Religie zaawansowane

Pojęcie bóstwa jest zwykle dobrze zdefiniowane, chociaż przybiera rozmaite formy.

  • Teizm - bóstwo ma charakter osoby, jest więc personifikacją sił rządzących światem. Może też być stwórcą świata.

  • Deizm - osobowe bóstwo istnieje poza światem, nie jest związane z tym światem i nie ma żadnego wpływu na rzeczywistość (Voltaire).

  • Panteizm - bóstwo jest tożsame z całym światem (hermetyzm, Spinoza).

  • Panenteizm - bóstwo jest tożsame tylko z częścią świata (Nagardżuna).

  • Politeizm - wielu bogów (dawne animistyczne duchy) rządzi rzeczywistością.

  • Henoteizm - wśród wielu bogów jeden (po grecku heno) jest najważniejszy. Ten typ religii jest typowy dla najstarszych cywilizacji tworzących państwa.

  • Monoteizm - istnieje tylko jeden bóg, który zwykle jest odpowiednikiem najwyższego boga w systemach henoteistycznych. Dawne pomniejsze bóstwa zostają utożsamione z Bogiem Jedynym lub zamienione w rozmaite istoty duchowe niższego rzędu. Bóg Jedyny jest uznawany za stwórcę świata i siłę bezpośrednio rządzącą całą rzeczywistością.

  • Ateizm religijny - osobowe bóstwa są tylko ludzkim złudzeniem lub wręcz wymysłem, więc religia opiera się na bezosobowej sile i zasadach moralnych odwołujących się do ogólnych reguł rządzących światem (dżinizm, buddyzm).

  • Religie rozwijające się historycznie - wyznawcy zdają sobie sprawę, że ich religia kształtowała się stopniowo i dojrzewała wraz z upływem czasu. Typowe dla wielu form politeizmu oraz religii etnicznych.

  • Religie objawione - według przekonania wyznawców zasady wiary pochodzą od samego Boga, który przekazał je ludziom za pośrednictwem wybranego proroka. Ten typ religii jest typowy dla niektórych form monoteizmu jak na przykład chrześcijaństwo, manicheizm, islam i bahaizm.

  • Religie etniczne (plemienne i narodowe) - ograniczone do jednego plemienia lub narodu jak na przykład w Egipcie lub japoński szintoizm. Często są to religie rozwijające się historycznie.

  • Religie państwowe - uznane oficjalnie za panujące w danym państwie.

  • Religie uniwersalne - z założenia nieograniczone do jednego plemienia, narodu czy państwa, lecz skierowane do całej ludzkości, na przykład buddyzm, chrześcijaństwo, manicheizm, islam, bahaizm.

  • Religie misyjne - wyznawcy mają za zadanie szerzyć wiarę aż do opanowania całego świata, co zwykle przekłada się na agresję i nietolerancję wobec myślących inaczej. Są to cechy typowe dla religii uniwersalnych, objawionych i monoteistycznych jak buddyzm, chrześcijaństwo, manicheizm, islam czy bahaizm.