← Unifikacja planety w okresie kolonialnym Okres między wojnami światowymi →

I wojna światowa

V 1914 r. - Niemieccy agenci planują zabić greckiego premiera Karolidesa podczas jego przemówienia w brytyjskim parlamencie. Chcą w ten sposób zdestabilizować sytuację na Bałkanach, aby wywołać wojnę z Brytyjczykami i Francuzami. Niemieckie władze planują złamać supremację Wielkiej Brytanii i Francji, żeby zająć ich miejsce jako nowe imperium.

Spisek wykrywa jednak brytyjski szpieg, który ścigany przez pruskich agentów chroni się w mieszkaniu Richarda Hannaya, inżyniera z południowej Afryki. Szpieg ginie, lecz przedtem notes z opisem planowanej niemieckiej akcji wysłał pocztą do szkockiego miasteczka Strathallan, o którym powiedział mu Hannay. Inżynier zaś ucieka z mieszkania, kiedy odkrywa, że niemieccy agenci chcą również jego zamordować. W rezultacie brytyjska policja poszukuje Hannaya jako domniemanego mordercę brytyjskiego szpiega, a niemieccy agenci ścigają go, aby zdobyć notes, ponieważ sądzą, że on go posiada. Odważny inżynier dociera jednak do Strathallan i przysłany tam notes oddaje policji. Zamach na Karolidesa 15 maja zostaje udaremniony, a niemieccy agenci schwytani.

28 VI 1914 r. - Austriacki następca tronu arcyksiążę Franciszek Ferdynand składa wizytę w Sarajewie. Arcyksiążę deklarował umocnienie Austrii na Bałkanach, a to oznaczałoby koniec serbskich marzeń o zdominowaniu Półwyspu Bałkańskiego. Dlatego grupa serbskich patriotów organizuje zamach na Austriaka, lecz bomba rzucona w jego stronę wybucha poza samochodem arcyksięcia, a zamachowiec zostaje schwytany. Pozostali spiskowcy nie podejmują żadnych działań lub uciekają. Ochrona dostojnego gościa jest jednak skrajnie nieudolna, ponieważ pozwala, aby po pierwszej próbie zamachu samochód arcyksięcia skręcił w niewłaściwą ulicę, a potem utknął w tłumie gapiów tuż obok Gawryło Principa, jednego ze spiskowców. Princip strzela dwukrotnie z pistoletu i, mimo jedwabnej kamizelki kuloodpornej, austriacki następca tronu zostaje śmiertelnie ranny. Princip próbuje potem uciec, lecz chwytają go przechodnie i oddają policji.

Początkowo nikt nie uznaje tego wydarzenia za szczególnie ważne. Jedynie Niemcy dostrzegają możliwość wywołania wojny i zmiany istniejącego układu sił, ponieważ od dawna marzą o przekształceniu się z potęgi europejskiej w mocarstwo w skali globu. Powoli rusza lawina zdarzeń, w których interesy rządzących poszczególnymi państwami oraz zawarte wcześniej przymierza skłaniają kolejne kraje do rozpoczęcia wojny.

28 czerwca wyznacza symboliczny koniec XIX w. jako epoki optymizmu i wiary w postęp znanej Belle Epoque we Francji czy też Gilded Age w USA. Zaczyna się najkrótszy (z punktu widzenia procesów historycznych trwający do 1989 r.) a zarazem najokrutniejszy wiek XX. Szerzy się obłęd nacjonalizmu, a w imię narodu są dokonywane masowe zbrodnie. Na przykład w 1916 r. Niemcy planują użycie wąglika. Nad wykorzystaniem wąglika jako broni biologicznej będą potem pracować Japończycy w Mandżurii (1937-1945), Brytyjczycy w Szkocji (1941-1942), Polacy (podczas II wojny światowej), Sowieci i Amerykanie. Mordercy w gabinetach rządów lub w laboratoriach naukowców i w mundurach rozmaitych armii często nazywani bohaterami, dokonują ludobójstwa, czyli planowo wybijają całe grupy społeczne i etniczne. Zazwyczaj nie mają przy tym poczucia, że czynią zło, ponieważ przyświeca im rzekomo wyższa idea uzasadniania patriotycznie (ojczyzna, naród, obrona kraju), naukowo (wyższość rasy, szerzenie cywilizacji) i moralnie (praca dla postępu, tworzenie nowego człowieka i lepszego społeczeństwa). Poza tym żołnierzom każe się uroczyście przysięgać posłuszeństwo i wmawia się im, że rozkaz jest czymś świętym, więc należy go bezwzględnie wykonać. Taki jest mechanizm podporządkowania się zwierzchnikom i przerzucenia na nich odpowiedzialności za swoje decyzje i czyny potwierdzony później w eksperymentach Milgrama i Zimbardo.

W ciągu XX w. w rezultacie wojen prowadzonych przy użyciu zaawansowanej techniki i masowych, planowych eksterminacji (na przykład w sowieckich i nazistowskich obozach koncentracyjnych) zginie kilkaset milionów ludzi.

VII-VIII 1914 r. - Niemcy i Austro-Węgry (sprzymierzeni od 1879 r.) uznają zamach w Sarajewie za pretekst, aby zniszczyć prorosyjską Serbię, co oznaczałoby ograniczenie wpływów Rosji. Wspierają ich Włochy (trójprzymierze od 1882 r.) pragnące zdobyć kolonie. Niemcy mają wpływy w Turcji wbrew Rosji, pragnącej podbić Stambuł i cieśniny czarnomorskie, a Austro-Węgry konkurują z Rosją na Bałkanach. Francja zaś od 1890 r. współpracuje z Rosją (pakt wojskowy w 1892 r.) i Brytyjczykami (entente cordiale - serdeczne porozumienie z 1904 r.). Antyniemiecki wydźwięk ma też trójporozumienie Wielka Brytania-Francja-Rosja podpisane w 1907 r., kiedy Anglicy uznali, że słaba Rosja nie zdoła konkurować o Azję Środkową. Od 1910 r. brytyjski kontrwywiad (MI-5) kontroluje niemiecką siatkę szpiegowską w Anglii, o czym Niemcy nie wiedzą. Z początkiem wojny Brytyjczycy zlikwidują u siebie niemieckich szpiegów.

23 VII 1914 r. Austro-Węgry żądają od Serbii śledztwa w sprawie zabójstwa i dopuszczenia do niego swoich przedstawicieli. Termin ultimatum upływa 25 VII i trzy dni potem zaczyna się wojna z Serbią.

29 VII japoński poseł w Berlinie Susumi Morikawa zwraca się do kanclerza Niemiec z prośbą o możliwość zakupu niemieckiej broni. Mimo to 23 VIII Japonia występuje przeciw Niemcom, żądając oddania niemieckich posiadłości w Chinach.

1 VIII wybucha wojna Niemiec z Rosją, sojuszniczką Serbii. Charakterystyczna jest buta cesarza Wilhelma II, który swoim żołnierzom obiecuje zwycięski powrót do domu zanim wszystkie liście opadną z drzew przed zimą.

2 VIII Niemcy zajmują Luksemburg, a Turcja występuje przeciw Rosji, licząc na zdobycze na Bałkanach. 3 VIII za Rosją opowiada się Francja. 4 VIII Niemcy atakują Belgię, a Wielka Brytania wypowiada wojnę Niemcom. 6 VIII Austro-Węgry wypowiadają wojnę Rosji.

Powstaje Ententa jako sojusz obejmujący Francję, Wielką Brytanię i Rosję w przymierzu z Japonią. Ich przeciwnikiem są Państwa Centralne, czyli Niemcy, Austro-Węgry i początkowo Włochy, które jednak 5 XII ogłaszają neutralność. Dla geopolityków jest to próba rozbicia przez państwa centralne równowagi między Rosją panującą nad centrum (heartland) Światowej Wyspy oraz Wielką Brytanią, Francją i Japonią dominującymi na morzu.

Wielka Brytania, Francja i Rosja zgadzają się nie zawierać separatystycznego pokoju z Niemcami. Gdyby bowiem doszło do podpisania pokoju z Rosją, Państwa Centralne mogłyby pokonać Francję, a to odwróciłoby powojenne losy świata i być może pozwoliłoby Niemcom powiększyć swoje kolonialne imperium.

USA (4 VIII) i Chiny (6 VIII) ogłaszają neutralność.

Wojna wkrótce okaże się światową, ponieważ obejmie większość ludności Ziemi. Neutralność do końca konfliktu zachowają tylko państwa Skandynawii, Holandia, Szwajcaria, Hiszpania, Etiopia, Persja, Afganistan, Meksyk i kraje Ameryki Południowej oprócz Brazylii i Urugwaju, które poprą Ententę.

Od początku walki toczą się też w koloniach, zwłaszcza w Afryce, gdzie z Niemcami ścierają się Brytyjczycy i Francuzi. Na Pacyfiku zaś działają niemieckie okręty wiceadmirała Grafa Maximiliana M. H. von Spee (1861-1914).

Od VII/VIII 1914 r. - I wojna światowa jest przełomowa i wyjątkowa w wielu aspektach.

Na dużą skalę będą stosowane bronie o charakterze masowym, na przykład karabiny maszynowe jak niemiecki Maxim, austriacki Schwarzlose z roku 1905, amerykański Browning z roku 1917 i słynny brytyjski Vickers z roku 1912 (produkowany do 1945 r.) wzorowany na Maximie. Powstaje pistolet maszynowy (Villar-Perosa z roku 1914), broń chemiczna (od 1915 r.) i pancerna (samochody, pociągi pancerne, czołgi). Zostają ulepszone hełmy osłabiające uderzenia odłamków i pocisków w głowę żołnierzy. Niemcy wprowadzą słynny Stahlhelm - stalową osłonę na całą głowę z wyjątkiem twarzy.

Tradycyjne karabiny, w których przed strzałem trzeba naciągnąć sprężynę zamka, są coraz celniejsze i bardziej niezawodne. Przykładem jest francuski karabin Mle 1892 (zaprojektowany przez A. Berthiera w roku 1892), M1886 (powszechnie używany we francuskiej armii, zbudowany w roku 1886), niemiecki Mauser (model z roku 1904), rosyjski Mosin (skonstruowany przez S. Mosina w roku 1891, używany w ZSRS również podczas II wojny światowej) oraz przepisowy w armii USA Springfield (skonstruowany przez firmę Mauser w 1903 r., a produkowany w USA aż do 1965 r.).

Pojawiają się wprowadzone przez Niemców w 1914 r. pod Verdun miotacze ognia lejące płonącą benzynę na odległość kilkunastu metrów. Używane są łodzie podwodne, balony, sterowce i samoloty, a przede wszystkim artyleria.

I wojna światowa jest pierwszym wielkim konfliktem, gdzie działa dalekiego zasięgu są główną bronią zgodnie z powiedzeniem, że artyleria jest królową wojny. Atakowanie wroga odbywa się bez bezpośredniego kontaktu. Pozwala na to rozwój techniki: szybko spalający się proch oraz niebywale odporne stalowe lufy gwintowane wewnątrz, co zapewnia ogromny zasięg strzału (czasem nawet 100 km) i dużą celność.

