← Koncepcje piękna, wyczynu sportowego i dzieła sztukiHistoria mody, strojów, biżuterii, fryzur, makijażu, kosmetyki i higieny →

Historia sportu, gier i rozrywek

Zwierzęta wyższe, między innymi małpy człekokształtne, znają zabawy związane ze współzawodnictwem, chęcią popisania się przed innymi i zdolnością do podejmowania ryzyka. Dzięki takim praktykom rozwijają się mięśnie, szybkość reakcji (pamięć proceduralna), zdolność kojarzenia i przewidywania oraz zachowania eksploracyjne, a także zachowania społeczne. U dzieci szympansów zaznacza się zróżnicowanie zabawy zależnie od płci. Samce używają patyków raczej jako broni podczas pozorowanych walk lub jako narzędzi naśladując dorosłych przy pracy. Młode samice zaś noszą patyki jak dzieci, przytulają je i układają do snu, imitując matki opiekujące się dziećmi. Człowiek wykazuje bardzo podobne zachowania, naśladując innych i poszukując bodźców, które zapobiegają nudzie. Adrenalina we krwi (stres, nerwowe napięcie), zmęczenie i późniejsze odprężenie (odpoczynek) sprawiają człowiekowi przyjemność wywołaną przez pojawienie się w mózgu substancji neuroprzekaźnikowych zwanych endorfinami. Istotnym czynnikiem rozwoju całej kultury staje się zabawa (teza J. Huizingi) i pragnienie przyjemności (libido, rozrywka, używki). Dąży do niej każdy człowiek (aspekt subiektywny, indywidualistyczny), chociaż różne osoby mogą pragnąć różnych rzeczy. Z drugiej strony zabawa, rozrywka, gra i sport mają walor społeczny (aspekt intersubiektywny, grupowy), ponieważ wymaga współdziałania członków społeczności i tworzy więzi między ludźmi. Z trzeciej zaś strony stres, zmęczenie i sukces w grze lub sporcie, zwłaszcza we współzawodnictwie i pozorowanej walce, są doskonałym treningiem przed prawdziwym działaniem, na przykład w warunkach rzeczywistego zagrożenia (aspekt obiektywny). Zrytualizowane formy współzawodnictwa o pozycję w społeczeństwie i zabawy wypełniające czas wolny rozwijają sprawność, siłę, inteligencję i sposoby skutecznej autoekspresji. Służą temu między innymi polowanie, zapasy, biegi, wyścigi oraz jedna z najstarszych zabaw zwana berkiem, gdzie wybrana osoba musi złapać kogoś z uciekających, a wtedy złapany przejmuje rolę goniącego. Dzieci bawią się odciskając stopy lub dłonie w piasku, miękkiej glinie lub niezastygłej masie wapiennej (na przykład odciski w trawertynie w Quesang powstałe ok. 180 tysięcy lat p.n.e.). Dla rozrywki rysują linie i wzory w miękkim materiale lub na kamieniu. Bawią się kręcąc na ziemi okrągłe przedmioty (bąk), rzucają kamieniami do celu, chodzą na szczudłach, czyli kijach przyczepionych do nóg i bawią się skakanką - sznurkiem kręconym w taki sposób, żeby można było nad nim przeskakiwać.

Poza tym powstają zabawy z kamieniem jak na przykład europejska gra w klasy na polu przedstawiającym schematyczną postać człowieka i symbolizującym los (popularna w XIX-XX w. n.e.). Gracz rzuca kamień na pierwsze pole i wskakuje na nie na jednej nodze. Potem powtarza to dla kolejnych pól aż do ostatniego. Wygrywa ten, kto dojdzie do ostatniego kolistego pola, które oznacza głowę i niebo jako symbol szczęścia, a potem wróci na start (symbol drogi życiowej człowieka), nie chybiając w rzucaniu i nie dotykając ziemi drugą nogą.

Zbliżona gra to znane na całym świecie kulki: rzuca się muszelkami kauri, drobnymi kostkami owiec, kulkami z kości, gliny, kamienia drewna a potem szkła i tworzyw sztucznych, aby zgodnie z określonymi regułami zagarnąć kulki przeciwnika. Czasem zaś kulki to także sposób przewidywania przyszłości, a więc nieskomplikowana technika wróżbiarska, kiedy ułożenie kulek po rzucie jest interpretowane jako odpowiedź na określone pytania.

Powstają gry z piłką mającą w przybliżeniu kształt kuli oraz dyskiem, czyli płaskim krążkiem, które są toczone po ziemi lub rzucane w powietrze. Celnie rzucone ciężkie krążki (zwłaszcza wklęsłe od spodu) bywają też bronią, jak bojowe czakramy w Indiach. Warto też odnotować, że w najstarszych społecznościach i piłka, i dysk bywają uznawane za symbol Słońca. Pierwotne sporty i gry mają bowiem walor mistyczny i magiczny. Na przykład w Amazonii niektóre plemiona przed pogrzebem odganiają duchy grając na desce położonej na zwłokach: dwaj gracze próbują zdmuchnąć na stronę przeciwnika zapalony kłębek bawełny.

Sporty i gry często są również elementem rytuałów inicjacyjnych, zwłaszcza chłopców, i mogą być ofiarą składaną bóstwom (boks nakho ka muszti w Indiach, kończący się śmiercią pokonanego; mecze piłki w prekolumbijskiej Ameryce; doroczne wiosenne bójki w Rosji i mecze piłki w Europie).

Obok sportów wymagających sprawności fizycznej pojawiają się też gry, w których większą rolę odgrywa umiejętność myślenia. Nie jest więc przypadkiem, że według starożytnych Egipcjan gry wymyślił bóg mądrości Thot. Gry można pogrupować zależnie od rządzących w nich zasad. W grach-wyścigach zwycięża ten, kto pierwszy dociera do określonego celu. W grach-walkach chodzi o schwytanie lub usunięcie pionków przeciwnika według określonych reguł; Gry-układanki i łamigłówki odwołują się do zasad logiki i matematyki (Egipcjanie spisali zagadki matematyczne już w XVII w. p.n.e.). Do najstarszych gier logicznych należy chiński fan-tan, gdzie dwóch graczy kładzie na ziemi trzy równoliczbowe grupy drobnych przedmiotów (na przykład kamyków). Gracze kolejno biorą dowolną liczbę przedmiotów, ale w jednym ruchu tylko z jednej grupy. Przegrywa ten, kto musi wziąć ostatni przedmiot.

Jedną z najstarszych i najpopularniejszych gier logicznych jest kółko i krzyżyk rozgrywane przez dwie osoby, które na zmianę wpisują swój znak (kółko lub krzyżyk) na 9-polową, kwadratową planszę, próbując ustawić 3 swoje znaki w jednej linii. Popularne są też zgadywanki (co to jest? co mam na myśli? itp.), zagadki liczbowe (ile?) i rebusy (zagadki z rysunków i symboli).

Szczególną kategorię tworzą gry-loterie, gdzie gracz nie ma wpływu na wynik. Na przykład gra w kości polega na rzucaniu kości zwierzęcych tak, aby upadły w określony sposób, zwłaszcza małe, zwarte kości nadgarstka i śródstopia owiec lub krów (poprzednik przyszłych kości do gry zwykle w kształcie regularnych sześcianów). Irokezi zaś rzucają pomalowanymi do połowy kamykami lub kostkami w taki sposób, aby ich jak najwięcej upadło odwróconych do góry tym samym kolorem.

W najstarszych grach używa się kamieni, patyczków, zwierzęcych kości, muszli, piór i sznurków. Na przykład w Australii, południowej Azji, Europie oraz Ameryce a także wśród Eskimosów znana jest zabawa polegająca na jak najpiękniejszym zapleceniu sznurka między dłońmi, aby ewentualnie otrzymać stylizowane obrazki.

Szczególną kategorię tworzą gry planszowe, gdzie pionki (niewielkie przedmioty) są umieszczane lub poruszają się według ustalonych zasad na specjalnie przygotowanych, przenośnych polach zwanych planszami.

• Od 10. tysiąclecia p.n.e. - W północnej Eurazji a potem w Ameryce rozwijają się sanie na płozach, czyli na poziomych deskach, które ślizgają się po śniegu. Sanie śnieżne są odpowiednikiem wcześniejszych sań służących do przesuwania ciężarów po trawie, piasku lub skałach.

W następnych tysiącleciach w Eurazji powstają narty, czyli płaskie deski mocowane do butów, żeby ślizgać się po śniegu analogicznie do sań. Pokrewnym wynalazkiem są łyżwy - długie twarde kawałki drewna lub kości (w przyszłości wykonywane z metalu) przywiązywane do podeszwy butów, żeby ułatwić ślizganie się po powierzchni lodu, na przykład na zamarzniętym jeziorze lub rzece.

• 5000 - 2000 r. p.n.e. - W Azji Zachodniej, nad Morzem Śródziemnym i w Indiach znane są kultowe walki i popisy akrobatów z bykami. Przykładem są gliniany obraz walki z bykiem z indyjskiej Harappy i młodsze malowidło z Knossos na Krecie przedstawiające skok nad biegnącym bykiem. Później Grecy popisują się skacząc nad bykiem za pomocą długiego kija wspartego jednym końcem o ziemię, co zapowiada przyszłe skoki o tyczce. Tradycja pojedynku z bykiem zachowa się na Półwyspie Iberyjskim między innymi jako hiszpańska corrida. W Indiach zaś jeszcze w XXI w. n.e. będą rozgrywane doroczne popisy zwane dżalikatu. Mężczyźni próbują schwytać rękami rozwścieczonego byka i biegną wraz z nim. Właściciele najlepszych byków są otaczani podziwem, najodważniejsi mężczyźni zdobywają nagrody, a ich rodziny i wioski cieszą się powszechnym szacunkiem. Oczywiście co roku podczas dżalikatu ginie kilka osób, lecz to jest uznawane za rodzaj ofiary złożonej bogom.

• Od 4. - 3. tysiąclecia p.n.e. - Rozwijają się zapasy: walka dwóch osób (zwykle mężczyzn) bez broni i bez zadawania ciosów, lecz za pomocą chwytów, przewrotów i blokad, czyli chwytów unieruchamiających przeciwnika. Zwycięża ten, kto przewróci przeciwnika na ziemię lub go przytrzyma przy ziemi. Przykładów dostarczają egipskie rysunki służące do nauki tej sztuki oraz płaskorzeźby z Babilonii.

W Mohendżo Daro funkcjonują jedne z najwcześniejszych domów gier hazardowych. Hazard polega na tym, że grający stawiają w grze określone dobra (w następnych wiekach zwykle pieniądze), które tracą, jeśli przegrają, ale w razie zwycięstwa zdobywają to, co postawili inni gracze.

W rejonie Mohendżo Daro i Harappy uprawiany jest hokej na trawie, który w połowie 3. tysiąclecia p.n.e. pojawi się w Chinach jako tsu-ku.

Egipcjanie znają piłkę; niektóre egipskie malowidła pokazują dziewczęta grające niewielką piłką (z włosia, tkaniny lub skóry).

Również Chińczycy znają gry piłką, która jest na ogół skórzana i wypełniona włosiem, a od V w. n.e. nadmuchiwana powietrzem. Chińczycy grają też lekką piłeczką z piór odbijaną płaską deseczką (paletka) lub siatką naciągniętą na ramie (rakieta), co przypomina późniejsze lotkę i badmintona.

• Od 3. tysiąclecia p.n.e. - Na całym świecie, zwłaszcza w strefie wysokich cywilizacji, biegacze-posłańcy przebiegają kilkadziesiąt i więcej kilometrów dziennie, niosąc wiadomości między miastami i dla władców. Jako przykład możliwości tych biegaczy można przytoczyć informację o Greku Euchidasie, który w 479 r. p.n.e. w ciągu jednego dnia przebiegł 190 km. Natomiast w państwie Inków sztafeta biegaczy będzie w ciągu kilku dni przenosiła wiadomości na dystansie ponad 2000 km.

• 2. tysiąclecie p.n.e. - W Azji Zachodniej działają domy publiczne, czyli burdele jako rozrywka głównie dla mężczyzn. Z drugiej strony akt seksualny bywa też ofiarą religijną składaną bogom przez kobiety oddające się mężczyznom oraz przez mężczyzn płacących świątyni płacących za usługi seksualne.

• 2. tysiąclecie p.n.e. - W różnych rejonach świata rozwijają się sporty wojenne stanowiące trening dla wojowników.

Zapasy (na przykład w Mezopotamii i kalaripajatt poświęcone bogini Kali w Indiach, rytualne zapasy u Olmeków), walki na pięści (boks na Krecie), szermierka na kije i miecze (w Egipcie i Indiach), łucznictwo (ćwiczenia egipskiej arystokracji oraz indyjska sztuka łucznicza dhanurveda), rzut bumerangiem (Egipt, Australia), oszczepem, dyskiem (indyjski czakram) lub maczugą (astar w Indiach, późniejszy rzut młotem), gdzie liczy się przede wszystkim odległość rzutu. Powstają podręczniki ujeżdżania koni (Hetyci). Egipcjanie znają wyścigi rydwanów, chwytanie byka na lasso, podnoszenie ciężarów i hokej; gracze podzieleni na dwie drużyny (grupy) za pomocą kijów wrzucają piłkę na boisko przeciwnika. W Indiach i Chinach powstają ćwiczenia wzmacniające organizm, a systemy medytacyjne tworzą metody oczyszczania umysłu (pranie mózgu przez rytmicznie powtarzane ćwiczenia, deprywację i sugestię) oraz gimnastykę. Na przykład w indyjskim mieście Mohendżo Daro jest uprawiana uzdrawiająca gimnastyka, pierwotna joga, o czym świadczy płaskorzeźba przedstawiająca mężczyznę w charakterystycznej pozycji lotosu. O ćwiczeniach jogi wspominają też Rigwedy (X, 136) i inne dzieła literatury indyjskiej łącznie z Mahabharatą. Egipcjanie organizują igrzyska sportowe, czyli zawody z okazji świąt i specjalnych wydarzeń. Na igrzyska przybywają sportowcy z różnych krajów (tylko mężczyźni), jak to ma miejsce na przykład podczas pogrzebu Ramzesa III.

• 2. tysiąclecie p.n.e. - W Azji Zachodniej i w Indiach rozpowszechniona jest gra w kości. W Mezopotamii kości zwierzęce ustępują regularnym sześcianom, które na każdym boku mają różną liczbę punktów (oczek) od 1 do 6. Wygrywa ten, kto wyrzuci najwięcej punktów.

