lub otruciu. Jest to jeden z nielicznych przykładów użycia broni chemicznej i biologicznej podczas II wojny światowej.

Z drugiej strony Amerykanie prowadzą prace nad tego rodzaju bronią, a Niemcy i Japończycy wykorzystują jeńców i więźniów do przeprowadzania okrutnych eksperymentów często kończących się ich śmiercią. Na Oceanie Indyjskim na okręcie podwodnym odbywa się tajne spotkanie niemieckich i japońskich naukowców pracujących nad bronią biologiczną.

• 14 I 1943 r. - Roosevelt i Churchill spotykają się w Casablance, aby omówić otwarcie frontu we Włoszech lub Francji.

• 1-8 II 1943 r. - Amerykańskie samoloty latające nad Guadalcanal sfotografowały budowę japońskiego lotniska, które ma posłużyć do planowanej inwazji na Australię, W pierwszych dniach lutego Amerykanie zaczynają przygotowania do ataku na Guadalcanal: bombardują pasy startowe i zdobywają przewagę w powietrzu.

Do legendy przechodzi pojedynek myśliwców w pierwszym dniu inwazji na Guadalcanal: as japońskiego lotnictwa i potomek rodu samurajów Saburo Sakai ściera się ze świetnym amerykańskim lotnikiem Jamesem Southerlandem. Sakai wielokrotnie trafia, lecz kabina i silnik Hellcata są opancerzone. Wtedy Amerykanin wychodzi na dobrą pozycję do strzału i wydaje się, że może zabić przeciwnika, ponieważ japońskie samoloty Zero nie mają osłon dla pilota. Southerland jednak nie otwiera ognia (jego działka zostały uszkodzone) i w końcu to Japończyk strzela mu w silnik. Ranny Southerland skacze na spadochronie, ukrywa się na Guadalcanal i dzięki pomocy Melanezyjczyków wraca do Amerykanów. Ostatecznie przeżyje wojnę jako jeden z najlepszych lotników. Saburo Sakai zaś zostaje trafiony w głowę kilka minut po pojedynku z Amerykaninem i mimo chwilowo sparaliżowanej jednej strony ciała dolatuje do swoich. Po wyzdrowieniu walczy nadal, kończąc wojnę jako bohater, który strącił 64 samoloty wroga.

Oddziały amerykańskie bez przeszkód lądują na wybrzeżu Guadalcanal, ale wewnątrz wyspy napotykają zaciekły opór sfanatyzowanych japońskich żołnierzy, którzy rzucają się z bagnetami na karabiny maszynowe. Ginie ok. 900 Japończyków, ale ich ofiara okazuje się daremna, bo wyspa i tak przechodzi w ręce Amerykanów, co przekreśla japońskie plany zajęcia Australii.

• 28 II 1943 r. - Norwescy komandosi w brawurowej akcji wysadzają Norsk Hydro (Norwegia), wielką fabrykę ciężkiej wody (D₂O) stosowanej do spowalniania neutronów (koncepcja H. Bethego). Kolejny atak wykonają potem brytyjskie bombowce, jeszcze raz uszkadzając fabrykę. Wreszcie Niemcy każą wywieźć 16 ton ciężkiej wody z Norwegii coraz bardziej zagrożonej przez naloty (II 1944). Jednak na głębokim jeziorze Tinnsjo (południowa Norwegia) norwescy partyzanci zatapiają barkę wiozącą beczki z cenną wodą, więc do Niemiec dociera niewielka część ładunku. Prowadzone głównie przez Heisenberga prace nad niemiecką bronią jądrową zostają zahamowane na kilkanaście miesięcy z powodu braku ciężkiej wody, zbyt małej ilości uranu pozyskiwanego w Sudetach i braku odpowiedniej technologii. Co więcej, 23 VI 1942 r. eksploduje jedyny niemiecki reaktor jądrowy w Lipsku, a na budowę nowego nie ma już czasu.

Innym krajem, prowadzącym zaawansowane prace nad skonstruowaniem broni jądrowej jest Japonia, gdzie program nadzoruje znakomity fizyk Nishina Yoshio, lecz jemu również brakuje uranu.

Tymczasem Amerykanie są coraz bliżsi skonstruowania bomby atomowej, przy czym do spowalniania elektronów używają nie ciężkiej wody, lecz łatwiejszych do pozyskania i wygodniejszych prętów grafitowych. W amerykańskim programie uczestniczą znakomici naukowcy, którzy uciekli z Europy przed Hitlerem. Na przykład mający żydowskie korzenie Bohr był namawiany do współpracy z Niemcami przez swego ucznia Heisenberga, lecz odmówił, wyjechał do USA i tam pracuje dla Amerykanów.

• III-IV 1943 r. - W bitwie o Atlantyk Niemcy tracą przewagę. W dużej części wynika to z rozszyfrowania przez Brytyjczyków niemieckich kodów Enigmy używanych do radiowego przesyłania rozkazów. Poza tym śledzą U-Booty pod wodą za pomocą sonaru i nowego radaru skonstruowanego w Anglii przez polskiego inżyniera Wacława Struszyńskiego (1904-1980). Dzięki temu radarowi mogą wykrywać okręty podwodne z odległości ok. 200 km. To daje czas, aby wezwać na pomoc samoloty, które bombardują niemieckie okręty podwodne, zanim zdążą dotrzeć do jednostek brytyjskich.

Zaskoczeni Hitler i Himmler podejrzewają, że Brytyjczycy lokalizują okręty podwodne za pomocą okultyzmu i sami próbują tej metody; niemieccy radiesteci mają określać położenie jednostek brytyjskich przy użyciu wahadełka nad mapą. Metoda okazuje się jednak nieskuteczna.

Brytyjczycy masowo produkują małe, tanie okręty korwety używające bomb głębinowych, które rzucane do morza wybuchają na określonej głębokości (zapalnik uruchamiany przez ciśnienie wody) i niszczą okręty podwodne za pomocą fali uderzeniowej. Na dużą skalę są też stosowane samoloty, zwłaszcza startujące z Islandii. Samolot łatwiej dostrzega okręt podwodny, nawet zanurzony, a może go zniszczyć za pomocą bomb głębinowych lub armatek. Brytyjczycy formują konwoje złożone ze statków transportowych eskortowanych przez jednostki bojowe wyposażone w artylerię przeciwlotniczą, torpedy i bomby głębinowe. U-Bootom łatwiej było atakować pojedyncze statki, a eskorta była groźna dla okrętów podwodnych. W rezultacie Brytyjczycy coraz skuteczniej zwalczają U-Booty.

Niewiele pomagają nawet techniczne innowacje Niemców. Wprowadzają chrapy - rurę wysuwaną z zanurzonego okrętu, aby pobierać powietrze bez wynurzania się z wody, co utrudnia jego wykrycie. H. Walter opracowuje też silnik zasilany perhydrolem (nadtlenkiem wodoru), który rozpada się na tlen i wodę, umożliwiając dłuższą pracę silnika w zanurzeniu (X 1943). Przemysł niemiecki jest jednak wyczerpany, a produkcja okrętów Waltera może ruszyć dopiero jesienią 1945 r.

Niemcy używają też kierowanych bomb FX-1400 (Fritz-X), które po zrzuceniu z samolotu przez pewien czas szybują i są naprowadzane na cel przez pilota za pomocą fal radiowych, dzięki czemu precyzyjnie trafiają w statki aliantów. Jednak Amerykanie i Brytyjczycy wprowadzają aparaty zakłócające komunikację między pilotem i bombą, a rosnąca przewaga lotnictwa aliantów znacznie ogranicza możliwości użycia nowej broni. FX-1400 zapowiada powstanie bomb samosterujących po II wojnie światowej.

W maju Doenitz rezygnuje z taktyki wilczych stad, ponieważ Niemcy ponoszą zbyt duże straty. To oznacza, że Brytyjczycy wygrywają bitwę o Atlantyk, a konwoje z zaopatrzeniem bez większych przeszkód docierają do Wielkiej Brytanii decydując o jej przetrwaniu.

• III - 13 V 1943 r. - Brytyjskie i amerykańskie oddziały wypierają Niemców i Włochów z Afryki.

W marcu Amerykanie zatapiają 22 japońskie statki z 15 tysiącami żołnierzy płynące na Nową Gwineę, co ostatecznie kończy japońskie marzenia o zajęciu ogromnej wyspy leżącej u wrót Australii.

Po odkryciu w Katyniu (ok. 13 IV) ok. 4500 zwłok Polaków wymordowanych przez Sowietów niemiecka propaganda próbuje pozyskać polską opinię publiczną. Szef polskiego rządu Władysław Sikorski jest nawet skłonny zwrócić się przeciwko ZSRS, co byłoby niewygodne dla Brytyjczyków i Amerykanów pragnących utrzymać sojusz ze Stalinem. Sikorski ginie jednak w wypadku lotniczym w Gibraltarze (4 VII 1943 r.), co ułatwia negocjacje w Teheranie.

• 18 IV 1943 r. - Admirał Yamamoto ginie po strąceniu jego samolotu przez Amerykanów (dzięki odszyfrowaniu japońskich komunikatów). Oznacza to przerwanie forsowanej przez admirała budowy podwodnych lotniskowców I-400 i przewożonych przez nie samolotów Seiran.

Celem miał być między innymi Kanał Panamski, którego zniszczenie za pomocą samobójczych ataków lotniczych z podwodnych lotniskowców zmusiłoby amerykańskie okręty do pływania wokół Przylądka Horn.

Yamamoto planował też użycie I-400 do zaatakowania wielkich miast w USA za pomocą bomb z bronią biologiczną (przede wszystkim wąglik) i chemiczną, by zastraszyć ludność i skłonić Amerykanów do wycofania się z wojny.

• 19 IV-16 V 1943 r. - Kiedy Niemcy próbują ostatecznie zlikwidować getto w Warszawie, Żydzi podejmują walkę i początkowo wypierają zaskoczonych niemieckich żołnierzy z getta. Tak zaczyna się największe żydowskie powstanie podczas II wojny światowej. Oczywiście słabo uzbrojeni powstańcy doskonale wiedzieli, że nie mają żadnych szans i zostają w końcu pokonani, a getto zlikwidowane i zburzone.

• 16/17 V 1943 r. - W nocy Brytyjczycy dokonują jednego z najsłynniejszych nalotów na Zagłębie Ruhry.

Atakujący używają specjalnych aż czterotonowych bomb w kształcie walca skonstruowanych przez B. N. Wallisa. Lotnicy muszą lecieć zaledwie 10 m nad wodą z określoną prędkością, aby w dokładnie wyliczonym punkcie wyrzucić bombę, która odbijając się od powierzchni wody ma precyzyjnie trafić w tamę. Zwykłe bombardowania tam w Zagłębiu Ruhry od dwóch lat nie przynosiły efektu. Tym razem jednak Brytyjczycy niszczą wielkie tamy Möhne i Eder, a tamę Sorpe uszkadzają. Masy wody zabijają ponad 1000 osób, niszczą 125 fabryk, 6 hydroelektrowni i 25 mostów. Brytyjczycy stracili w akcji 8 bombowców Lancaster.

• 16 VI 1943 r. - Brytyjski wywiad przerzuca do Paryża pierwszą kobietę-radiotelegrafistkę Noor Inayat Khan (1914-1944). Noor jest muzułmanką o korzeniach indyjskich i amerykańskich, urodzoną w Moskwie, mieszkającą w Londynie, a od szóstego roku życia we Francji. W 1939 r. wraz z rodziną uciekła z Francji do Anglii.

W październiku 1943 r. zostaje schwytana przez Niemców w wyniku zdrady. Po kilkumiesięcznych torturach trafia do obozu w Dachau i tam ginie (13 IX 1944).

• 10 VII-17 VIII 1943 r. - Amerykanie (gen. G. Patton, znany ekscentryk, poeta i filozof przekonany, że w poprzednim wcieleniu był rzymskim wojownikiem) i Brytyjczycy (gen. B. Montgomery słynący z pedanterii) lądują na Sycylii, ponosząc bardzo małe straty. To zaskoczenie dla Niemców, którzy spodziewali się inwazji w Grecji. Trzy miesiące wcześniej bowiem brytyjski kontrwywiad zaczął operację Mincemeat (Pasztet) wymyśloną przez I. Fleminga. Przy wybrzeżu Hiszpanii podrzucono zwłoki w oficerskim mundurze z fałszywymi dokumentami, sugerującymi inwazję w Grecji. W rezultacie duże niemieckie siły przesunięto do Grecji, a obrona Sycylii została osłabiona.

W lipcu i sierpniu amerykański generał D. MacArthur odbiera Japonii Aleuty.

• 13 VII 1943 r. - Kończy się największa w dziejach bitwa pancerna (11 900 czołgów, 1 870 tysięcy ludzi) pod Kurskiem.