Odpowiedzią na ostrzał artyleryjski i broń maszynową są bunkry – zagłębione w ziemi budowle służące jako ochrona dla żołnierzy oraz ufortyfikowane stanowiska ogniowe ukryte w ziemi lub bunkrach.

Na wielką skalę ujawniają się choroby związane z wojną: tyfus, stopa okopowa, gorączka okopowa, a potem zabójcza epidemia grypy.

I wojna światowa wpływa też na rozwój nowych form artystycznych. Brytyjczyk G. Pearson łączy fragmenty dokumentalne w pierwszy film o wojnie (1914), a G. Mallins i B. McDowell filmują walki (od 1915 r.). Film staje się częścią propagandy wojennej w Rosji (od 1915 r.), Francji i USA (od 1917 r.).

Od VII/VIII 1914 r. - Co ciekawe, wybuch wojny zwiększa liczbę obserwacji UFO.

W początkach sierpnia rosyjski rząd wysyła do lokalnych władz oficjalne zarządzenie, aby zbierać informacje o aparatach latających nad Rosją, jeśli to możliwe strzelać do nich, a schwytanych pilotów aresztować. Chodzi oczywiście o samoloty, ale lotnictwo w tym czasie jest jeszcze słabo rozwinięte, więc wydaje się nieprawdopodobne, aby niemieckie samoloty wdarły się w głąb Rosji. Tymczasem przez cały okres wojny Rosjanie obserwują dziwne obiekty latające w różnych częściach imperium od guberni Kazańskiej, Permskiej i Władimirskiej aż po wschodnią Syberię daleko od niemieckiego frontu. Co więcej, obserwatorzy twierdzą, że tajemnicze pojazdy nie mają skrzydeł jak samoloty, poruszają się bezgłośnie, latają wielokrotnie szybciej niż jakikolwiek samolot i błyskawicznie zmieniają kierunek.

Podobne doniesienia pochodzą też z innych krajów uczestniczących w wojnie, a opisy latających pojazdów nie przypominają znanych w tym czasie samolotów.

4-16 VIII 1914 r. - Zgodnie z planem A. von Schlieffena Niemcy wkraczają na terytorium neutralnej Belgii, chcąc obejść francuskie umocnienia na granicy francusko-niemieckiej i w krótkim czasie rozbić armię francuską. To dawałoby Niemcom wolną rękę na froncie wschodnim. Nie przejmują się, że łamią przy tym prawo międzynarodowe zakazujące atakowania państw neutralnych.

Niemiecki generał Alexander Heinrich Rudolph von Kluck 1846-1934) zajmuje belgijski fort Liège (5 VIII), potem Leodium i Brukselę (20 VIII). Na okupowanych terenach Niemcy realizują doktrynę Clausewitza, czyli wprowadzają okrutny terror, żeby zastraszyć ludność i powstrzymać próby oporu. Na przykład 20 i 21 sierpnia feldmarszałek Karl von Bülow (1846-1921) każe spalić miasteczko Andenne i rozstrzelać 211 osób. Natomiast w nocy z 25 na 26 sierpnia niemieccy żołnierze podpalają miasto Louvain, a w nim uniwersytet i słynną bibliotekę, oraz zabijają 248 bezbronnych mieszkańców. Niemcy będą później przez ponad 70 lat dowodzić, że musieli to zrobić, żeby się bronić.

Niemiecka piechota i kawaleria pokonują Francuzów pod Charleroi, Mons oraz Le Cateau. Niemcy osiągają Marnę i zaczynają ostrzał Paryża (od 3 IX francuski rząd przebywa w Bordeaux). Pilot H. Dressler zaś zrzuca z samolotu dwie bomby na Paryż. Nie ma to żadnego znaczenia militarnego, lecz oddziałuje psychologicznie i zapowiada przyszłe naloty bombowe jako metodę walki.

5 VIII 1914 r. - Po wielogodzinnych poszukiwaniach załoga brytyjskiego okrętu Telconia specjalnym hakiem podnosi z dna Morza Północnego niemiecki podmorski kabel telegraficzny do USA i przecina go. Odtąd niemieccy dyplomaci i wojskowi muszą posługiwać się transatlantyckim kablem prowadzącym przez terytoium brytyjskie lub połączeniami radiowymi z niemiecką ambasadą w Nowym Jorku, co oczywiście naraża ich na przechwytywanie wiadomości przez Brytyjczyków. Niemcy jednak stosują szyfr, który uważają za niemożliwy do złamania, więc nie mają większych obaw przed wysyłaniem depesz kablem i bardzo szeroko używają radia. Brytyjczycy zaś świadomie ograniczają kontakty radiowe do niezbędnego minimum, ponieważ zdają sobie sprawę, że nie ma szyfrów idealnych, których nie dałoby się odczytać.

Zresztą mają na to dowody. Otóż w sierpniu kierujący brytyjskim wywiadem morskim kontradmirał Henry Oliver porozumiewa się z fizykiem i entuzjastą kryptologii Alfredem Ewingiem, aby zorganizować profesjonalną komórkę dekryptażu. Tak powstaje zespół matematyków, lingwistów i fizyków zajmujących się odszyfrowywaniem niemieckich depesz radiowych. Grupa jest początkowo zwana Room 40, ponieważ ma swoją siedzibę w pokoju o tym numerze na terenie dowództwa brytyjskiej admiralicji.

Brytyjscy kryptolodzy mają ułatwione zadanie, ponieważ już wkrótce będą dysponować trzema niemieckimi księgami szyfrów, gdzie są zapisane liczbowe odpowiedniki poszczególnych słów. 26 sierpnia Rosjanie badający niemiecki krążownik, który rozbił się u wybrzeży Estonii natrafiają na księgę szyfrów niemieckiej marynarki wojennej i przekazują ją Brytyjczykom. Na zatrzymanym koło Australii niemieckim statku handlowym Hobart znajdują księgę szyfrów używanych w marynarce handlowej, a 30 listopada z zatopionego niemieckiego niszczyciela wydobywają księgę szyfrów stosowanych między statkami i jednostkami dyplomatycznymi.

Do końca wojny Niemcy będą przekonani o niezawodności swoich szyfrów i rzadko będą je zmieniać. Brytyjscy kryptolodzy zaś, znając sposób myślenia Niemców, na ogół bez większych trudności będą odczytywać nawet zmieniane szyfry.

8 VIII 1914 r. - Brytyjskie okręty ostrzeliwują Dar es Salaam w niemieckiej Tanganice.
17 VIII - 2 IX 1914 r. - Paul von Beneckendorff Hindenburg i Erich Ludendorff (1865-1937) dowodzą niemieckimi armiami w Prusach Wschodnich, gdzie walczą z armią rosyjską, która wkroczyła na terytorium Niemiec. Na czele carskich wojsk stoją Aleksandr Wasiliewicz Samsonow (1859-1914) i estoński Niemiec Paul von Rennerkampf (1854-1918). Po początkowych sukcesach Rosjanie staczają decydującą bitwę pod Tannenbergiem (26-30 VIII), gdzie 210 tysięcy żołnierzy niemieckich ściera się z 416 tysiącami żołnierzy rosyjskich. Zwyciężają Niemcy, tracąc 10 236 żołnierzy. Po stronie rosyjskiej ginie ok. 30 tysięcy żołnierzy, 95 tysięcy trafia do niewoli, a Samsonow popełnia samobójstwo.
23 VIII 1914 r. - Wypowiedzenie wojny Niemcom przez Japonię zmusza admirała von Spee do wyprowadzenia niemieckich okrętów z zagrożonej bazy Qingdao (Tsingtau) w Chinach. Flota płynie w stronę Europy, atakując po drodze wszystkie napotkane jednostki brytyjskie.
27 VIII 1914 r. - Wojska francuskie i brytyjskie zajmują niemieckie Togo.

Ciemnoskóra ludność afrykańskich kolonii zostaje wciągnięta do wojny w imię interesów europejskich potęg. Brytyjczycy zachęcają do wstępowania do ich oddziałów oferując wysoki żołd i przekonując, że udział w walkach nobilituje Afrykanów. Podobnie działają kolonialne władze francuskie i niemieckie. Czasem zaś pobór do wojska jest przymusowy i odbywa się pod lufami karabinów. Na przykład w niemieckiej Tanganice mężczyźni zabrani do służby wojskowej bywają zabierani z ich wiosek przez uzbrojonych strażników używających nawet bata.

W krótkim czasie afrykańscy żołnierze dowiadują się, jak wygląda wojna, kiedy giną nie tylko w walkach, lecz także z powodu malarii, dyzenterii i tyfusu szerzącego się przez plagę wszy oraz powszechny brud.

3-4 IX 1914 r. - Rosyjskie oddziały zajmują Lwów opuszczony dzień wcześniej przez wojska Austro-Węgier. Ponoszą potem klęski w bitwie pod Lwowem (6 IX) i Rawą Ruską (1 IX), więc zaczynają odwrót za San. Od 17 września Rosjanie próbują zająć Twierdzę Przemyśl, której broni generał Hermann Kusmanek. Ponoszą jednak klęskę i przerywają oblężenie 10 października tracąc ok. 10 tysięcy ludzi.
5-15 IX 1914 r. - Bitwa nad Marną. Niemcy przygotowują się do marszu na Paryż i wszystko wskazuje, że zajmą stolicę Francji. Rząd Francji opuszcza miasto. Generał Joseph Gallieni dowodzący garnizonem wojskowym w Paryżu nakazuje wtedy zarekwirować taksówki i przewozi nimi żołnierzy z miasta na front. Z drugiej zaś strony szef niemieckiego sztabu generalnego Helmuth Johannes Ludwig von Moltke (1848-1916, bratanek słynnego stratega) wycofał część wojsk niemieckich z frontu zachodniego do Prus Wschodnich, aby ostatecznie wyprzeć Rosjan z terytorium Niemiec, co osłabiło Niemców na przedpolach Paryża. W rezultacie do walki przystępuje 1176 tysięcy żołnierzy niemieckich pod dowództwem Helmutha von Moltke, Karla von Bülowa, Rudolpha von Klucka i Albrechta Marii Alexandra Philippa von Würtemberga (1865-1939).

Ich przeciwnicy to francuski wódz naczelny Joseph Jacques Cesairé Joffre (1852-1931) oraz dowódca sił brytyjskich John Danton Pinkstone French (1852-1925) stojący na czele 1937 tysięcy żołnierzy francuskich i brytyjskich.