W Mezopotamii rozwija się wyścig pionków przesuwanych na planszy o liczbę pól określaną liczbą oczek na rzuconej kostce (zasada wielu późniejszych gier typu gęś lub paczisi).

W Egipcie upowszechnia się senet - planszowa gra znana od początku 3. tysiąclecia p.n.e., którą wymyślił podobno bóg mądrości Thot. Według jednej z wersji dwaj gracze prowadzą po 7 (czasem 10) pionków wzdłuż labiryntu unikursalnego (symbol losu człowieka) złożonego z 30 pól po 10 w trzech rzędach. Rzucają czterema dwustronnymi patyczkami (potem zwierzęcymi kośćmi i wreszcie sześciennymi kostkami wykonanymi specjalnie do gry): jeden patyczek leżący pomalowaną stroną do góry oznacza 1, dwa - 2, trzy - 3, cztery - 4 i żaden - 5 pól, o jakie gracz może przesunąć swój jeden pionek. Na polu może stać jeden pionek, a spotkanie z pionkiem przeciwnika powoduje zamianę ich miejsc. W pierwszej fazie gracze wprowadzają wszystkie swoje pionki, a potem dążą do opuszczenia planszy. Każdy pionek musi stanąć na polu 26 oznaczającym szczęście. Wejście na pole 27 (woda, nieszczęście) cofa pionek na pole 15 (ankh - życie, odrodzenie). Pola 28 (Trzy Prawdy) i 29 (Aton-Ra) można opuścić tylko wyrzucając odpowiednio 3 lub 2 - inaczej pionek zostaje cofnięty na 15. Z senetem wiąże się kalendarzowy mit o dniach dodanych do roku słonecznego za sprawą Thota i bogini Nuit.

• 2. tysiąclecie p.n.e. - Według Zhang Hua (dzieło Zapis badania rzeczy z ok. 270-290 r. n.e.) chiński cesarz Yao wymyśla wei-ki (wei’qi, późniejsze go), strategiczną grę-bitwę na planszy dla dwóch osób, aby rozwinąć umysł swego syna Dan Zhu. Gra polega na zajmowaniu pionkami punktów skrzyżowania 13 · 13 do 17 · 17 (w Tybecie) lub 19 ·19 linii. Pierwotnie wei-ki było techniką wróżbiarską: kwadratowa plansza to świat (w kosmologii chińskiej), proste linie - ziemskie prawa i niebiańskie cnoty, czarne i białe pionki - pierwiastki in i jang, a ich układ to niebo, gdzie 361 punktów skrzyżowania jest zwanych gwiazdami (po japońsku hoshi). Liczba 361 odpowiada rokowi księżycowemu (360 dni w kalendarzu) plus centralny punkt początkowy i symbol całości (1), podzielonemu na cztery kwartały. Gra polega na otaczaniu pól własnymi pionkami. Całkowite otoczenie pionków przeciwnika oznacza, że zostają one wzięte do niewoli (usunięte z planszy), jeśli nie mają żadnego oddechu, czyli wolnego pola otoczonego przez te pionki. O końcu gry decydują wspólnie obaj gracze i podliczają pola otoczone (nie te, które są zajęte) przez swoje pionki, odejmując przy tym liczbę pionków, które stracili (zostały wzięte do niewoli).

• 2. tysiąclecie p.n.e. - Na stepach Eurazji poluje się z oswojonym orłem lub sokołem. Podobny sposób jest potem praktykowany w Europie (rozprawa Fryderyka II o polowaniu z sokołami), wschodniej Azji (tam znane jest też łowienie ryb z kormoranami), Indiach i północnej Afryce.

• 2. tysiąclecie p.n.e. - Egipcjanie znają grę, która później funkcjonuje w całej Afryce przyjmując najrozmaitsze nazwy: mankala, varia, owari, sango, bao lub engehe (u Masajów). Na planszy z 12 pól tworzących obwód dwaj gracze mają po sześć pól i w każdym polu po cztery pionki (24 na gracza). Gracz wybiera z jednego pola po swojej stronie wszystkie pionki i rozkłada je pojedynczo, posuwając się dookoła planszy. Jeśli ostatni odkładany przez niego pionek trafia na pole po stronie przeciwnika z jednym lub dwoma pionkami, są one zabierane. Potem to samo robi przeciwnik. Gra kończy się, gdy nie można wykonać żadnego ruchu. Zwycięża ten, kto zdobył więcej pionków, a pozostałe na planszy przypadają właścicielowi odpowiednich pól.

Późniejsze podobne gry, zwykle na 16 polach, to: chaka (Cejlon), dakon, pakan, joglak, chongkak (Indonezja), chokkak (Malakka), chokajon (Filipiny).

• Od 2. tysiąclecia p.n.e. - Coraz powszechniejszą rozrywką staje się kolekcjonerstwo (zbieranie) i współzawodnictwo zbieraczy. Zbierane są dzieła plastyczne, książki (bibliofilstwo), ozdobne kamienie, zwłaszcza szlachetne kryształy jak diamenty czy szafiry, muszle (konchologia), rośliny i zwierzęta (menażerie i zwierzęta-maskotki). Tworzenie kolekcji artystycznych stanie się popularne wśród arystokratów, osiągając szczyt w krajach hellenistycznych (IV w. p.n.e. - IV w. n.e.), Chinach (II w. p.n.e. - XVIII w. n.e.) i Europie (XVI-XIX w. n.e.) Jedne z pierwszych prywatnych zbiorów książek mają egipscy pisarze jak na przykład Kenkerchopszef z Deir al-Medine (XIII w. p.n.e.) i Nesmin z Waset (IV w. p.n.e.).

• 2000 - 1000 r. p.n.e. - W Starym Świecie upowszechniają się walki psów (często śmiertelne dla zwierząt). Właściciele psów i widzowie zakładają się, który pies zwycięży i wkładają do wspólnej puli określone dobra (lub pieniądze). Po walce zaś ten, kto prawidłowo wytypował wynik zabiera wszystko, o co był zakład. Z czasem zakładanie się będzie nieodłącznym elementem większości zawodów sportowych a czasem też gier.

Egipt zna sport polegający na odbijaniu piłki kijem (podobny do gier Indii i Grecji oraz hokeja i tenisa).

Łucznictwo jest jednym z najwyżej cenionych sportów w Azji Wschodniej. W pewien sposób świadczy o tym chiński mit o wspaniałym łuczniku Ho, który niegdyś ocalił świat przed spaleniem przez 10 słońc-kruków wędrujących po niebie. Ho zestrzelił 9 z nich, pozostawiając tylko jedno.

• Od XV w. p.n.e. - Wyścigi konne są sportem rozwijającym sprawność żołnierzy u Hetytów i w całej Anatolii. W Syrii sport stanowi formę ofiar religijnych, treningu dla wojowników oraz rozrywki. W mieście Amrit w X w. p.n.e. powstaje stadion sportowy jako plac do ćwiczeń otoczony kamiennymi stopniami, gdzie mogą siedzieć widzowie.

• Od XIV w. p.n.e. - Pok-ta-pok, olmecka wersja koszykówki dla dwóch drużyn, stanowi ofiarę religijną. Gra jest potem znana w całej Ameryce Środkowej (choćby aztecka olmalitzli). Kauczukowa piłka (wynalazek pochodzący z rejonu Orinoko) odpowiadająca Słońcu jest przerzucana na stronę przeciwnika, a w późniejszej wersji wrzucana do kamiennych pierścieni (wieczny cykl świata, spełnienie przeznaczenia) umieszczonych na wysokości kilku metrów w środkowej części boiska otoczonego kamiennym murem. Gra odpowiada mitom o walce (grze w piłkę) między światłem-życiem i mrokiem-śmiercią zakończonej pokonaniem bogów światła, spaleniem ich i zwycięskim zmartwychwstaniem, co odzwierciedla śmierć ludzi składanych w ofierze po przegranym meczu. Podobne rytualne gry (nie zawsze połączone z ofiarą z ludzi) znane są w Ameryce Południowej, w Andach i w Ameryce Północnej (Choctaw). Pokrewną grą znaną Olmekom a potem ludom Meksyku i jeszcze dalej na północ jest pelota, gdzie piłkę odbija się za pomocą rakiety, czyli siatki rozpiętej na drewnianej ramie i wyposażonej w uchwyt.

• Ok. 1253 r. p.n.e. - Legendarne początki greckich igrzysk (agones) jako ofiary zawodników dla bogów i zabawy kibiców (widzów, zwolenników poszczególnych sportowców). Od IX w. p.n.e. obowiązuje ekechejria, czyli pokój na czas igrzysk. Według legendy ustanowili go król Elidy Ifitos, Likurg ze Sparty i Kleostenes, król Pisy, aby zażegnać wojnę i zabójczą epidemię. Umowa pokojowa zostaje wyryta na brązowym dysku, który jest potem przechowywany w Olimpii. Ponad 900 lat później Pauzaniasz napisze, że obejrzał ten dysk w świątyni Hery w Olimpii.

Cykliczne zawody i zabawy organizują między innymi Delfy (zapoczątkowane po pokonaniu Kirrhy taneczno-muzyczne igrzyska pytyjskie ku czci Apollina, który zabił smoka Pytona), Nemea (czczą śmierć Ofeltesa w walce z Tebami), Olimpia (olimpiady co 4 lata w roku przestępnym, który ma zgrać kalendarz słoneczny i księżycowy), a potem też Korynt.

Według jednej z tradycji zawody w Olimpii zapoczątkował sam Zeus, kiedy właśnie tutaj pokonał na pięści swego ojca Kronosa. Natomiast Apollo pokonał tu w boksie Aresa i prześcignął w biegu Hermesa. Niektórzy zaś twierdzą, że to Herakles zaczął olimpiady mężczyzn (kobiety nie mogą ich oglądać) ku czci Zeusa. Według innej opowieści dziadek Heraklesa Pelops zwyciężył w wyścigu rydwanów króla Pisy Ojnomaosa. Następnie zabił króla oraz trzynastu innych konkurentów do ręki Hippodamii, córki Ojnomaosa. Na pamiątkę tego triumfu Pelops miał podobno zorganizować pierwsze igrzyska w Olimpii.

Sportowcy są zwani gimnastykami (od gymnos - nagi), ponieważ współzawodniczą nago. Na olimpiadach sportowcy i poeci walczą o wieniec oliwny, a z czasem także o prawo postawienia w gaju w Olimpii swego posągu-pomnika; pierwszy będzie posąg Praksydamasa z Eginy z 544 r. p.n.e. wykonany z drewna cyprysowego, ale potem rzeźby będą zazwyczaj marmurowe. Od XI w. p.n.e. w Olimpii znajduje się przybytek Hery i kobiety rozgrywają heriady lub heraje (zawody ku czci Hery). Od X w. p.n.e. w Olimpii istnieje Altis - gaj Zeusa, gdzie w 486-456 r. p.n.e. architekt Libon zbuduje świątynię Zeusa, a ok. 20 lat później Fidiasz umieści w niej wysoki na 13 m brązowy posąg boga uznany za jeden z siedmiu cudów świata.

• 2./1. tysiąclecie p.n.e. - W Indiach, Persji i zachodniej Azji znana jest gra paczisi (pachesee). Dwóch do czterech (w dużo późniejszej niemieckiej formie do sześciu) graczy posuwa swoje pionki po zamkniętej trasie na obwodzie krzyża o tyle pól, ile wyrzucą za pomocą sześciennej kostki. Starają się zbić pionki przeciwnika (przerzucić jego pionki na start), wchodząc na nie swoimi własnymi, a zwycięża ten, kto doprowadzi wszystkie swoje pionki do mety (czerwone pionki na czerwone pole, zielone pionki na zielone i tak dalej). Pierwotna indyjska wersja gry nawiązuje do idei mandali i cyklu życia. W XIX-XX w. paczisi dociera do Europy i Ameryki Północnej jako gra planszowa (w USA pod nazwą parcheesi).

Inną ogromnie popularną a zarazem stosunkowo łatwą grą dla dwóch osób jest młynek. Każdy gracz ma 9 pionków czarnych lub białych. Na planszy złożonej z trzech współśrodkowych kwadratów połączonych 8 liniami poprzecznymi gracze na zmianę kładą swoje pionki w taki sposób, aby zablokować pionki przeciwnika, a trzy własne ustawić w linii prostej. Po osiągnięciu takiego ustawienia można zabrać z planszy na stałe jeden pionek przeciwnika. Po wyłożeniu wszystkich pionków można je przesuwać o jedno pole na zmianę z przeciwnikiem. Wygrywa ten, kto zabierze wszystkie pionki partnera. Młynek w różnych postaciach niezależnie od siebie pojawia się na całym świecie od Azji i Europy po Afrykę (między innymi w Egipcie) i Amerykę Południową (plansze do młynka są wycinane na amazońskich łodziach). Jego popularność wynika z prostoty zasad oraz z symboliki: kwadraty to świat na różnych poziomach złożoności, trzy jest liczbą pierwszą i w większości kultur szczególną, a dziewięć to suma lub iloczyn trzech trójek.

• Od początku 1. tysiąclecia p.n.e. - W Azji, nad Morzem Śródziemnym i w Afryce znane są śmiertelne walki dwóch kogutów (w Afryce kogut to symbol siły i odwagi) - widzowie zakładają się, który zwycięży i zabije przeciwnika.

Częstsze są zapasy (walki) ludzi: w Indiach, Chinach (sztuki walki rozwijane na przykład na dworze Czong-wena), Egipcie, Mezopotamii, Grecji, Gruzji (czidaoba), Armenii (koch), Azji Środkowej (uzbecki kurasz), Mongolii (kuriasz), Jakucji (hopsagaj), Japonii (sumo od VII-VIII w., jiu jitsu w XVI w.).

• Od początku 1. tysiąclecia p.n.e. - Hokej na trawie jest treningiem żołnierzy w Indiach, Chinach, Egipcie, Grecji i Rzymie.

• 1. tysiąclecie p.n.e. - Według legendy trzej mężczyźni o ciele małpy przynoszą z Chin do Japonii piłkę nożną kemari. Jedne z ważniejszych rozgrywek odbywają się co roku 3 stycznia w Fukuoka (spis reguł tej gry ukaże się dopiero w 1648 r. n.e.).

• 1. tysiąclecie p.n.e. - W Chinach rozwija się buddyjska gimnastyka nawiązująca do jogi.

Równolegle uprawiane są rozmaite formy akrobatyki. Znane są na przykład ćwiczenia na pionowym słupie w Indiach (mallakhamb, malakama) i Chinach, które zdają się zapowiadać przyszły pole dance (taniec na rurze).

