← Historia nauki i szkolnictwaSystemy absolutne i wybrane jednostki używane w XIX-XXI w. →

Najpopularniejsze miary i wagi w różnych kulturach

Mierzenie jest znane od dawna jako liczbowa relacja między przedmiotami lub zjawiskami i od początku swego istnienia zmierza do maksymalnej obiektywizacji, co oznacza stopniowe uniezależnianie pomiaru od subiektywizmu mierzącej osoby lub intersubiektywnych ograniczeń narzucanych przez daną społeczność. Systemy miar stosowane w najstarszych kulturach są jednak obarczone bardzo istotnym elementem nieobiektywności, którego istnienia na ogół nie podejrzewają ich użytkownicy. Dopiero rozwój nauki przynosi refleksję, że pomiar zawsze jest w jakimś stopniu nieobiektywny i zależy od układu odniesienia (relatywizm), a więc wymaga podania warunków jego realizacji. Odpowiada to przestrzeniom Banacha (izolowane obszary, w których dokonuje się tylko określonych przekształceń, opisane przez S. Banacha). Nie ma zatem jednostek absolutnych, chociaż niektóre konwencjonalne systemy jednostek są nazywane absolutnymi. Co prawda dokładność pomiaru w założeniu zmierza do absolutu, lecz nigdy go nie osiąga. Zatem w ostatecznym rozrachunku prawdziwym okazuje się stwierdzenie, że to człowiek jest początkiem i najstarszym wzorcem wszelkich miar. W pewnym sensie zatem człowiek może być uznany za miarę wszystkiego. Jest to zresztą uzasadnione, skoro miary mają służyć człowiekowi i powinny opisywać ludzki świat. Dopiero w miarę rozwoju wiedzy o świecie pojawiają się jednostki, które nie wynikają bezpośrednio z człowieka, proporcji jego ciała i codziennego życia. Przykładem mogą być jednostki stosowane w fizyce kwantowej, chociaż i one są wytworem ludzkiego umysłu.

• pion i poziom

ciężki przedmiot zwisający na sznurku jest najprostszym wyznacznikiem pionu, czyli kierunku z góry w dół, a powierzchnia wody lub jakiejkolwiek innej cieczy wylanej do naczynia wyznacza poziom, czyli płaszczyznę prostopadłą do pionu określoną przez kierunki w lewo i prawo oraz do przodu i do tyłu. Trójkąt z ciężarkiem na sznurku wyznaczającym pion jest jednym z najstarszych (na przykład egipskich) urządzeń służących do określania pionu i poziomu. Z czasem zaś powstają poziomice z bąbelkiem gazu, który zajmuje określoną pozycję w szklanej rurce, jeśli urządzenie jest ustawione poziomo;

• kierunki świata

wschód i zachód to miejsca, gdzie Słońce wyłania się spod horyzontu i pod nim znika. Południe na półkuli północnej to kierunek do miejsca, gdzie Słońce osiąga zenit, czyli najwyższy w ciągu dnia punkt na niebie, a północ jest kierunkiem przeciwnym do południa. Północ może też być określana przez północny biegun astronomiczny na półkuli północnej. Na półkuli południowej zaś kierunki północny i południowy są odwrotne w stosunku do kierunków obserwowanych na półkuli północnej, Słońce bowiem osiąga zenit na północy.

Z czasem pojawią się metody wykorzystujące do wyznaczania kierunków pole magnetyczne Ziemi i powstanie kompas wyposażony w namagnesowaną igłę i różę wiatrów, czyli promieniście ustawione kierunki;

• długość

palec, dłoń (od nadgarstka do czubka palców), piędź (między maksymalnie rozsuniętymi kciukiem i małym palcem), stopa (od pięty do czubka palców, stosowany w neolicie basenu Morza Śródziemnego tak zwany jard megalityczny (ok. 2,5 stopy), łokieć (od łokcia do końca palców ręki), sążeń (maksymalnie rozpostarte ramiona), wysokość człowieka, krok, odległość przebyta pieszo w ciągu jednego dnia;