Alianci zaczynają natarcie, co 6-8 września zmusza von Klucka do przerzucenia wojsk znad Marny nad rzekę Ourcq. W powstałą przerwę w niemieckim froncie wdzierają się Francuzi i Brytyjczycy, zmuszając do wycofania (9 IX) wojska von Bülowa, którym grozi okrążenie. Do 12 września wszystkie niemieckie oddziały cofają się ok. 65 km za rzekę Aisne na wschód od Reims. 13 września francuskie bomby zrzucone z samolotów trafiają w pociąg z amunicją. Kiedy więc Francuzi ruszają do natarcia, armia generała von Bülowa osłaniająca odwrót pozostałych wojsk okazuje się bezbronna i poddaje się po kilku godzinach walki. 15 września Joffre zatrzymuje francuską ofensywę, aby uniknąć zbyt głębokiego wejścia w linie wroga, co groziłoby okrążeniem.

Ostatecznie w bitwie określanej mianem cudu nad Marną ginie ok. 455 tysięcy żołnierzy francuskich i brytyjskich oraz ok. 372 tysiące żołnierzy niemieckich. Plan zdobycia Paryża upada. Szef niemieckiego sztabu H. von Moltke traci dowództwo niemieckiego sztabu, ustępując Erichowi Georgowi Alexandrowi Sebastienowi von Falkenhaynowi (1861-1922).

Linia frontu ustala się nad rzekami Oise i Mose (Moza) i zaczyna się wojna pozycyjna, polegająca na wzajemnym ostrzeliwaniu się przeciwników w okopach i schronach umacnianych workami z ziemią, drewnianymi belkami i zasiekami z drutu kolczastego. Ogromnie przydatny okazuje się przy tym karabin maszynowy; od 1915 r. Brytyjczycy mają specjalne oddziały z karabinami maszynowymi typu Maxim.

W trakcie walk ustala się nowa taktyka, gdzie kilka karabinów maszynowych dzieli się strefami ostrzału, tworząc w ten sposób obszar praktycznie nieprzebyty dla piechoty wroga.

6-15 IX 1914 r. - W bitwie nad jeziorami Prus Wschodnich P. von Hindenburg stojący na czele ok. 300 tysięcy żołnierzy pokonuje ok. 170 tysięcy żołnierzy rosyjskich pod dowództwem P. von Rennerkampfa. Niemcy tracą 40 tysięcy zabitych, a Rosja 125 tysięcy zabitych i rannych oraz 45 tysięcy jeńców.

Tak druzgocąca klęska zmusza Rosjan do opuszczenia terytorium Niemiec, ale powszechny brud i ruchy wojsk rozprzestrzeniają z Rosji tyfus, który wkrótce okaże się jednym z największych zabójców w tej wojnie.

Od 8-16 IX 1914 r. - Rosjanie pod dowództwem generała G. Bobrinskiego wypierają wojska Austro-Węgier i zajmują Galicję. W pierwszych dniach listopada zaczyna się drugie oblężenie Twierdzy Przemyśl. Tym razem Rosjanie nie atakują, lecz czekają na wyczerpanie zapasów żywności w Przemyślu. Od 18 marca 1915 r. obrońcy niszczą zapasy żywności i broń, wysadzają fortyfikacje i mosty na Sanie, a 23 marca kapitulują. Jeńcy zostają zesłani w głąb Rosji.
21 IX 1914 r. - Koło brzegów Holandii niemiecki okręt podwodny (U-Boot) w ciągu kilku godzin zatapia torpedami trzy brytyjskie statki. Jest to sygnał dla Brytyjczyków, że U-Bootów nie wolno lekceważyć.
28 IX 1914 r. - Na wschodnim froncie niemieckie oddziały gen. Augusta von Mackensena (1849-1945) wyruszają na Warszawę, a sterowce zaczynają bombardowania miasta.
1-9 X 1914 r. - Niemcy zajmują Antwerpię, a potem resztę Belgii, aż zostaną zatrzymani pod Ypres (10 X-10 XI).
9-20 X 1914 r. - Zaczyna się rosyjska ofensywa dzięki zwycięskiej dla Rosjan bitwie pod Warszawą i Iwangorodem, czyli Dęblinem (28 IX - 8 XI).

Hindenburg i Ludendorff zarządzają niemiecką kontrofensywę z rejonu Torunia w kierunku Łodzi, którą prowadzi generał Mackensen. Dochodzi do bitwy pod Łodzią (lub pod Brzezinami, 16-24 XI, 1-6 XII), w której Niemcy otaczają Łódź od północy, zachodu i wschodu, Część armii niemieckiej wychodzi na tyły Rosjan na wschód od Łodzi i grozi jej okrążenie, więc jej dowódca generał Karl Litzmann (1850-1936) otrzymuje rozkaz wycofania. Jednak, wbrew rozkazowi niespodziewanie atakuje Rosjan i zmusza do odwrotu. Według strategów jest to zapowiedź doktryny wojny błyskawicznej (Blitzkrieg) polegającej na szybkich ruchach wojsk, gdzie prędkość i zdolność manewrowania decydują o zaskoczeniu przeciwnika i zwycięstwie. W rezultacie Rosjanie opuszczają Łódź, którą zajmują Niemcy. Miasto zamienia się w ogromny szpital: ok. 35 tysięcy rannych zostaje rozlokowanych w niemal wszystkich większych budynkach. W czasie bitwy Rosja z 367 tysięcy żołnierzy straciła ok. 110 tysięcy rannych i zabitych, a Niemcy i Austro-Węgrzy z ok. 400 tysięcy żołnierzy stracili 90 tysięcy.

Łódź okupowana przez Niemców do 11 listopada 1918 r. zostaje obrabowana i celowo zniszczona.

29 X 1914 r. - Rosyjska armia atakuje Turcję przez Kaukaz, ale spotyka się z dobrze zorganizowanym oporem. Co więcej, w październiku i listopadzie Turcy dokonują odwetowego ataku na rosyjskie porty nad Morzem Czarnym.

Rosjan wspierają Ormianie, a Turków Azerowie, co przekłada się na lokalne starcia przedstawicieli obu narodów.

1 XI 1914 r. - Niemiecki admirał Graf Maximilian M. H. von Spee wygrywa bitwę pod Coronelem (Chile), zatapiając dwa brytyjskie krążowniki. Po zebraniu rozproszonych w walce okrętów koło wysp Juan Fernandez von Spee wyrusza w stronę przylądka Horn.
2-5 XI 1914 r. - Niemiecki generał Paul von Lettow-Vorbeck (1870-1964) pokonuje Brytyjczyków pod Tanga w Tanganice, zapobiegając podbojowi kolonii.
5 XI 1914 r. - Brytyjczycy zajmują turecki Cypr, który jest ważnym punktem na szlaku przez Kanał Sueski.
9 XI 1914 r. - Koło Wysp Kokosowych na zachód od Australii australijski okręt Sydney zatapia niemiecki krążownik Emden, który na Oceanie Indyjskim zniszczył dotąd 22 brytyjskie statki handlowe. 49 osób spośród Niemców wziętych do niewoli brawurowo ucieknie potem żaglowcem z Wysp Kokosowych do Arabii, a stąd przez Turcję do Niemiec.
11 XI 1914 r. - Po jedenastu dniach ostrzału artyleryjskiego i oblężenia, podczas którego Niemcy tracą 555 żołnierzy a Japończycy 1803, wojska japońskie zajmują niemiecką kolonię Tsingtau (Qingdao) na wybrzeżu Chin. Oddadzą miasto Chińczykom w 1922 r.
8 XII 1914 r. - Eskadra okrętów von Spee atakuje brytyjską bazę morską w Port Stanley na Falklandach.

Tymczasem Brytyjczycy wiedzieli o planach Spee, ponieważ ich kryptolodzy odczytali depeszę radiową wysłaną przez niemieckiego konsula z Valparaiso w Chile, w której informował, że eskadra będzie wracała do Niemiec przez południowy Atlantyk. Brytyjczycy przygotowali więc pułapkę w postaci silnej eskadry z dwoma krążownikami. W bitwie pod Falklandami zostaje zatopionych siedem krążowników z eskadry von Spee i ginie ponad 2200 niemieckich marynarzy, w tym sam admirał oraz jego dwaj synowie. W praktyce oznacza to wypchnięcie Niemców nie tylko z południowego Atlantyku, ale też z Pacyfiku, ponieważ Falklandy kontrolują drogę wokół Przylądka Horn.

9 XII 1914 r. - Turcy zatrzymują brytyjską ofensywę w Mezopotamii i zajmują Akabę.

Brytyjczycy dostrzegają zagrożenie dla swoich interesów w Azji Zachodniej, na przykład utrata kontroli nad Zatoką Perską a zwłaszcza Cieśniną Ormuz. Przede wszystkim zaś obawiają się, że Turcja może w przyszłości zagrozić Kanałowi Sueskiemu, czyli najważniejszej drodze morskiej Brytyjskiego Imperium.

20 XII 1914 r. - Francuski rząd i centralna administracja wracają do Paryża.
22 XII 1914 - 17 I 1915 r. - Dochodzi do decydującej bitwy pod Sarikamis (Sarikamiş) we wschodniej Turcji.

Po stronie rosyjskiej jest od 60 do 80 tysięcy żołnierzy, którymi dowodzą I. Woroncow-Daszkow, N. Judenicz i A. Myszlajewskij z Rosji oraz A. Gafavian i H. Srvandztjan stojący na czele ormiańskich ochotników. Po stronie tureckiej ponad 118 tysiącami żołnierzy dowodzą Ismail Enver Pasza i Hafiz Hakki Pasza. Zwyciężają Rosjanie po morderczej kilkudniowej bitwie, w której stracili 16 tysięcy zabitych i 12 tysięcy rannych. Tureckie straty są znacznie wyższe: 33 tysiące zabitych, 10 tysięcy zmarłych po bitwie, 10 tysięcy rannych i 7 tysięcy wziętych do niewoli.

Tureccy generałowie i politycy próbują usprawiedliwić klęskę, zrzucając winę na Ormian, którzy faktycznie popierali Rosję. Rezultatem będzie okrutna rzeź niemal miliona tureckich Ormian rozpoczęta 24 kwietnia.

Po spektakularnej klęsce Turków wydaje się, że Rosjanie podejmą marsz w stronę Cieśnin Tureckich, ale niepowodzenia na froncie niemieckim zmuszają ich do rezygnacji z tych planów. Niemcy przysyłają jednak swoich oficerów, aby doradzali lub nawet dowodzili tureckimi oddziałami broniącymi Cieśnin Tureckich przed atakami Brytyjczyków od strony Morza Śródziemnego, na przykład na Gallipoli.