• 1. tysiąclecie p.n.e. - Grecy a potem Rzymianie rozwijają publiczne łaźnie (termy) jako formę rozrywki, gdzie można nie tylko wykąpać się i popływać, ale też uprawiać gimnastykę, spacerować (czasem w pobliskim ogrodzie), zjeść coś i podyskutować o sztuce, nauce czy filozofii. Łaźnie przetrwają do chrystianizacji Rzymu.

• 1. tysiąclecie p.n.e. - Na Cejlonie, w Indonezji, w Morzu Czerwonym i Śródziemnym poszukiwacze pereł nurkują kilkanaście metrów pod powierzchnię wody (nawet 2 minuty bez oddechu). Z czasem ta sztuka, niekoniecznie uznawana za sport, dotrze do Japonii, gdzie będą ją uprawiać kobiety zwane ama specjalizujące się w wydobywaniu pereł.

• 1. tysiąclecie p.n.e. - O grze wei-ki piszą Kung Fu-tsy (479 r. p.n.e.) i Zuo (komentarz do Wiosen i jesieni, 424 r. p.n.e.). Z II w. n.e. pochodzi kamienna plansza do gry znaleziona w okręgu Wangdu, a w III w. n.e. Ma Yung napisze poemat o wei-ki.

• 1. tysiąclecie p.n.e. - Chińczycy wprowadzają loterię keno, losową grę liczbową polegającą na wpłaceniu do kasy określonej sumy i odgadnięciu przypadkowej liczby. Kto odgadnie, zdobywa nagrodę z pieniędzy w kasie. Loteria jako źródło zysków dla państwa pojawi się w Anglii dopiero w 1561 r. n.e.

• 1. tysiąclecie p.n.e. - Chińczycy bawią się krążkiem wiszącym na nici, który wirując nawija lub rozwija tę nić trzymaną w dłoni i dzięki temu porusza się w górę lub w dół. Jest to chińska wersja jo-jo.

• 776 r. p.n.e. - Pierwsza oficjalnie zanotowana olimpiada, czyli igrzyska sportowe w greckiej Olimpii. W jedynej konkurencji stadion (dromos - wyścig), czyli bieg na dystansie jednego stadionu (w przypadku Olimpii jest to 192,27 m), zwycięża Koroibos z Elidy, zdobywając prawo do ozdobienia głowy wieńcem z gałązek oliwki. Igrzyska roku 776 są odtąd nazywane olimpiadą Koroibosa, co jest dodatkową nagrodą dla zwycięzcy. W olimpiadzie biorą udział wyłącznie Grecy czystej krwi, płci męskiej i wolni. Olimpiady odbywają się jako pięciodniowe zawody podczas letniego przesilenia (ofiara dla Heliosa) w najgorętszej porze roku, kiedy stadion jest rozpalony i pozbawiony cienia (nieprzypadkowo właściciele grożą krnąbrnym niewolnikom, że wyślą ich jako widzów na olimpiadę).

Dziesięć miesięcy przed igrzyskami zaczyna się obóz treningowy w Elidzie (57 km od Olimpii) dla zawodników startujących na olimpiadzie. Mieszkają w jednakowych, skromnych domkach, poddani są surowej dyscyplinie pod okiem sędziów hellanodików i otrzymują jednakowe jedzenie. Każdy zawodnik musi zjawić się w Elidzie najpóźniej 30 dni przed rozpoczęciem olimpiady, aby trenować sprawność fizyczną i rozwinąć odpowiednie nastawienie psychiczne. Jako środek dopingujący, wzmacniający i znieczulający Grecy stosują czosnek, sezam, zioła, grzyby, alkohol (wino) i opium w soku z niedojrzałych makówek. Wiedzą też, że zapach mięty podnosi wydolność organizmu i pomaga osiągnąć lepsze wyniki.

• 724 r. p.n.e. - Na 14. olimpiadzie zostaje dodana druga dyscyplina: diaulos - bieg na dystansie dwóch stadionów, którego pierwszym zwycięzcą jest Hypenos z Pisy. Odtąd liczba konkurencji olimpijskich wzrasta aż do IV w. n.e. Równolegle popisują się swoimi utworami poeci oraz mówcy i bywa, że cieszą się niemal równą sławą jak sportowcy. Olimpia staje się duchowym centrum świata greckiego. Dlatego też wszystkie ważniejsze państwa Grecji umieszczają tu pod opieką bogów swoje skarbce i budują własne świątynie. Przecież nikt nie odważy się zaatakować świętego miejsca.

• 720 r. p.n.e. - Na 15. olimpiadzie do listy konkurencji zostaje dodany długi bieg dolichos (24 stadiony); zwycięża Akantos ze Sparty.

• 708 r. p.n.e. - Na 18. olimpiadzie zostaje dodany pentathlon, czyli pięciobój antyczny obejmujący bieg, skok w dal z ciężarkami w dłoniach, aby zwiększyć długość skoku, rzut dyskiem, rzut oszczepem i zapasy. Greckie zapasy polegają na chwytach i blokadach stosowanych powyżej pasa przeciwnika. Nie wolno atakować nóg. Pierwszym zwycięzcą pentathlonu jest Lampis. W zapasach zaś zwycięża Eurybatos ze Sparty.

• 684 r. p.n.e. - Na 23. olimpiadzie w programie olimpijskim pojawia się pygme (boks, czyli walka na pięści, znany już w X w. p.n.e.), a pierwszym mistrzem olimpijskim zostaje Onomastes ze Smyrny.

• 680 r. p.n.e. - Na 24. olimpiadzie po raz pierwszy odbywają się wyścigi kwadryg, czyli lekkich czterokonnych rydwanów.

• 664 r. p.n.e. - Biegacz Chionis ze Sparty zaczyna olimpijską karierę zwyciężając w wyścigach stadion i diaulos. Swój podwójny sukces powtórzy potem na igrzyskach w roku 660 i 656.

• 648 r. p.n.e. - Wyścigi konne na hipodromie wchodzą do programu igrzysk olimpijskich; zwycięża Krauksidas z Tessalii. Druga wprowadzona na tej olimpiadzie dyscyplina to pankration (pan kratos - pełna siła), który łączy boks posługujący się uderzeniami pięści i zapasy oparte na chwytach powyżej pasa. Zakazuje się atakowania oczu i gryzienia. Pierwszym mistrzem pankrationu jest Lygdamis z Syrakuz.

• 632 r. p.n.e. - Do olimpijskich igrzysk zostają dodane specjalne zawody dla chłopców: biegi, które po raz pierwszy wygrywa Polineikes z Elidy i zapasy, których pierwszym mistrzem zostaje Hippostenes ze Sparty. Hippostenes okaże się potem jednym z największych zapaśników w dziejach świata, zwyciężając na kolejnych olimpiadach w latach 624, 620, 616, 612 i 608.

• 616 r. p.n.e. - Do zawodów w Olimpii zostaje wprowadzony boks chłopców, a pierwszym zwycięzcą jest Filetas z Sybaris.

• Koniec VII w. p.n.e. - Irlandczycy zaczynają rozgrywać igrzyska sportowe tailtean mające charakter ofiary dla bogów.

• VII/VI w. p.n.e. - Po raz pierwszy nie-Grek, etruski król Arimnestos, przysyła z Clusium do Olimpii dary, wyrażając tym swój szacunek. W tym samym czasie Etruskowie zakładają plac do zawodów sportowych w Rzymie (następnie przebudowany według wzorców greckich, później włoski plac Piazza Navona).

• VI w. p.n.e. - Wielcy myśliciele wysoko oceniają walory sportu. Kung Fu-tsy uznaje łucznictwo za część wykształcenia wojownika. Budda zaś zasłynął jako świetny bokser, zapaśnik, pływak i skoczek, kiedy we wszystkich tych konkurencjach pokonał współzawodniczących o rękę pięknej dziewczyny.

• VI w. p.n.e. - Chińczycy znają planszową grę luk-tsut-ki podobną do młynka. Na planszy z kilkoma przecinającymi się liniami dwóch graczy stara się tak położyć swoich 9 pionów, aby 3 z nich utworzyły linię prostą.

• Od VI w. p.n.e. - W Persji istnieje gra trohugan (przodek polo), która rozpowszechni się w Indiach, Tybecie, Chinach (VII w n.e.) i Azji Środkowej, z islamem dotrze do północnej Afryki i Bizancjum. Dwie drużyny na koniach długimi zagiętymi kijami popychają piłkę. Jest to brutalny (często kończy się wypadkami i śmiercią) trening dla żołnierzy.

• 594 r. p.n.e. - Po raz pierwszy zwycięzcy igrzysk olimpijskich otrzymują nie tylko wieniec oliwny, lecz także pieniądze - 500 drachm nagrody. W pewnym sensie jest to krok w kierunku sportu zawodowego.

• Od 586 r. p.n.e. - Igrzyska pytyjskie w Delfach odbywają się regularnie co cztery lata. Nagrodą jest wieniec laurowy. Prowadzony jest też spis zwycięzców.

• 580 r. p.n.e. - Zaczynają się igrzyska Isthmos w Koryncie ku czci Posejdona. Nagrodą jest gałązka świerku, a później bluszczu.

• 565 r. p.n.e. - Doroczne igrzyska Panatenaje w Atenach ku czci bogini Ateny przekształcają się w Wielkie Panatenaje rozgrywane co cztery lata. Istotną ich częścią obok sportu są też występy muzyków i tancerzy.

• 564 r. p.n.e. - Jedno z bardziej dramatycznych wydarzeń w dziejach olimpiad. Arrichion z Figalei (Arkadia) umiera na arenie, lecz zostaje uznany za zwycięzcę w pankrationie, ponieważ jego przeciwnik moment wcześniej zrezygnował z walki.

• Połowa VI w. p.n.e. - Według greckich relacji Bybon jest największym siłaczem w dziejach: podobno jedną ręką podnosi kamień ważący 150 kg.

• 540 - 508 r. p.n.e. - Fenomenalny Grek Milon z Krotony jest niepokonanym zapaśnikiem, siedmiokrotnym mistrzem igrzysk w Olimpii (540 - 516, przegrywa dopiero w roku 512), sześć razy zwycięża w Delfach, dziesięć razy w Koryncie i dziewięć razy w Nemei.

Rodzinne miasto mistrza, czyli Krotona przez kilka wieków będzie sportową potęgą, zwłaszcza w biegach.

• 528 r. p.n.e. - Klacz Aura bez jeźdźca, który spadł, dobiega pierwsza do mety. W rezultacie jej posąg staje w alei zwycięzców w Olimpii.

• 520 r. p.n.e. - Po raz pierwszy w Olimpii odbywa się hoplitodromos, bieg hoplitów w zbroi (ważącej kilkadziesiąt kilogramów). Zwycięża Damaretos z Herai.

• 512 r. p.n.e. - Fanas z Pelleny po raz pierwszy w dziejach igrzysk w Olimpii wygrywa w ciągu jednego dnia aż w trzech dyscyplinach: stadionie, diaulosie i biegu hoplitów. Staje się w ten sposób pierwszym (spośród zaledwie kilku w ciągu 291 olimpiad) sportowców, którzy zdobywają zaszczytny tytuł triastes, czyli potrójnego zwycięzcy.

• Od ok. 500 r. p.n.e. - U Greków i Celtów grają dwie drużyny dążące do przerzucenia piłki na połowę przeciwnika. Celtowie rozgrywają zawody sportowe o charakterze religijnym i ofiarnym. Wśród dyscyplin pojawiają się między innymi skoki w dal, skoki wzwyż za pomocą tyczki opieranej o ziemię, rzucanie ciężką belką, przeciąganie liny i zapasy.

• Od ok. 500 r. p.n.e. - Niezależne od świątyń domy publiczne jako miejsca rozrywki powstają między innymi w Grecji i Chinach, a potem w Rzymie (lupanary). Greckie hetery (prostytutki) bywają tancerkami, potrafią śpiewać, grać na instrumentach i znają się na literaturze (jak później japońskie gejsze). Często pracują w publicznych łaźniach.

• Od ok. 500 r. p.n.e. - Rozwój tryktraka w Azji Zachodniej. Legendy przypisują ją Artaszirowi I (III w. n.e.), lecz już grecki komediopisarz Fileomon z Syrakuz (IV w. p.n.e.) pisze o grze grammai (linie po grecku) bliskiej senetowi.

• Po 500 r. p.n.e. - Gry z kauczukową piłką i wysoko umieszczonym kamiennym pierścieniem znają różne ludy Ameryki Środkowej i rejonu Zatoki Meksykańskiej: Majowie (ok. 100 boisk na Jukatanie), Toltekowie, Zapotekowie, Totonakowie (17 boisk w Tajin), Aztekowie, budowniczowie kopców, Seminole na Florydzie (zamiast pierścienia drewniana rama na drzewie), Pueblo, Witoto (zamiast pierścienia kosz). Jedno ze starszych boisk Majów powstało w Chiapas (VI w. p.n.e.), a jedno z największych na Jukatanie w Chichen Itza ma 168 m długości i 70 m szerokości.

Majowie opowiadają mit o bliźniakach Hun-Hunahpu i Vucub-Hunahpu, którzy rozegrali mecz z siłami mroku w podziemnej krainie Xibalba i przegrali. Zostali więc złożeni w ofierze i pogrzebani na boisku, a czaszka jednego z nich zawisła na drzewie, które dzięki temu zaczęło owocować.

Bywa, że zamiast kauczukowej używa się piłki drewnianej. Na przykład Indianie Tarahumara (Meksyk, opis Hiszpana Diego de Rosalesa z 1674 r.) rozgrywają wyścig kilku wsi kopiących drewnianą, 10-centymetrową piłkę na dystansie 250-560 km w ciągu 1-3 dni. Jest to ofiara ku czci sił płodności.

W odległych od Mezoameryki Andach kauczukowa piłka również służy do rozmaitych gier (świadczy o tym opis jezuickiego misjonarza Ludovico Bertonio z 1585 r.) i tam również większość z nich ma charakter rytualny.

• VI/V w. p.n.e. - Konfucjaniści opisują i-cing, czyli starożytną grę-układankę, sztukę mantyczną (wróżbiarską) i technikę medytacyjną (refleksja nad liczbą jako zasadą i początkiem świata) opisaną w księdze I-cing. Rzuca się trzema patyczkami (często krwawnika), monetami lub czymkolwiek innym (na przykład kośćmi, ale tylko z liczbami 2 oraz 3). Jeżeli suma wyrzuconych liczb jest nieparzysta, zapisuje się ją jako jang (yang, J), a parzysta oznacza in (yin, I). Operację powtarza się trzykrotnie (otrzymując trygram) dla linii poziomej z tabeli i trzykrotnie dla linii pionowej. Na ich przecięciu znajduje się heksagram, który stanowi poszukiwaną odpowiedź na zadane pytanie.