Na rozkaz Hitlera niemiecki atak (operacja Cytadela) został opóźniony, bo wódz chciał wprowadzić więcej potężnych czołgów Tygrys, które w tym czasie są niemal niepokonane. Niemiecki Blitzkrieg, który przy znacznej przewadze technologicznej mimo prawie trzykrotnie mniejszej armii mógłby przynieść Niemcom zwycięstwo, został więc odłożony na później. Poza tym Brytyjczycy dzięki szyfrom Enigmy wiedzieli o planowanym niemieckim ataku i przekazali tę wiadomość do Moskwy. W dodatku Sowieci zostali ostrzeżeni przez swojego szpiega Nikołaja Kuzniecowa, więc czekają pod Kurskiem na atak ukryci za wielokilometrową potrójną linią rowów oraz pól minowych uniemożliwiających szybki rajd czołgów. Budują pozorowane lotniska z atrapami samolotów, żeby tam skierować niemiecki atak (co częściowo się uda). Ukrywają liczbę zgromadzonych żołnierzy i sprzętu, dostarczając zaopatrzenie wyłącznie nocą. W końcu Sowieci uprzedzają niemiecki atak o dwie godziny i zaskakują skoncentrowane oddziały przeciwnika zmasowanym ostrzałem artyleryjskim oraz nalotem. Mimo to Niemcy wbijają się w łuk kurski, czyli wybrzuszoną linię sowieckiej obrony od północy i południa, grożąc okrążeniem przeciwnika.

Z drugiej strony Sowieci uderzają na miasto Orzeł poza lukiem kurskim, co za kilkanaście godzin może zagrozić niemieckim armiom atakującym Kursk.

W bitwie całą swoją siłę pokazuje sowiecki czołg T-34, który jest bardzo sprawny, szybki (dzięki skopiowaniu zawieszenia Christiego), wyposażony w ukośny pancerz, który odbija część pocisków i potężną armatę. Nie bez przyczyny Sowieci mówią potem, że czołg T-34 wygrał wojnę.

Po wzajemnej rzezi pod Prochorowką na południe od Kurska Niemcy zagrożeni okrążeniem od strony Orła i od południa zaczynają się cofać. Poza tym Hitler każe przerzucić siły pancerne do Włoch zagrożonych po alianckiej inwazji na Sycylii. ZSRS zwycięża pod Kurskiem, choć traci 73% swoich czołgów (Niemcy 40%), 46% samolotów (Niemcy 10%) i 18,5% ludzi (Niemcy 5%). Wielkie straty Sowietów są typowe, ponieważ sowieckie dowództwo nie szanuje życia własnych żołnierzy stosując taktykę masowych frontalnych ataków i wyniszczenia. W rezultacie w skali całej wojny na jednego zabitego Niemca przypada dwudziestu zabitych Sowietów, lecz władze w Moskwie i dowódcy nie liczą się z życiem żołnierzy. Zakładają, że ich większa liczebność i większa produktywność przemysłu zbrojeniowego zrekompensują straty. Niemcy zaś faktycznie nie mają dość ludzi, surowców, paliwa i fabryk.

• 25 VII 1943 r. - Pucz włoskich wojskowych obala i więzi Mussoliniego. W odpowiedzi Niemcy zajmują Włochy, a 12 IX wysyłają spadochroniarzy, aby uwolnili dyktatora. Włosi mają tajny rozkaz nie stawiać oporu i nie zabijać Mussoliniego; chcą się go pozbyć, więc nie pada ani jeden wystrzał. Włoscy strażnicy i niemieccy komandosi fotografują się razem z uwolnionym Mussolinim. Przy tej okazji sławę zdobywa sprytny austriacki esesman Otto Skorzenny, który przyleciał szybowcem jako obserwator. Skorzenny pierwszy rozmawia z Mussolinim i tuż obok niego pozuje do zdjęcia, a potem wpycha się do samolotu razem z dyktatorem. W ten sposób dla opinii publicznej zostaje bohaterem. Mussolini zaś staje się marionetkowym władcą północnej części Włoch okupowanej przez Niemców.

Tymczasem we wrześniu Montgomery nadal prowadzi ofensywę w południowych Włoszech, a do końca roku dotrze na północ od Neapolu. Alianckie wojska w październiku lądują na Korsyce, a w listopadzie są już na Sardynii.

• 25/26 VII 1943 r. - Brytyjski generał A. Harris organizuje nocny nalot dywanowy na Hamburg w ramach operacji Gomora. Jest to praktyczne zastosowanie rezultatów eksperymentu prowadzonego na poligonie Dugway w Utah (USA), gdzie zbudowano kopię niemieckiego miasteczka nazwaną German Village. Bombowce ćwiczyły na nim najskuteczniejsze metody burzenia i podpalania. Zgodnie z tymi eksperymentami pierwsza fala samolotów zrzuca bomby burzące, żeby zerwać dachy i wybić szyby. Druga fala zrzuca bomby zapalające - ogień łatwiej wnika do wnętrza budynków bez dachów i okien, a odpowiednie rozmieszczenie ładunków wywołuje burzę ogniową, podczas której huraganowy wiatr błyskawicznie roznosi płomienie. Zakończenie nalotu stanowią bomby odłamkowe zabijające ludzi i niszczące rury wodociągów, co utrudnia gaszenie pożaru.

Nocny nalot 741 brytyjskich samolotów zaczyna tygodniową serię nalotów na Hamburg. Brytyjczycy powtarzają ataki przez kolejne noce (27/28 VII, 29/30 VII i 2/3 VIII) i niszczą dzielnice mieszkalne, a Amerykanie latają za dnia i koncentrują się na celach militarnych oraz przemysłowych. Brytyjskie straty są ogromne mimo nocy i oślepiania niemieckich radarów przez tysiące pasków aluminium wyrzucanych z samolotów w powietrzu. Niemcy dysponują bowiem potężnymi reflektorami sięgającymi na wysokość 13 km i sprzężonymi z działkami.

Hamburg płonie, a po nalocie w nocy z 27 na 28 lipca wybucha burza ogniowa: płomienie osiągają wysokość kilkuset metrów i temperaturę do 1000^oC (palą się nawet cegły), która wywołuje wiatr o prędkości 270 km/h (książki z Hamburga są potem znajdowane kilkadziesiąt kilometrów od miasta). 9000 ton bomb zrzuconych na Hamburg pochłania połowę miasta i 42 tysiące ofiar, a milion hamburczyków ucieka. Na wieść o nalocie rozwścieczony Hitler każe uruchomić produkcję drogich, lecz nieskutecznych rakiet V-2, żeby wziąć odwet bombardując Londyn.

• 1 VIII 1943 r. - Alianci bombardują pola naftowe w rumuńskim Ploesti, skąd armia Hitlera czerpie większość ropy naftowej. Źle przygotowany nalot kończy się jednak stratami aliantów, a pola naftowe pozostają prawie nietknięte.

• 14-24 VIII 1943 r. - Amerykańsko-brytyjska konferencja Quadrant w Quebec (Kanada).

Spotkanie kończy się zawarciem tajnej umowy o współpracy Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii przy budowie bomby atomowej.

• 17 VIII 1943 r. - Amerykańskie bombowce dokonują za dnia zmasowanego nalotu na Schweinfurt w północnej Bawarii, żeby zniszczyć fabryki Kugelfischer oraz Fichtel & Sachs produkujące ponad połowę niemieckich łożysk kulkowych, które są niezbędne do budowy samolotów i czołgów. Równolegle druga grupa bombowców ma zaatakować fabrykę Messerschmittów w niedalekiej Ratyzbonie. Jednak grupa lecąca na Schweinfurt przybywa trzy i pół godziny po grupie atakującej Ratyzbonę, ponieważ mgła w Anglii opóźniła ich start. Dzięki temu niemiecka obrona ma ułatwione zadanie. Poza tym Niemcy zmienili taktykę: wyposażyli swoje samoloty Me 110 w rakiety, którymi atakują przeciwnika z odległości nawet 4 km. Używają też bomb na spadochronach zrzucanych z góry, żeby wybuchały między samolotami Amerykanów, rażąc kilka jednocześnie. W rezultacie ze 127 bombowców Boeing B-17 lecących na Ratyzbonę 24 zostają strącone, 50 uszkodzonych, a reszta ucieka nad Alpami. Wtedy Niemcy mogą zająć się 230 bombowcami skierowanymi na Schweinfurt: strącają 36 samolotów i uszkadzają 122, a 601 Amerykanów ginie, trafia do niewoli, lub ląduje przymusowo w Szwajcarii. Wynik nalotu okazuje się niewspółmierny do poniesionych strat. Produkcja łożysk kulkowych w Niemczech spada tylko o 1/3, ponieważ zapasy zgromadzone w niemieckich fabrykach są duże i uzupełnia je import łożysk z neutralnych Szwecji i Szwajcarii.

Amerykanie przekonują się, że naloty dzienne są ryzykowne i lepiej organizować je nocą tak, jak to robią Brytyjczycy. Niemcy zaś zaczynają rozpraszać przemysł, żeby nie tworzyć wielkich ośrodków, które są łatwym celem nalotów.

• 17/18 VIII 1943 r. - Dzięki informacji szpiegów 600 brytyjskich bombowców niszczy ośrodek badań rakietowych w Peenemünde na wyspie Uznam (na Bałtyku). Bombardowanie skutecznie hamuje badania nad konstrukcją i produkcję V-1.

Niemcy przeniosą ośrodek badań do Kassel i do podziemnej fabryki wykutej w skale przez więźniów obozu koncentracyjnego Mittelbau-Dora w głębi Niemiec.

• Jesień 1943 r. - Niemcy zakładają Industriegemeinschaft Schlesien AG, przedsiębiorstwo, które ma zbudować szereg podziemnych budowli w Sudetach w ramach projektu Riese, czyli Olbrzym.

Pod wrażeniem klęsk na frontach i niszczycielskich alianckich nalotów próbują ukryć swój przemysł i zabezpieczyć się przed atakami. Dolny Śląsk zaś jest stosunkowo odległy od alianckich lotnisk na Wyspach Brytyjskich i mało zniszczony, ma rozbudowaną sieć kolejową oraz góry utrudniające ewentualny atak. Podziemia Riese wykuwają w skale więźniowie obozów koncentracyjnych, głównie Żydzi z Gross Rosen, którzy w większości giną przez nadmierną pracę, głód, choroby i zamordowani przez okrutnych strażników. Riese obejmuje wielki bunkier dla Hitlera ukryty głęboko pod zamkiem Fürstenstein (Książ) koło Wałbrzycha oraz kilka systemów tuneli w Górach Sowich, gdzie ma być produkowana broń, zwłaszcza rakietowa i legendarna Wunderwaffe. Najważniejsze miejsca, gdzie powstają tunele to Säuferhöhen (Osówka), Wolfsberg (Włodarz), Ramenberg (Soboń), Falkenberg (Sokolec), Dorfbach (Rzeczka), Wüstewaltersdorf (Walim) oraz Hausdorf (Jugowice Górne). Na rozkaz Hitlera od kwietnia 1944 r. budową kieruje organizacja Todt.

Na budowę podziemnych konstrukcji idą tysiące ton najlepszego betonu, mimo że byłby bardziej potrzebny do budowania bunkrów na frontach. Hitler jest jednak obsesyjnie przywiązany do idei tajemniczych, podziemnych, ukrytych twierdz. Budowa Riese trwa więc nawet wtedy, gdy Sowieci docierają do Berlina. Ostatni żyjący robotnicy zostaną zmuszeni do morderczego marszu w stronę Czech, podczas którego wielu zginie.

• 14 X 1943 r. - Bunt Żydów w obozie koncentracyjnym w Sobiborze nad Bugiem: w walce ginie 12 Niemców, a 300 Żydów ucieka (1/3 zostanie wkrótce schwytana, często przy pomocy miejscowej ludności). Po tym wypadku Niemcy zlikwidują obóz w Sobiborze i zaostrzą środki ostrożności w innych obozach.

• 22-23 X 1943 r. - Niemiecki okręt podwodny U-537 potajemnie dociera do wybrzeży Labradoru i umieszcza tam automatyczną stację meteorologiczną, która ma samodzielnie wysyłać do Niemiec dane o stanie pogody. Jest to ważne dla niemieckich samolotów i okrętów. Stacja przestanie działać już po czterech tygodniach, ale pozostanie nieodkryta przez aliantów. Na resztki stacji pewien podróżnik natrafi dopiero w 1977 r.

• XI 1943 r. - Amerykanie zdobywają Wyspy Gilberta (bitwa o atol Tarawa, 20 XI) i Bismarcka.

Niebagatelny udział w zwycięstwie mają amerykańskie pociski artyleryjskie z radarem, który powoduje eksplozję, kiedy pocisk jest blisko samolotu bez konieczności bezpośredniego trafienia. Jest to zapowiedź przyszłych inteligentnych broni.

Podczas negocjacji w Kairze (22-26 XI) Brytyjczycy, USA i Chiny koordynują działania przeciw Japonii.

• 28 XI - 1 XII 1943 r. - W Teheranie odbywa się konferencja Churchilla, Roosevelta i Stalina.

Sowieci udaremniają wykryty przez swoich szpiegów Kuzniecowa i Wartaniana niemiecki zamach (pod dowództwem Skorzennego) na samolot Roosevelta. Niemcy chcieli w ten sposób usunąć Roosevelta, aby doprowadzić do nowych wyborów w USA. Nowy prezydent być może wycofałby Amerykanów z wojny, a wtedy Churchill miałby zawrzeć pokój lub przejść na stronę Niemiec. Stalinowi zaś zależy na życiu Roosevelta, który pod wpływem działających w jego otoczeniu sowieckich agentów naiwnie wierzy w dobre intencje Moskwy.