• powierzchnia

standardowa wielkość poziomych płaszczyzn jak maty, dywany lub łóżka, a w większej skali pola uprawne lub place;

• pojemność

garść (pojemność dłoni), worek, wiadro lub inne naczynie, beczka, baryłka, miska, skrzynia;

• waga

ciężar wybranych orzechów, nasion, muszli, kamieni a potem umownych odważników na przykład z gliny;

• wartość

ilość określonego towaru zwanego płacidłem, za który można wymienić (kupić) inny towar;

ilość kruszcu, zwykle złota lub srebra, za który można wymienić (kupić) określony towar;

pieniądze - jednostki wartości początkowo równoważne określonym ilościom kruszcu, potem oparte wyłącznie na umowie.

Egipt i Afryka

• długość

1 kubit (łokieć) = 4 dłonie (szerokość dłoni) = 16 palców (Egipt), przy czym łokieć zwykły = 0,45 m a królewski do mierzenia danin = 0,52 m); 1 pręt = 4 łokcie = 1,8 m ; 1 khet = ok. 21 m; 1 sznur = 100 łokci; 1 mila egipska = 12 000 łokci królewskich (epoka Ptolemeuszów); 1 iteru (po grecku schojnos) = 20 000 łokci; 1 parasang (w Egipcie zapożyczony od Persów) = ok. 22 km;

1 tat = 2,5 cm (Etiopia); 1 kint = 0,4-0,5 m (Etiopia);

1 farsakh (farsang) = ok. 5 km (Etiopia);

1 kana (łacińskie canna = trzcina) = ok. 1-1,5 m (Maroko);

1 dhraa = 0,639-0,673 m (Tunis);

w epoce hellenistycznej północna Afryka używa jednostek greckich, a potem rzymskich i arabskich;

• powierzchnia

1 seczat (po grecku arura) = 10 000 kubitów² (Egipt); 1 tar = 1/100 seczat = 2 remen = 4 heseb = 8 sa;

1 feddan = 0,09 ha (Egipt, Nubia);

1 kalad = 240 000 - 380 000 m² (Etiopia);

• pojemność

1 char (worek) = 10 hekat = 100 hin = ok. 48 l (Egipt, głównie do mierzenia ilości ziarna); 1 ipet (po grecku aipe) = 4 hekat (Nowe Państwo);

1 hin (naczynie) = ok. 0,48 l (Egipt, do mierzenia ilości płynów);

1 kuba (koba) = 1,02 l (Etiopia); 1 daula = 75 - 140 l (Etiopia);

• waga

1 deben = 10 kite = ok. 20 g metalu (Egipt); 1 beka = 188 - 211 g (Egipt, 4 tysiąclecie p.n.e.);

1 wakia (wakea) = 2 - 2,5 kg (Etiopia w XIX w. n.e.); 1 farusulu = 20 nattir (rottel) = ok. 6,8 kg (Etiopia);

w północnej Afryce jednostki z Azji Zachodniej, Grecji i Rzymu, a potem arabskie.

Azja Zachodnia

• długość

1 gar (Sumer, Babilonia, Asyria) = 12 ammatu (sumeryjskich łokci) = ok. 6 m;

1 ammatu = 20 - 30 ubanu (palców w Sumerze) = ok. 0,5 m;

1 iku = ok. 291,6 m (Sumer);

1 biru (Sumer) = 1 beru (Akad) = 1800 gar;

1 kaspu = odległość przebyta w ciągu 2 godzin (Babilonia, Asyria);

warstwy cegieł służą do mierzenia wysokości budowli (od VI w. p.n.e. w Mezopotamii);

1 stopa Gudei z Lagasz = 16 palców; 1 łokieć Gudei = 30 palców; 1 pręt (trzcina) = 6 łokci;

1 ser = ok. 3 arisz = 1,04 m (Persja); 1 rasan (sznur) = kilkadziesiąt metrów (Persja);

1 farsang (parasang) = droga przebyta pieszo w ciągu dnia (starożytna Persja) = ok. 22 km;

droga dzienna (Izrael) = ok. 40 km; droga sobotnia = 1000 kroków, jakie Talmud pozwala przejść w szabas;