1 - siła twórcza; 2 - zdolność recepcji; 3 - pierwsze trudności: 4 - lekkomyślność; 5 - oczekiwanie; 6 - walka; 7 - władza, siła; 8 - zbieranie, konfrontacja; 9 - umiarkowanie; 10 - zagrożenie; 11 - spokój; 12 - stagnacja; 13 - wspólnota; 14 - bogactwo; 15 - umiarkowanie; 16 - entuzjazm; 17 - skutek; 18 - klęska; 19 - zbliżanie się; 20 - dodatkowe czynniki; 21 - kara; 22 - przyjemność; 23 - rozpad; 24 - przemiana; 25 - niewinność; 26 - uspokojenie; 27 - umiar w działaniu i konsumpcji; 28 - nierównowaga; 29 - instynkt; 30 - światło; 31 - wpływ pozytywnych sił; 32 - przetrwanie; 33 - wycofanie; 34 - wielka siła; 35 - ekspansja; 36 - zaćmienie; 37 - moralność, tradycja; 38 - kontrast; 39 - przeszkoda; 40 - uwolnienie; 41 - zmniejszanie; 42 - powiększanie; 43 - zewnętrzne uwarunkowanie; 44 - spotkanie; 45 - wzmacniające zbliżenie; 46 - wznoszenie; 47 - parcie do sukcesu; 48 - ujawnienie dobrych sił w człowieku; 49 - przewrót; 50 - wszystko gotowe do realizacji; 51 - przełamywanie trudności; 52 - niezależność i równowaga; 53 - rozwój; 54 - wola współpracy; 55 - realizacja; 56 - poszukiwanie samotności; 57 - wnikanie; 58 - łagodność; 59 - trudności i rozpad; 60 - ograniczenia; 61 - koncentracja sił; 62 - mała nierównowaga; 63 - porządek, pełna realizacja; 64 – realizacja, lecz możliwe zakłócenia.

• Od VI/V w. p.n.e. - Ćwiczenia systemu joga usystematyzowane w określone, zwykle statyczne, pozycje zwane asana (w sanskrycie siadać lub mata do siedzenia) wchodzą do buddyzmu jako gimnastyka koncentrująca i wzmacniająca ośrodki energetyczne (czakry). Joga szybko rozprzestrzenia się w Tybecie oraz we wschodniej Azji i stanie się punktem wyjścia dla niektórych ćwiczeń zen.

• V w. p.n.e. - IV w. n.e. - Rzymski sport kontynuujący italskie tradycje ćwiczeń wojskowych i sport grecki.

Kobiety w Rzymie również uprawiają sport: ćwiczą siłę podnosząc w rękach małe ciężarki (hantle), biegają i grają w piłkę, o czym świadczą mozaiki w rzymskich domach i łaźniach. Szczególnie popularne są jednak typowo męskie dyscypliny wymagające brutalnej siły: boks, zapasy, szermierka, walki ludzi ze zwierzętami i zwierząt między sobą.

Gladiatorzy (od łacińskiego gladius - miecz), czyli odpowiednio wytrenowani niewolnicy toczący na arenach walki, stają się nieodłącznym elementem rzymskiej kultury. Ich pojedynki przy użyciu mieczy, tarcz, trójzębów czy sieci rzucanych na przeciwnika uświetniają większość ważnych wydarzeń (pogrzeby osobistości, zwycięstwa w wojnie, objęcie tronu) dostarczając rozrywki tłumom, a zarazem mają charakter ofiary rytualnej. Widzowie czasem decydują o losie pokonanego gladiatora: podnosząc kciuk do góry chcą wojownika ocalić, a kierując w dół żądają jego dobicia. W praktyce jednak większość pojedynków nie kończy się zabiciem pokonanego zawodnika, ponieważ gladiatorzy są zbyt cenni jako wysoko wykwalifikowani wojownicy-artyści, których trening trwał bardzo długo, a doświadczenie na arenie jest zbierane latami.

Jednym z przykładów wyjątkowo efektownego pojedynku gladiatorów jest zainscenizowana na rozkaz Klaudiusza morska bitwa na jeziorze Fucinus, w której uczestniczy 18 tysięcy gladiatorów.

Przy różnych okazjach są organizowane igrzyska sportowe (między innymi jazda konna, konkurs muzyki i poezji), jak te ku czci Jowisza ufundowane przez cesarza Domicjana w 86 r. n.e. W Rzymie są znane wyścigi rydwanów biga ciągniętych przez dwa konie i bardziej popularnych kwadryg zaprzężonych w cztery konie. Hipodrom, czyli tor do wyścigów konnych jest częścią wielu rzymskich miast; do największych należą tory w Rzymie i Bizancjum (zbudowany na życzenie cesarza Septimusa Severusa w początkach III w. n.e.).

Wyścigi są ogromnie niebezpieczne, woźnice często giną pod kołami wozów przewracających się na zakrętach i pod końskimi kopytami. Obserwujący wyścigi kibice dzielą się na kolory (frakcje): niebieski, zielony, czerwony i biały zależnie od koloru tuniki woźniców. Od czasów Domicjana stosowane są też kolory złoty (żółty) i purpurowy. Dopingują różnych zawodników, noszą odmienne stroje, wznoszą inne okrzyki, zajmują osobne części widowni i mają własny personel obsługujący widzów. Z biegiem stuleci kolory stają się narzędziem polityki, a cesarz musi liczyć się z coraz agresywniejszymi stronnictwami. Dochodzi do walk kibiców, rabunków i zamieszek. Na przykład w 59 r. n.e. na stadionie w Pompejach wybuchła krwawa walka między kibicami z Pompejów i z Nucerii.

Rozwydrzony tłum rzymskiej biedoty i bezrobotnych w chwilach niezadowolenia często skanduje „panem et circenses” (chleba i igrzysk), a władze, obawiając się wybuchu zamieszek, fundują im kolejne pokazy sportowe, zwłaszcza wyścigi kwadryg i walki gladiatorów. Co najmniej od III w. p.n.e. finansowanie sportu jest metodą zdobywania politycznego poparcia. Nieprzypadkowo cesarz i arystokraci na własny koszt utrzymują szkoły gladiatorów, gdzie latami trenują niewolnicy i jeńcy wojenni przeznaczeni do publicznych walk.

Rzymianie znają też wiele gier: tryktrak, kości, kulki (znanym graczem w kulki jest Oktawian August) i kule - duża wersja kulek (zapowiedź pétanque).

• 480 r. p.n.e. - Astylos z Krotony jako drugi w dziejach olimpiad zyskuje tytuł triastes, zwyciężając w ciągu jednego dnia w trzech dyscyplinach: stadion, diaulos i hoplitodromos.

• 476 r. p.n.e. - Jedna z największych olimpiad (76.) w historii Grecji po zwycięstwie nad Persją gromadzi zawodników z ogromnego obszaru od Azji Mniejszej do Sycylii.

• 444 r. p.n.e. - Taurosthenes zwycięża w olimpiadzie i używa gołębia, aby zawiadomić o tym ojca w Eginie (ok. 160 km).

• 426 r. p.n.e. - Na 85. olimpiadzie dochodzi do szczególnego wydarzenia: Spartanin Ladas zwycięża w biegu dolichos i pada martwy z wyczerpania.

• 328 r. p.n.e. - Na 113. olimpiadzie w długim biegu wygrywa Ageos i podobno tego samego dnia przebiega jeszcze ok. 100 km przez góry Arkadii, aby wiadomość o zwycięstwie osobiście zanieść do rodzinnego Argos.

• 328, 324, 320, 316, 312, 308, 304, 300, 296, 292 r. p.n.e. - Na kolejnych olimpiadach Herodoros z Megary odnosi 10 zwycięstw w zawodach trębaczy. Herodoros słynie z ogromnego wzrostu i potężnej budowy.

• Od 323 r. p.n.e. - Greckie igrzyska przenoszą się częściowo do państw hellenistycznych obniżając swoją rangę. Olimpia, aczkolwiek wciąż święte miejsce i centrum sportowe, stopniowo traci znaczenie. Pierwszym narodem dopuszczonym do olimpiad obok Greków są Macedończycy. W 86 r. p.n.e. Sulla grabi Olimpię, a w 80 r. p.n.e. przenosi igrzyska do Rzymu (po krótkim biegu chłopców odbytym w Olimpii).

• IV/III w. p.n.e. - Timaios, syn Andromachosa tyrana sycylijskich Syrakuz, zestawia chronologicznie listę wszystkich zwycięzców olimpijskich począwszy od 776 r. p.n.e.

• 278 r. p.n.e. - Według tradycji chiński poeta Czu Juan popełnia samobójstwo, topiąc się w rzece Miluo. Stał się patronem dorocznego wyścigu smoczych łodzi rozgrywanego w czasie święta Duanwujie, ponieważ próbowano go ratować za pomocą takich właśnie łodzi. W rzeczywistości wyścigi łodzi ozdobionych smoczymi głowami odbywają się w Chinach w porze suchej już od kilku tysięcy lat. Mają obudzić śpiącego smoka, aby sprowadził deszcz. W XX w. n.e. wyścigi smoczych łodzi staną się popularne niemal na całym świecie i zostaną ustalone szczegółowe przepisy tej dyscypliny sportu. Drewniana łódź ma mieć długość 12,4 m i ważyć co najmniej 250 kg, a jej załogę stanowi do 20 wioślarzy i sternik oraz siedzący na dziobie bębniarz, który pomaga utrzymać rytm wiosłowania. Od 1995 r. n.e. są rozgrywane mistrzostwa świata.

• II w. p.n.e. - Koreańskie kroniki odnotowują zapasy sudok, które staną się później jednym z najpopularniejszych sportów na Półwyspie Koreańskim. Sudok jest rozwinięciem koreańskiej sztuki walki keupso chirigi, a ta nawiązuje między innymi do indyjskiej sztuki walki kalaripajatt, która upowszechniła się wraz z buddyzmem.

• 164 - 152 r. p.n.e. - Fenomenalny biegacz Leonidas z Rodos na czterech kolejnych olimpiadach wygrywa trzy biegi: stadion, diaulos i dolichos, co daje łącznie aż 12 zwycięstw i jest absolutnym rekordem w dziejach starożytnych olimpiad. Leonidas jest czwartym i zarazem najwybitniejszym spośród tych nielicznych sportowców, którzy osiągnęli status triastes, czyli zwycięzców w trzech dyscyplinach rozgrywanych w ciągu jednego dnia.

• Po 146 r. p.n.e. - Rzymianie zostają dopuszczeni do olimpiad i formalnie uznani za „Greków”.

• 100 r. p.n.e. - Nikokles z Akrion jako trzeci w dziejach zyskuje tytuł triastes, wygrywając stadion, diaulos i hoplitodromos.

• 72 r. p.n.e. - Hekatomnos z Miletu wygrywa w Olimpii stadion, diaulos i hoplitodromos w ciągu jednego dnia i zostaje piątym w dziejach triastes.

• I w. p.n.e. - Rzymianie grają w kręgle bocce: ciężka kula puszczana po równej powierzchni przewraca figury stojące na końcu toru; wygrywa osoba strącająca najwięcej figur. Rzymianie znają też grę tropa (rodzaj minigolfa): kijem przerzuca się piłkę wzdłuż trasy z przeszkodami i dołkami. Ulubioną rzymską grą z piłką i zarazem treningiem dla wojska jest harpastum dla dwóch drużyn, które przypomina późniejsze rugby.

• 23 r. p.n.e. - Sukane Namiro, zwycięzca w zapasach (poprzednik sumo) na dworze w Kioto i w nagrodę zostaje wysokim urzędnikiem.

• 12 r. p.n.e. - Herod Wielki wzorując się na Rzymianach ustanawia igrzyska w Cezarei.

• Pierwsza połowa 1. tysiąclecia n.e. - W Silla rozwijają się sporty walki: jazda konna, łucznictwo (kiundo), szermierka (gum do), walka wręcz (taekyeon) i zapasy (sirum). W Pekdze zaś powstaje lokalna odmiana zapasów subak.

• Od 1. tysiąclecia n.e. - W Rzymie i Chinach, a potem w krajach islamu, powstają zajazdy oferujące podróżnym nocleg oraz posiłek. Takie miejsca są zapowiedzią przyszłych hoteli i schronisk turystycznych.

• Od 1. tysiąclecia n.e. - Wiosną są organizowane wyścigi wielbłądów dromaderów, przez kilkaset następnych lat najważniejsze cykliczne wydarzenie sportowe Arabii.

• 1. - 2. tysiąclecie n.e. - Walki byków (corrida) trwają na Półwyspie Iberyjskim. Torreador (człowiek walczący z bykiem) drażni zwierzę muletą, czyli dużą płachtą. W Hiszpanii torreador zabija byka, przebijając mu serce szpadą, a w Portugalii walka kończy się pokłuciem byka bez zabijania go.

Czasem dochodzi do śmierci ludzi, lecz corrida długo pozostaje narodową pasją w tych krajach. Na przykład od XVI w. w hiszpańskiej Pampelunie odbywa się uliczna gonitwa z bykami, powstała z tradycyjnego przepędzania bydła z pastwisk. Przy tej okazji mężczyźni popisują się odwagą ryzykując życiem.

W XX w. Katalończycy, mieszkańcy Wysp Kanaryjskich i Galicji zaczynają zwalczać corridę (po części jako sport kastylijski). W rezultacie corrida zostaje zakazana na Wyspach Kanaryjskich (1991) i w Katalonii (2010). W 2007 r. zaś władze zamykają w Barcelonie wielką arenę do walk byków Monumental (istniejąca od 1913 r.), ponieważ zyski z biletów są zbyt niskie.

• 1. - 2. tysiąclecie n.e. - W Andach znana jest tinku, rytualna walka-ofiara kończona śmiercią zapaśnika.

• I w. n.e. - W Rzymie powstaje związek wędrownych atletów czcicieli Herkulesa. Jest to organizacja jednocząca zawodowych sportowców, którzy opłacają swoje członkostwo i wzajemnie się wspierają.

• I - IV w. n.e. - Gra grammai jest ogromnie popularna na całym obszarze Cesarstwa Rzymskiego jako duodecim scriptorum (12 liter) lub tabula (stół). Często wywołuje ogromne emocje, zwłaszcza gdy staje się hazardem. Na przykład podczas jednej z partii grammai rozgrywanych przez cesarza Nerona od pojedynczego rzut kośćmi zależy wygrana lub strata 400 tysięcy sestercji. Znanymi graczami grammai są pisarz Petroniusz (zmarły w 66 r. n.e.) oraz cesarze Klaudiusz i Kommodus. Klaudiusz ma nawet planszę grammai przytwierdzoną do boku rydwanu, by mógł grać również w podróży. Klaudiusz jest też autorem książki o grammai.