Innego zdania jest Churchill, który chce zorganizować desant na Bałkanach, żeby utrzymać brytyjską władzę na Morzu Śródziemnym i odciąć ZSRS od Europy poprzez wyzwolenie krajów między Cieśninami Tureckimi i Bałtykiem. De Gaulle zaś, który nie bierze udziału w konferencji, ale wcześniej porozumiał się ze Stalinem: chce otwarcia frontu we Francji, tym samym zgadzając się na sowiecki podbój wschodniej Europy.

Osłabiony chorobą i naiwny Roosevelt pod wpływem sowieckich agentów, zwłaszcza H. L. Hopkinsa, podejmuje decyzję o desancie w Normandii (operacja Overlord), co oznacza, że wschodnią Europę oddaje Sowietom. Wierzy w zapewnienia Stalina, że kraje podbite przez Armię Czerwoną pozostaną demokratyczne.

Churchill jednak nie ustępuje: chce udaremnić amerykańsko-sowiecki plan, ujawniając go Niemcom. Szpieg o pseudonimie Cicero (pochodzący z Albanii Turek Ilyas Bazna, 1904-1972), który pracuje jako służący w brytyjskim konsulacie w Ankarze, przekazuje Niemcom mikrofilmy z ustaleniami z Teheranu. Jednak łatwość, z jaką Cicero dotarł do tak ważnych tajnych dokumentów oraz ogromna precyzja wykonanych fotografii powoduje, że Niemcy uznają je za podsunięte przez Brytyjczyków, co zresztą jest prawdą. Nie wierzą więc w informacje od Cicero, chociaż akurat one są prawdziwe, i nie przygotowują obrony w Normandii, a w konsekwencji Europa wschodnia od Polski po Węgry i Bułgarię zostanie oddana Sowietom. Natomiast na Bałkanach nie powstanie federacja, o której we wrześniu 1941 r. rozmawiały Grecja i Jugosławia. Duże federacyjne państwo obejmujące Grecję i Jugosławię oraz ewentualnie Bułgarię, Rumunię i Albanię zatrzymałoby ekspansję Sowietów w tej części Europy.

Cicero zaś trafi po wojnie do więzienia za posługiwanie się fałszywymi pieniędzmi, bo Niemcy płacili mu podrobionymi funtami.

• Od 1943 r. - Amerykański program UNRRA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration) pomaga ludziom poszkodowanym przez wojnę.

• 1943/1944 r. - Niemcy cofają się przed przeważającą Armią Czerwoną.

Linia najdłuższego w historii frontu biegnie od ujścia Dniepru, na zachód od Kijowa i Smoleńska przez Witebsk i Nowogród aż do jeziora Ładoga i Morza Barentsa.

• XII 1943 r. - Brytyjczycy zatapiają koło Norwegii niemiecki pancernik Scharnhorst.

• I 1944 r. - Odblokowanie Leningradu po zmuszeniu Niemców do cofnięcia się spod miasta.

W ciągu 900 dni blokady zginęło 630 tysięcy mieszkańców (głównie z głodu).

• 17 I 1944 r. - Alianci zaczynają bitwę o przełamanie Linii Gustava, czyli niemieckich umocnień na drodze z południa w stronę Rzymu.

• 17/18 II 1944 r. - Amerykańskie samoloty z lotniskowców niszczą dużą japońską bazę na wyspie Chuuk (Karoliny): zatapiają ok. 80 statków, niszczą ok. 500 samolotów i zabijają tysiące ludzi, w tym też miejscowych. Po nalotach Amerykanie nie lądują na zniszczonej Chuuk, gdzie pozostało ok. 15 tysięcy już nieszkodliwych Japończyków odciętych od Japonii i pozbawionych żywności. Wielu z nich zginie potem z głodu.

Amerykanie odbierają Japończykom Wyspy Marshalla (23 II), zdobywają Nową Gwineę (desanty w Aitape i Hollandii, 22 IV). Na wyspie Espiritu Santo w Nowych Hebrydach mają ogromną bazę lotniczą, która zapewnia im przewagę w tej części Pacyfiku. Japończycy ponoszą coraz większe straty.

• 24/25 III 1944 r. - Z obozu jenieckiego w Żaganiu (Sagan) ucieka 79 alianckich lotników przez tunel (kopany od IV 1943 r.) długości 110 m na głębokości 9 m. Tylko trzej uciekinierzy unikają schwytania: Norwedzy Per Bergsland i Jens Muller oraz Holender Bob van der Stok. Rozwścieczony Hitler każe zamordować 50 spośród schwytanych uciekinierów.

• IV-VII 1944 r. - Polska AK prowadzi akcję Burza - serię powstań wyprzedzających wkroczenie Sowietów. W odpowiedzi Stalin nie udziela pomocy powstańcom walczącym (od 18 IV) na Wołyniu i pozwala Niemcom ich wybić. W Wilnie zaś obiecuje współpracę, a po powstaniu (6-13 VII) i wejściu Armii Czerwonej do miasta każe bojowników aresztować. Większość z nich zostaje zamordowana, lub trafia do obozów koncentracyjnych w głębi Związku Sowieckiego.

• IV-VIII 1944 r. - Seria alianckich nalotów na rumuńskie Ploesti niszczy pola naftowe.

Jeszcze groźniejsze okazują się bombardowania wytwórni syntiny, czyli paliwa dla hitlerowskiej armii. Alianci tracą co prawda 3000 samolotów, lecz Hitler nie ma już ani źródeł ropy naftowej, ani syntiny. Speer melduje Hitlerowi (19 V), że Rzesza zostanie wkrótce pozbawiona paliw. Niemieccy specjaliści przerabiają więc silniki na metanol otrzymywany z gazu ziemnego i z drewna. Problem jednak polega na tym, że litr benzyny daje więcej energii niż litr alkoholu.

• 4 IV 1944 r. - Amerykanie zajmują Rzym po wysadzeniu morskiego desantu za Linią Gustava.

Polacy działający w ramach armii brytyjskiej ogromnym wysiłkiem i przy dużych stratach zdobywają należący do Linii Gustava zrujnowany klasztor Monte Cassino (11-18 V), chociaż opanowanie tego wzgórza już nie wpłynie znacząco na ofensywę we Włoszech.

• 17 IV 1944 r. - Japończycy podejmują ostatnią ofensywę we wschodnich Chinach, mającą zniszczyć amerykańskie bazy lotnicze. Zostają jednak odparci.

• 12 V 1944 r. - 935 amerykańskich bombowców niszczy fabrykę syntiny w Pölitz (Police). To oznacza klęskę Niemiec: syntina stanowiła 56% niemieckich paliw płynnych i pokrywała 92% zapotrzebowania lotnictwa.

Na zlecenie rządu USA ekscentryczny milioner Hughes projektuje lekki drewniany samolot Hercules, aby przerzucić armię do Europy. Jednak nie zaczyna produkcji i dopiero w roku 1947 zbuduje tylko jeden egzemplarz.

• 6 VI 1944 r. - D-Day, czyli dzień desantu.

Wczesnym rankiem pod osłoną lotnictwa i okrętów podwodnych ponad milion alianckich żołnierzy ląduje w Normandii w ramach operacji Overlord kierowanej przez generała Eisenhowera. To największy desant w dotychczasowej historii wojen. Czas akcji jest zaskakujący z powodu niepewnej pogody, która grozi burzą na Kanale La Manche. Miejsce lądowania zaś wybrano ze względu na stosunkowo słabe fortyfikacje, co wykryli brytyjscy lotnicy wykonujący tysiące stereometrycznych fotografii północnych wybrzeży Francji.

Lądowanie poprzedziła aliancka operacja Fortitude, której celem jest przekonanie Niemców, że atak nastąpi w Calais. Uczestniczył w niej jeden z najsławniejszych podwójnych agentów Roman Czerniawski (1910-1985), polski lotnik i szpieg schwytany przez Niemców we Francji jesienią 1941 r. Czerniawski zadeklarował wtedy współpracę i został wysłany do Wielkiej Brytanii jako niemiecki agent Brutus. Tam zaś zgłosił się do brytyjskiego wywiadu i do końca wojny przekazywał Niemcom fałszywe informacje.

Jeszcze bardziej znacząca okazała się działalność podwójnego agenta Garbo-Arabela (Juan Pujol Garcia), który przekonał Niemców, że Brytyjczycy zgromadzili duże siły koło Dover, przygotowując inwazję na Calais. W rzeczywistości była to mistyfikacja generała Pattona, który na wybrzeżu Anglii koło Dover zbudował tysiące drewnianych, płóciennych i nadmuchiwanych atrap czołgów i armat dobrze widocznych dla niemieckich lotników, co sugerowało planowany atak na Calais.

Przed inwazją brytyjskie lotnictwo dokonuje masowych bombardowań składów amunicji we Francji, lotnisk, mostów i dróg, żeby utrudnić transport i zaopatrzenie wojska. Tuż przed lądowaniem na wybrzeżu alianci zrzucają oddziały spadochroniarzy na tyłach Niemców, żeby zdezorientować wroga, a potem uderzyć na niego od tyłu. W kilku miejscach zaś zrzucają tak zwane ruperty, czyli manekiny na spadochronach, co dodatkowo dezorientuje Niemców i wiąże ich siły.

Tymczasem alianci wysyłają swoje okręty i samoloty w stronę Normandii omijając przy tym potężnie ufortyfikowane Wyspy Normandzkie. W rezultacie niemiecka załoga twierdzy na Jersey pozostanie bezczynnym obserwatorem walk i aż do końca wojny będzie odcięta od kontynentu.

Atak aliantów przełamuje nieukończone niemieckie umocnienia Wału Atlantyckiego w Normandii, w co nie chciał wierzyć Hitler przekonany o swoim wojskowym geniuszu i nieomylnej intuicji. Na domiar złego w dniu inwazji Hitler śpi prawie do południa i nikt nie ma odwagi go obudzić, więc niemieckie zgrupowania pancerne pozostają bezczynne, co oczywiście daje czas aliantom, aby się umocnili na wybrzeżu. Co więcej, mimo informacji o inwazji Hitler jeszcze przez kilka dni sądzi, że atak na Normandię jest fałszywy, a właściwy desant nastąpi w Calais, więc uparcie zwleka z wysłaniem posiłków do Normandii.

Podczas lądowania ginie ok. 100 tysięcy alianckich żołnierzy (część to rezultat chaosu organizacyjnego i słabości osłony lotniczej, a nawet omyłkowego ostrzelania swoich żołnierzy przez artylerię).

Do sukcesu aliantów walnie przyczynia się użyty nowatorski sprzęt, zwłaszcza płaskodenne łodzie desantowe z podnoszoną przednią ścianą, która chroni przed ostrzałem, a po opuszczeniu służy jako pomost dla żołnierzy biegnących na brzeg. Pojawiają się też pierwsze pływające czołgi i amfibie, czyli wyposażone w działka opancerzone samochody, które mogą jeździć i pływać. Po wylądowaniu na brzegu do akcji ruszają oryginalne maszyny jak na przykład czołgi pchające przed sobą wały do detonowania min. Niezmiernie ważnym wynalazkiem, który zaskakuje Niemców jest też pływający port zbudowany z betonowych skrzyń unoszących się na wodzie. Dzięki temu alianci nie muszą zdobywać mocno bronionych portów, bo mają gdzie cumować statki przywożące ludzi, sprzęt i amunicję.

W nalocie na niemieckie stanowiska w St. Lô we Francji (17 VII) Amerykanie po raz pierwszy używają bomb zapalających z napalmem. Alianckie samoloty bombardują też francuskie miasteczka, aby ruiny i uciekinierzy zablokowali drogę niemieckim transportom i czołgom. Ten cel zostaje osiągnięty, ale za cenę ok. 70 tysięcy francuskich cywili zabitych w bombardowaniach.

• Od VI 1944 r. - Niemcy dopiero teraz (rezultat zniszczenia Peenemünde) atakują Londyn odrzutowymi pociskami V-1. Są to bezzałogowe samoloty-bomby z silnikiem umieszczonym nad kadłubem. V-1 lecą na zaplanowaną odległość i automatycznie uderzają w miasto z prędkością, której nie mogą osiągnąć brytyjskie samoloty. Dlatego Hitler jest przekonany, że Londyn zostanie zniszczony. Jednak nic takiego się nie dzieje, szkody są dużo mniejsze niż chcieliby Niemcy, a we wszystkich bombardowaniach zginie łącznie nie więcej niż 50 tysięcy Brytyjczyków.

Do końca wojny Niemcy wystrzelą ponad 30 tysięcy V-1, z czego 70% dotrze do Anglii, lecz ich celność jest niewielka. Poza tym Brytyjczycy odkrywają, jak atakować V-1 za pomocą artylerii oraz myśliwców, które lecąc z góry mogą dogonić latającą bombę. Tak więc większość V-1 nie wyrządza dużych szkód.

W sierpniu Niemcy wprowadzą większe i szybsze rakiety V-2 napędzane alkoholem skonstruowane przez W. von Brauna. Hitler wciąż ma nadzieję na odwrócenie losów zmagań. Do końca wojny Niemcy wystrzelą z ruchomych (aby uniknąć bombardowań) wyrzutni 5500 rakiet na Londyn, Liège, Antwerpię (od 4 IX główny port zaopatrujący aliantów), Lille, Maastricht i Paryż. Jednak słabnący niemiecki przemysł zbrojeniowy nie potrafi już wyprodukować wystarczająco dużej liczby rakiet i nie ma czasu na ich wytwarzanie w obliczu szybkiej ofensywy aliantów.