1 grubość włosa wielbłąda (Arabia); 1 szerokość ziarna jęczmienia (Arabia) = 1/162 czarnego łokcia kalifa Al-Mamuna;

1 kowido = 0,483 m (Arabia); 1 kama = 189 cm (Arabia);

1 farsang (parasang) = droga przebyta w ciągu 1 godz = ok. 5 km (kraje muzułmańskie),

1 parasang dla wielbłądów = 7 km (Persja, Arabia);

1 pik endasz = 0,653 m (Turcja); 1 pik halebi = 0,685 m (Turcja); 1 arszyn = ok. 1 m (Turcja);

1 majdan = 1000 kroków (Turcja);

• powierzchnia

1 sar (łoże) = 0,01 iku = ok. 35,3 m²; 18 iku = 1 bur (Sumer);

1 dżerib (dżarib, dżerub, djarib) = 10 000 m² (Arabia) lub 1150 m² (do oceny wielkości dywanów w Persji); 1 doenum = ok. 750 - 917 m² (Turcja);

• pojemność

1 ka (sila) = 3/100 gur = ok. 0,4 l (Sumer);

1 sar (Akad) = ok. 30 m³ (Akad);

1 artaba = 65,8 l (Persja);

1 kor = 2 letek = ok. 10 bat (efa) = 900 log = ok. 450 l (Izrael);

1 quafis = ok. 460 l (Arabia i kraje muzułmańskie) = 12 fanegas (muzułmańska Andaluzja);

1 tomand = 84,9 l (Arabia); 1 gudda = 7,57 l (Arabia);

1 selczak = 1 l (Turcja); 1 rotl = 1,6 l (Turcja);

• kąt

360^o (stopni) = koło (Sumer, Babilonia, Asyria); 90^o = kąt prosty (1/4 koła); 1^o = 60’ (minut) = 360” (sekund). Wartość kąta określa pośrednio w lasce Jakuba pozycja ruchomej poprzeczki przesuwanej po skali, w kwadrancie kąt padania światła pochodzącego od ciała niebieskiego, a w triquetrum (poprzednik sekstansu) kąt między ruchomą listwą kierowaną na badany obiekt oraz nieruchomym elementem pionowym całego urządzenia;

• waga

1 gin = 180 sze (ziarno) = 1/60 mana = ok. 8,4 g (Sumer); 60 mana = 1 gun = ok. 30,3 kg;

1 talent = ok. 30 kg a 1 szekel (sykl) = ok. 20g (Babilonii, Asyria, Persja, Izrael, Fenicja, Syria, Arabia);

1 mina = 1/60 talenta = 15-20 szekli = ok. 0,6 kg;

1 stater = ok. 14 g (Azja Mniejsza, Grecja),

1 batman = ok. 3 kg i 1 miskal = 4,6 kg (Persja);

1 koda = ok. 12 kg (owoce w Gruzji);

1 dirhem = 3,2 g (Arabia);

1 dinar = ok. 4,5 g (muzułmanie); 1 mitkal = ok. 4,7 g (muzułmanie); 1 ratl = ok. 0,5 kg (muzułmanie);

1 maund = 1,3 kg (Arabia); 1 makkuk = 6 kg (kraje muzułmańskie); 1 ar - ruba = 12,5 kg (Arabia, w Hiszpanii arroba);

1 kintar (cetnar) = 44 okka = 2 batman = ok. 56,45 kg (Turcja, kraje muzułmańskie);

1 kirat (karat) = poniżej 1 g (kamienie szlachetne i złoto w Arabii);

1 abas = 7/8 karat (perły i kamienie szlachetne w Persji);

Indie

• długość

1 krowi ryk = zasięg głosu krowy;

1 jojana = ok. 14 km (III w. p.n.e.);

1 kos = ok. 4 km (XIX w.); 1 gheriah = ok. 409 km (XIX w.);

1 kowit (od portugalskiego covado) = ½ łokcia (Indie kolonialne);