• Od I w. n.e. - Według chińskich kanonów wychowania umiejętność pływania jest konieczną częścią wykształcenia.

• 67 r. n.e. - Rzymski cesarz Neron organizuje igrzyska sportowe (wbrew woli cesarza nieuznawane potem za olimpiadę), na których odnosi sześć zwycięstw, między innymi w powożeniu dziesięciokonnym zaprzęgiem, zawodach trębaczy oraz w grze na lirze i recytacji.

• 69 r. n.e. - Polites z Keramos jako szósty w dziejach sportowiec zdobywa miano triastes, zwyciężając na olimpiadzie w wyścigach stadion, diaulos i dolichos.

• 70 - 82 r. n.e. - Cesarz Wespazjan zaczyna, a jego następca kończy w Rzymie budowę Amfiteatru Flawiuszów od wczesnego średniowiecza znanego pod nazwą Colosseum (od stojącego w pobliżu ogromnego, czyli kolosalnego posągu Nerona przedstawionego jako Helios). Jest to wielki stadion i zarazem cyrk na planie lekko spłaszczonej elipsy zbudowany z cegieł i betonu. Całość tworzą łuki architektoniczne spiętrzone w cztery piętra do wysokości ponad 40 m. Widownia może pomieścić 50 tysięcy widzów, a kronikarze piszą nawet o ponad 80 tysiącach. Nad widownią są montowane ruchome płócienne osłony vellarium przed żarem Słońca, które można dowolnie rozkładać lub zwijać; następna taka osłona nad stadionem powstanie dopiero 2000 lat później. Wejścia są tak skonstruowane, że wszyscy widzowie mogą opuścić Colosseum w ciągu zaledwie pół godziny.

• 81, 85, 89 r. n.e. - Na trzech kolejnych olimpiadach Hermogenes z Ksantos wygrywa w ciągu jednego dnia stadion, diaulos i hoplitodromos. Według niektórych przekazów jest ostatnim, siódmym triastes.

• II w. n.e. - Wielka katastrofa budowlana w Rzymie: wali się ogromna drewniana galeria cyrku, zabijając 1112 osób.

• Ok. 130 r. n.e. - Rzymski cesarz Hadrian wspina się na Etnę (3263 m).

• Lata 137, 141, 145 r. n.e. - Rzymianin Aelius Granianus zdobywa olimpijskie mistrzostwo w diaulosie, hoplitodromie i pentathlonie (łącznie pięć zwycięstw).

• 174 r. n.e. - Grecy organizują pierwsze igrzyska gladiatorów.

• II/III w. n.e. - Chiński lekarz Hua T’o kodyfikuje zasady gimnastyki tai-czi (tai-chi) jako techniki medytacyjnej, profilaktycznej i zapewniającej równowagę między pierwiastkami in i jang. Pozornie statyczne i powolne ruchy mają też walor sztuki walki. Mistrz Hua T’o zapoczątkowuje style tygrysa, sarny, niedźwiedzia, małpy i ptaka (zwierzęta czczone w szamanizmie).

• Od III w. n.e. - Japończycy regularnie rozgrywają wyścigi konne.

• 229, 233, 237 r. n.e. - Grek Demetrios z Salaminy jest pięciokrotnie zwycięzcą olimpijskim w stadionie i pentathlonie.

• 248 r. n.e. - Odbywają się ostatnie igrzyska sportowe w Rzymie związane z obchodami tysiąclecia miasta.

• Lata 260. n.e. - Germańscy Herulowie plądrują Olimpię.

• 385 r. n.e. - Ostatni sławny zwycięzca olimpijski Warazdates (z dynastii armeńskiej) jest mistrzem boksu.

• 394 r. n.e. - Odbywa się ostatnia 291. olimpiada świata antycznego.

Kościół potępia „pogańską” higienę, sport i gry, ponieważ odciągają myśli od zbawienia. Olimpia zostaje zburzona w roku 426, a posąg Zeusa wyrzeźbiony przez Fidiasza trafia do Konstantynopola, gdzie stopi się w pożarze w roku 475. Resztki Olimpii niszczą trzęsienia ziemi w latach 522 i 551. Mimo to ku niezadowoleniu kleru lokalne igrzyska wciąż są rozgrywane w Antiochii do 530 r., a okazjonalne zawody odbywają się w rzymskich cyrkach do ok. 690 r. W Colosseum ostatnie igrzyska mają miejsce w roku 528, a według szacunków historyków w czasie wieloletniego funkcjonowania na jego arenie mogło zginąć około pół miliona ludzi, w większości gladiatorów. W XVII wieku powstanie niepotwierdzona historycznie legenda o mordowaniu chrześcijan w Colosseum, a w roku 1744 katoliccy duchowni ogłoszą amfiteatr miejscem męczeństwa chrześcijan.

Ostatni wyścig kwadryg ma miejsce w Rzymie w roku 549. Paradoksalnie likwidacja sportu, a zwłaszcza walk gladiatorów, czyni agresję kibiców jeszcze groźniejszą. Stronnictwa Niebieskich i Zielonych na bizantyjskich wyścigach rydwanów walczą, dopuszczają się morderstw i napadów, plądrując miasto. Na przykład w roku 532 występują przeciw cesarzowi Justynianowi i prawie go detronizują. W końcu oddziały najemników (wynajętych za pieniądze zawodowych żołnierzy) otaczają hipodrom i mordują zbuntowanych widzów (według niektórych aż 30 tysięcy osób). Czasem zaś kibice okrążają cesarza na stadionie, żądają wydania im szczególnie znienawidzonych urzędników i bywa, że dosłownie rozszarpują ich na stadionie.

• Połowa 1. tysiąclecia n.e. - W Silla rozwijają się sztuki walki. Bohaterem a potem boskim herosem Silla i całej Korei staje się olbrzymi zapaśnik Kumgang. Równolegle są praktykowane sztuki walki, wręcz między innymi taekyeon, łucznictwo i szermierka.

• V - XVI w. - W Europie Kościół katolicki usiłuje likwidować rzekomo niemoralny sport i gry. Tolerowane są tylko kręgle znane wśród niemieckich mnichów jako Kegel (po niemiecku kula) i szachy (choć przejęte od muzułmanów).

• Od V w. - W Chinach popularne są zawody papierowych latawców. Wygrywa ten, kto swoim sznurkiem zdoła przeciąć sznurki innych latawców. Chińczycy grają też w domino powstałe z kości. Na płytkach znajdują się pary liczb we wszystkich możliwych kombinacjach od pustego pola do 6. Ewentualnie można cyfry zastępować kolorami, rozmaitymi symbolami bądź rysunkami. Gra polega na zestawianiu kolejnych płytek mających tę samą liczbę oczek (lub te same rysunki), a wygrywa ten, kto pierwszy pozbędzie się swoich płytek. W Europie domino jest znane od XIV w., zwłaszcza w renesansowej Italii.

• Od V w. - Indianie Muskogee znają grę czunkej: rzut oszczepem w otwór toczącego się kamiennego kręgu.

• Od V w. - Po chrystianizacji Europy gra grammai (tryktrak, backgammon) zostaje zakazana jako grzeszny hazard (synod w Elwirze, Izydor z Sewilli w VII w.). Mimo to wciąż ma zwolenników. Na przykład grecki poeta Agathias Scholasticus (VI w.) opisuje przegraną partię bizantyjskiego cesarza Zeno jako przykład niebywałego pecha, kiedy seria kolejnych rzutów kością i układów na planszy okazuje się niekorzystna dla cesarza. W następnych wiekach wielu badaczy będzie próbowało odtworzyć przebieg rozgrywki w oparciu o ten opis, lecz dopiero w roku 1934 uda się to R. G. Austinowi.

Poza Europą dawna grammai to ulubiona gra Persów (nard), Arabów (Al Mamun uzna ją za ciekawszą od szachów), Gruzinów, Turków i ludów Azji Środkowej. Od końca V w. jest też znana w Korei (chobo) i Japonii (sugoraku lub sugoroku).

• VI - VIII w. - Chińska armia stosuje hokej na trawie jako element treningu. Rozwija się też gra, w której piłka wypełniona powietrzem jest kopana nogami przez dwie drużyny próbujące wrzucić ją do bramki (określona przestrzeń) bronionej przez przeciwnika. Z czasem zamiast dwóch bramek będzie stosowana tylko jedna, wspólna dla obu drużyn.

• Ok. 515 - 520 r. - Buddyjski myśliciel Bodhidharma (w Japonii zwany Darumą) po pieszej wędrówce z Indii przez Himalaje dociera do Chin, przynosząc oryginalną gimnastykę o cechach sportu obronnego wzorowaną na walczących zwierzętach: zadaje się ciosy rękami i nogami, celując w najwrażliwsze miejsca na ciele przeciwnika. Bodhidharma opracowuje 18 ćwiczeń lub technik znanych jako Osiemnaście Rąk Luohan.

Po krótkim pobycie na cesarskim dworze przenosi się do klasztoru Shaolin, gdzie uczy mnichów medytacji i ćwiczeń gimnastycznych. W klasztorze powstaje specyficzna sztuka walki łącząca tai-czi oraz wskazówki Bodhidharmy znana jako Shaolin Chuan-fa a w Japonii Shorinji Kempo. Mnisi z Shaolin zyskają potem opinię najlepszych wojowników w Chinach, a ich sztuka walki zostanie nazwana kung-fu.

• Od XI - XII w. - Buddyjska gimnastyka medytacyjna staje się podstawą kilku systemów samoobrony.

Od XII w. triumfy święci koreańska sztuka walki sudok (łączy klasztorny styl sorim oraz koncepcje generałów Kyong Sung i Lee Uji Mi).

W Tybecie rozwija się sztuka walki zwana stylem lamy, w Tajlandii Muay Thai (tajski boks, gdzie uderza się łokciem i kolanami, od XIV w.), w Wietnamie vovinam viet vo dao, w Japonii jiu jitsu (szkoła Takeuchi Hisameri, 1520), a na Okinawie te (karate).

• Od VI w. - Wei-ki rozpowszechnia się w Japonii jako go. W połowie VII w. popularyzuje je Kibi no Makibi, japoński ambasador w Chinach. Pierwszy odnotowany w Japonii mistrz go nosi imię Osan.

• VII w. - Indusi grają w szaturangę (czaturanga, szatrang - cztery części), grę taktyczną dla czterech osób (każda ma króla, słonia, konia, wóz i 4 żołnierzy) na planszy o 64 kwadratowych polach. Według legendy grę wynalazła żona króla Ravanasy z Cejlonu. W VII-VIII w. gra dociera do Indochin, Indonezji, Persji, Arabii, Afryki i Europy.

• 633 r. - Enno Shokaku wchodzi na szczyt Fuji zaczynając japoński sport wspinaczkowy.

• Od 650 r. - W lipcu na cesarskim dworze w Kioto są rozgrywane doroczne zawody sumo (nazwa oznacza bronić się) jako forma ofiary składanej niebiosom oraz modlitwa i prośba o przyszłe obfite plony. Przed rozpoczęciem pojedynku jest rozsypywana garść soli, która duchowo oczyszcza miejsce pojedynku. Ponadto zawodnicy wykonują charakterystyczny rytuał, zanim zaczną walkę: stojąc na jednej nodze odchylają się w bok i unoszą drugą nogę, którą następnie mocno uderzają w ziemię, aby tupnięciem odstraszyć złe moce. Potem powtarzają to stojąc na drugiej nodze, a następnie składają sobie ukłon. Pojedynek zaczyna się gwałtownym zderzeniem zawodników, a następnie każdy z nich próbuje wypchnąć przeciwnika poza ring lub zmusić go do dotknięcia rungu inną częścią ciała niż stopy. Zawodnicy mogą stosować chwyty tylko powyżej pasa i przewracać lub rzucać przeciwnika wyłącznie przy użyciu ramion. Nie wolno uderzać pięścią, kopać, gryźć, atakować oczu ani gardła lub chwytać za włosy.

W roku 658 powstaje bractwo sumo. Według japońskiej tradycji bractwo miało powstać już za czasów cesarza Jimmu.

• 692 r. - Początek systematycznie rozgrywanych zawodów łuczniczych i jeździeckich w Chinach.

• VII - IX w. - Kształtują się szachy jako rozwinięcie indyjskiej szaturangi. Rozmaite legendy opowiadają o początkach szachów: na przykład o więźniu, który został uwolniony, gdy wymyślił tę grę i z chleba ulepił figurki. Według innej opowieści szachy miał rzekomo wynaleźć matematyk Sessa Ebn Daher (Sissa Nassir). Zachwycony książę Shehrama obiecał zapłacić wynalazcy każdą sumę. Ten zażądał zapłaty w ziarnach pszenicy: jedno ziarno na pierwszym polu, dwa na następnym, cztery na trzecim, szesnaście na kolejnym i tak dalej aż do 64. pola, zawsze potęgując poprzednią liczbę. Książę początkowo śmiał się z ceny, dopóki nie zrozumiał, że wychodzi około 838488366966 m³ zboża, czyli wielokrotnie więcej, niż mógł zapłacić.

Nazwa gry pochodzi z Persji (szach - król), skąd gra trafia do Arabów (po 642 r.) i Europy, przyjmując lokalne formy: włoskie scacco, francuskie echec, angielskie chess, polskie szachy, rosyjskie szachmaty. Jest to gra taktyczna dla dwóch osób, symulująca pole bitwy epoki feudalnej. Obok króla występuje wezyr (według trubadurów królowa a potem hetman), po ich obu stronach dwa słonie (późniejsze błazny, biskupi lub biegacze), dwaj konni rycerze (skoczki) i dwie wieże (perski rokh - rycerz w ciężkiej zbroi, twierdza). Na początku gry stoją w jednej linii na skraju szachownicy. Przed nimi pierwszą linię tworzy osiem pionków (żołnierzy). Przegrywa ten, kto traci króla (perskie mat - bezradny). Możliwy jest też pat (od włoskiego patto - pakt, umowa), czyli remis, kiedy żadna ze stron nie potrafi już wygrać. Pierwsi mistrzowie szaturangi-szachów to Abu Hafiz as-Szatrandżi z Bagdadu (VIII w.) i Zajrab z Chorasanu (VIII/IX w.).