Hitler nakazuje też wznowienie prac nad samolotem odrzutowym Me 262, który jest dużo szybszy od wszystkich samolotów aliantów, co daje Messerschmittom ogromną przewagę. Prace nad pierwszym odrzutowcem przerwano po ogromnych sukcesach niemieckich samolotów tłokowych na początku wojny, kiedy zdawało się, że nie ma potrzeby szukania nowych konstrukcji. Dopiero po serii lotniczych porażek Hitler zmienia zdanie. Rusza więc budowa tajnych, podziemnych fabryk Messerschmittów, na przykład REIMAH (Reichsmarschall Hermann Göring) kilkadziesiąt kilometrów od Berlina. Produkcja okazuje się jednak spóźniona i niewystarczająca w obliczu nacierających aliantów. Do końca wojny Niemcy wprowadzą tylko ok. 300 samolotów Me 262, czyli za mało, żeby mogły wpłynąć na losy wojny.

Sowieci zaś mają własne rakiety (konstrukcje Czełomieja) ze słynną katiuszą podobną do niemieckiej wyrzutni Nebelwerfer. Katiusza to bateria równoległych wyrzutni rakietowych montowana na samochodzie. Co ciekawe, niemal wszystkie katiusze są umieszczane na amerykańskich Studebakerach, ponieważ sowieckie samochody są zawodne i jest ich niewiele.

• 15 VI 1944 r. - Rusza amerykański desant na Mariany, do 1 VII Amerykanie w ciężkich walkach zdobywają wyspy Tinian i Saipan.

• 15/16 VI 1944 r. - Pierwszy od rajdu Doolittle’a aliancki nalot na Japonię: 47 amerykańskich bombowców dalekiego zasięgu Boeing B-29 (model produkowany od 1942 r.) startuje z Bengalu i bombarduje stalownię w mieście Yawata.

• 19-20 VI 1944 r. - Lotnicza bitwa między Japończykami i Amerykanami koło wyspy Guam.

Starcia pokazują ogromną przewagę amerykańskiego myśliwca Hellcat nad japońskim Zero. W powietrznych pojedynkach Japończycy tracą 220 samolotów, a Amerykanie zaledwie 20, co powoduje, że amerykańscy piloci nazwą te lotnicze pojedynki wielkim mariańskim strzelaniem do indyków (Great Marianas Turkey Shoot).

Podczas całej bitwy koło Guam Amerykanie tracą 123 samoloty, a Japończycy łącznie 315 samolotów, 3 lotniskowce, 2 zbiornikowce (okręty z cysternami paliwa) oraz 6 innych okrętów, które zostały poważnie uszkodzone.

W konsekwencji amerykańska armia wkracza na Guam i po zaciekłych walkach (8-11 VII) zajmuje wyspę, co oznacza, że zyskuje bazę do zdobycia całego archipelagu Marianów oraz do nalotów na Wyspy Japońskie.

Ciekawostką jest udział psów w wykrywaniu i zdobywaniu podziemnych kryjówek Japończyków. Po wojnie Amerykanie postawią na Guam pomnik z listą psów, które zginęły w czasie walk i zostały pochowane na miejscowym psim cmentarzu.

• Druga połowa 1944 r. - W obliczu nieuchronnej klęski tajna organizacja ODESSA zaczyna przygotowywać ucieczkę hitlerowców, głównie do Ameryki Południowej i Afryki. ODESSA jest tak dobrze zakamuflowana, że ponad 50 lat po wojnie będą trwały dyskusje, czy w ogóle istniała.

Himmler i inni niemieccy politycy gotowi obalić Hitlera próbują nawiązać kontakt z aliantami poprzez Allena Dullesa, od 1942 r. szefa amerykańskiego wywiadu w Europie rezydującego w Bernie na obszarze neutralnej Szwajcarii. Himmler chce doprowadzić do przerwania walk na froncie zachodnim, żeby ocalić Niemcy. Wysłannik niemieckich spiskowców Hans B. Gisevius kilkakrotnie spotyka się z Dullesem, lecz nie dochodzi do bliższej współpracy. Dopiero po wielu latach okaże się, że Gisevius pracował nie tylko dla Himmlera, lecz był także agentem hitlerowskich służb specjalnych. Dla hitlerowców pracowała też gospodyni Dullesa.

Finansiści, przemysłowcy i niektórzy politycy szykują się do odbudowy Niemiec po przegranej wojnie. Szwajcarskie banki przyjmują od Niemców dobra zrabowane w całej Europie. Przy udziale Dullesa niemieccy przedsiębiorcy przenoszą część kapitału za granicę, głównie do Argentyny i innych krajów Ameryki Południowej. Niektóre duże firmy w krajach neutralnych zostają częściowo wykupione przez Niemców.

10 sierpnia w hotelu Maison Rouge w Strassburgu dochodzi do tajnego spotkania niemieckich przedsiębiorców pod przewodnictwem generała Scheida. Generał otwarcie stwierdza, że wojna jest przegrana i należy ocalić, ile się da, przenosząc kapitał za granicę. O spotkaniu wiedzą jednak Brytyjczycy poinformowani przez szpiegów. Kilka brytyjskich samolotów leci nad Strassburg, który nie był dotychczas celem nalotów, ponieważ alianci uznawali go za miasto francuskie i zrzuca bomby na hotel. Ten incydent przez wiele lat będzie uznawany za pomyłkę lotników, lecz w rzeczywistości był to nieudany zamach na niemieckich przedsiębiorców.

• 20 VII 1944 r. - Armia sowiecka przekracza Bug, co skłoni Rumunię, Bułgarię i Węgry do przejścia na stronę koalicji antyniemieckiej.

Sowiecka armia szybko zdobywa reputację barbarzyńskiej hordy. Rozpasani żołdacy Stalina masowo gwałcą kobiety, celowo mordują ludność cywilną, a już zdobyte miasta burzą i podpalają dla zabawy. Specjalne oddziały zajmują się wywożeniem do Rosji wszystkiego, czego nie zniszczyli i co można zrabować od dzieł sztuki, maszyn i całych fabryk po szyny kolejowe, zegarki, rowery, kable i druty.

• 20 VII 1944 r. - Stauffenberg przeprowadza nieudany zamach bombowy na Hitlera przygotowany przez spiskowców związanych z najwyższymi władzami III Rzeszy.

• 1 VIII - 2 X 1944 r. - Powstanie w Warszawie rozpoczęte na rozkaz T. Komorowskiego-Bora dowódcy AK wbrew opinii polskiego wodza naczelnego gen. K. Sosnkowskiego (w tym czasie przebywa we Włoszech). Gen. Anders otwarcie nazywa powstanie głupotą i zbrodnią w kontekście nieudanej akcji Burza, wrogiej postawy Sowietów i braku broni. Wieść o powstaniu ucieszyła za to Stalina, który zatrzymuje sowiecką ofensywę, aby Niemcy mogli spacyfikować wrogie mu miasto. Amerykanie i Brytyjczycy zaś nie chcą pomagać powstańcom lotniczymi zrzutami broni, żeby nie drażnić Stalina, ponieważ potrzebują Sowietów jako sojuszników. Poza tym od konferencji w Teheranie Polska jest uważana za strefę sowiecką, więc powstanie w Warszawie niczego nie zmieni. Ludność Warszawy zaś w większości odnosi się niechętnie a potem wręcz wrogo do powstańców. Niektórzy nawet współpracują z Niemcami, żeby przerwać wyniszczające walki. Miasto niemal znika z powierzchni ziemi i ginie ok. 200 tysięcy osób (większość to planowo wymordowani cywilni mieszkańcy Warszawy). Po stronie Niemców ginie mniej niż 2000 żołnierzy.

• 15 VIII 1944 r. - Alianci lądują w Prowansji i zajmują Saint Tropéz. Armia Montgomery’ego idzie na Nantes, Loarę, Paryż (powstanie przyspieszy wyzwolenie miasta 19 VIII) i Belgię (3 IX zdobywa Brukselę).

Amerykańskie czołgi Sherman zwykle ulegają w starciu z lepszymi niemieckimi Tygrysami (na jednego zniszczonego Tygrysa przypadają trzy rozbite Shermany), lecz są prostsze i tańsze w produkcji, więc Amerykanie łatwo mogą uzupełniać straty. Alianci wygrywają zatem dzięki przewadze liczebnej i sprawniejszemu przemysłowi zbrojeniowemu.

Mimo to wciąż liczy się indywidualna postawa żołnierzy. Przykładem może być amerykański major Charles Carpenter na froncie francuskim znany jako Charlie Bazooka. Charlie ma latać lekkim nieuzbrojonym samolotem służącym tylko do obserwacji i wskazywania celów artylerii. On jednak wyposaża swój samolot w kilka granatników przeciwpancernych, czyli bazook i atakuje niemieckie czołgi. Mimo niebywałej brawury nie odnosi żadnej rany, a do końca wojny niszczy co najmniej sześć niemieckich czołgów i kilkanaście samochodów. Po wojnie wraca do pracy nauczyciela.

• 29 VIII - 28 X 1944 r. - Powstanie Słowaków przeciw wojskom księdza Tiso i Niemcom kończy się zwycięstwem faszystów i niemiecką okupacją.

• 4-6 IX 1944 r. - Zawieszenie broni między Sowietami i Finlandią, która nie została podbita, lecz musi uznać się za strefę wpływów Moskwy, żeby uniknąć niszczycielskiego wkroczenia sowieckich wojsk.

• 5, 6, 10 IX 1944 r. - Brytyjskie bombowce dokonują zmasowanych nalotów na Havre (Le Havre). Brytyjski dowódca Crocker zażądał kapitulacji niemieckiego garnizonu w mieście, ale Niemcy odpowiedzieli, że nie poddadzą się i miasto ucierpi w wyniku walk, lub opuszczą Havre. Crocker jednak nie chce wypuścić Niemców i wydaje rozkaz zniszczenia Havre’u. W ciągu trzech dni nalotów centrum miasta zostaje zburzone i spalone w 100% i ginie ok. 2000 Francuzów. Potem Brytyjczycy podejmują atak siłami lądowymi i w końcu rozbijają wroga. W walkach śmierć ponosi ok. 500 Brytyjczyków i podobna liczba Niemców. Havre będzie odbudowywany przez ponad 20 lat, a odpowiedzialny za bezsensowne zburzenie miasta i mord popełniony na ludności cywilnej Crocker nigdy nie stanie przed sądem. Bombardowanie francuskich miast i wsi jest bowiem częścią brytyjskiej taktyki.

• 6 IX 1944 r. - Fiodor Sawrin, były sowiecki żołnierz wzięty do niewoli i zwerbowany jako niemiecki agent, podejmuje próbę zamachu na samochód Stalina jadący do Kuncewa. Zostaje schwytany i zabity.

• 9 IX 1944 r. - Wybucha antyniemieckie powstanie w Bułgarii.

• 17-26 IX 1944 r. - Niemcy odpierają źle przygotowany brytyjski desant spadochronowy mający zdobyć most w Arnhem w Holandii. Przyczyną niepowodzenia jest brak lotniczego wsparcia oraz zrzucenie spadochroniarzy zbyt daleko od mostu. Niemcy zyskują czas na przygotowanie obrony - cofają się za linię Zygfryda (pas umocnień od Szwajcarii do Holandii, przebudowany w latach 1936-1939). Marsz aliantów rozciągnął linie zaopatrzenia i ofensywa słabnie.

• 27 IX - 3 X 1944 r. - Sowieci zajmują estońskie wyspy w ujściu Zatoki Ryskiej.

• 2 X - 8 XI 1944 r. - Bitwa o ujście Skaldy, czyli morską drogę do Antwerpii. Alianci potrzebują portu w Antwerpii, żeby dowozić zaopatrzenie dla armii walczących w północnej Belgii i Holandii. Kanadyjski generał Guy G. Simonds dowodzi oddziałami kanadyjskimi wspomaganymi przez Brytyjczyków i Polaków: łącznie 135 tysięcy żołnierzy, z czego zginie lub zostanie rannych niemal 13 tysięcy. Po stronie niemieckiej generał Gustav-Adolf von Zangen ma do dyspozycji 90 tysięcy żołnierzy i straci mniej niż 12 tysięcy. Niemcy przerywają tamy zalewając duże obszary, żeby powstrzymać aliantów. Bitwa kończy się odblokowaniem drogi do Antwerpii, co pozwala aliantom przyspieszyć transport amunicji, paliwa, sprzętu i żywności koniecznych do prowadzenia walki.

• 9 X 1944 r. - Stalin i Churchill zawierają umowę o podziale południowej Europy: Grecja ma być strefą brytyjską, Bułgaria, Rumunia i Węgry strefą sowiecką, a Jugosławia mieszaną.

• Do 11 X 1944 r. - Amerykanie odbierają Japończykom Karoliny (Ulithi staje się kluczową amerykańską bazą), lądują na Palau (15 IX), na Molukach (16 IX) i zaczynają naloty na Okinawę (11 X).

• 15 X 1944 r. - Brytyjskie oddziały pod dowództwem R. Mackenzie Scobie lądują w Grecji, by zapobiec komunistycznemu przewrotowi po odejściu Niemców.

Wcześniej we wrześniu alianci odbili Kretę, a 12 października niemieckie wojska opuściły Pireus.