1 muszti (architektura) - od łokcia do zaciśniętej pięści;

• powierzchnia

1 bigha = do ok. 0,25 ha (Nepal); 1 lakh bigha = 10 000 bigha = 1/100 kror (karor) bigha; 1 ropani = ok. 0,45 bigha = 0,3 ha (Nepal);

karam (marla) = 23,04 m² (Pakistan);

• pojemność

1 muszti = ¼ kudawa = 1/16 prastha = 1/256 drona = 0,06 l; 20 drona = 1 kumbha;

1 muthi (Nepal) = garść;

1 murhi (Nepal) = 20 paathi = 160 mana = 75 l;

1 gantang = 5,5 l (Indie Brytyjskie) lub 3,81 l (Filipiny) lub 2,95 l (Malakka);

• waga

1 maund (man) = ok. 28 kg (Państwo Wielkiego Mogoła) lub 37 kg;

1 bahar = 200-250 kg;

1 sir = 1/3 dharni = 4 pau = ok. 930 g (Nepal);

1 murhi = 72 kg (Nepal);

1 tola (miseczka żebracza) = 11,6 g; 1 patra = 432 tola; 1 drona = 1728 tola;

1 jawa = 1/10 retti = 1/480 kona = 1/960 karsza = ok. 14,5 g;

1 pala = 1/64 śarawa = ok. 92,8 g;

1 pala = 10 purana = 320 krisznala.

1 krisznala = 1/5 masa = do ok. 1,5 g (metal, monety);

Azja Wschodnia i stepy Eurazji

• długość

1 fen = ok. 3,6 mm (Chiny);

1 cal = 10 długości ziarna pszenicy (Chiny);

1 fuse = długość palca (Chiny);

1 tauka = długość dłoni (Chiny);

1 ata = piędź (Chiny);

1 czi (stopa) = 0,16-0,39 m = 10 cong, a w budownictwie kung pu (czang) = 0,32 m (Chiny);

1 kobra (kobre) = 0,48 m; 1 żen = ok. 2 m; 1 czang = 3,5 m; (Chiny);

1 li = 0,25-0,6 km (w XX w. = 0,5 km, (Chiny);

1 filiżanka herbaty w Tybecie (droga przebyta nim ostygnie herbata) = ok. 1,6 km;

1 rin (grubość nitki jedwabnika) = ok. 0,3 mm (Japonia);

1 sun (człon palca) = ok. 3 cm; kujira shaku (staku, stopa) = 0,3-0,381 m (Japonia);

1 ken (sążeń) = ok. 1,8 m; 1 jo = 10 kane shaku = 3,03 m; 1 ri = 2160 ken (Japonia);

1 hiro = 5 shaku do mierzenia głębokości (Japonia);

1 ald = ok. 1,6 m, rozpiętość ramion człowieka (Mongolia);

• powierzchnia

1 qing = 100 mu = ok. 6,66 ha (Chiny);

1 tan = 10 see = 300 tsubo = 1, 3058 m² (Japonia);

1 dzień orki (wołem lub jakiem) = ok. 0,135 ha (Tybet);

• pojemność

1 szi = 10 tau = 100 szing (szeng) = 1000 ho = 610 l (Chiny);

1 sho = 10 go = 1,8 l (Japonia);

• kąt

w dziesiątych częściach koła, przy czym w praktyce chodzi zwykle o pomiarowe koło pi z nacięciami na obwodzie, które odpowiadają poszczególnym kątom;

• waga

1 jin (Chiny) = 0,26 - 0,50 kg;

1 liang = 1000 li = ok. 37,8 kg; 1 tael = ok. 42,5 kg (Chiny);

1 kin (catty, po malajsku łyżka) = 10 du = 0,6 kg (Chiny, Japonia, Indonezja, do ważenia herbaty);

1 kwan = 1000 momme = 3,75 kg (Japonia);

1 tikal = 15 g (Tajlandia);

1 kohi = ok. 250 kg (ziarno w Tajlandii);

1 kulak = ok. 4,5 kg (ryż i owoce na Jawie);

1 kip = ok. 18,5 kg (do ważenia cyny w Malezji);

1 kaban = 45,5 kg (Moluki).