• VIII w. - Szachy docierają do Chin jako siang k’i (xiangqi). Dwie armie walczą stając w miejscach przecięcia 9 linii poprzecznych i 10 linii podłużnych. Armie rozdziela rzeka. Król zwany tu generałem może przebywać tylko w obrębie wyznaczonej „twierdzy” złożonej z dziewięciu punktów. Po jego dwóch stronach na skrajnej linii stoją kolejno dwaj strażnicy, dwaj ministrowie na słoniach, dwaj jeźdźcy (kawaleria) i w narożnikach dwa rydwany. Przed jeźdźcami na trzeciej linii od krawędzi znajdują się dwie katapulty (później określane jako armaty), a na czwartej linii pięciu żołnierzy stanowiących czoło armii.

W Japonii powstaną podobne japońskie szachy siogi, lecz z figurami przesuwającymi się po kwadratowych polach.

• VIII w. - Tybetańczycy a potem Afgańczycy i Indusi grają w czaugan, pierwotną formę polo. W 710 r. tybetańscy posłowie pokonują Chińczyków grając w polo w ich stolicy. Wtedy cesarz Chin każe wszystkim urzędnikom trenować polo. W Indiach epoki Wielkiego Mogoła w polo będzie się grać konno wieczorem za pomocą płonącej drewnianej piłki pala. Na stepach zaś znane jest buzkaszi - brutalny konny wyścig z niesioną w ręku martwą owcą, którą trzeba zdobyć, wyrywając ją przeciwnikom.

Od 734 r. - Sumo jako obraz zmagań bogów, jest częścią sumai-no-sechi, dworskich obrzędów siódmego dnia siódmego miesiąca. Od 824 r. 16 dnia miesiąca, a od IX w. pokazy sumo są rozgrywane w świątyniach.

• Ok. 754 r. - W Chinach powstają pierwsze podręczniki wei-ki. W Japonii gra zyskuje wielką popularność pod nazwą go.

• 796 r. - Japoński cesarz Kammu Tenno każe sporządzić listę największych zapaśników sumo.

• Od IX w. - Rozwój domów publicznych w krajach muzułmańskich, gdzie bywają częścią swoistych centrów rozrywki wraz z łaźnią i kawiarnią, w których piękne dziewczęta (hurysy) tańczą i śpiewają dla gości.

• IX w. - Według legendy japoński książę Teijun tworzy daito-ryu (późniejsze aikido), sztukę walki wykorzystującą siłę napastnika, aby go przewrócić. Ten styl rozwinie potem Yoshitsune Minamoto i jego ród, tworząc kilka szkół aikido.

• IX w. - Arabowie propagują szachy w całym świecie muzułmańskim. Harun ar-Raszid ofiarowuje szachy Karolowi Wielkiemu, dzięki czemu znajdą zwolenników na dworach Europy. Największymi muzułmańskimi mistrzami szachów w IX-X w. są Rabrab, Ar-Razi, Al-Adli, As-Suli i Al-Lajlaj. W roku 905 legendarny As-Suli Abdulfaradż Laddadżi pokonuje mistrza Mawardi. W 918 r. w Chorasanie odbywa się przed Al-Mamunem słynny pokaz mistrzowskiej gry w wykonaniu takich sław jak Dżabir, Zajrab i Abdulżafar.

• IX - XVI w. - Złoty okres planszowych gier astrologicznych i wróżbiarskich wśród muzułmanów. Muzułmanie słyną też z hazardu uprawianego przy okazji rozmaitych gier i sportów. Stąd też Europejczycy przejmują arabskie słowo az-zahr oznaczające grę w kości jako określenie hazardu, czyli gry o konkretne dobra, zwłaszcza pieniądze.

• Do X w. - W Chinach powstają gry w karty rozwinięte z papierowych pieniędzy. Według legendy pierwsza karciana gra została wynaleziona za dynastii Han jako zabawa dla cesarskich konkubin.

Papierowe karty docierają do Korei, Japonii i Indii, a potem na zachód do krajów muzułmańskich.

• 911 - 986 r. - Japończyk Shitago opisuje gry dakiu i kachi podobne do hokeja na trawie.

• Od X - XI w. - W zachodniej Europie popularne są walki psów z bykiem (Brytyjczycy zakażą dręczenia byka dopiero w 1835 r.).

W XVII w. w Anglii powstanie rasa psów bulldog (byczy pies) z grupy mastiff o potężnych szczękach, a w XIX w. powstanie podobna do bulldoga rasa bokser przeznaczona do walki psów.

• X - XV w. - Hokej na lodzie (het kolven) jest uprawiany w Niderlandach. Gracze poruszają się na łyżwach, popychając kijami kulę lub krążek, który ślizga się po lodzie. Celem gry jest wrzucenie krążka do bramki drużyny przeciwnej.

Łyżwiarstwo i hokej na lodzie upowszechnią się potem w całej Europie i Ameryce Północnej. W Niderlandach w XIV wieku powstają drewniane łyżwy z przymocowanym od dołu żelaznym ostrzem, które bezpośrednio ślizga się po lodzie. Przez otwory w drewnianej części przechodzą rzemienie lub skórzane paski mocujące łyżwę do buta. W tym czasie Japończycy używają łyżew z drewna z paskami obejmującymi stopę od góry i przechodzącymi między paluchem i resztą palców.

• Od X w. - Polo jest sportem narodowym wielu krajów Azji od Persji, Turcji i Arabii do Indii, Tybetu i Chin. Grają dwie konne drużyny z kijami w ręku; na przykład według relacji Anglików braci A. i R. Shirley z roku 1598 Persowie grają w drużynach po 12 osób.

• 2. tysiąclecie n.e. - We wschodniej Azji rozwijają się konkurencje drobnych zwierząt: wyścigi ślimaków, pojedynki wielkich chrząszczy kończące się wypchnięciem słabszego owada poza określone pole, śmiertelne walki węży i ryb akwariowych (na przykład bojowników syjamskich, Betta splendens).

• 2. tysiąclecie n.e. - W Ameryce Środkowej (Majowie, Aztekowie) znana jest planszowa gra patolli nazwana tak od kolorowych ziarenek fasoli, które rzucane decydują, o ile pól można przesunąć swoje pionki. Plansza ma kształt krzyża o 52 polach. Wygrywa ten, kto pierwszy dociera do centrum planszy.

• 2. tysiąclecie n.e. - Taina na Karaibach grają piłką z elastycznej żywicy drzew (zwłaszcza Ceramentum pissoceros) podobnej do kauczuku. Dwa zespoły nogami, biodrami i rękami przerzucają piłkę na teren przeciwnika.

• 2. tysiąclecie n.e. - W Europie istnieje kilka gier zespołowych polegających na wybiciu z boiska małej piłki za pomocą drewnianej pałki przez drużynę atakującą i dobiegnięciu do określonych punktów pola. W tym czasie drużyna broniąca pola stara się złapać piłkę i zablokować te punkty. Potem następuje zamiana ról, więc drużyna atakująca staje się broniącą pola.

Do tej kategorii gier należą między innymi niemiecki Schlagball, niemiecki i skandynawski Brännboll, szwedzki boboll i fiński pesäpallo, polski palant, łapta na Rusi (odnotowana w XIV w.), rumuńska oina czy angielski stoolball. Według legendy stoolball wynajdują w XV w. angielskie dojarki uderzając piłkę za pomocą przenośnych drewnianych ławeczek używanych podczas dojenia krów.

Obok stoolball rozwijają się potem pokrewne brytyjskie gry jak krykiet i rounders (przodek baseballu).

• 2. tysiąclecie n.e. - W Indiach znany jest planszowy wyścig edukacyjny moksza-patamu (niebo-piekło).

Pionki przesuwają się po określonej trasie według rzutów kostką, ale mogą się cofać (w gorsze inkarnacje) lub przyspieszać (lepsze inkarnacje) dzięki skrótom drogi, co imituje kolejne wcielenia. W Europie gra będzie potem znana jako planszowa gra w prowadzące do góry drabiny i cofające gracza węże.

• 2. tysiąclecie n.e. - Gry zbliżone do afrykańskiej mankali znane są nad Morzem Śródziemnym, w południowej Azji i Oceanii. W Afryce zaś Bambara grają w sumangolo na planszy w kształcie krzyża: środek reprezentuje ziemię, ramiona to cztery strony świata z trzema rzekami każda (razem 12 rzek), a pomiędzy ramionami leżą po trzy pionki, jeśli gracz jest mężczyzną lub po cztery, gdy gra kobieta. Gracz odwrócony plecami do planszy nazywa kolejno rzeki, przez które drugi gracz ma przenosić wskazane pionki. Przedstawia symbolicznie i wspomaga (analogia świata obiektywnego i subiektywnego) naturalny cykl przemian świata. Wygrana polega na bezbłędnym przejściu wszystkich dwunastu rzek.

• 2. tysiąclecie n.e. - W Polinezji uprawia się miejscowe sporty, jak na przykład surfing, czyli pływanie na desce, unoszonej przez potężne fale oceanu spiętrzone przy brzegach. Na Hawajach znane jest saneczkarstwo: zawodnicy (wyłącznie szlachetnie urodzeni) ślizgają się na drewnianych saniach z naoliwionymi płozami, dostosowanymi do toru wykutego w skalnym zboczu i pokrytego śliską trawą. Prędkość zjazdu może sięgać nawet 70 km/h. Inną odmianą tej zabawy jest ślizg na poduszce z wielkich liści zwanych ti. Inne popularne hawajskie zabawy to moa - rzut półtorametrową dzidą (być może pierwotnie chodziło o polowanie na ptaki, bowiem moa oznacza ptaka), strzelanie z łuku, pojedynki bokserskie (gołymi pięściami) i zapaśnicze, walki na kije, biegi, wyścigi na szczudłach, pływanie i skoki do wody, zazwyczaj z bardzo wysokiej skały do morza. Ulubionymi grami zespołowymi Hawajczyków są natomiast: szukanie kamienia, który drużyna przeciwna ukryła pod jednym ze stosów tkanin kapa, oraz kilu - przerzucanie kokosa przywiązanego długim sznurem do słupa. Na Hawajach znana jest też gra maika, gdzie na wyrównanym terenie wypycha się kamienie przeciwnika, ale tak, aby nie przewrócić rozstawionych słupków. Na Hawajach od października do lutego, po zebraniu podatków przez władcę, trwają igrzyska sportowe: jest to okres zabaw i zawodów. Na Tonga zaś przy ważnych okazjach uprawiane są walki na pięści i kije, w tym również pojedynki kobiet. W Polinezji znane są także walki kogutów oraz puszczanie latawców, kręcenie drewnianego bąka, skakanka i berek. Tradycyjne polinezyjskie sporty zlikwidują dopiero chrześcijańscy misjonarze w XIX w.

• X/XI w. - Abdulftach Ahmad Sidżizi ze Środkowej Azji opisuje rozmaite mansuba, czyli problemy szachowe.

• XI w. - Król Szkocji Malcolm Canmore inicjuje doroczne zawody gry na kobzie, tańców i próby siły.

• Od XI w. - Europejskie rycerstwo rozgrywa turnieje - zawody sztuk walki, które jednak rozmiarami nie dorównują rzymskim i greckim igrzyskom. Według tradycji twórcą idei turnieju jest Francuz Godefroy de Preulli (zmarły w 1066 r.), który ustala przepisy obowiązujące na turniejach i podobno organizuje pierwszy turniej koło Angers w Andegawenii. Klasyczną rycerską dyscypliną jest pojedynek dwóch opancerzonych jeźdźców konnych wyposażonych w długie kopie (ciężkie dzidy), tarcze i miecze. Dwaj rycerze szarżują na siebie, próbując trafić kopią przeciwnika i strącić go z konia (stąd częste rany i wypadki śmiertelne). Inny rodzaj pojedynku między dwoma wojownikami wyposażonymi w zbroje i tarcze może odbywać się na miecze lub topory i niekoniecznie konno, lecz również pieszo. Bardzo popularną konkurencją jest mêlée, czyli walka na pałki między dwoma wojownikami lub dwoma drużynami.

Pierwszy udokumentowany turniej odbywa się we Flandrii w roku 1095. Pierwszy turniej na terenie Niemiec zostaje zorganizowany w roku 1127 pod murami Würzburga. Wraz z krzyżowcami turnieje trafiają do Palestyny, za panowania Stefana de Blois (1135-1154) do Anglii, a w drugiej połowie XII wieku pojawiają się w Italii. Pierwszy turniej na Śląsku organizuje Bolesław Rogatka w 1243 r. W tym samym czasie z turniejami zapoznają się też Czesi. Skandynawskie źródła zaś głoszą, że turnieje są tam znane od 1278 r., a na Węgrzech od 1319 r.

Turnieje zostają zakazane przez Kościół w 1130 r. Do XIV wieku papiestwo aż dziewięć razy oficjalnie potępia turnieje, rycerz zabity podczas turnieju jest nawet grzebany poza cmentarzem, a jego dusza ma trafić do piekła. Mimo to turnieje są bardzo popularną rozrywką. W końcu pod naciskiem opinii publicznej Kościół cofa swoje potępienie w roku 1316. W połowie XV w. książę a potem król René d’Anjou pisze spisuje i porządkuje reguły rozgrywania zawodów w dziele Traicte de la Forme de Devis d’un Tournoi, ale średniowieczne turnieje już tracą na znaczeniu. W XVI w. zaś zamieniają się w zabawę quintana nawiązującą do walk krzyżowców i pojedynków rycerzy. Tradycja odżyje pięć wieków później jako sportowe walki rycerskie naśladujące średniowiecze.

• Od XI w. - Mimo potępień ze strony Kościoła katolickiego, tryktrak zdobywa coraz więcej zwolenników w Niemczech i Francji. W Kastylii Alfons X w 1283 r. opisuje aż 15 wariantów gry, a od XIV w. ukazują się jej liczne podręczniki.

• XI - XIII w. - Rozwijają się szkoły kung-fu: styl buddyjskiego klasztoru Shaolin oparty na szybkości i unikach, taoistyczny styl Wudang mnicha Żang Sanfenga (1279-1368) preferujący powolność i odporność oraz styl Emei łączący oba sposoby walki.

Pierwszym znanym mistrzem stylu Shaolin jest generał Yue Fei żyjący w pierwszej połowie XII w.

• Początek XII w. - W Chinach powstaje podręcznik gier z pierwszym pełnym opisem wei-ki. Z czasem gra pod nazwą go upowszechnia się wśród japońskiej arystokracji i mnichów. W XIV-XV w. Japończycy (Chińczycy w 1920 r.) znoszą przepis nakazujący zaczynać grę od zajmowania przeciwległych rogów planszy na wzór armii na polu bitwy. W nowej wersji gra staje się bardziej dynamiczna.