Zima 1914/1915 r. - Lekarze na froncie niemiecko-francuskim opisują groźną chorobę nazwaną stopą okopową. Żołnierze spędzają wiele dni w okopach częściowo zalanych wodą i błotem, a jednocześnie marzną, ponieważ temperatury oscylują w okolicy 0-10^oC. W rezultacie mają ciągle mokre i zmarznięte stopy. Po 24 lub więcej godzinach następuje zaczerwienienie skóry i dochodzi do skurczu naczyń krwionośnych. To oznacza niedokrwienie stopy, powstanie zastojów krwi i zakrzepów. Potem pojawia się ból i obrzęk stopy, skóra pęka, mogą powstawać ropne pęcherze. Dochodzi do zakażenia poprzez popękaną skórę i zaniku nerwów, więc stopa staje się niewrażliwa na dotyk. Może rozwinąć się gangrena (zgorzel), czyli martwica tkanek spowodowana przez bakterie beztlenowe rozkładające tkankę: stopa sinieje, gnijące tkanki zaczynają śmierdzieć i grożą śmiertelnym zakażeniem całego organizmu. W tej sytuacji lekarze często muszą podjąć decyzję o amputacji stopy, żeby uratować życie chorego (w przyszłości bedą mogli zastosować antybiotyki). Chcąc zapobiec pojawianiu się tego schorzenia brytyjscy a potem także inni dowódcy wprowadzają obowiązek wymiany skarpet kilka razy dziennie, żeby utrzymać suche stopy.

Stopa okopowa zostanie opisana u ponad 70 tysięcy żołnierzy.

1915 r. - Ustabilizowanie zachodniego frontu w Europie i wynikająca stąd wojna pozycyjna przekładają się na rozbudowę podziemnych tuneli, które mają chronić przed pociskami, a czasem służą jako podkopy pod stanowiska wroga, żeby je wysadzić w powietrze. Na przykład Niemcy podkopują się pod francuskie stanowiska w dolinie Oise i 26 stycznia wysadzają je w powietrze, zabijając 26 i raniąc 22 żołnierzy.

W tunelach na głębokości nawet 9 m powstają sypialnie, kuchnie i spiżarnie, kaplice i szpitale, a żołnierze ozdabiają ich ściany płaskorzeźbami. Szczyt podziemnej aktywności po obu stronach frontu przypada na rok 1916.

Również na wschodnim froncie dochodzi do ustalenia chwilowej równowagi sił między Rosją i Państwami Centralnymi i zaczyna się wojna pozycyjna.

Stopniowo narastają problemy ekonomiczne. Zaczyna brakować materiałów do produkcji broni, zwłaszcza w Państwach Centralnych odciętych od zamorskich źródeł surowców. Pojawiają się też trudności z wyżywieniem milionów mężczyzn, którzy oderwani od swoich warsztatów pracy zostali zapędzeni do okopów i stali się ciężarem dla reszty kraju. Tu również większe problemy mają Państwa Centralne. Dzienna racja żywności w armii francuskiej to 750 g chleba, 400 g świeżego mięsa i 30 g słoniny (tłuszcz wieprzowy) lub 200 g mięsa konserwowego. W armii niemieckiej zaś odpowiednie racje są niższe: na przykład dzienna racja chleba to zaledwie 250 g. Na to nakładają się trudności transportowe i opóźnienia dostaw, więc żołnierze niejednokrotnie głodują. Nic zatem dziwnego, że czasem rabują miejscową ludność, zwłaszcza na froncie wschodnim.

Zaczynają się poszukiwania alternatywnych rozwiązań. Na przykład burmistrz Kolonii Konrad Adenauer razem z właścicielami miejscowej fabryki chleba opracowują tańszy chleb dla żołnierzy wytwarzany z mieszanej mąki kukurydzianej, jęczmiennej i żytniej.

I 1915 r. - Po wypchnięciu Niemców z Chin Japonia stawia rządowi chińskiemu ultimatum w postaci 21 żądań, mających na celu wywołanie wojny.
24 I 1915 r. - Dzięki informacji od kryptologów z Room 40 brytyjska flota zaskakuje i zatapia niemiecki krążownik pancerny Blücher w bitwie na Dogger Bank na Morzu Północnym,

Po bitwie z Brytyjczykami Niemcy przekształcają wysepkę Helgoland w twierdzę, a 2300 mieszkańców ewakuują do Hamburga i Altony.

Europejski front zachodni stabilizuje się, a na wschodzie armia Państw Centralnych atakuje Rosjan w Karpatach.

II 1915 r. - Niemiecki statek z zaopatrzeniem dociera do Tanganiki. Ta niemiecka kolonia jest odcięta od metropolii, ponieważ Brytyjczycy dominują na Oceanie Indyjskim, a latem Niemcy tracą swój jedyny na Oceanie Indyjskim krążownik Königsberg. Następny transport dotrze do Tanganiki dopiero rok później, ale kolonia wciąż skutecznie stawia opór Brytyjczykom.
4 II 1915 r. - Niemcy ogłaszają wojnę prowadzoną przez okręty podwodne, czyli U-Booty przeciw statkom handlowym, które mają odtąd atakować bez ostrzeżenia (koncepcja admirała Alfreda Tirpitza). Chodzi o przerwanie dostaw żołnierzy, broni i sprzętu do Wielkiej Brytanii. Niemcy dysponują najliczniejszą flotą okrętów podwodnych, lecz równoważą ją liczniejsze brytyjskie jednostki nawodne.

Kanadyjski Halifax staje się głównym portem, przez który odbywa się transport z Kanady i USA na Wyspy Brytyjskie.

Do III 1915 r. - Niemcy pokonują Rosjan w Prusach Wschodnich (8-22 II, 100 tysięcy jeńców) i odpierają Francuzów w Szampanii (16-20 II) oraz Brytyjczyków pod Neuve Chapelle (10-14 III).
22-25 IV 1915 r. - Druga bitwa pod Ypres zakończona umocnieniem pozycji Niemców. Pod Ypres 22 IV Niemcy pod osobistym nadzorem F. Habera stosują trujący gaz bojowy iperyt (chlorowęglowodór, czyli gaz musztardowy) uwalniany z puszek w taki sposób, żeby wiatr zaniósł trującą chmurę do okopów przeciwnika: 5000 Francuzów ginie, a 5000 zostaje sparaliżowanych.

Żołnierze otrzymują maski przeciwgazowe (wynalezione przez Szkota J. S. Haldane’a) filtrujące wdychane powietrze, co ma ich zabezpieczać przed bronią chemiczną.

26 IV 1915 r. - Włochy opowiadają się po stronie Ententy w zamian za obietnicę otrzymania między innymi należących do Austro-Węgier południowego Tyrolu i Triestu. Włoskie działania wojenne rozpoczynają się 23 maja.
30 IV 1915 r. - Po ciężkich walkach i ogromnych stratach (zwłaszcza w oddziałach z Australii, Nowej Zelandii i Południowej Afryki) Brytyjczycy na kilka miesięcy zajmują turecki półwysep Gallipoli u wejścia do Dardaneli. Wcześniej Turcy zaminowali wejście do cieśniny, co spowodowało zniszczenie 1/3 brytyjskich okrętów i wykorzystali znajomość górzystego terenu, aby zatrzymać atak.

Klęska i kilkaset tysięcy brytyjskich ofiar powodują dymisję Churchilla, który obiecywał szybkie zajęcie Gallipoli i stolicy Turcji oraz opanowanie cieśnin prowadzących na Morze Czarne.

IV-V 1915 r. - Niemcy atakują rosyjską Litwę i Kurlandię, zajmują Szawle, a 8 maja zdobywają port w Lipawie. W połowie maja atakują Twierdzę Kowno, lecz bez sukcesu. W istocie chodzi jednak o odciągnięcie uwagi Rosjan od przygotowywanej ofensywy na Gorlice.
2-12 V 1915 r. - Niemiecki generał August von Mackensen i austriacki arcyksiążę Joseph Ferdinand (1872-1942) z ponad 200 tysiącami żołnierzy atakują rosyjską armię koło Gorlic w Galicji. Stosują nową taktykę długotrwałego ciężkiego ostrzału pozycji przeciwnika z ponad 1100 dział i moździerzy oraz następującego potem natarcia. W rezultacie już pierwszego dnia ginie ok. 30 tysięcy żołnierzy rosyjskich oraz 8000 niemieckich i austriackich. Oddziały niemiecko-austriackie przełamują rosyjski front i do 5 maja spychają Rosjan za rzekę Wisłok. Do 12 maja dowodzący Rosjanami bułgarski generał Radko Ruskow Dimitriew (1859-1918) traci ponad 100 tysięcy rannych i zabitych oraz połowę dział, a ok. 240 tysięcy żołnierzy trafia do niewoli. Po stronie niemieckiej straty sięgają ok. 90 tysięcy żołnierzy zabitych i rannych. Austriacy odzyskują Galicję: 3 czerwca zajmują Przemyśl, a 22 czerwca Lwów.

August von Mackensen otrzymuje tytuł feldmarszałka.

V 1915 r. - Brytyjczycy wprowadzają granat z opóźnionym zapalnikiem (eksploduje kilka sekund od uruchomienia), który bez zasadniczych zmian konstrukcyjnych będzie używany aż do lat 1950.

W Bordeaux odbywa się wodowanie francuskiego pancernika Languedoc o niebywałej sile ognia: 12 wielkich dział, 24 mniejsze, 6 wyrzutni torped. Stalowy pancerz ma grubość 25-30 cm.

7 V 1915 r. - Niemiecki okręt podwodny zatapia brytyjski statek pasażerski Lusitania 18 km od wybrzeży Irlandii. Co ciekawe, A. Conan Doyle i jego żona kilkanaście godzin wcześniej otrzymali podobno ostrzeżenie od Lily Loder-Symonds, dziewczyny ze zdolnościami medium, która rzekomo przewidziała katastrofę i zapowiedziała jej wpływ na losy wojny. W każdym razie Doyle’owie nie wsiedli na Lusitanię.

W katastrofie ginie 1196 osób, w tym 139 Amerykanów z neutralnych Stanów Zjednoczonych, co wywołuje oburzenie Amerykanów, lecz prezydent Wilson nie chce, aby USA przystąpiły do wojny.

Brytyjczycy zaś oskarżają Niemców o zbrodnię popełnioną na cywilnym statku. Niemcy jednak twierdzą, że cywilny statek potajemnie przewoził broń i dlatego został zaatakowany.

Leżący na dnie wrak odnajdzie R. Ballard w roku 1993 i wtedy okaże się, że Lusitania faktycznie przewoziła ukrytą broń, co było nielegalne w przypadku statku cywilnego.

31 V 1915 r. - Niemiecki sterowiec bombarduje Londyn, choć jeszcze nie może realnie zagrozić miastu, a atak, podobnie jak wcześniejsze zbombardowanie Paryża (29 VIII 1914 r.), ma znaczenie raczej psychologiczne niż militarne.