• Od 20 X 1944 r. - Rusza amerykańsko-australijski atak w zatoce Leyte jako przygotowanie do inwazji na Filipiny.

23-26 października w Leyte rozgrywa się największa jak dotąd bitwa morska. Po stronie aliantów dowodzi amerykański William Halsey, a w walce uczestniczą 34 lotniskowce i ok. 1500 samolotów, 12 pancerników, 24 krążowniki, 141 niszczycieli oraz liczne kutry torpedowe i okręty podwodne. Po stronie japońskiej dowodzi admirał Takeo Kurita mający do dyspozycji 4 lotniskowce, 9 pancerników, 19 krążowników, 35 niszczycieli i ok. 300 samolotów. Po trzech dniach zmagań Japończycy wycofują się tracąc ok. 10 500 marynarzy i lotników, wszystkie lotniskowce i wiele innych okrętów. Po stronie aliantów ginie ok. 2800 osób.

W Leyte po raz pierwszy piloci japońscy kamikadze (nazwa od słynnego wiatru z XIII w.) pod wodzą kapitana Seki Yukio rozbijają się o lotniskowce, ginąc za cesarza jako świętego potomka Amaterasu (25 X). Realizują w ten sposób rozpaczliwą i bezsensowną ideę wiceadmirała Onishi’ego, który 18 października ogłosił, że samobójcze ataki powstrzymają wroga. Do końca wojny Japończycy wyślą ponad 2260 pilotów-samobójców. Pojawią się też ludzie-torpedy, a w Mandżurii japońscy fanatycy z granatami przy pasie będą się rzucać pod sowieckie czołgi.

• XI 1944 r. - Startujące z Marianów czterosilnikowe potężnie uzbrojone amerykańskie bombowce Boeing superforteca B-29 atakują cele w Japonii, jak choćby fabrykę samolotów w Nakajimie koło Tokio (24 XI). Jest to możliwe, ponieważ B-29 mogą przelecieć nawet 9000 km, czyli więcej niż jakikolwiek inny samolot tej epoki.

• Koniec 1944 r. - W tym czasie żaden samolot nie zdoła przelecieć Pacyfiku, ale Japończycy próbują bombardować Stany Zjednoczone przy użyciu bezzałogowych balonów wypełnionych wodorem wysłanych na wysokość kilkunastu kilometrów. Tam trafiają na prądy strumieniowe (jet streams), które niosą je na wschód i po kilkudziesięciu godzinach trafiają nad Amerykę Północną. W ten sposób w Stanach Zjednoczonych dochodzi do szeregu eksplozji w miejscach, gdzie nikt nie spodziewa się japońskiego ataku. Jest ich jednak zbyt mało, żeby pokonać lub choćby zastraszyć Amerykanów.

• Koniec 1944 r. - Front sowiecki biegnie przez ujście Niemna, linię Wisły, wschodnią Słowację i górny Dunaj. Front zachodni osiągnął granice Francji, Luksemburga i Belgii, a we Włoszech linię Florencja-Bolonia.

W listopadzie koło Norwegii brytyjskie lotnictwo zatapia niemiecki pancernik Tirpitz z 1200 marynarzami, co oznacza kres epoki wielkich pancerników, które okazały się niezdolne do walki z lotnictwem. Zwłaszcza że Brytyjczycy użyli ogromnych bomb Tallboy ważących ponad 5 ton.

Do końca 1944 r. Sowieci przełamują niemiecką obronę na Przełęczy Dukielskiej i zajmują Słowację, w grudniu 1944 r. zaczynają oblężenie stolicy Węgier, a 18 stycznia 1945 r. zajmują Peszt, gdzie żołnierze Stalina znowu dają się poznać jako rabusie niszczący dla zabawy, gwałciciele i mordercy cywilnej ludności.

• 7 XII 1944 r. - W Chicago zostaje podpisana międzynarodowa konwencja o współpracy i jawności dochodzeń w sprawie katastrof lotniczych. Powstaje międzynarodowa organizacja lotnictwa cywilnego.

• 16 XII 1944 r. - Na rozkaz Hitlera Niemcy przeprowadzają niespodziewany atak w Ardenach na południu Holandii i w Belgii. Hitler chce odepchnąć aliantów do morza, aby po tym sukcesie podjąć rozmowy pokojowe. Sądzi, że po zawarciu rozejmu na zachodzie mógłby przerzucić oddziały na front wschodni, gdzie armia sowiecka ma druzgocącą przewagę.

Amerykański wywiad dostrzega niemieckie przygotowania w Ardenach, ale je lekceważy ze względu na zimowe warunki i góry. W rezultacie Amerykanie zostają zaskoczeni i będą musieli walczyć kilka tygodni. Dopiero 29 I 1945 r. wrócą na pierwotne pozycje płacąc za to dużymi stratami. Po tej ostatniej poważnej ofensywie Niemcy mogą się już tylko cofać, lecz uparcie nie chcą zgodzić się na kapitulację.

• Przełom 1944/1945 r. - Japończycy głodują, nie mają paliwa i surowców, ponieważ amerykańskie lotnictwo panuje na Pacyfiku i zatapia statki wiozące do Japonii potrzebne towary. Według szacunków Japonia traci statki wiozące łącznie ok. 300 tysięcy ton towarów. Jednak wbrew nadziejom Amerykanów Japończycy wciąż nie dopuszczają myśli o kapitulacji.

• 1945 r. - Japonia odcięta od złóż ropy naftowej w południowej Azji szuka innych źródeł paliw. Japońscy chemicy opracowują metody produkcji węglowodorów z roślin, szczególnie z korzeni sosny, a „ropa sosnowa” jest destylowana, aby dać benzynę. Jej produkcja będzie trwała aż do końca wojny.

Zbliżająca się klęska powoduje, że w styczniu japońskie dowództwo wraca do planów biologicznego ataku za pomocą bomb z wąglikiem zrzucanych na miasta na zachodzie USA. Miałyby tego dokonać samoloty Seiran startujące z okrętów podwodnych I-400 oraz I-401. Ostatecznie Japończycy rezygnują z pomysłu (niektórzy wojskowi obawiają się oskarżenia o ludobójstwo).

Za to w kwietniu planują zbombardowanie Kanału Panamskiego przez kamikadze startujących z okrętów podwodnych.

• 21 I 1945 r. - Wojska brytyjskie atakują wyspę Ramree, gdzie chcą umieścić lotnisko potrzebne do planowanej inwazji na kontynentalną Birmę. Bombardowanie lotnicze i ostrzał artyleryjski z okrętu Queen Elizabeth niszczą nadbrzeżne umocnienia, więc lądujące brytyjskie oddziały bez trudu spychają Japończyków w głąb wyspy. W beznadziejnej sytuacji pułkownik Kanichi Nagazawa rozkazuje swojemu oddziałowi liczącemu ponad 900 ludzi przejść przez bagna zarośli mangrowych na drugą stronę wyspy. Przez wiele dni Japończycy toną potem w mule i są pożerani przez krokodyle, ale honor nie pozwala im oddać się w ręce wroga. Poza tym boją się zemsty za niebywałe okrucieństwa, z których słynie japońska armia. Do 19 lutego na bagnach ginie ponad 500 Japończyków (największa odnotowana w historii liczba ofiar krokodyli). Pozostali docierają do drugiego brzegu, lecz wyspa Ramree jest już w rękach brytyjskich.

• I-V 1945 r. - Na Bałtyku ginie ok. 30 tysięcy Niemców uciekających z Prus Wschodnich i Gdańska.

Największe zatopione przez Sowietów okręty to Wilhelm Gustloff z Königsbergu (3 I na północ od Słupska, ponad 9000 ofiar), Steuben (10 II na wschód od Bornholmu, 4500 ofiar) i Goya (16 IV koło Helu, 6666 ofiar).

Armia sowiecka pali i rabuje niemieckie miejscowości, nawet jeśli nie napotkała oporu (na przykład Gdańsk). Często już po zajęciu miasta sowieccy żołnierze burzą je dla zabawy, czego przykładem jest spalenie połowy Legnicy (Liegnitz). Za przyzwoleniem Stalina żołnierze Armii Czerwonej masowo gwałcą kobiety, a potem często je mordują, jak we wsi Nemmersdorf w Prusach Wschodnich w październiku 1944 roku. W rezultacie na froncie wschodnim szerzą się choroby weneryczne. Do końca wojny ofiarą sowieckich gwałtów padnie ok. 2 milionów Niemek oraz kilkaset tysięcy Polek, Węgierek i kobiet innych narodowości. Część z nich trafia do sowieckich obozów koncentracyjnych, gdzie po wojnie latami są torturowane, gwałcone i mordowane.

• 31 I 1945 r. - 120 amerykańskich komandosów oraz filipińscy partyzanci brawurowo atakują obóz jeniecki w Cabanatuan na Luzonie strzeżony przez ponad 1000 żołnierzy japońskich. Jeńcy mieli być wymordowani (Japończycy nawet palili jeńców żywcem). Ginie dwóch Amerykanów, kilkudziesięciu Filipińczyków jest rannych, lecz 511 jeńców więzionych od trzech lat odzyskuje wolność (jeden chory umiera po uwolnieniu). Po stronie japońskiej ginie załoga obozu i kilkuset żołnierzy.

W ciągu następnych tygodni amerykańskie wojska zajmą cały archipelag.

• II 1945 r. - Amerykanie próbują masowymi nalotami zniszczyć japońskie fabryki i zmusić Japonię do kapitulacji. Okazuje się jednak, że B-29 startujące z Marianów muszą lecieć bez osłony myśliwców, ponieważ żaden nie ma tak dalekiego zasięgu. Dlatego bombardowania odbywają się z dużej wysokości poza zasięgiem japońskich samolotów i przez to bywają niecelne. W tej sytuacji Amerykanie podejmują decyzję o zdobyciu wyspy Iwo Jima, aby stamtąd prowadzić bardziej skuteczne naloty z mniejszej wysokości i pod osłoną myśliwców.

• 3 II 1945 r. - Brytyjczycy bombardują Berlin. Tego dnia w mieście giną 22 tysiące osób.

• 4-11 II 1945 r. - Konferencja Churchill-Roosevelt-Stalin w Jałcie na Krymie dokonuje brzemiennego w skutki „jałtańskiego podziału świata”. Pominięty de Gaulle jest urażony, ponieważ chciał, żeby Francja była uznawana za czwarte zwycięskie mocarstwo.

Churchill i Roosevelt oddają Stalinowi Sachalin, Kuryle i wschód Europy (potwierdzenie umowy Stalina i Churchilla z 9 X 1944 r.). Alianci poświęcają wschodnią Europę w imię obrony Europy Zachodniej uznawanej za ważniejszą, choć w istocie jest to polityka krótkowzroczna, bo wzmacnia komunistów. Zapewne sporą rolę odgrywa też śmiertelna choroba Roosevelta, który w Jałcie nie jest w stanie prowadzić rozmów, bo ma kłopoty nawet z uniesieniem dłoni do powitania i doskonale wie, że umrze w ciągu paru miesięcy. Paradoksalnie, Stalin zyskuje w Jałcie więcej niż przewidywał jego pakt z Hitlerem, kiedy rozpoczynali wojnę, a Związek Sowiecki kreuje się na głównego pogromcę Niemiec.

• 13 II 1945 r. - Po jednej z najbardziej krwawych bitew tej wojny kapituluje Budapeszt broniony przez Niemców, Węgrów i Rumunów. W trakcie walk zginęło ponad 100 tysięcy obrońców i ok. 80 tysięcy Sowietów. 80% zabudowań zostaje zburzonych, a po kapitulacji miasto jest przez dwa dni plądrowane i niszczone przez zdobywców. Zwycięscy Sowieci gwałcą co najmniej 50 tysięcy kobiet, mordują ludność cywilną, kradną wszystko, co można ukraść od rowerów i zegarków po odzież i zastawę stołową, a wiele budynków palą dla zabawy.

• 13-14 II 1945 r. - Dwa brytyjsko-kanadyjskie naloty dywanowe na Drezno niszczą miasto jako centrum komunikacyjno-przemysłowe i miejsce, gdzie zebrały się tysiące uchodźców z innych części Niemiec.

W Dreźnie znaleźli się uciekinierzy z Wrocławia (Breslau), ponieważ mimo mrozu niemieckie dowództwo wypędziło tysiące mieszkańców miasta, aby ułatwić sobie walkę. Wielu Niemców idących z Wrocławia zabiły zimno i zmęczenie. Ci, którzy w końcu dotarli do Drezna uznali, że są bezpieczni, lecz nie wiedzieli, że miasto stanie się wkrótce celem niszczycielskiego nalotu dywanowego.

Naloty zostały ściśle zaplanowane w taki sposób, aby wywołać burzę ogniową zgodnie z zasadami efektu Peshtigo. Pierwsza fala bombardowań ma przede wszystkim wybić szyby w budynkach i przedziurawić dachy, żeby ułatwić szerzenie się pożarów. W następnej kolejności są zrzucane bomby zapalające, a efektem jest burza ogniowa trwająca 7 dni. Ginie ok. 25 tysięcy mieszkańców i uciekinierów z okolicy. Winston Churchill komentuje to wydarzenie stwierdzając, że Niemcy doznają tego, co wcześniej zgotowali innym.