• XII w. - W Anglii król Henryk II zakazuje piłki nożnej (przyszły football), obawiając się, że może spowodować upadek łucznictwa potrzebnego wojsku. Gra polega na kopaniu nogami przez dwa zespoły piłki wykonanej z nadmuchanego krowiego pęcherza. Legenda głosi, że football powstał w XI w., kiedy Anglicy grali głowami pokonanych Duńczyków, ale ich czaszek było zbyt mało, więc je zastąpili piłkami. W rzeczywistości piłkę nożną przejęli od Celtów. Aż do połowy XIX w. będą grać na ulicach, sporo przy tym niszcząc i często łamiąc kończyny. Największym jednak problemem jest ogromna agresja wyzwalana podczas gry i powtarzające się bójki.

• XII w. - Pod wpływem ludów mongolskich powstaje łucznictwo konne kung sool, narodowy sport Korei i sztuka walki stosowana aż do XX w. Szybki rozwój kung sool (łuk refleksyjny) ma miejsce przede wszystkim po mongolskich najazdach w XIII w. Mongołowie zaś będą znani jako świetni łucznicy jeszcze przez kilkaset lat.

• Od XII w. - Japońskie sumo staje się świecką rozrywką a potem sportem.

• XII - XIII w. - Wyprawy krzyżowców upowszechniają w Europie szachy, karty i inne gry zapożyczone od muzułmanów.

• XIII w. - Kręgle (bowling) są jednym z popularnych sportów w Anglii i w innych częściach Europy. Powstają kręgielnie, gdzie znajdują się długie drewniane tory, po których są toczone kule, a na końcu znajdują się kręgle, w które należy trafić kulą przewracając jak największą ich liczbę.

• XIII w. - W zachodniej Europie powstaje bilard (łacińskie pila - kula, prowansalskie bilhard - kij) znany wśród templariuszy i krzyżowców. Kule toczone kijem wrzuca się do dołków w ziemi.

• XIII w. - Chińskie jo-jo dociera do Europy jako bandalore we Francji i quiz w Anglii.

• Od XIII w. - W Europie powstają bractwa kurkowe strzelających z łuku i kuszy, a potem z broni palnej (bractwo w Klosterneuburgu w Austrii w roku 1303; zawody strzeleckie z broni palnej we Frankfurcie nad Menem w roku 1430; pokazy strzeleckich umiejętności ok. 5000 rzemieślników w Norymberdze w roku 1592).

W Japonii działają organizacje łuczników zwane kyudo posługujące się wielkimi łukami o dużym zasięgu. Japończycy uprawiają też kasagake - strzelanie w biegu z konia do kapelusza kasa (wzmianki od XI w.), a w Kioto przy świątyni Sanjunsangendo powstaje długa na 53 m strzelnica dla łuczników (koniec XII w.).

• XIII - XIV w. - Muzułmańska gra w karty jest znana w Europie (Hiszpanie zwą je naipes od arabskiego naib). Kościół katolicki zwalcza zapożyczone z Azji Zachodniej karty tarota jako „brewiarz diabła” pokazujący świat, gdzie nie o wszystkim decyduje wola Boga. Ta ocena wiąże się też z likwidacją templariuszy znanych z zamiłowania do symboliki kart. W każdym razie władze i duchowieństwo potępiają karty: we Florencji (zakaz z roku 1376), w Regensburgu (1378), Marsylii (1381), Paryżu (1397), Bolonii (św. Bernardyn z Sieny, 1423), w północnej Italii (franciszkanie potępiają wiele gier, w tym karty i kości, 1450-1470). Mimo to mnich Johannes ze szwajcarskiego klasztoru Brefeld opisuje gry w karty (1377). Natomiast władze miejskie Norymbergi oficjalnie akceptują karty (1380-1384) i miasto staje się centrum wytwarzania ręcznie malowanych kart obok Brabantu (Niderlandy), Paryża, Stuttgartu (karty drukowane ok. 1440), Wenecji (miasto zakazuje importu obcych kart w 1441 r.) i Anglii (zakaz importu w 1463 r.). Słynnym twórcą kart jest mistrz z południowych Niemiec znany z inicjałów E. S. Karty do gry tracą niewygodne dla Kościoła figury tarota.

• XIII - XVI w. - Chińska gra wei-ki staje się narodową grą Japonii jako go.

• Koniec XIII w. - Według książki Marco Polo w Kioto (Japonia) odbywają się biegi ludzi obok koni, których się trzymają i razem z końmi mają przeskoczyć linę na końcu toru wyścigowego. Przegrani tracą prawo do służby w armii władcy.

• 1289 - 1299 - Kodeks Norymberski (Niemcy) wylicza gry i sporty zakazane przez Kościół katolicki. Podobne listy są tworzone także w innych krajach, ale ludność bardzo często przekracza oficjalne zakazy.

• 1297 r. - W Niderlandach powstaje opis gry przypominającej golfa. Gracze uderzają kijami skórzaną piłeczkę, prowadząc ją przez pole lub łąkę do określonego celu oddalonego o kilkanaście metrów. Wygrywa ten, kto wykona zadanie za pomocą najmniejszej liczby uderzeń.

• XIV w. - Taoista Chang San-feng rozwija gimnastykę tai-czi w system przechowywany do XVIII w. jako sekret rodu Czen. Z pierwotnych 37 kolejnych ćwiczeń powstanie ich ponad 100.

• XIV w. - W Europie rozpowszechnia się gra znana jako warcaby (pierwotnie to nazwa pionków do tryktraka). Plansza (warcabnica) składa się z 64 kwadratów na przemian białych i czarnych. Pionki (24 na każdego z dwóch graczy) poruszają się wyłącznie po czarnych kwadratach na ukos tylko po jednym polu, albo przeskakują pionek przeciwnika bijąc go. Według jednej z wersji tej gry pionki nie mogą się cofać, a pionek, który dotrze do końcowej linii planszy staje się damą (oznaczana koroną) i może odtąd poruszać się w czterech kierunkach po czarnych polach i bez ograniczenia odległości. Warcaby są rozwinięciem gier Egiptu i Grecji, choć według jednej z legend miały rzekomo powstać wśród katarów. Formę klasyczną w XVI w. nadają warcabom Hiszpanie, a w 1688 r. we Francji powstaje pierwszy podręcznik tej gry. W ciągu XVIII i XIX w. warcaby rozpowszechnią się na całym świecie. W XVIII w. Francuzi rozbudują warcaby do 100 pól, ale ta wersja nie znajdzie zbyt wielu zwolenników.

• XIV - XVII w. - Rozwój sportów walki kung-fu w Chinach jako wyraz oporu Chińczyków wobec obcych dynastii. Mistrzowie osiągają granice możliwości organizmu. Potrafią pokonać uzbrojonych ludzi, uderzając we wrażliwe miejsca, a o niektórych mówi się nawet, że okrzykiem paraliżują słabszych od siebie, zabijają owady i niszczą kruche przedmioty (rodzaj broni akustycznej). Ich sztuka jest formą medytacji służącej koncentracji kosmicznej energii ki.

• Od XIV w. - Japończycy Nagahide Chudjo i Shigenobu Hayashizaki zakładają szkoły walki długim mieczem, kontynuując tradycje rozwijane już od okresu kamakura. W XIV/XV w. sławę zdobywają tacy wielcy szermierze jak Hisayasu Katayama i Kagehisa Ito (Ittosai), a potem Bungoro Hikida (ur. 1437).

• 1336 r. - Petrarca wspina się na Mont Ventoux (1920 m) w Alpach. Nawiązuje do wcześniejszych wyczynów na przykład samotnego wejścia Piotra III na Canigou (2785 m) w Pirenejach w 1276 r. Potem w 1492 r. Antoine de Ville z kilkunastu ludźmi na rozkaz króla Francji wspina się na Mont Aiguille (wtedy Saint Charlemagne, niecałe 2100 m). W roku 1555 Szwajcar Conrad von Gessner publikuje jedną z pierwszych książek o turystyce górskiej Descriptio Montis Fracti sive Montis Pilati, opis wyprawy na szczyt Gnepfstein (1920 m).

Do 1600 r. większość niższych szczytów alpejskich zostaje zdobyta, a alpinizm staje się pełnoprawnym sportem.

• Ok. 1400 r. - Św. Bernardyn z Sieny (Italia) propaguje boks (jeden z wczesnych przypadków użycia tego słowa) jako łagodniejszą metodę rozwiązywania sporów zamiast śmiertelnych pojedynków na miecze.

• XV w. - Swatamarama pisze w Indiach książkę Hathajogapradika. To oznacza początek hathajogi. W odróżnieniu od jogi Patańdżalego ten kierunek koncentruje się na fizycznych ćwiczeniach, a elementy religijne i filozoficzne odsuwa raczej na plan drugi. Hathajoga oznacza łączenie pozornie przeciwstawnych a w rzeczywistości uzupełniających się elementów (hata - element rozumiany jako siła od ha - Słońce i tha - Księżyc) w harmonijną całość na wzór tantry czy też chińskiej koncepcji in i jang. Na hathajogę składają się statyczne ćwiczenia-pozy zwane asana, ćwiczenia pozwalające panować nad oddechem określane słowem pranajama oraz praktyki oczyszczające organizm, na przykład głodówki i określone diety. Z czasem w hathajodze będą znane 84 asany, z czego 32 to asany szczególnie ważne.

Jedną z najbardziej charakterystycznych asan jest padmasana znana jako lotos: człowiek siedzi na ziemi ze zgiętymi nogami i stopami skrzyżowanymi z przodu, a dłonie kładzie na kolanach. Wirasana, czyli asana bohatera: człowiek siedzi na ziemi ze zgiętymi nogami i stopami skierowanymi do tyłu, a dłonie opiera na kolanach (przypomina pozycję japońskich samurajów). Ardha Matsjendrasana to półskręt kręgosłupa, kiedy ćwiczący siedzi na ziemi z jedną nogą zgiętą i leżącą płasko z przodu, a drugą zgiętą z uniesionym kolanem i stopą postawioną na zewnątrz uda leżącej nogi. Paścimottanasana: ćwiczący siedzi na ziemi z wyprostowanymi do przodu nogami i pochyla się, aby dłońmi uchwycić stopy. Nawasana, czyli okręt: siedzący na ziemi chwyta się dłońmi pod kolana i unosi nogi tak, aby utrzymać równowagę, opierając się wyłącznie na pośladkach. Adho mukha śwanasana, pies: ciało tworzy trójkąt opierający się na stopach i dłoniach z pośladkami skierowanymi ku górze. Sirsasana: człowiek stoi głową w dół na przedramionach opartych o ziemię z uniesionym do góry ciałem i wyprostowanymi nogami. Adho mukha wrksasana, czyli drzewo: człowiek stoi głową w dół na wyprostowanych rękach z wyprostowanym ciałem i nogami skierowanymi do góry. Wrkasana naśladuje drzewo i tradycyjną pozycję jakszów: ćwiczący stoi na palcach wyprostowanej nogi, drugą nogę zgina, opierając stopę o udo, a nad głową łączy uniesione ręce. Ardha ćandrasana, półksiężyc: ćwiczący stoi oparty na stopie i dłoni tej samej strony ciała z uniesioną drugą nogą i drugim ramieniem. Natajasana, czyli tańczący Sziwa: człowiek stoi na jednej nodze, drugą unosi wysoko i mocno zgina za plecami. Jedno ramię podnosi zgięte nad głową i dłonią chwyta stopę za plecami.

• XV w. - Guarino de Verona i Vittorino da Feltre zakładają w Italii szkoły, po raz pierwszy od zakazu olimpiad propagujące sport. Nazwa disporto powstała w XIV w. w Italii, w XV w. została przejęta w Anglii jako czasownik to sport, a w 1700 r. nazwa sport zostanie umieszczona w angielskim słowniku.

• XV w. - W Europie upowszechnia się gra i sztuka wróżenia z italskich kart tarota (tarok, tarock, tarocchini, tarocco). Do pierwszej połowy XVIII w. głównym producentem kart pozostanie Italia, choć konkuruje z nią Francja. Z Italii pochodzą też symbole i nazwy tarota. Na początku XV w. następuje rozdział wielkich i małych arkanów tarota. W drugiej połowie XV w. powstaje 50 słynnych ilustracji do tarota, których autorem według Vasariego jest Andrea Mantegna.

• XV w. - Curling jest narodowym sportem Szkocji i rozpowszechnia się na Wyspach Brytyjskich. Gra polega na ślizganiu ciężkich kamieni po lodzie jak najdalej od linii startu lub do określonego punktu. Charakterystycznym zabiegiem stosowanym przez graczy jest polerowanie lodu za pomocą szczotek tuż przed sunącym kamieniem, żeby zwiększyć poślizg.

• Od XV w. - Niemieccy studenci tworzą Mensur, czyli kluby szermiercze ze ścisłymi regułami postępowania (szczególnie ceniona jest lojalność).

• XV - XVI w. - Hiszpanie poznają sporty Meksyku, które stanowią rytualne ofiary dla bogów jak gra w piłkę (na przykład u Azteków piłka jest odbijana pośladkami ku czci boga Huitzilopochtli).

Natomiast voladores (hiszpańska nazwa oznaczająca latających) to ludzie, którzy wspinają się na wysoki pionowy słup i przywiązani za nogę zawisają głową w dół na długim sznurze. Potem zaczynają w tej pozycji wirować w powietrzu wokół słupa, naśladując lot ptaka. Pionowy słup to znany we wszystkich kulturach uniwersalny symbol falliczny zapewniający płodność i powodzenie, a także symboliczna droga między ziemią i niebem.

Popularnym ofiarnym sportem są też zapasy symbolizujące walkę sił światła i mroku lub bogini życia i bogini śmierci potem znanej pod hiszpańską nazwą Santa Muerte (Święta Śmierć). Zapasy będą uprawiane również za czasów hiszpańskich i w państwie Meksyk (lucha libre), wywołując ogromne emocje i stając się przedmiotem zakładów.

• XV - XVIII w. - Rozmaite gry z piłką są znane w różnych częściach świata.

W golfie znanym w Szkocji i Anglii piłka jest uderzana kijem, aby wpadła do wyznaczonych dołków rozmieszczonych na dużym (nawet kilkukilometrowym) polu lub łące. W krykiecie (Anglia, XVI w.) piłka uderzana kijem ma przejść przez małe bramki ustawione na płaskim boisku, a w hokeju powinna trafić do bramki drużyny przeciwnej. W Chinach znany jest rodzaj minigolfa, w którym piłka uderzana kijem ma przejść określoną trasę i w końcu trafić do dołka. Piłka może też być odbijana nogami (football w Anglii, calcio w Italii), rękami i nogami (francuski soule, choule), płaską deską lub rakietą. Baskowie zaś są znani z gry w pilotę (od łacińskiego pila - kula, piłka) po hiszpańsku zwaną pelotą za pomocą rakiet z siatką. Z czasem pelota przekształci się w tenis.