Indianie

• długość

1 cennequetzalli = 1,658 m (Meksyk);

W roku 2011 japoński archeolog Saburo Sugiyama ogłasza, że główne budowle w Teotihuacanie mają wymiary stanowiące zwykle wielokrotność jednostki podstawowej o długości 83 cm.

1 rikra (ramię) = ok. 1 m (Inkowie);

1 tupu = 8,25 lub 11 km (Inkowie);

W roku 2020 polska badaczka Anna Kubicka opisuje dwie podstawowe miary użyte przez inkaskich inżynierów projektujących Machu Picchu. Łokieć równy 42 cm (przy przeciętnym wzroście mieszkańców państwa Inków wynoszącym ok. 160 cm) jest podstawą proporcji zwykłych budowli, a łokieć nazwany przez Kubicką królewskim równy 54 cm jest podstawą wymiarów w budowlach reprezentacyjnych i służących elicie.

Obie miary zostały zidentyfikowane jako liczby, których wielokrotności najczęściej dają obserwowane długości L zgodnie z ogólnym wzorem: L = m · X ±e, gdzie m to liczba całkowita, e to niedokładności (błędy) w zastosowaniu danej miary do rzeczywistych obiektów, a X jest poszukiwaną miarą podstawową.

• powierzchnia

1 tupu = ok. 2700 m² (w Cuzco pole wystarczające do utrzymania rodziny);

1 poto = pole dające roczny zapas ziemniaków dla rodziny (Inkowie);

• pojemność

1 puka (puqca) = ok. 27,5 l lub 50-60 l (Inkowie).

Europa i Zachód

• długość

1 dactylos (palec) = 20 mm (Grecja), 18,4 mm (Aleksandria) lub jako digitus = 18,5 mm (Rzym);

1 krok = 5 pus (stopa) = 75 dactylos = ok. 150 cm (Grecja);

1 palmus (dłoń) = 75 mm; 1 pes (stopa) = 30 cm; 1 cubitus = 45 cm; 1 gradus (krok) = 0,5 m; passus = 150 cm (Rzym);

1 stadion = 125 kroków = ok. 167 m w Delos, 177,55 m w Delfach, 181,3 m w Epidauros, 184,3 m w Atenach, 191,39 m w Priene, 192,27 w Olimpii;

1 furlong w Rzymie = ok. 1 stadium (stadion) = 625 pes (stóp); 8 stadionów = 1 mila (Rzym);

1 dromos = droga przebyta w ciągu 24 godzin przez statek wiosłowo-żaglowy (Grecja);

1 mila = 1480 m (Rzym), 1738 m (Wenecja), 1852 m (mila morska, Niemcy), 1853 m (mila morska, Anglia), 1609,34 m (mila lądowa, Anglia);

1 brazada = 4 vara = 3,34 km (Hiszpania);

1 liga (legua) = 3 mile (Rzym) = ok. 5,59 km (Hiszpania, Portugalia, Ameryka Łacińska);

1 kabel (na morzu) = 182,88 m;

1 cal (inch) = 2,54 cm; 1 stopa (foot) = 0,3048 m; 1 jard (yard) = 0,9144 m; 1 pręt (rod) = 5,5 jarda, (Anglia);

1 sznur = 10 prętów = ponad 43 m (Polska);

1 wiorsta (werszek) = 1,067 km (Rosja);

1 metr (m) = 1/40 000 000 południka Ziemi = 1000 milimetrów (mm) = 100 centymetrów (cm) = 1/1000 kilometra (km);

• powierzchnia

1 pes quadratus = 0,087 m²; 1 scripulum = 8,75 m²; 1 iugerum = 2520 m² (Rzym);

1 fanega = 6440 m² (Hiszpania);

1 włóka = ok. 186,6 m² (Polska);

1 morga (Morge) = ok. 5600 m² (Niemcy, w XX w. = 25 arów);

1 akr (acre) = 0,405 ha (Anglia, USA, Australia);