Jednak hitlerowski minister propagandy Goebbels wmawia Niemcom oraz redakcjom gazet w neutralnej Szwecji i Szwajcarii, że nalot na Drezno to akt terroru. Podaje wielokrotnie zawyżoną liczbę ofiar 200 tysięcy, która później przez wiele lat jest powtarzana w podręcznikach historii. Przynajmniej część aliantów poczuwa się do moralnej winy za „terrorystyczny” nalot i mordowanie ludności cywilnej.

• 15 II - 6 V 1945 r. - Sowieci oblegają Wrocław na rozkaz Hitlera ogłoszony twierdzą Festung Breslau.

Większość mieszkańców władze wojskowe wcześniej wypędziły z centrum miasta i nakazały zburzyć kilka dzielnic, żeby zbudować umocnienia i prowizoryczne lotnisko.

W rezultacie planowych niemieckich wyburzeń oraz walk z Sowietami zniszczeniu ulega ok. 80% zabudowań miasta.

• 19 II - 16 III 1945 r. - Amerykanie zdobywają potężnie ufortyfikowaną wyspę Iwo Jima (archipelag Ogasawara) jako bazę dla bombowców, które stąd mogą atakować Japonię.

W trakcie zażartych walk ginie prawie 6000 Amerykanów i ponad 20 tysięcy Japończyków. Dysproporcja wynika z japońskiego rozumienia honoru, który nie pozwala się poddać, a śmierć „za cesarza” postrzega jako najwyższy zaszczyt. Pewną rolę gra też obawa przed zemstą za powszechnie znane okrucieństwa japońskiej armii. Japończycy na ogół sądzą, że Amerykanie potraktują ich tak samo, jak oni traktowali jeńców, czyli większość zamordują. W rezultacie zaledwie 200 Japończyków oddaje się do niewoli.

Joe Rosenthal fotografuje zatknięcie flagi USA na szczycie wulkanu nad wyspą - stanie się ono propagandowym symbolem w Ameryce, a Rosenthal otrzyma za nie Nagrodę Pulitzera. Po latach Clint Eastwood wyreżyseruje film Listy z Iwo Jimy (2006) pokazujący brutalność i grozę walk o wyspę.

B-29 startujące z baz na Marianach i Iwo Jimie dokonują zmasowanych nalotów na japońskie miasta, a zwłaszcza na Tokio, gdzie bomby z napalmem wywołują kilkudniową burzę ogniową (celowe zastosowanie efektu Peshtigo) niszczącą większą część miasta i zabijającą tysiące mieszkańców. W ten sposób do końca wojny Amerykanie spalą i praktycznie zrównają z ziemią centra 67 japońskich miast.

• III 1945 r. - W Europie alianci przygotowują atak przez Ren. Dla zmylenia Niemców gromadzą atrapy czołgów koło Düsseldorfu, a w nocy przez głośniki emitują dźwięk jadących czołgów. Niemcy są przekonani, że alianci właśnie tam zaatakują, więc koncentrują swoje siły. Tymczasem atak następuje kilkadziesiąt kilometrów dalej, gdzie Niemcy mają słabszą obronę i alianci przełamują linię Zygfryda, co otwiera im drogę do Niemiec.

14 III specjalnie do tego celu przebudowany bombowiec Lancaster zrzuca na wiadukt w Bielefeld gigantyczną bombę Grand Slam (Wielkie Uderzenie) ważącą 9979 kg. Jest to rozwinięcie bomb Tallboy. Do końca wojny Brytyjczycy zrzucą jeszcze 40 Grand Slamów, za każdym razem wywołując lokalne trzęsienie ziemi bardziej niszczycielskie niż sama eksplozja.

22 III Amerykanie pod dowództwem gen. Pattona niespodziewanie przechwytują most w Remagen i przekraczają Ren uznawany za ostatnią linię niemieckiej obrony.

• III - IV 1945 r. - Załamany i chory (od kilku lat pogłębia się ukrywana choroba Parkinsona) Hitler przenosi się na stałe do potężnego bunkra ukrytego 10 m pod powierzchnią ogrodu Kancelarii Rzeszy koło Reichstagu w Berlinie.

Wychodzi tylko na spacery po ogrodzie, a od 21 kwietnia nie opuszcza podziemi.

Hitler wciąż ma w pamięci astrologiczną przepowiednię, według której III Rzesza ma upaść przed końcem roku 1945, a on sam zginie.

Kraft (zaufany astrolog Hitlera) i Schellenberg (od 1944 r. szef połączonych wywiadów SS i Wehrmachtu) próbują namówić Himmlera, żeby obalił Hitlera i zawarł pokój z Amerykanami i Brytyjczykami. Schellenberg od dawna prowadzi tajne rozmowy z Brytyjczykami i planuje odsunięcie Hitlera od władzy. Himmler jednak waha się i formalnie odrzuca propozycję, chociaż potajemnie próbuje nawiązać kontakt z aliantami, żeby po obaleniu Hitlera przerwać wojnę na zachodzie. Alianci jednak odmawiają.

Tymczasem niektórzy Niemcy wciąż snują fantastyczne plany obrony w Alpach (mityczna „alpejska twierdza”), gdzie pół miliona esesmanów mogłoby się bronić przez wiele miesięcy.

• 3 III 1945 r. - Amerykanie zdobywają Manilę, a 7 dni później lądują na półwyspie Zamboanga na Mindanao.

• Wiosna 1945 r. - Hitler wciąż desperacko liczy na mityczną Wunderwaffe, która mogłaby odwrócić wynik wojny.

Na czele zespołu mającego budować fabryki tej cudownej broni stawia Hansa Kammlera, co wywołuje niezadowolenie Speera, który był dotąd najważniejszym architektem III Rzeszy. Kammler buduje tajne fabryki broni, na przykład w Gusen (Austria) podziemną wytwórnię rakiet i podziemny obóz koncentracyjny dla pracujących w niej robotników. Wcześniej Kammler zarządzał fabryką V-2 w obozie koncentracyjnym Mittelbau-Dora koło Nordhausen w Turyngii.

Do roli Wunderwaffe aspirują rakiety V-2 Dornbergera i von Brauna, samoloty odrzutowe jak Messerschmitt Me-262 i latające skrzydło Horten Ho 229, fantastyczny „promień śmierci” Obertha, międzykontynentalny bombowiec Silbervogel Sängera, nowe okręty podwodne Waltera, armata akustyczna (broń soniczna) Speera lub bomba atomowa, której jednak nie potrafią zbudować nawet tak wybitni hitlerowscy fizycy jak Heisenberg czy Geiger. Poza tym Niemcy nie mają samolotu zdolnego unieść bombę atomową.

Szczegółowe plany promienia śmierci Amerykanie odnajdą potem w miasteczku Hillersleben w środkowych Niemczech i odkryją, że w zasadzie było to wykonalne, lecz Niemcom zabrakło czasu. Wunderwaffe nie była więc wyłącznie fantazją. Taką opinię do pewnego stopnia potwierdzi w 1958 r. Rudolf Lusar w słynnej książce o tajemniczych broniach nazistów.

• 25 III 1945 r. - Na rozkaz władz berlińskich okręt podwodny U-234 wyrusza z portu w Kilonii (Kiel). Wiezie urządzenia techniczne stanowiące najwyższe osiągnięcia niemieckiej nauki, w tym 560 kg tlenku uranu przeznaczonego dla Japonii próbującej zbudować broń atomową. Na pokładzie znajdują się też japońscy specjaliści. Okręt dociera do Norwegii, a 16 kwietnia wypływa z Kristiansand w kierunku Japonii. Po kapitulacji Niemiec dowódca poddaje się Amerykanom 14 maja na północnym Atlantyku. Obecni na pokładzie Japończycy popełniają wtedy samobójstwo, zażywając duże dawki tabletek nasennych.

U-234 był drugim okrętem podwodnym wiozącym dla Japończyków niemieckie technologie i materiały radioaktywne. Pierwszy dotarł do Japonii, a niemiecki uran z jego pokładu trafił do Kobe.

• IV 1945 r. - Ostateczna ofensywa koalicji antyhitlerowskiej.

Partyzanci Tito wyzwalają Jugosławię. Sowieci zajmują Bratysławę (4 IV) oraz Wiedeń (13 IV), przełamują Wał Pomorski i atakują Berlin (16 IV). Amerykanie oraz Brytyjczycy wolą uniknąć wyniszczających walk ulicznych i oddają stolicę Niemiec Sowietom. Stalin zaś traktuje zdobycie stolicy III Rzeszy jako sprawę ambicjonalną i nie liczy się z ofiarami we własnej armii. Zresztą dużą część sowieckiej armii stanowią słabo wyszkoleni przedstawiciele narodów z Azji Środkowej, które Stalin chętnie wytępiłby, a ich kraj zasiedlił Rosjanami. Sowieci mają około dziesięciokrotną przewagę liczebną nad obrońcami miasta, którymi są powołani do służby starcy i dzieci (Hitler zakazał ewakuacji ludności Berlina) oraz resztki armii, w tym zdesperowani francuscy ochotnicy, którzy nie mają wyjścia, wiedząc, że zostaną zabici za zdradę. Sowieci przeprowadzają gigantyczny ostrzał artyleryjski - w ciągu dwóch tygodni na Berlin spada ok. 2 milionów pocisków. Armia Czerwona w ciężkich walkach zdobywa ulicę po ulicy zaciekle bronione przez Niemców. Mimo regularnego oblężenia i ciężkiego ostrzału trzech gigantycznych bunkrów przeznaczonych do obrony przeciwlotniczej, Sowieci nie są w stanie ich zdobyć i ostatecznie pozostawiają je, koncentrując się na opanowaniu reszty miasta. Bunkry poddadzą się dopiero po kapitulacji III Rzeszy.

Alianci wyzwalają północne Włochy: wybuchają antyfaszystowskie powstania w Mediolanie i Wenecji. Mussolini ginie rozstrzelany przez powstańców, a jego zwłoki powieszone głową w dół zostają wystawione na widok publiczny.

W Niemczech alianci dochodzą do Łaby (24-25 IV) i spotykają się z Sowietami koło Torgau.

• 1 IV - 21 VI 1945 r. - MacArthur zdobywa mocno ufortyfikowaną Okinawę bronioną przez generała Mitsuru Ushijimę. W walkach ginie 7000 Amerykanów, ponad 70 tysięcy japońskich żołnierzy i ponad 150 tysięcy cywili. Zgodnie z honorowym kodeksem japońskim pokonany Ushijima popełnia seppuku.

Dzięki lotniskom na Okinawie nasilają się niszczycielskie bombardowania Japonii, które według Amerykanów powinny skłonić Japończyków do kapitulacji. Tak się jednak nie dzieje.

Istotnym skutkiem nalotów jest zniszczenie w Tokio ośrodka badań nad bronią atomową, co ostatecznie pogrzebało nadzieje Japonii na odwrócenie losów wojny.

• 4-5 IV 1945 r. - Amerykanie wkraczają do turyńskiej wioski Merkers.

W miejscowej kopalni soli na głębokości ponad 500 m Niemcy ukryli wywieziony z Berlina skarb III Rzeszy: 285 ton złota, pół miliarda amerykańskich dolarów, kosztowności i niemieckie marki. Jest to ok. 93% zasobów banku w Berlinie. 7 IV odnajdują je Amerykanie. Reszta skarbu zostaje rozproszona i ukryta w wielu różnych miejscach. Pociąg z berlińskim złotem jedzie na przykład do Frankfurtu, a potem w góry, gdzie we wsi Mittenwald skarb zostaje ukryty w lesie pod opieką leśniczego Voighta.

Według niemieckich dokumentów w ostatnich dniach wojny zostaje przeprowadzona akcja Feuerland (Ziemia Ognista), podczas której sześć okrętów podwodnych ma wywieźć z Europy 3800 uncji platyny, 550 000 uncji złota, 4638 karatów diamentów oraz pieniądze i dzieła sztuki. Okręty mają popłynąć do Argentyny rządzonej przez Peróna, gdzie ich ładunek przejmie czterech zaufanych ludzi. Ich zadaniem jest zamienić skarb na pieniądze i umieścić je w bankach. Część kont bankowych, gdzie trafią niemieckie pieniądze należy do Evy Duarte.

• 5 IV 1945 r. - ZSRS zrywa pakt o nieagresji z Japonią.

• 30 IV 1945 r. - Hitler ginie (według wersji oficjalnej popełnia samobójstwo) w bunkrze pod Kancelarią Rzeszy. Kazał swoje zwłoki spalić, żeby nie stały się przedmiotem drwin jak zwłoki Mussoliniego.

Samobójczą śmierć ponosi też Goebbels z żoną (która wcześniej otruła sześcioro swoich dzieci). Himmler ucieka w przebraniu i ukrywa się we Flensburgu. Zostanie jednak rozpoznany i schwytany przez Brytyjczyków, a podczas przesłuchania rozgryza ukrytą szklaną ampułkę z cyjankiem potasu, mimo że został wcześniej zrewidowany. Co ciekawe, na fotografii zwłok nie widać blizny koło lewego oka, chociaż Himmler miał ją od młodości. W dodatku Brytyjczycy na 100 lat utajniają wyniki sekcji zwłok Himmlera, co budzi wątpliwości, co do ich tożsamości. Zwłaszcza w kontekście wcześniejszych powiązań Himmlera z alianckim wywiadem oraz powojennej współpracy niemieckich agentów z wywiadem amerykańskim. Jeszcze bardziej tajemniczy jest los Martina Bormanna. Przez lata nikt nie wie, co się z nim stało, a potem zostaje uznany za ofiarę sowieckiego nalotu na Berlin. Z drugiej jednak strony niektórzy sądzą, że Bormann mógł uciec do Ameryki Południowej i rzekomo tam umarł wiele lat po wojnie. Wśród „zaginionych” nazistowskich zbrodniarzy znajduje się też odpowiedzialny za organizację obozów koncentracyjnych i masowych mordów Hans Kammler. Oficjalnie Kammler zginął, lecz niektórzy sądzą, że trafił do amerykańskiej niewoli jako inżynier znający szczegóły prac nad V-2.