Samoloty wchodzą do walki uzbrojone początkowo w pistolety i ręcznie rzucane bomby. a potem w pistolety maszynowe Villar-Perosa M15. Ciężkie karabiny maszynowe wcześniej były używane do strzelania z platform na sterowcach. Pojawiają się pierwsi wielcy piloci. Francuz Jean Navarre jako pierwszy zdobywa oficjalny tytuł asa lotnictwa (przyznawany za strącenie przynajmniej 5 samolotów wroga). Francuz Georges Guynemer zanim zginie w 1917 r., strąci 53 samoloty. Inny Francuz René Fonck strąca ponad 100 samolotów, z czego oficjalnie potwierdzonych jest 75. W lotnictwie brytyjskim wyróżniają się między innymi Kanadyjczyk William Avery Bishop znany jako Billy (niszczy 72 samoloty wroga), mieszkaniec Południowej Afryki Andrew Beauchamp-Proctor (54 zwycięstwa), Kanadyjczyk William G. Barker (50 zwycięstw) i Anglik Albert Ball (44 zwycięstwa, ginie w 1917 r.). Po stronie niemieckiej pochodzący z Dolnego Śląska baron Manfred von Richthofen (1892-1918) odnotowuje przynajmniej 80 zwycięstw, Rudolph Berthold 44, a Paul Bäumer 43.

31 V 1915 r. - Pod Bolimowem koło Przasnysza w Polsce Haber po raz drugi używa iperytu. Po gazowym ataku uczony przechadza się między umierającymi w męczarniach żołnierzami, aby ocenić skuteczność swojej broni chemicznej. Jednak po trzeciej próbie (6 VII), kiedy niespodziewanie zmienia się wiatr i iperyt zamiast Rosjan zabija 1200 Niemców, dowództwo rezygnuje z jego używania.

Mimo to obie strony będą używać jeszcze takich gazów jak fosgen (COCl₂) i kwas pruski (cyjanowodór HCN).

Od 1 VII 1915 r. - Wojska Państw Centralnych zajmują Warszawę (5 VIII) dzień wcześniej opuszczoną przez Rosjan i pod dowództwem Mackensena zadają Rosjanom ciężkie klęski pod Brześciem i Pińskiem. Państwa Centralne opanowują całe Królestwo Polskie aż do Dźwiny i Bugu. Niemiecka okupacja potrwa do 1918 r. Pod koniec sierpnia Niemcy docierają pod Rygę, lecz ich natarcie zostaje zatrzymane i front pod Rygą staje na dwa lata.

Pod wpływem tych wydarzeń 5 września dowództwo rosyjskie przejmuje car zamiast Wielkiego Księcia Mikołaja Romanowa.

VIII 1915 r. - Wojska brytyjskie wciąż podejmują próby odbicia Gallipoli, lecz umocnione pozycje tureckie okazują się nie do zdobycia.

Do legendy przechodzi atak przeprowadzony pod Suvla przez piąty batalion pułku Norfolk. 12 sierpnia pułkownik Beauchamp, 16 oficerów i 250 szeregowców wchodzi w zamglony las i nikt z nich nie wraca. Brytyjczycy zostają potem ostatecznie zepchnięci na wybrzeże i zmuszeni do ewakuacji. Po wojnie przedstawiciele Ententy wejdą na Gallipoli, a Pierre Edwards 23 sierpnia 1919 r. złoży raport o odkryciu 180 zwłok ludzi z piątego batalionu. Ustalił, że okrążony oddział wybito w walce, a jeńcy zostali potem wymordowani strzałami w głowę. Wbrew tym faktom w 1965 r. trzej byli nowozelandzcy saperzy spiszą relację z rzekomego zniknięcia piątego batalionu przy tym błędnie podając miejsce i czas akcji oraz numery ewidencyjne oddziałów wojskowych. Według tej opowieści żołnierze zostali podobno ogarnięci przez dziwną chmurę, która potem odleciała, co dla zwolenników UFO będzie przykładem porwania ludzi przez kosmitów.

IX-XII 1915 r. - Nieudane francuskie próby zmiany linii frontu w Szampanii.

W bitwie pod Herbst (25 IX - 6 XI) francuski generał Robert Georges Nivelle (1857-1924) wprowadza nowatorską taktykę nazwaną po niemiecku Feuerwalze, czyli wał ogniowy. Polega ona na zmasowanym bombardowaniu artyleryjskim, które jest stopniowo przesuwane do przodu, a tuż za nim postępuje atakująca piechota. Niebezpieczna i bardzo efektowna taktyka okazuje się jednak niewystarczająca, żeby przełamać niemiecką linię obrony, ponieważ ziemne fortyfikacje wytrzymały ostrzał.

Wojska von Mackensena zajmują Belgrad (9 X), a do końca roku całą Serbię i Czarnogórę. Włosi opuszczają Albanię. Bułgaria przystępuje do wojny po stronie Austro-Węgier (11 X), a wojska Ententy lądują w Grecji, mimo sprzeciwu Aten.

W bitwie pod Ktezyfontem (22 XI) Turcy pokonują Brytyjczyków maszerujących z Mezopotamii.

6 XII 1915 r. - Francusko-brytyjsko-rosyjska konferencja w Chantilly (Francja) ustala cele wojny. Brytyjczycy chcą przejąć większość niemieckich kolonii w Afryce. Francuzi mają zająć Alzację i Lotaryngię, a Rosjanie żądają marszu aliantów na Wiedeń. Zapada decyzja o przygotowaniu wielkiej ofensywy na froncie zachodnim przewidzianej na początek następnego roku.
Do końca 1915 r. - Francuskie samoloty atakujące terytorium niemieckie zaczynają latać w szykach (grupach), a nie pojedynczo jak dotychczas. Zmniejsza to prawdopodobieństwo trafienia przez naziemną artylerię, ponieważ strzelający z ziemi mają wiele celów, a nie koncentrują wszystkich armat na pojedynczym samolocie.
II 1916 r. - Brytyjczycy zajmują niemiecki Kamerun.

Do końca wojny zginie ponad 100 tysięcy Afrykanów wcielonych do kolonialnych armii Wielkiej Brytanii, Francji, Niemiec i Belgii.

II 1916 r. - Niemieckie łodzie podwodne próbują przełamać brytyjską blokadę szlaków morskich, aby zapewnić Niemcom dostawy żywności i surowców potrzebnych wojsku. Wyspy Brytyjskie stają w obliczu głodu i braku, co może ich zmusić do zawarcia pokoju. Z drugiej strony jednak niemieckie U-Booty nie tylko odcinają zaopatrzenie Wysp Brytyjskich, lecz uderzają też w amerykański handel przez Atlantyk. W rezultacie w czerwcu Amerykanie zrywają stosunki dyplomatyczne z Niemcami.

Brytyjczycy wprowadzają bomby głębinowe do zwalczania okrętów podwodnych. Jednak brytyjskie dowództwo rozumie, że w przyszłości trzeba rozbudować własną flotę podwodną.

Niebezpieczeństwa związane z morzem, a zwłaszcza z okrętami podwodnymi, prowadzą do wiary w zabobony. Znanym przykładem jest niemiecki okręt podwodny U-65. W czasie jego budowy w Hamburgu ginie pięć osób, podczas próbnego rejsu tonie jeden z marynarzy (jego ciała nie odnaleziono), a próbne zanurzenie kończy się awarią i załoga przez dwanaście godzin jest uwięziona w okręcie leżącym na dnie morza. Powstaje plotka, że U-65 jest przeklęty, co zdaje się potwierdzać śmierć porucznika Richtera, który ginie w przypadkowej eksplozji torpedy. Odtąd marynarze widują podobno ducha porucznika, który przechadza się po okręcie lub stoi zamyślony z założonymi ramionami. Nie pomagają nawet egzorcyzmy księdza. Wreszcie w lipcu 1918 r. pechowy okręt z całą załogą (37 osób) tonie koło Kornwalii po eksplozji na pokładzie. Świadkiem tego zdarzenia jest amerykański okręt podwodny L-2. Według jednej z relacji na pokładzie U-65 miał rzekomo stać mężczyzna z założonymi rękami, który w pewnym momencie zniknął. Nawet pomijając wiarygodność opowieści o duchu, można potraktować los U-65 jako swoistą karę za wcześniejsze zatopienie sześciu statków handlowych.

21 II 1916 r. - Niemcy przygotowują atak na Verdun 9-godzinnym ostrzałem począwszy od godziny 7⁰⁰. Jest to największe bombardowanie artyleryjskie w dotychczasowej historii wojen. W ten sposób Niemcy uprzedzili zaplanowaną w Chantilly ofensywę aliantów.

Dowodzący 982 tysiącami żołnierzy E. von Falkenhayn zamierza przełamać francuski front i przejść do ofensywy, która odcięłaby Francuzów od Brytyjczyków i od morza. W następnym etapie niemieckie wojska miałyby pokonać Francuzów, co oznaczałoby, że dalsza obecność oddziałów brytyjskich na kontynencie jest niepotrzebna, ponieważ nie miałyby komu pomagać.

Do 23 lutego Niemcy zajmują Caures, Herbebois, Haumont i Brabant, a 25 lutego zdobywają fort Douamont. Sukces jest jednak niewielki, bo frontu nie udaje się przełamać, a dalszy marsz wojsk niemieckich zostaje zahamowany. Bitwa pod Verdun wchodzi w fazę walk pozycyjnych polegających przede wszystkim na wzajemnym ostrzale artyleryjskim.

25 lutego dowództwo nad 863 tysiącami żołnierzy aliantów pod Verdun otrzymuje Francuz H. Pétain. Wprowadza tak zwany kierat, czyli cykliczną wymianę oddziałów: jedna grupa walczy, inna odpoczywa na tyłach, a po określonym czasie następuje zamiana i tak dalej.

Od 6-22 marca strony walczące pod Verdun próbują wyczerpać siły przeciwnika, co oznacza poświęcanie ogromnej liczby własnych żołnierzy i wielkiej ilości sprzętu w nadziei, że przeciwnik straci więcej i szybciej okaże się niezdolny do walki.

20 III 1916 r. - Francuzi powstrzymują niemiecką ofensywę nad Mozą.
V 1916 r. - Głównodowodzący siłami Francuzów Joffre odsuwa Pétaina za bierność (słynny kierat pod Verdun) i niechęć do działań ofensywnych. Jego miejsce zajmuje R. G. Nivelle przekonany o skuteczności zmasowanych frontalnych ataków poprzedzonych nawałą ogniową.

Po niemieckiej stronie zaś podobnie myśli Falkenhayn i uparcie wysyła swoich żołnierzy do kolejnych ataków na umocnienia Verdun, co regularnie kończy się masakrą pod ogniem karabinów maszynowych. 8 maja zaś Francuzi detonują wielką minę w tunelu potajemnie wykopanym pod fortem Douamont, zabijając ok. 700 niemieckich żołnierzy. Jednak sukces jest pozorny, bo już następnego dnia Niemcy odzyskują fort.

31 V - 1 VI 1916 r. - Największa dotychczas morska bitwa rozgrywa się koło Jutlandii na Skagerraku.

Brytyjczycy dysponujący najsilniejszą flotą świata nałożyli blokadę na niemieckie porty, a Niemcy odpowiedzieli ogłoszeniem nieograniczonej wojny podwodnej. Obie strony szykują się do rozstrzygającej bitwy. Brytyjczycy marzą o zwycięstwie na miarę Nelsona pod Trafalgarem, a Niemcy chcą przełamać dominację brytyjskiej marynarki wojennej na morzach.