1 szefel (Scheffel) = 0,5 akra (pole obsiane jednym szeflem zboża, północna Europa);

1 hektar (ha) = 100 arów (a) = 10 000 metrów kwadratowych (m²) = kwadrat o boku 100 m;

1 mm² = kwadrat o boku 1 mm; 1 cm² = kwadrat o boku 1 cm; 1 m² = kwadrat o boku 1 m; 1 km² = kwadrat o boku 1 km;

• pojemność

1 medymnos (Ateny) = 51-52 l

1 amfora (Grecja) = ok. 26 l;

1 kotyle = ponad 0,2 l (Aleksandria);

1 congius = 6 sextrarius = 3,283 l; 1 urna = 13,3 l; 1 culleus = 525,27 l (Rzym);

1 modius (materiały sypkie, Rzym) = ok. 10,5 l;

1 beczka (Celtowie a potem też inne ludy);

1 fanega = 12 celemin = 48 cuartillos = 55-136 l (Hiszpania i Ameryka Łacińska);

1 arroba = ok. 12 l (Hiszpania i Ameryka Łacińska);

1 staio = ok. 83 l (Wenecja);

1 pinte = 0,93 l (Francja);

1 litr (l) = 1000 centymetrów sześciennych (cm³) = sześcian o krawędziach mających długość 10 cm; analogicznie 1 mm³, 1 cm³, 1 m³, 1 km³;

1 kwarta (Quart) = ¼ garnca = 1,14 l (Prusy);

1 Kanne = 1,07 l (Bawaria);

1 pottle = 2,273 l (Anglia);

1 galon (gallon) = 4,546 l (płyny, Anglia, USA);

1 buszel (bushel) = 364 l (materiały sypkie, Anglia, USA);

1 szefel (niemieckie Scheffel - skrzynka) = 9 garnców = 36 kwart;

1 korzec (materiały sypkie, północna Europa) = 2 szefle = 4 ćwiertnie = 36 lub 24 miary = zależnie od miejsca od ok. 54,7 do 120,6 l;

1 łaszt (niemieckie Last - obciążenie, ziarno lub sól na okrętach w północnej Europie w XIV-XIX w.) = 30 lub 60 korców = 3000-3840 l;

1 baryłka (ropa naftowa w XX w.) = 159 l;

• kąt

360^o = koło; 1^o = 60’ = 360” (miara zapożyczona z Azji Zachodniej);

1 rumb = 1/32 koła (w nawigacji);

100% = koło;

400 gradów = koło (według propozycji Lagrange’a z 1782 r., stosowane w topografii);

• waga

1 stater = ok. 14 g (Grecja);

1 mina = 100 drachm = 600 obolus = 4800 kalkus = 42,2 kg (Aleksandria i Grecja);

1 talent = 60 min = 2532 kg (Aleksandria);

1 scripulum = 1,37 g (Rzym);

1 as (libra) = 4 kwarty (quadrans) = 6 sekst (sextans) = 12 uncji (uncia) = 40 monet aureus = 327,45 g (Rzym);

1 uncja (niemieckie unze, angielskie ounce) = 2 łuty (niemiecki lot/loth) = ok. 28 g (różnie w różnych krajach);

1 funt = ok. 0,5 kg (w Italii libra, we Francji livre, w Niemczech pfund, w Anglii pound);

1 funt/libra (system norymberski) = 12 uncji = 96 drachm = 288 scripula = 5760 g;

1 funt angielski w XX w. = 453,59237 g;

1 marka (Niemcy) = 1 grzywna (Polska) = ilość srebra w 48 groszach praskich lub 60 szelągach (Schilling) = ok. 191 - 280 g w różnych krajach średniowiecznej Europy;

1 cetnar/centnar = ok. 46-56 kg (w Niemczech Zetnar, w Italii i Hiszpanii cantara, cantaro);

1 kwintal (q) = 100 kg (do mierzenia zboża);

1 pud = 40 funtów rosyjskich = 16,38 kg;

1 tona = 1016,05 kg (Anglia), 1000 kg (Francja, XVIII w.), 907,19 kg (USA);