• 2 V 1945 r. - Berlin kapituluje przed armią Stalina.

Specjalne oddziały sowieckiego kontrwywiadu Smiersz szukają Hitlera i natrafiają na zwłoki sobowtóra, który miał ich zmylić. Kilka dni później odkrywają spalone zwłoki mężczyzny i kobiety uznanej za Evę Braun zagrzebane w leju po bombie. Odnaleziony dentysta Hitlera identyfikuje szczątki dyktatora po zębach.

Stalin każe jednak trzymać te odkrycia w tajemnicy, aby mieć narzędzie szantażu wobec Amerykanów i Brytyjczyków. Sugeruje, że Hitler mógł uciec na Zachód, lub nawet został ukryty przez Brytyjczyków. Prasa całego świata pisze potem o Hitlerze widzianym rzekomo w Niemczech, w Alpach czy Argentynie, chociaż świadkowie twierdzą, że pod koniec wojny był ciężko chory i załamał się tak bardzo, że nie mógł uciekać. Jednak fantaści uparcie snują opowieści o rzekomej ucieczce Hitlera nawet na Antarktydę do mitycznej niemieckiej bazy.

Los Hitlera pozostanie nieznany opinii publicznej aż do politycznej odwilży w ZSRS w 1956 r. Szczątki dyktatora będą w tym czasie osiem razy przenoszone i zakopywane na terenie sowieckich baz wojskowych w Niemczech i w końcu zostaną spalone, a popioły wrzucone do rzeki. Chodzi o to, by grób Hitlera nie stał się obiektem adoracji dla neonazistów.

• 3 V 1945 r. - Alianci lądują w Rangunie (Birma); brytyjski generał L. Mountbatten zaczyna odbijać Indochiny.

• 3 V 1945 r. - Brytyjskie bombowce zatapiają w Zatoce Lubeckiej koło Neustadt dwa statki Cap Arcona i Thielbeck. Brytyjczycy ostrzegli wcześniej, że zaatakują te jednostki, które nie zawrócą do portu, lecz tylko kapitan statku Athen mimo obecności esesmanów na pokładzie wywiesił białą flagę i ocalił statek.

Zatopione Cap Arcona i Thielbeck przewoziły ok. 7300 więźniów, którzy przeżyli marsz śmierci z obozów Neuengamme i Auschwitz. Do brzegu dociera około tysiąca więźniów, lecz tam zostają wymordowani przez esesmanów, marynarzy i miejscową ludność. Ok. 350 więźniów unika masakry tylko dlatego, że przybywają oddziały brytyjskie.

• 3-5 V 1945 r. - W zachodnioaustriackim zamku Itter ma miejsce jeden z najdziwniejszych epizodów kończącej się wojny. Na zamku formalnie stanowiącym filię obozu w Dachau są zamknięci francuscy politycy. Po ucieczce niemieckich strażników kontrolę nad zamkiem przejmują niedawni więźniowie, ale wiedzą, że nie obronią się przed ewentualnym atakiem. Chcą więc prosić o pomoc Amerykanów, lecz posłaniec spotyka oddział Wehrmachtu. Ku jego zaskoczeniu niemiecki dowódca major Gangel sprowadza amerykańską odsiecz, żeby zasłużyć na łaskę aliantów. W rezultacie 4 maja zamek Itter obsadzają Niemcy Gangela, mała grupa Amerykanów pod dowództwem porucznika Lee i byli francuscy więźniowie. Przez całą noc i połowę następnego dnia wspólnie bronią się przed oddziałem esesmanów aż do nadejścia większych amerykańskich sił.

• 5 V 1945 r. - Czescy powstańcy i Armia Czerwona wyzwalają Pragę. Czesi odrzucają pomoc rosyjskiego generała A. A. Własowa wraz z Niemcami walczącego przeciw ZSRS od czasu, gdy dostał się do niemieckiej niewoli pod Stalingradem. Własow zostanie potem schwytany przez Sowietów i stracony za zdradę (w 1946 r.).

• 7 V 1945 r. - Niemieckie U-Booty po raz ostatni w tej wojnie zatapiają okręty aliantów.

• 8 V 1945 r. - W. Keitel podpisuje akt kapitulacji Niemiec wobec aliantów, a potem na żądanie Stalina powtarza kapitulację wobec Sowietów (9 V).

Niemcy okupują w tym momencie jeszcze Norwegię, Danię, większość Holandii, Czech i Austrii oraz ufortyfikowane Wyspy Normandzkie. Hitlerowskie załogi trwają też w trzech potężnych i wciąż niezdobytych bunkrach w Berlinie.

• 9-23 V 1945 r. - Rosnące napięcie między ZSRS i zachodnimi aliantami sięga szczytu.

Alianci wiedzą, że Stalin nie zamierza dotrzymywać umów, ale prezydent USA w zamian za współpracę w wojnie z Niemcami i Japonią oddał Sowietom wschodnią Europę. Churchill reprezentuje postawę bardziej zdecydowaną, bo rozumie, że komunizacja dużej części Europy zagrozi stabilności całej planety. Rozważa nawet zaatakowanie ZSRS, lecz 22 maja otrzymuje ekspertyzę, która wskazuje, że wojna z Sowietami byłaby ogromnie kosztowna i długa, a jej wynik niepewny. 23 maja następca Hitlera admirał Karl Doenitz zostaje aresztowany we Flensburgu pod granicą z Danią. Mimo to kilkusettysięczna niemiecka armia koło Flensburga będzie istniała aż do roku 1946 jako ewentualny sojusznik Brytyjczyków w wojnie Zachodu ze Związkiem Sowieckim. Podobną ewentualność rozpatruje też gen. Anders głównodowodzący polskimi oddziałami w zachodniej Europie, lecz Churchill pod naciskiem Stalina w końcu rozwiąże zarówno niemiecką, jak i polską armię (1946).

• 20 V 1945 r. - Japońska armia zaczyna wycofywać się z Chin.

• VI-VIII 1945 r. - Amerykanie koncentrują siły przed inwazją na Japonię, choć woleliby tego uniknąć.

Udział Sowietów w inwazji zmniejszyłby amerykańskie straty, ale Truman nie chce dalszej ekspansji sowieckiego imperium. Alternatywą jest nowa broń. 21 lipca Truman otrzymuje raport o sukcesie prób z bronią jądrową (program Trinity Project), dzięki czemu może się uniezależnić od pomocy Stalina w walce z Japonią. Od tego momentu trwa swoisty wyścig z czasem - chodzi o to, by zmusić Japonię do kapitulacji, zanim Sowieci wejdą na wyspy.

Na początku sierpnia Japończycy wysyłają cztery podwodne lotniskowce I-400 i I-401, żeby zaatakowały trzon sił inwazyjnych w okolicach atolu Ulithi; jedna z łodzi zostaje zatopiona, a reszta rozprasza się i do ataku już nie dochodzi.

Co ciekawe, ostatnie okręty podwodne mające samoloty na pokładzie poddadzą się Amerykanom już po kapitulacji Japonii i wzbudzą sensację wśród amerykańskich inżynierów. Zostaną jednak zatopione w 1946 r., żeby Sowieci nie dowiedzieli się o tak niebezpiecznej broni i nie spróbowali jej kopiować.

Amerykanie zaś za kilka lat zbudują okręty podwodne z wyrzutniami rakiet balistycznych, więc japoński pomysł już nie będzie potrzebny.

• 18 VI 1945 r. - Amerykanie odbierają Japończykom Mindanao.

Coraz wyraźniej rysująca się klęska skłania Japończyków do użycia broni biologicznej. Planują wysłanie podwodnych lotniskowców do wybrzeży USA, żeby zrzuciły na San Diego bomby z pchłami zarażonymi dżumą. Epidemia spowodowałaby ogromny chaos i panikę, a może zmusiłaby Amerykanów do wycofania się z wojny. Opracowany już plan biologicznego ataku nie zostanie jednak wprowadzony w życie, ponieważ Amerykanie wcześniej użyją bomby atomowej.

• VII-VIII 1945 r. - Brytyjczycy zajmują Birmę.

Mimo druzgocącej przewagi przeciwnika większość japońskich dowódców nie dopuszcza myśli o kapitulacji. Przez lata uczeni nienawiści i pogardy wobec innych wciąż stosują swoje barbarzyńskie metody prowadzenia wojny. 7 lipca dochodzi do jednej z bardziej znanych masakr, kiedy japoński oddział zajmuje birmańską wieś Kalagon i żąda od mieszkańców informacji o brytyjskich spadochroniarzach. Oszalali fanatycy torturują, gwałcą, wrzucają do studni, zabijają bagnetami, samurajskimi mieczami lub strzałami z broni palnej. Ginie ok. 600 osób, a wieś zostaje spalona.

• 17 VII - 2 VIII 1945 r. - Konferencja w Poczdamie: USA, Wielka Brytania i ZSRS dzielą powojenną Europę i Niemcy, potwierdzając ustalenia z Jałty.

• 4 VIII 1945 r. - Amerykanie rozrzucają nad Japonią ulotki o planowanym zniszczeniu Hiroszimy, Kokury, Niigaty i Nagasaki. Część ludności (na przykład 120 tysięcy z 365 tysięcy w Hiroszimie) zostaje wysiedlona w oczekiwaniu wyjątkowo silnych nalotów. Większość Japończyków nie zdaje sobie sprawy, że tym razem chodzi tylko o jedną bombę.

Program nuklearny Amerykanie rozwijają od roku 1939, kiedy zaczęły się prace nad wydajnym i niewymagającym tlenu paliwem jądrowym dla okrętów podwodnych. W roku 1942 przerwano jednak badania nad napędem, a zaczął się Manhattan Project, którego celem była budowa broni jądrowej. Za materiał posłużyło 1250 ton rudy uranu sprowadzonej do USA w roku 1940 z Kongo, a wydobytej przez belgijską firmę Union Miniére du Haute Katanga.

Wojskowym szefem projektu jest generał Leslie Groves, a na czele naukowców staje pochodzący z rodziny austriackich Żydów Amerykanin John R. Oppenheimer (1904-1967), który tworzy zespół kilkudziesięciu fizyków i matematyków z całego świata. Ponad połowa z nich to obecni lub przyszli nobliści, a wielu w mniejszym lub większym stopniu ma żydowskie pochodzenie, co ich dyskwalifikuje w oczach hitlerowców. Być może, gdyby Hitler nie był fanatycznym antysemitą, część uczonych, zwłaszcza tych z Europy, pracowałaby dla Niemców.

W zespole znajdują się między innymi Amerykanie R. Feynman, O. Chamberlain, L. W. Alvarez, E. Lawrence, J. Rainwater, G. T. Seaborg i W. Libby; Niemcy H. Bethe, M Born (Żyd), K. Fuchs, E. Schrödinger, O. Stern (Żyd), J. Franck (Żyd) i M. Goeppert-Mayer; Duńczyk N. Bohr (Żyd),; Brytyjczyk J. Chadwick; Włosi E. Fermi i E. Segrè; Polacy J. Rotblat (Żyd) i S. Ulam (Żyd); Węgrzy E. Teller (Żyd), J. von Neumann (Żyd) i E. Wigner (Żyd), Szwajcar F. Bloch (Żyd), Kanadyjczyk L. Slotin, Austriak V. Weisskopf, Ukrainiec G. Kistiakowski i Chinka Chien-Shiung Wu.

Przyczyn użycia bomby atomowej jest kilka. Oppenheimer podkreśla, że broń atomową trzeba przetestować nad miastem, a nie ograniczać się do prób na pustynnym poligonie. Chodzi więc o moralnie wątpliwy eksperyment. Druga przyczyna użycia tej broni ma charakter czysto wojskowy. Amerykańska inwazja na Japonię według znawców uwzględniających fanatyzm Japończyków mogłaby pochłonąć milion ofiar, a broń atomowa pozwoliłaby uniknąć inwazji. Plan przewiduje serię bomb montowanych na wyspie Tinian (Mariany) i co kilka-kilkanaście dni zrzucanych na Japonię aż do momentu, gdy japoński rząd zdecyduje się na kapitulację. Istnieje też trzecia przyczyna. Inwazja amerykańska oznaczałaby równoległą inwazję sowiecką i okupowanie części Japonii przez Sowietów. Późniejsze losy Niemiec i Korei pokażą, do czego prowadzi sowiecka okupacja.

Na początku sierpnia bomba Little Boy zostaje przywieziona w częściach przez krążownik Indianapolis po 10-dniowym rejsie (16-26 VII) z San Francisco na Tinian.