Niemiecka flota wychodzi w morze, aby niespodziewanie zaatakować wybrzeża Anglii. Pierwszą falę okrętów z największym pancernikiem Seydlitz prowadzi Franz Hipper. Żeby zmylić Brytyjczyków, 90 minut później rusza druga fala okrętów pod dowództwem admirała Reinharda Scheera. Brytyjczycy jednak wiedzą o planowanej wyprawie, ponieważ ich kryptolodzy odszyfrowali wysłane radiowo rozkazy niemieckiego dowództwa. Z baz w Szkocji wypływa pierwsza grupa okrętów dowodzona przez admirała Davida Beatty’ego, a ze Scapa Flow druga pod dowództwem admirała Johna Jellicoe. 31 maja po południu dochodzi do pojedynku artyleryjskiego, w którym Brytyjczycy z pierwszej grupy tracą krążowniki Indefatigable i Queen Mary, więc Beatty nakazuje odwrót. Ścigający go Niemcy niespodziewanie dla siebie natykają się na drugą grupę brytyjską. Jellicoe ustawił swoje okręty w jedną linię burtami do zbliżających się Niemców. W ten sposób wszystkie okręty brytyjskie mogą jednocześnie strzelać ze wszystkich dział rozmieszczonych wzdłuż burt. Okręty niemieckie zaś mogą strzelać tylko z dział na dziobie. Niemcy tracą niszczyciel V48 i wycofują się. Podczas ucieczki zostaje uszkodzony ogromny niemiecki okręt Lützow, w tym czasie jeden z najnowocześniejszych na świecie. Niemcy nie chcą go oddać Brytyjczykom, więc torpedują okręt poświęcając przy tym część marynarzy w imię zachowania tajemnic technologii oraz honoru. Przez całą noc obie floty płyną równolegle do siebie, co pewien czas wymieniając salwy. O świcie okręty niemieckie przepływają przez kanał wyznaczony w polu minowym, a Brytyjczycy zatrzymują się, żeby nie wejść na miny. Niemcy stracili 11 spośród 99 okrętów biorących udział w bitwie oraz 2551 marynarzy. Straty brytyjskie to 14 okrętów spośród 115 oraz 6094 marynarzy. Taktycznie zwycięzcami są Niemcy, ale strategicznie Brytyjczycy, ponieważ po bitwie jutlandzkiej niemiecka marynarka wojenna Kaiserliche Marine rezygnuje z dalszych prób rozbicia brytyjskiej Royal Navy w otwartym starciu.

Natomiast późniejsze próby wciągnięcia niewielkich grup brytyjskich okrętów w zasadzki kończą się niepowodzeniem, ponieważ brytyjscy kryptolodzy odczytują zaszyfrowane niemieckie depesze i ostrzegają flotę przed spodziewanymi atakami. Dzięki temu Brytyjczycy do końca wojny będą niepodzielnie panować na oceanach.

24 VI - 18 XI 1916 r. - Bitwa nad Sommą powoduje osłabienie niemieckich ataków na Verdun.

Brytyjski generał Douglas Haig (1861-1928) zarządza zmasowany artyleryjski ostrzał pozycji wroga (ponad 1,5 miliona pocisków w ciągu 8 dni) i rzuca do natarcia piechotę, którą dziesiątkują niemieckie karabiny maszynowe. Nie licząc się z ofiarami Haig nakazuje kolejne samobójcze natarcia ostatecznie odparte przez Niemców. W ciągu pierwszego dnia ginie 20 tysięcy żołnierzy, a niemieckie umocnienia są ledwo naruszone. Niewiele zmieniają też zastosowane później miny podkładane w podziemnych tunelach (zdetonowane na przykład 1 VII) ani pociski moździerzowe wypełnione fosgenem. W lipcu oddziały Haiga zdobywają zaledwie Pozières, Contalmaison i las Mametz, co w żaden sposób nie zmienia sytuacji na froncie.

15 września pod Courcelette, Martinpuich i Flers Brytyjczycy wprowadzają czołgi Mark I dzięki poparciu Churchilla skonstruowane rok wcześniej przez Ernsta Swintona. Są to kilkunastotonowe, opancerzone pojazdy na gąsienicach odporne na ogień karabinów maszynowych mające służyć do przełamywania zasieków z drutu kolczastego. Nowa broń dla zmylenia przeciwnika nazwana zbiornikami (po angielsku tank - zbiornik) początkowo przeraża Niemców, ale szybko odkrywają, że czołgi są powolne, łatwe do zatrzymania w głębokich rowach i są dobrym celem dla artylerii. Niedługo potem czołgi wyposażone w karabiny i armaty pojawią się też po stronie niemieckiej, ale to nie wpłynie na losy bitwy. Do końca wojny Brytyjczycy wyprodukują ok. 2500 czołgów, a Niemcy tylko ok. 20.

Łącznie w bitwie nad Sommą ginie 400 tysięcy Brytyjczyków, 400 tysięcy Niemców i 200 tysięcy Francuzów. Taka jest cena za sukces aliantów, którzy przesunęli front o ok. 12 km na odcinku o długości 40 km.

Efektem ubocznym rzezi pod Verdun a potem nad Sommą są tysiące okaleczonych żołnierzy. Brytyjski chirurg H. D. Gillies podejmuje starania, żeby za pomocą operacji plastycznych przywrócić im możliwie normalny wygląd. Z jego inspiracji powstaje wydział chirurgii rekonstrukcyjnej w angielskim Aldershot.

VI-IX 1916 r. - Po ciężkich walkach rosyjski generał A. A. Brusiłow przełamuje front austro-węgierski pod Łuckiem, dzięki czemu zajmuje Galicję. Bierze do niewoli ponad 400 tysięcy jeńców. Po stronie Państw Centralnych w Galicji walczą też oddziały tureckie, lecz nie odgrywają żadnej roli ze względu na słabe wyszkolenie i nieudolne dowodzenie.

27 sierpnia Rumunia wypowiada wojnę Państwom Centralnym, a 19 września Bułgaria w zamian za duże pożyczki od Niemców przystępuje do wojny przeciw Rumunii. Feldmarszałek August von Mackensen postawiony na czele wojsk bułgarskich i niemieckich rozbija Rumunów, 6 grudnia zdobywa Bukareszt, a do końca roku wojska Państw Centralnych zajmują całą Rumunię.

VIII 1916 r. - Paul von Hindenburg zastępuje Ericha von Falkenhayna jako naczelny dowódca wojsk niemieckich.

Obaj widzą, że ataki na Verdun niczego nie zmieniają i nie przełamią francuskiego frontu. Wreszcie 2 września Hindenburg nakazuje przerwać działania ofensywne pod Verdun.

Dla ustabilizowania sytuacji na froncie zachodnim Hindenburg nakazuje budowę umocnień znanych linią Hindenburga: zasieki z drutu kolczastego, okopy i zagłębione w ziemi bunkry, przeważnie o drewnianej konstrukcji.

24 X-16 XII 1916 r. - Francuzi kończą bitwę pod Verdun, zajmując wreszcie niemieckie forty.

Bilans bitwy toczonej od 21 lutego to 337 tysięcy rannych i zabitych po stronie niemieckiej oraz 362 tysiące rannych i zabitych po stronie aliantów. Z twierdzy Verdun pozostały praktycznie ruiny i ziemia zryta przez eksplozje. Według szacunków spadło tam łącznie ok. 36 milionów pocisków artyleryjskich.

12 XII 1916 r. - Wyczerpane Niemcy i ich sojusznicy proponują zawarcie pokoju, żądając jednak przyłączenia Litwy i Kurlandii, uznania Polski zależnej od Niemiec oraz specjalnych praw dla Niemców w Belgii. Alianci odmawiają.

W grudniu następuje zmiana francuskiego naczelnego dowódcy: R. G. Nivelle zastępuje J. Joffre’a.

I-III 1917 r. - Brytyjczycy rozbijają Turków, zadając im ogromne straty. Zwycięska armia brytyjska wkracza do Bagdadu (11 III), zajmuje Irak (Mezopotamię) i wchodzi na obszar Palestyny.
I-III 1917 r. - Niemcy zaczynają nieograniczoną wojnę podwodną: atakują statki pasażerskie i handlowe, aby odizolować Wyspy Brytyjskie od kolonii. Chcą pozbawić Brytyjczyków surowców przemysłowych, tkanin a przede wszystkim żywności, żeby zmusić brytyjski rząd do wycofania się z wojny. Początkowo niemieckie okręty podwodne odnoszą sukcesy i Wyspy Brytyjskie faktycznie stają w obliczu głodu.

Brytyjczycy podejmują działania mające osłabić wpływ U-Bootów. Kryptolodzy z Room 40 wchodzą w skład nowej jednostki NID25 czyli Naval Intelligence Division 25, która zajmuje się zarówno okrętami nawodnymi, jak też podwodnymi. Poza tym potężna brytyjska flota nawodna zmienia taktykę walki z U-Bootami, wprowadzając konwoje, czyli grupy wielu statków transportowych eskortowanych przez okręty wojenne. Okrętom podwodnym trudniej jest zaatakować cały konwój niż pojedynczy statek, a poza tym grozi im odwet ze strony okrętów wojennych. Istotne okazują się też nowe wynalazki: bomby głębinowe zagrażające U-Bootom ukrytym pod wodą, sonary wykrywające U-Booty na podstawie hałasu ich silników oraz zwiad lotniczy prowadzony ze sterowców i samolotów latających nad morzem. Ostatecznie Brytyjczycy przełamują niemiecką blokadę. Co więcej, teraz to brytyjskie okręty zakładają blokadę wokół Morza Północnego odcinając Niemcy od zaopatrzenia z zewnątrz.

16 I 1917 r. - Niemiecki minister spraw zagranicznych Arthur Zimmermann kablem podmorskim prowadzącym przez terytorium brytyjskie wysyła zaszyfrowany telegram z Niemiec do niemieckiego ambasadora w Stanach Zjednoczonych, który ma go przekazać niemieckiemu ambasadorowi w Meksyku.

Brytyjscy kryptolodzy odczytują wiadomość. Niemcy chcą zacząć nieograniczoną wojnę na Atlantyku, czyli atakowanie wszystkich statków handlowych, żeby ostatecznie przerwać dostawy towarów dla Wielkiej Brytanii. Wiedzą jednak, że to oznacza konflikt ze Stanami Zjednoczonymi, którym bez transatlantyckiego handlu grożą poważne problemy gospodarcze. Niemcy proponują więc Meksykanom sojusz: Meksyk ma zaatakować USA, aby uniemożliwić Amerykanom przystąpienie do wojny w Europie. W zamian Niemcy obiecują Meksykanom pomóc w odzyskaniu terytoriów utraconych w latach 1846-1848.