1 granum (jednostka apteczna w systemie norymberskim masa ziarna jęczmienia) = 1/20 scripulum = 0,062 g;

1 gran (w krajach anglojęzycznych grain - ziarno) = 1/7000 funta = 0,06479891 g;

1 karat = 0,207 g (tylko w jubilerstwie do kamieni i metali szlachetnych);

1 zołotnik = ok. 4,2658 g (jubilerstwo w Rosji);

1 kilogram (kg) = ciężar 1 litra wody = 1000 000 miligramów (mg) = 1000 gramów (g) = 1/1000 tony (t);

• prędkość

1 mph = 1 mile per hour = 1 mila na godzinę;

1 węzeł = 1 mila morska na godzinę (w żeglarstwie);

1 km/h = 1 kilometr na godzinę; 1 km/s = 1 kilometr na sekundę; 1 m/s = 1 metr na sekundę;

• temperatura

• skala J. B. Morina (1583-1656, Paryż): 4 stopnie substancji ciepła (cieplik) i 4 stopnie substancji zimna tworzą temperaturę (po łacinie słowo temperatura oznacza mieszaninę), czyli kombinację dwóch liczb, które każdorazowo muszą dawać sumę równą liczbie 8, na przykład 3,5 stopnia ciepła i 4,5 stopnia zimna lub 7 stopni ciepła i 1 stopień zimna;

• skala O. C. Rømera (1644-1710; Dania, 1701): -7,5 ^oRø = zamarzanie wody, 60 ^oRø = wrzenie wody;

• skala D. G. Fahrenheita (1686-1736; Niemcy, Gdańsk, 1715): najniższa temperatura 0 stopni odpowiada najniższej temperaturze zimy w 1708/1709 r. w Gdańsku, a 100 stopni to temperatura ciała Fahrenheita. W 1724 r. skala zostaje zmieniona: 32^oF = zamarzanie wody, 212^oF = wrzenie wody. Skala przyjęta przez kraje anglosaskie;

• skala R. A. F. de Réaumura (1683-1757; Paryż, 1731): 0^oR = zamarzanie wody, 80^oR = wrzenie wody. Do pierwszej połowy XX w. skala używana w Rosji i Polsce;

• skala A. Celsiusa zwanego Celsjuszem (1701-1744; Szwecja, Uppsala, 1742): 100^oC = topnienie lodu wodnego, 0^oC = wrzenie wody; w 1745 r. Linné odwraca tę skalę: 0^oC = topnienie lodu, 100^oC = wrzenie wody. Od XIX w. skali Celsjusza w wersji Linné używa większość krajów świata;

• skala Lorda Kelvina (1824-1907; Wielka Brytania, Glasgow, 1848): 0^oK = -273,16^oC, zamierają drgania atomów (zero absolutne), 273,16^oK = 0^oC;

• skala Szkota W. J. M. Rankine’a (1820-1872; Glasgow, 1859): 0^oR = -459,67 ^oF, zamierają drgania atomów.

• temperatura odczuwalna - subiektywna ocena temperatury przez człowieka zależnie od faktycznej temperatury otoczenia, prędkości wiatru, wilgotności otoczenia i pory roku. Pojęcie temperatury odczuwalnej wprowadzają Paul Allman Siple i Charles Passel w latach 1940. Z czasem powstanie kilka wzorów pozwalających oceniać temperaturę odczuwalną w oparciu o umowne współczynniki oparte na obserwacjach.

Na przykład T_o = 13,12 + 0,6215·T_p - 11,37·V^0,16 + 3965·T_p ·V^0,16, gdzie T₀ oznacza temperaturę odczuwalną, T_p to temperatura powietrza, a V prędkość wiatru. Poszczególne kraje anglojęzyczne stosują w różny sposób obliczany wskaźnik wind chill factor jako kombinację temperatury i wiatru określającą temperaturę odczuwalną (apparent temperature).

← Historia nauki i szkolnictwaSystemy absolutne i wybrane jednostki używane w XIX-XXI w. →