Indianapolis płynie potem na Guam, a stąd w stronę Okinawy, lecz zostaje zatopiony torpedami przez japoński okręt podwodny (30 VII) i uznany za zaginiony. Dopiero 2 VIII zacznie się akcja wyławiania rozbitków i do 8 VIII zostanie uratowanych zaledwie 316 ludzi spośród załogi liczącej 1199 osób. Większość marynarzy pożarły rekiny.

• 6 VIII 1945 r. - Amerykanie zrzucają uranową bombę atomową Little Boy na Hiroszimę, powodując zniszczenia na nieznaną dotąd skalę. Duża część Hiroszimy zostaje zrównana z ziemią, 70-90 tysięcy ludzi zostaje zabitych i dwa razy więcej rannych.

Amerykański pilot Paul Tibbets, który prowadził samolot B-29 nazwany Enola Boy i zrzucił bombę na Hiroszimę, mimo krytyki do końca życia (umrze w roku 2007 mając 92 lata) twierdzi, że nie czuje się winny, ponieważ bomba skróciła wojnę i oszczędziła życie wielu Amerykanów i Japończyków.

Hiroszima to w równym stopniu sposób na szybkie zakończenie wojny, jak też ostrzeżenie dane Stalinowi. Bezpośrednio po wybuchu światowa prasa zazwyczaj pomija milczeniem tysiące japońskich ofiar koncentrując się na osiągnięciu technicznym i zwycięstwie. Natomiast prasa sowiecka stara się bagatelizować potęgę amerykańskiej bomby.

Japonia zwróciła się do Stalina z prośbą o mediację w rozmowach z Amerykanami, którzy żądają bezwarunkowej kapitulacji, a Japończycy obawiają się, że władze USA zechcą zlikwidować święte dla nich cesarstwo. Stalin jednak odmawia mediacji, ponieważ chce włączyć się do wojny przeciw Japonii, aby podbić jak najwięcej.

• 8 VIII 1945 r. - Sowieci wypowiadają wojnę Japonii i wkraczają do Mandżurii. Stalin się spieszy, bo planuje inwazję na Hokkaido i podbój Japonii, zanim zrobią to Amerykanie.

• 9 VIII 1945 r. - Amerykanie wysyłają samolot z plutonową bombą atomową nazwaną Fat Man, żeby zniszczyć Kokurę. Zachmurzenie uniemożliwia jednak atak i bomba spada na Nagasaki, zabijając kilkadziesiąt tysięcy ludzi.

• Do 19 VIII 1945 r. - Sowieci zajmują część Mandżurii, Sachalin, Kuryle i północną Koreę.

• 30 VIII 1945 r. - Brytyjczycy wkraczają do Hongkongu.

• 2 IX 1945 r. - Ku niezadowoleniu Sowietów cesarz Japonii decyduje się na poddanie Amerykanom: jest przerażony bronią atomową, a jeszcze bardziej perspektywą sowieckiej okupacji, co oznaczałoby zniszczenie państwa, likwidację cesarstwa i narzucenie komunizmu. Japończycy podpisują akt kapitulacji na amerykańskim okręcie wojennym Missouri w Zatoce Tokijskiej, licząc na to, że Amerykanie utrzymają cesarstwo. W tej sytuacji Amerykanie przerywają montaż kolejnej trzeciej bomby na Tinian, a Sowieci nie mają już pretekstu do inwazji.

Generał Douglas MacArthur zostaje naczelnym dowódcą amerykańskich wojsk okupacyjnych w Japonii.

Kończy się wojna, która pochłonęła życie około 70 milionów ludzi, z czego większość to ludność cywilna, ponieważ dyktatorzy prowadzili planowe mordowanie mieszkańców podbijanych krajów jako obcych lub zbędnych narodów i grup społecznych. Niemcy przewidzieli do wytępienia Żydów, Cyganów, Słowian, masonów, komunistów i homoseksualistów. Sowieci mordowali inteligencję krajów podbitych, czyli zachodniej Ukrainy, Litwy, Łotwy, Estonii, Polski, Czech, Węgier, Rumunii i wschodniej części Niemiec. Japończycy zaś tępili przede wszystkim Chińczyków i Koreańczyków. Totalitarni przywódcy, zwłaszcza Stalin, nie liczyli się nawet z życiem swoich ludzi. Jedna trzecia ofiar wojny to obywatele ZSRS, ponieważ Stalin traktował własnych obywateli jako mięso armatnie świadomie poświęcając ich setki tysięcy, a Hitler prowadził celową politykę biologicznego wyniszczenia Sowietów. Była to wojna, która pokazała, że pod patriotycznymi hasłami, które w istocie oznaczają nacjonalizm, szowinizm i rasizm można dokonywać niewyobrażalnych zbrodni.

Z drugiej zaś strony była to pierwsza duża wojna, gdzie powstrzymane przez medycynę epidemie nie odegrały znaczącej roli. Wyjątkiem były obozy koncentracyjne, w których choroby traktowano jako metodę eksterminacji i front wschodni, gdzie na skutek masowych gwałtów popełnianych przez Sowietów szerzyły się choroby weneryczne.

• IX 1945 r. - Poddają się ostatnie oddziały Japończyków: w Baguio na Filipinach (3 IX), na Wake (4 IX), w Korei (9 IX) i w Birmie (10 IX). Brytyjczycy wkraczają do Singapuru (5 IX). MacArthur wjeżdża triumfalnie do Tokio (8 IX).

• 20 XI 1945 r. - 1 X 1946 r. - W Norymberdze odbywa się sąd nad hitlerowcami.

Wybór akurat tego miasta na miejsce procesu nie jest przypadkowy, bo Norymberga to miasto triumfalnych parad na cześć Hitlera. Miejscowy stadion Speer przebudował na gigantyczny amfiteatr, żeby pokazywać siłę wojska nazistowskich Niemiec i genialnego wodza. Powojenna Norymberga jest zrujnowana przez alianckie naloty, ale gmachy sądu i pobliskiego więzienia ocalały, co dla niektórych ma znaczenie symboliczne. Z drugiej strony sąd i więzienie są połączone podziemnym tunelem, co zabezpiecza przed ewentualnym atakiem wciąż aktywnych uzbrojonych grup Niemców, którzy mogliby podjąć próbę uwolnienia zbrodniarzy.

Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze skazuje na śmierć trzynastu zbrodniarzy wojennych, w tym Göringa, Ribbentropa, Keitla, Rosenberga, Kaltenbrunnera, Jodla i Franka. Göring popełnia samobójstwo za pomocą cyjanku potasu dostarczonego mu przez któregoś z Amerykanów w zamian za łapówkę (niektórzy sądzą, że chodzi o zaginiony obraz Memlinga). Inni zostają powieszeni (16 X) na szubienicy zbudowanej pod nadzorem Johanna Reichharta, znanego jako ulubiony kat Hitlera. Kolejnych siedem osób jest skazanych na długoletnie więzienie (na przykład Hess - dożywocie, Speer - 20 lat, Doenitz - 10 lat), a kilka innych uniewinniono. III Rzesza, NSDAP, SS i gestapo zostają uznane za organizacje przestępcze.

Były zastępca Hitlera Rudolf Hess resztę życia spędzi w berlińskim więzieniu Spandau. Wielu ludzi, w tym F. D. Roosevelt, wierzy jednak, że w rzeczywistości Hess uciekł gdzieś do Ameryki Południowej, a w więzieniu przebywa jego sobowtór. Według oficjalnej wersji Hess wiesza się w 1987 r., chociaż dochodzenie wskazuje, że byłoby to bardzo trudne. Spiskową teorię o rzekomym sobowtórze zdaje się też potwierdzać fakt, że Brytyjczycy utajnili dokumenty dotyczące zbrodniarza. Niektórzy przypuszczają jednak, że chodzi raczej o ukrycie związków Hessa z Edwardem VIII i brytyjskimi faszystami. Początkowo zwłoki Hessa trafiają do rodzinnego grobowca w Wunnsiedel, lecz staje się on celem pielgrzymek neonazistów, więc w 2011 r. władze Niemiec nakazują kremację szczątków i rozsypanie prochów w nieznanym miejscu. W 2018 r. genetycy porównują DNA z przechowywanej przez Amerykanów próbki krwi więźnia Spandau oraz żyjących członków rodziny Hessa i wbrew krążącym plotkom wykazują, że więzień Spandau był niewątpliwie Rudolfem Hessem.

Były komendant obozu Auschwitz Rudolf Höss zostaje osądzony przez polski sad i powieszony na terenie obozu w Oświęcimiu (16 IV 1947 r.).

Do 14 IV 1949 r. odbędzie się w Norymberdze jeszcze 12 rozpraw, lecz tysiące hitlerowców unika kary lub kara jest nieadekwatna do winy. Na przykład Schellenberg został początkowo uniewinniony, a w roku 1949 skazany na zalewie 6 lat więzienia za mordy na sowieckich jeńcach.

Etycy zwracają uwagę na ogrom popełnionego zła i niesprawiedliwości, które nigdy nie doczekały się wyraźnego potępienia. Nikt przecież nie oskarża tysięcy hitlerowców działających w Austrii uznanej za ofiarę Niemiec ani też milionów tak zwanych „uczciwych”, przeciętnych Niemców, którzy przecież wybrali Hitlera, a potem w przytłaczającej większości go popierali, czerpali korzyści z rabowania innych krajów i do końca bronili nazizmu. Niemieccy intelektualiści, duchowni, naukowcy i artyści pracujący dla reżimu rzadko ponoszą odpowiedzialność, a ewentualna kara jest raczej symboliczna (na przykład świetny fizyk Heisenberg trafia na krótko do więzienia). Większość pozostaje na stanowiskach (jak profesorowie antropologii uczący o rzekomej wyższości wyimaginowanej rasy aryjskiej czy sławny filozof M. Heidegger), a niektórzy pracują dla nowych panów (jak Dornberger, von Braun czy Sänger).

Osądzenia czy choćby etycznej oceny nie doczekają się też handlowi partnerzy hitlerowskich Niemiec jak Szwecja, która formalnie była neutralna. Szwajcaria zaś musi jedynie zapłacić 250 milionów franków w złocie jako karę za bankową współpracę z Niemcami. Zapomniano też o dwuznacznej postawie Watykanu, który w czasie wojny nie ośmielił się potępić Hitlera. Gorzką ironią losu jest wreszcie fakt, że Stalin i komunistyczni zbrodniarze z ZSRS nie tylko nie są sądzeni za wywołanie wojny wraz z Niemcami i za zbrodnie popełnione na ludności podbijanych krajów, lecz występują w roli sędziów. Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i Francja jeszcze raz zdradziły sojuszników, oddając Sowietom Finlandię, Litwę, Łotwę, Estonię, Polskę, Czechosłowację, Węgry, Rumunię i Bułgarię. W Norymberdze Sowieci chcą nawet oskarżyć Niemców o mord w Katyniu, lecz zachodni alianci przekonują Moskwę do pominięcia tego wydarzenia, bo wszyscy wiedzą, kto za nie odpowiada. Dla Zachodu liczy się przede wszystkim utrzymanie dobrych relacji z ZSRS. W imię tych relacji państwa zachodnie odsyłają ponad 4 miliony obywateli Związku Sowieckiego, którzy znaleźli się na terenach zajętych przez Amerykanów i Brytyjczyków. Część z nich ginie zamordowana przez ludzi Stalina, a ok. 360 tysięcy osób trafia do sowieckich obozów koncentracyjnych, aby nie opowiadały o warunkach życia na Zachodzie nieporównywalnych z biedą i terrorem w ZSRS.

Sowieci zaś, zwłaszcza Rosjanie, nawet ponad pół wieku po wojnie i po rozpadzie ZSRS będą przekonani o geniuszu Stalina - rzekomego pogromcy faszystów. Nie będą chcieli pamiętać o sowieckiej napaści na Finlandię, o sojuszu Moskwy i Berlina, o sowieckich zbrodniach, ani o gigantycznej pomocy aliantów, która uratowała imperium Stalina.

• 3 V 1946 r. - 4 XI 1948 r. - Międzynarodowy Trybunał Wojskowy dla Dalekiego Wschodu w Tokio sądzi japońskich zbrodniarzy wojennych. Podobny proces zorganizowany przez Sowietów odbędzie się w 1949 r. w Chabarowsku. W obu wypadkach nie postawiono przed sądem tych, którzy z jakichś względów byli użyteczni dla zwycięzców, na przykład naukowców, inżynierów, tajnych agentów i szefów wywiadów dysponujących cennymi informacjami.

Z drugiej zaś strony niektóre wyroki wydają się dość dziwne. Na przykład sądzony przez Amerykanów generał Tomoyuki Yamashita mimo wątpliwości prawników zostaje uznany za zbrodniarza wojennego, skazany po bardzo krótkim procesie i stracony przez powieszenie już w 1946 r. Niektórzy podejrzewają, że chodzi o słynny skarb Yamashity ukryty w wielu podziemiach na filipińskiej wyspie Luzon. Plotka głosi bowiem, że ogromna część złota i kosztowności zrabowanych przez Japończyków w Chinach i Azji Południowo-Wschodniej trafiła w ręce Amerykanów, a powinna być zwrócona prawowitym właścicielom. Zabijając Yamashitę Amerykanie uciszyli japońskiego generała i mogą udawać, że skarbu nie znaleźli.

← Okres między wojnami światowymiGlobalizacja w okresie zimnej wojny →