Dla wyczerpanych wojną Brytyjczyków, którzy od dawna bezskutecznie namawiają Stany Zjednoczone do aktywnego udziału w walkach telegram Zimmermanna jest ogromną szansą. Nie chcą jednak otwarcie przyznać, że szpiegują linię telegraficzną prowadzącą do USA i nie mogą ujawnić Niemcom, że znają ich szyfry. Dlatego na polecenie admirała Williama Reginalda Halla brytyjski agent w Meksyku wykrada już odszyfrowany telegram. W marcu Brytyjczycy przekazują ten telegram Amerykanom, ukrywając, że jego treść znali wcześniej. Dzięki temu Niemcy nie dowiedzą się, że ich szyfry zostały złamane.

III 1917 r. - Rewolucja obala monarchię w Rosji, lecz ku rozczarowaniu rosyjskich żołnierzy republikańska Rosja nie wycofuje się z wojny. Mimo to rosyjska armia opuszcza terytorium Turcji.
6 IV 1917 r. - Stany Zjednoczone sprowokowane między innymi przez telegram Zimmermanna wypowiadają wojnę Niemcom.

W maju pierwsze amerykańskie oddziały lądują we Francji, ale dopiero jesienią znajdą się na froncie. Przyczyną opóźnienia jest długotrwały proces przewożenia okrętami przez Atlantyk ok. 2 milionów Amerykanów, z czego ponad 800 tysięcy weźmie udział w bezpośrednich walkach. Trudności sprawia też transport sprzętu wojskowego i dlatego amerykańscy żołnierze w dużym stopniu będą wykorzystywać znajdujący się na miejscu sprzęt francuski. Co więcej, najważniejsze i najcięższe bitwy już się odbyły. Mimo to przystąpienie Stanów Zjednoczonych do wojny ma ogromne znaczenie zarówno praktyczne, jak i propagandowe. Staje się sygnałem, że Niemcy już nie mogą wygrać.

16 IV 1917 r. - Niemieccy agenci potajemnie przewożą pociągiem W. I. Lenina i kilku innych rosyjskich komunistów do Petersburga, żeby wywołali rewolucję, rozbili Rosję od wewnątrz i zmusili ją do wycofania się z wojny. Co prawda pierwsza próba puczu kończy się niepowodzeniem i Lenin musi uciekać z Rosji do Finlandii, lecz wróci w listopadzie, żeby powtórzyć próbę zamachu stanu.
16-25 IV 1917 r. - Nieudana ofensywa francuska. W konsekwencji H. Pétain zastępuje R. G. Nivelle’a jako dowódca armii francuskiej.

Słynna holenderska tancerka znana pod nazwiskiem Mata Hari (Margaretha Zelle, 1876-1917) zostaje aresztowana przez Francuzów i rozstrzelana jako niemiecki szpieg. Staje się symbolem agentki wykorzystującej swoją urodę wampa i erotyzm, chociaż w rzeczywistości była raczej naiwna i prawdopodobnie mało skuteczna. Władze chciały jednak pokazać Francuzom, jak niebezpieczne są wpływy Niemiec i jak skutecznie je zwalczają.

Trudności gospodarcze wywołują robotnicze zamieszki w Niemczech i wzrost popularności lewicy. Powszechnie upada duch patriotyzmu, a pacyfiści zyskują coraz więcej zwolenników. Żołnierze na frontach często odmawiają walki i bratają się z żołnierzami przeciwnej armii. Władze poszczególnych państw podejmują więc działania zmierzające do stłumienia tych ruchów: aresztowania, sądy wojskowe i wyroki śmierci za odmowę walki i dezercję.

V 1917 r. - Jedno z najdziwniejszych wydarzeń I wojny światowej ma miejsce koło Islandii. Brytyjski statek Hillary dowodzony przez kapitana F. W. Deana podobno napotyka ogromne zwierzę, które spokojnie unosi się na wodzie. Dean rozkazuje ostrzelać je z armat, a kiedy jeden z pocisków trafia, domniemany wąż morski ucieka w głębiny. Porucznik F. C. Harris, który był przeciwny tej akcji uznaje, że nieuzasadniony atak przyniesie im pecha. I faktycznie kilka dni później 25 maja, jakby na potwierdzenie opinii Harrisa, niemiecki U-Boot torpeduje brytyjską jednostkę. Marynarze ratują się w szalupach. Potem Dean i Harris dokładnie opiszą spotkanie z domniemanym potworem i zatopienie ich okrętu.
VI 1917 r. - Niemcy wycofują się na umocnioną linię Zygfryda wzdłuż granicy z Francją.
21 VI 1917 r. - Kanadyjski pilot William A. Bishop (1894-1956) dokonuje niesamowitego wyczynu na samolocie myśliwskim Nieuport 17. Znany z ekscentryzmu i lekceważenia wszelkich reguł Bishop samotnie o świcie przelatuje nad linią frontu i ostrzeliwuje pierwsze napotkane niemieckie lotnisko. Zestrzeliwuje startującego niemieckiego Albatrosa, a drugiego przeraża tak bardzo, że ten rozbija się o drzewo podczas startu. Wreszcie dwa inne niemieckie samoloty startują i atakują Bishopa, lecz oba zostają zestrzelone. O 5³⁰ Kanadyjczyk wraca do bazy bez amunicji, lecz zwycięski. Zostaje za to odznaczony Krzyżem Wiktorii.
VIII 1917 r. - Niemcy zajmują Rygę i rejon Dźwiny, ale zdają sobie sprawę, że dla utrzymania pozycji na terenie Łotwy muszą opanować wyspy przy zachodnim wybrzeżu Estonii, które blokują wejście do Zatoki Ryskiej. Przygotowują więc desant, który ma być przeprowadzony w październiku.
14 VIII 1917 r. - Chiny wypowiadają wojnę Niemcom.
12 X 1917 r. - Niemcy zaczynają operację Albion, której celem jest opanowanie strategicznych zachodnioestońskich Wysp Moonsundzkich w wejściu do Zatoki Ryskiej. W akcji uczestniczy 11 pancerników, 19 okrętów transportowych, 6 sterowców, ponad 100 samolotów oraz 25 400 żołnierzy. Po stronie rosyjskiej walczą 2 stare pancerniki i ok. 24 tysięcy żołnierzy osłoniętych polami minowymi. Po sześciu dniach Niemcy zajmują wyspy tracąc ok. 200 zabitych i 200 rannych. Liczba zabitych Rosjan jest nieznana, a ponad 20 tysięcy trafia do niewoli. Operacja Albion jest pierwszą w historii wojskowości operacją sił połączonych (wojska lądowe, marynarka wojenna i lotnictwo).

Z drugiej strony jest to jedna z ostatnich dużych operacji wojskowych z udziałem bojowych sterowców. Wielkie i powolne sterowce okazują się łatwym celem dla samolotów.

15-18 X 1917 r. - Mimo brytyjskiej przewagi, okrążony Lettow-Vorbeck zwycięża pod Mahiwa (Tanganika) i ucieka do Mozambiku, gdzie zdobywa broń na Portugalczykach, a w 1918 r. zaatakuje brytyjską północną Rodezję.

Kapitan Ludwig Bockholt dokonuje niebywałego lotniczego wyczynu (21-25 XI). Leci sterowcem L59 z Friedrichshafen nad Bułgarią, Turcją, Egiptem, Sudanem z zaopatrzeniem dla niemieckiej armii w Tanganice. Zawraca po radiowej informacji o wycofaniu się Niemców ze wschodniej Afryki. Łącznie przelatuje 6757 km.

7 XI 1917 r. - Finansowani przez Niemców komuniści z partii bolszewickiej prowadzeni przez Lenina, obalają republikę w Rosji (pucz wojskowy w sowieckiej propagandzie zwany potem rewolucją) i zaczynają budowę pierwszego państwa totalitarnego. Europa zajęta własnymi sprawami nie chce dostrzec, że w Rosji rodzi się zagrożenie dla całego świata i nie podejmuje szerszej akcji, żeby zdusić komunizm.
Koniec 1917 r. - Brytyjczycy zdobywają turecką Gazę i Jaffę (18 XI) a potem Jerozolimę (8 XII).
20 XI 1917 r. - Brytyjczycy podejmują próbę przełamania Linii Hindenburga przy pomocy czołgów zdobycia miasta Cambrai. Tak rusza pierwsza w historii świata zmasowana ofensywa pancerna. Brytyjska artyleria ostrzeliwuje niemieckie umocnienia i natychmiast po ostrzale 470 czołgów przekracza druty kolczaste i rowy. Za nimi zaś posuwa się piechota, która nie byłaby w stanie samodzielnie przełamać Linii Hindenburga. Brytyjczycy biorą do niewoli rekordową liczbę ok. 8000 jeńców. Sytuacji nie zmienia nawet opór oddziałów generała Oskara von Wattera, kiedy niemiecka artyleria niszczy 28 czołgów.

Ofensywa pod Cambrai jest zapowiedzią idei wojny błyskawicznej przy użyciu sił pancernych.

6 XII 1917 r.- Gigantyczna eksplozja materiałów wybuchowych na francuskim statku Mont Blanc w kanadyjskim porcie Halifax niszczy port i dużą część miasta. Wybuch wywołało zderzenie z innym statkiem, lecz niektórzy sądzą, że stoją za nim niemieccy agenci, ponieważ przez Halifax płynie do Europy zaopatrzenie dla brytyjskiej i amerykańskiej armii.
12 XII 1917 r. - Pociąg wiozący żołnierzy na świąteczny urlop wykoleja się w Saint-Michele-de-Maurienne po francuskiej stronie alpejskiego tunelu Fréjus. Pociąg złożony z 19 drewnianych wagonów waży 526 ton, lecz wbrew przepisom ciągnie go tylko jedna lokomotywa, ponieważ drugą zarekwirowało wojsko. W górskim terenie, gdzie wolno jechać tylko 40 km/h pociąg znacznie przekracza 100 km/h, a lokomotywa nie jest w stanie go zatrzymać. Jeden z wagonów wypada z torów, a pozostałe uderzają w niego i wybucha pożar. Ginie co najmniej 675 osób, a 183 przeżywają katastrofę.
8 I 1918 r. - Prezydent USA Thomas Woodrow Wilson, zwolennik zjednoczenia całej planety w imię pokoju, ogłasza plan stworzenia międzynarodowej organizacji strzegącej porządku w skali globalnej.

Idąc za radą swego bliskiego współpracownika, świetnego dyplomaty Edwarda Mandell House’a (1858-1938) deklaruje utworzenie samodzielnych państw narodów Turcji i Austro-Węgier oraz odtworzenie Polski z terenów etnicznie polskich należących do Rosji, Austro-Węgier i Niemiec.

II 1918 r. - Brytyjski generał E. Allenby opanowuje południowo-zachodnią Palestynę.
III 1918 r. - Rosja Sowiecka zawiera pokój z Państwami Centralnymi (3 III, Brześć), a tajna część Traktatu brzeskiego przewiduje wspólną walkę bolszewików i Niemców przeciw odbudowującej się Polsce.

W Baku uzbrojone oddziały Ormian dokonują pogromu ludności azerskiej. Ormianie poprą potem związany z Rosją bolszewicki Komitet Bakijski.

21 III - 6 IV 1918 r. - Skuteczna ofensywa Niemców we Flandrii. 120 tysięcy Francuzów trafia do niewoli, a Paryż dostaje się pod ostrzał dalekosiężnego (100 km) działa Gruba Berta. W Wielki Piątek (29 III) jeden z pocisków trafia w dach Kościoła św. Gerwazego, a walący się strop zabija 88 osób i rani 68.

Mimo tej i kolejnej niemieckiej ofensywy (9-29 IV) Francuzi utrzymują Flandrię.

22 IV 1918 r. - Nad Sommą ginie sławny niemiecki as lotniczy baron Manfred von Richthofen znany jako Czerwony Baron (od koloru jego samolotów dwupłatowego Albatrosa D.II i trzypłatowego Fokkera DR.1). Trafia go z ziemi ogień broni maszynowej oddziałów australijskich.

Rodzina Richthofenów jest znana z lotniczych tradycji: lotnikami są też młodszy brat Manfreda Lothar (40 zwycięstw) i kuzyn Wolfram (później feldmarszałek lotnictwa w służbie Hitlera). Po śmierci Czerwonego Barona dowództwo w pułku przejmuje Wilhelm Reinhard, a po jego śmierci w roku 1918 Hermann Göring.

7 V 1918 r. - Rumunia zawiera pokój z Państwami Centralnymi.
V-VI 1918 r. - Ofensywy niemieckie (27 V - 3 VI, 9-14 VI) na froncie francuskim. Ofensywa austro-węgierska na froncie włoskim (15-24 VI) kończy się jednak wycofaniem Austriaków znad Piavy.
VII-VIII 1918 r. - Atak Niemców w Szampanii i nad Marną (druga bitwa nad Marną 15-17 VII) kończy się zwycięstwem aliantów. 18 lipca naczelny wódz aliantów francuski marszałek Ferdinand Foch (1851-1929) zaczyna francusko-brytyjsko-amerykańską kontrofensywę. Dzięki silnemu ostrzałowi artyleryjskiemu (ponad 2500 dział), 350 czołgom i 800 samolotom alianci zwyciężają: Niemcy tracą ok 10 tysięcy ludzi i cofają się o 10 km. 3 sierpnia oddziały francuskie i amerykańskie dochodzą do rzeki Vesle. Po przegranej bitwie pod Amiens (8-11 VIII) Niemcy zaczynają odwrót, a 14 sierpnia Ludendorff ogłasza, że nad Marną Niemcy poniosły porażkę.
IX-XI 1918 r. - Ofensywa Ententy na Bałkanach rozbija Bułgarów (15-24 IX).

Austro-Węgry rozpadają się, Włosi zajmują Albanię i Triest, Serbowie wkraczają do Belgradu, a Czesi proklamują niepodległość.

Tureckie oddziały wkraczają do Baku, gdzie we wrześniu dokonują masakry ok. 10-30 tysięcy Ormian. Turcy opuszczą Baku w listopadzie po kapitulacji Państw Centralnych.

Brytyjczycy przełamują turecki front pod Jaffą (19 IX) i zajmują Syrię. 31 X podpisują rozejm z Turcją, która rezygnuje z Palestyny, Syrii, Iraku, Armenii i Arabii. Stambuł i cieśniny dostają się tymczasowo pod zarząd Ententy. Z drugiej strony, trzy dni po rozejmie, a więc nielegalnie, siły brytyjskie zajmują Mosul, gdzie znajdują się wielkie złoża ropy naftowej.

W tym czasie nadal trwają walki na froncie francuskim.

W Niemczech załamanie gospodarcze powoduje niezadowolenie ludności i szereg rewolucyjnych wystąpień.

8-11 XI 1918 r. - Głównodowodzący armii francuskiej generał F. Foch pertraktuje z Niemcami, którzy mają opuścić Francję, Belgię, Luksemburg, Alzację, Lotaryngię, lewy brzeg Renu i oddać broń. 10 XI Wilhelm II ucieka do Holandii, a 11 XI cesarz Austro-Węgier Karol ucieka do Szwajcarii. 11 XI Niemcy podpisują rozejm w Compiegne. 74 rozbrojone niemieckie okręty trafiają na kotwicowisko Scapa Flow koło Orkadów i mają być rozdzielone między zwycięskie państwa. Jednak dominujący na morzach Brytyjczycy nie chcą wzmocnienia innych flot, więc sugerują Niemcom, że planują zająć ich jednostki, a wtedy, zgodnie z oczekiwaniami, dowodzący flotą Ludwig von Reuter zatapia swoje okręty (21 VI 1919 r.). W latach 1920-1940 większość z nich zostanie wydobyta po napompowaniu wraków powietrzem i użyta jako źródło stali (część metalu kupi potem Hitler budujący nową niemiecką flotę). Na dnie Scapa Flow pozostanie zaledwie 7 wraków.

W Afryce P. von Lettow-Vorbeck zawiera rozejm z Brytyjczykami (14 XI), a potem kapituluje w Abercorn (25 XI); wróci do Niemiec jako bohater.

1918 - 1919 r. - Grypa hiszpanka zabija kilkadziesiąt milionów ludzi. Grypa pojawiła się w Ameryce Północnej (1915-1917), kiedy zmutowany wirus atakujący dotąd ptaki przeszedł na człowieka. Pierwsze zachorowania i zgony mają miejsce w obozach wojskowych w Kansas. W kwietniu 1918 r. amerykańscy żołnierze przywożą grypę do Francji i tam zarażają Brytyjczyków, w maju grypa przekracza Marnę i atakuje Niemców, a potem szerzy się w Europie i Rosji. Epidemia otrzymuje nazwę hiszpanki, ponieważ z Hiszpanii pochodzi jej pierwszy opis, a rządy krajów uczestniczących w wojnie zakazały pisania o grypie, żeby nie wywoływać paniki wśród walczących żołnierzy.

Hiszpanka zabija ponad pół miliona mieszkańców USA, kilkanaście milionów ludzi w Indiach, półtora miliona w Indonezji, prawie 400 tysięcy w Japonii, 38 tysięcy na Tahiti i Samoa. Po wojnie druga fala zarazy przetacza się przez Amerykę Północną i Afrykę (druga połowa 1919 r.), a później dociera do Australii. Pandemia stanowi ostatni akord wojny.

1918 - 1919 r. - Wszystkie państwa uczestniczące w wojnie starają się pozbyć niebezpiecznej broni chemicznej. Większość pojemników z trującymi gazami zostaje wrzucona do morza. W ciągu kilkudziesięciu następnych lat trucizny będą stopniowo wyciekać do środowiska, a czasem będą trafiały w ręce nieświadomych ludzi, na przykład rybaków, wywołując choroby lub śmierć.
1918 - 1919 r. - Wojenne wydatki zrujnowały gospodarkę świata i zniszczyły złoty parytet walut, co wywołuje kryzys gospodarczy. Jedynie Stany Zjednoczone zwiększyły swoje zasoby złota dzięki wojennemu handlowi i wyrosły na globalną potęgę.

I wojna światowa pochłonęła życie co najmniej 10 milionów osób, z czego ok. 1/3 to ofiary malarii, grypy, tyfusu, dyzenterii i innych chorób zakaźnych. Wojna zmieniła myślenie ludzi: idealizm i bohaterstwo przegrały z techniką. Zanikły barwne mundury (dobry cel dla strzelców) zastąpione przez maskujące kolory roślin i ziemi. Stracił sens „honorowy” romantyzm bohatera, który otwarcie stawia czoła przeciwnikowi, bo broń maszynowa i pancerna, gazy bojowe, armaty oraz samoloty zredukowały żołnierza do roli „mięsa armatniego”. Istota ludzka okazuje się niczym więcej, jak masą do zniszczenia, a każda metoda likwidacji tej masy jest dobra. Nauka pozwoliła rozwinąć przemysłowe metody masowej zagłady i okazało się, że technika wojenna może zagrozić istnieniu cywilizacji.

Z drugiej strony mimo bezsensu wojennej rzezi odpowiedzialni za to politycy i wojskowi nie tylko pozostają bezkarni, lecz są przedstawiani jako bohaterowie i nagradzani najwyższymi odznaczeniami. We Francji przedmiotem podziwu są na przykład Foch, Joffre i Pétain wszyscy wyróżnieni Orderem Legii Honorowej (Foch pięciokrotnie), Medalem Wojskowym, Krzyżem Wojennym i kilkoma innymi odznaczeniami zarówno francuskimi, jak i obcymi. Znany z posyłania pod lufy karabinów maszynowych kolejnych tysięcy żołnierzy brytyjski dowódca Haig cieszy się licznymi odznaczeniami, wśród których znalazły się między innymi trzy Ordery Łaźni, Order Zasługi za wybitne osiągnięcia wojskowe, Królewski Order Wiktoriański oraz British War Medal (ustanowiony w 1919 r.). W Niemczech za bohaterów uchodzą między innymi Hindenburg, Ludendorff, Lettow-Vorbeck i Litzmann, wszyscy odznaczeni orderem Pour le Mérite (Litzmann dwukrotnie). Hindenburg ma poza tym między innymi cztery Krzyże Żelazne i hiszpański Order Złotego Runa. Krzyż Żelazny otrzymali też Ludendorff i Litzmann. W Turcji bohaterem narodowym jest Enver Pasza współodpowiedzialny za masowy mord Ormian, odznaczony między innymi tureckim Orderem Medżydów, Orderem Osmana i Medalem Walecznych oraz niemieckim orderem Pour le Mérite i dwukrotnie Krzyżem Żelaznym. Po stronie rosyjskiej zaś za bohatera i świętego męczennika uchodzi car Mikołaj II odpowiedzialny za zniszczenie Rosji i cierpienie milionów swoich poddanych, a uhonorowany 24 odznaczeniami zarówno rosyjskimi jak też obcymi. Wśród tych odznaczeń można wymienić rosyjski Order Świętego Andrzeja Apostoła Pierwszego Powołania (ustanowiony w 1917 r.), Order Świętego Aleksandra Newskiego, Order Złotego Runa, grecki Order Zbawiciela, japoński Order Wschodzącego Słońca, pruski Order Orła Czarnego czy turecki Order Osmana.

Nadal dominuje myślenie patriotyczne w kategoriach „mojego narodu” i „mojej ojczyzny” jako wartości naczelnych, którym przeciwstawiane są inne narody i państwa. Szkoły wciąż propagują kult wojska, pochwałę rzekomo romantycznej i chwalebnej „śmierci za ojczyznę”, dumę z przynależności do danego narodu i zafałszowaną, zmitologizowaną „patriotyczną historię”, aby tworzyć więź między ludźmi i państwem, zwłaszcza w przymusowej służbie wojskowej odbywanej rzekomo „dla dobra ojczyzny”.

← Unifikacja planety w okresie kolonialnym Okres między wojnami światowymi →