Znany jest też bilard stołowy, gdzie kule (bile) toczone po stole za pomocą kijów są wrzucane do odpowiednich otworów (daleka analogia do golfa). W 1426 r. niebywałą sławę zdobywa młoda francuska bilardzistka Margot, która pokonuje wszystkich graczy w Paryżu. Prawo do prowadzenia bilardu otrzymują niektóre domy gier w Paryżu (1475), a w 1636 r. kardynał Richelieu wprowadza go do Królewskiej Akademii jako część wykształcenia. W 1674 r. Brytyjczyk C. Cotton pisze książkę o bilardzie, a w 1873 r. w Nowym Jorku odbędą się pierwsze bilardowe mistrzostwa świata. W roku 1963 zaś rosyjski Żyd J. Sinaj udowodni matematycznie, że ruch wszystkich bil jednocześnie jest nieprzewidywalny ze względu na zbyt dużą liczbę elementów i ich kombinacji

• 1410 r. - Mistrz miecza Niccolo d’Este pisze w Italii pierwszą europejską książkę o szermierce - Flos duellatorum. Następne tego typu dzieła powstaną też w Italii, a ich autorami będą: Pietro Moncio (1509), Antonio Manciolini (1531), Camillo Agrippa (Trattato di scientia d’arme z roku 1553 oparty na podstawach matematycznych, ilustrowany przez Michała Anioła), Giacomo di Grassi (1570), Camillo Palladini (1570), Angelo Viggiani (1575), Alfonso Fallopia (1584).

Od XV/XVI w. mieszczanie w zachodniej Europie używają rapiera, czyli prostego miecza o bardzo wąskim ostrzu służącego do kłucia lub cięcia. Charakterystyczną cechą tej broni jest osłona dłoni oparta na krzyżu, co przypomina tradycyjny miecz, lecz jest dodatkowo obudowana złożonym, często ozdobnym, ażurowym koszykiem ze stalowych drutów. W XVI-XVII w. rapier będzie najpopularniejszą bronią w zachodniej Europie i częścią uzbrojenia regularnych wojsk.

Camillo Agrippa wprowadza szpadę, czyli długi, prosty i wąski miecz służący głównie do kłucia i zwraca uwagę, że o zwycięstwie nie zawsze decyduje siła, lecz częściej inteligencja oraz zwinność i elegancja szermierza. Cechą charakterystyczną szpady jest półkulista osłona dłoni między ostrzem i rękojeścią.

W XV i XVI w. mistrzowie szermierki z Italii uczą też we Francji, Hiszpanii i Niemczech, dzięki czemu szermierka prostym mieczem lub później szpadą staje się ogromnie popularną sztuką walki.

W Azji Zachodniej zaś i we wschodniej Europie w XVI-XVIII w. kwitnie szermierka szablą, czyli zakrzywionym mieczem jednosiecznym przeznaczonym głównie do cięcia.

• 1429 r. - Pod wpływem katolickich księży rozfanatyzowani paryżanie palą zestawy do gry w tryktraka. Jest to jeden z wielu takich ekscesów: hazardowej gry zakazują między innymi car Moskwy Iwan Groźny w 1561 r. i angielska królowa Elżbieta w 1571 r.

• 1449 r. - Kiedy Mongołowie rozbijają chińską armię i biorą do niewoli cesarza Ying Tsunga, cesarski dwór organizuje konkurs sztuk walki, aby odbudować militarną siłę Chin. Zwycięzcy w poszczególnych dziedzinach zasilają szeregi chińskiej armii. Triumfatorem wszystkich pojedynków okazuje się Li Tong i jako pierwszy w dziejach zdobywa zaszczytny tytuł Mistrza Osiemnastu Sztuk Walki lub Osiemnastu Rąk Luohan.

Tradycja kung-fu sięgająca czasów Bodhidharmy wyróżnia właśnie tyle zasadniczych rodzajów broni i stylów walki. Jest tam sześć technik uderzania pięściami, dwie techniki zadawania ciosów dłonią, jedna akcja z zastosowaniem łokcia, pięć akcji z użyciem chwytów, dźwigni i łamania kończyn przeciwnika oraz cztery techniki uderzania nogami.

• 1453 r. - W Stambule (Konstantynopol) sułtan zakłada Okmajdan (po turecku Plac Strzał) do ćwiczenia i zawodów łuczników, czym kontynuuje łucznicze tradycje ludów tureckich i muzułmańskich. Turcy spisują rekordy łuczników i stawiają im pamiątkowe słupy na Okmajdanie. Na przykład sułtan Murad IV strzela na odległość 727,6 m, a mistrz Toz Koparan Iskender na 871,76 m (XVI w.).

• XVI w. - Mistrz gry w szachy, hiszpański duchowny Ruy López de Segura (ok. 1530 - ok. 1580), pisze słynny podręcznik szachów. Kształtują się europejskie szachy na biało-czarnej warcabnicy zwanej teraz szachownicą. Każdy z dwóch graczy dysponuje ośmioma pionkami i oraz ośmioma figurami. Król (w powszechnie przyjętej angielskiej nomenklaturze k - king) posuwa się we wszystkich kierunkach na wprost i po skosie, ale tylko o jedno pole. Dwa biegacze (b - bishop, czyli biskup) mogą poruszać się tylko po skosie (jeden wyłącznie po białych a drugi po czarnych polach), ale bez ograniczenia zasięgu. Dwa skoczki (konie, k - knight, czyli rycerz) to jedyne figury mogące przeskakiwać nad innymi: zawsze posuwają się tylko o trzy pola w kształcie litery L (dwa pola na wprost i jedno prostopadle w bok lub jedno pole na wprost i dwa w bok), chociaż w dowolnym kierunku. Każdy z ośmiu pionków (p - pawn) posuwa się za każdym razem zaledwie o jedno pole do przodu, a biją o jedno pole skośnie do przodu i nie mogą się cofać. Dwie wieże (r - rook), mogące dotąd posuwać się tylko o jedno pole, otrzymują prawo do ruchu po prostych na dowolną odległość, stając się obrazem bojowego działania świeżo rozpowszechnionej artylerii i jedną z najsilniejszych figur. Najdynamiczniejszą figurą jest natomiast hetman (q - queen, czyli królowa), który łączy cechy wieży i biegacza. Rozgrywkę wygrywa ten, kto zbije króla przeciwnika lub zmusi przeciwnika do poddania.

• XVI w. - Pierwsze opisane zawody łyżwiarskie odbywają się w Szkocji. W ciągu XVI-XVIII wieku następuje rozgraniczenie łyżwiarstwa figurowego, prezentującego ewolucje na lodzie (początkowo głównie piruety, czyli obroty) i szybkiego, czyli wyścigów na łyżwach.

• XVI w. - Chiński mnich Jue Yuan zbiera nowinki w sztukach walki i reformuje kung-fu w Shaolin.

• Od XVI w. - W Europie rozwija się ujeżdżanie koni (po francusku zwane później dressage) jako sztuka precyzyjnego kierowania koniem przez jeźdźca dla celów pokazowych (parady), wojskowych i cyrkowych. Pojawia się lonża (po francusku longe), czyli długa lina do prowadzenia konia bez jeźdźca po okręgu.

Federico Grisone (1507-1570) z Neapolu pisze dzieła o sztuce ujeżdżania koni Gli Ordini di Cavalcare (1550) i zasadach pięknego stylu jazdy konnej Caracciolo (1566). Wprowadza też pojęcie rasy konia.

• Od XVI w. - Zakazywany dotąd tryktrak zostaje wreszcie zaakceptowany przez rządy krajów europejskich. Każdy z dwóch graczy prowadzi 15 pionków poza planszę (krąg 24 pól), idąc w przeciwnych kierunkach zgodnie z rzutami dwoma sześciennymi kośćmi. Za każdym razem poruszają się jednym pionkiem, sumując oczka z dwóch kości lub dwoma, dzieląc liczbę oczek między pionki. Na jednym polu może zatrzymać się dowolna liczba

pionków jednego gracza (blokując to pole dla przeciwnika). Natomiast pojedynczy pionek jest bity (usunięty) przez wchodzący na pole pion przeciwnika i zaczyna ruch od początku. Ostatnie sześć pól stanowi dom, z którego można wychodzić poza planszę, ale tylko jeśli znajdują się w nim już wszystkie pionki danego gracza. Wygrywa ten, kto wyprowadzi swoje pionki poza planszę.

W związku z upowszechnianiem się gier powstają zestawy obejmujące plansze, pionki i inne akcesoria potrzebne do rozmaitych gier. Mogą to być pudła lub nawet stoły ze zmienianym blatem, czasem bardzo eleganckie i wykonane z cennych materiałów (na przykład Spieltisch przechowywany w monachijskiej Rezydencji władców Bawarii).

• Od XVI w. - Powstają lub upowszechniają się nowe formy rozrywki w Europie: spacery w ogrodach botanicznych i zoologicznych (menażeriach) oraz zwiedzanie galerii i muzeów. W XX w. muzea wprowadzą elementy zabawy i wesołego miasteczka, a w 2005 r. Francuzi zaczną doroczną akcję zwiedzania muzeów nocą, co przejmą potem również inne kraje.

• Od XVI w. - Dzięki poparciu Oda Nobunagi i Hideyoshiego go staje się narodową grą Japończyków. Dwóch graczy kładzie kolejno swoje pionki (nieograniczona liczba) na 361 skrzyżowaniach linii (19 na 19 linii), aby zająć jak największy obszar. Otoczone pionki przeciwnika lub ich grupy (obozy) bez wolnych pól wewnętrznych (oddechów) są zbijane (brane do niewoli). Po wyczerpaniu ruchów liczy się ilość zdobytych pól i pionków. W 1578 r. Nobunaga rozgrywa pierwszą partię z mnichem Nikkai z sekty Nichiren. Nikkai ma tylko jednego liczącego się rywala, jest nim Kashio Rigen. W 1582 r., kiedy obaj mistrzowie grają w Kioto w obecności Nobunagi, występuje potrójne ko (sytuacja bez wyjścia, gdy gracze na zmianę zabierają sobie to samo skrzyżowanie linii i stojący na nim pionek). Tego samego dnia Nobunaga ginie, a potrójne ko jest odtąd uznawane za zapowiedź nieszczęścia. Hideyoshi organizuje pierwszy turniej go (1588), wygrany przez Nikkai, który przybiera imię Honinbo Sansa. i Hideyoshi ustanawia roczną pensję dla zwycięzcy - jest to początek zawodowstwa i państwowego mecenatu nad go.

• Od XVI w. - W Europie karty są odbijane z drzeworytów i miedziorytów. Popularną dworską grą w karty jest pikieta, poprzednik francuskiej triomphe (XVI-XVII w.).

• Od XVI w. - Zimą Holendrzy jeżdżą po zamarzniętych kanałach na bojerach (żaglowe łodzie na płozach podobnych do łyżew). W XIX w. bojery trafią na Wielkie Jeziora do Ameryki Północnej, a w XX w. staną się dyscypliną sportową. W XX w. powstaną też bojery na kółkach, które swobodnie poruszają się po gładkich, twardych powierzchniach pustyń. Jest to w pewnym sensie kontynuacja żaglowych wozów stosowanych na stepach Rusi w XII-XV w.

• Od XVI w. - Wśród arystokratów w renesansowej Europie pojawia się obyczaj podróżowania dla poznania świata.

Dotychczas podróże miały charakter przede wszystkim handlowy, łupieżczy, militarny lub religijny (pielgrzymka do miejsc kultu), a czasem jeżdżono do szkół, ale rzadko podróżowanie służyło poznaniu czy zabawie. Nowa rozrywka przekształci się z czasem w turystykę. W XVII w. powstają pierwsze chaty (zajazdy, hotele) oferujące turystom nocleg i posiłek, zwłaszcza w górach (Alpy, Harz, Sudety).

• XVI - XVII w. - Europejskie dwory, arystokracja i bogate mieszczaństwo namiętnie grają w lotkę. Jest to mała, bardzo lekka kulka z piórami jako stabilizatorami lotu, którą trzeba odbijać za pomocą niewielkiej rakiety. Wygrana bywa uznawana za wróżbę rychłego ślubu. Wbrew temu znana graczka w lotkę królowa Elżbieta I pozostaje niezamężna.

• XVI - XVII w. - W Japonii szarpanej wojnami samurajowie rozwijają łucznictwo, szermierkę kendo (walkę mieczem) i sztuki bojowe związane z buddyzmem jako drogę do wyzwolenia (filozofia budo opracowana przez Daidoji Yuzan). Sławę zdobywają mistrzowie kendo Kamiisumi (1567), Bokuden Tsukuhara, Masana (Miyamoto Musashi) oraz Mitsuyoshi Yagyu. Sztuka ta upadnie w XVIII w. wraz z ekspansją broni palnej. Często zamiast kosztownego miecza ze stali używa się miecza z drewna, który w rękach dobrego szermierza też bywa bardzo groźny.

Równolegle rozwija się aikido, sztuka walki bez broni opracowana przez Kunigutsu Takeda (od 1574 r.). O początkach walki bez broni mówi legenda, według której mistrz Akiyama nauczył się tej sztuki w Chinach i ślubował nikomu nie zdradzać jej tajników. Kiedy mimo to założył szkołę nowego stylu nazwanego jiu jitsu (nawiązania do kung-fu oraz sumo), tajemniczo zginął. Według innej opowieści Chińczyk Czuen-pin przebywający w Japonii został napadnięty przez trzech samurajów i pokonał ich za pomocą nowej sztuki walki jiu jitsu. Zdumieni samurajowie zostali jego uczniami.

• XVI - XVII w. - Europejczycy opisują lacrosse, czyli hokej na trawie znany Indianom Ameryki Północnej. Boisko ma do 2 km długości, zespoły nawet 100 osób a kije są długie na 2 m. Mecz (gra) trwający wiele godzin a nawet kilka dni rozwija wytrzymałość wojowników i jest formą ofiary dla bóstw. Zwłaszcza że wielu graczy odnosi rany. Indianie prerii i Irokezi znają też pelotę. Na Florydzie zaś liczne drużyny grają w piłkę, co opisują i rysują europejscy podróżnicy jak na przykład Le Moyne (1591).

• Od XVI - XVIII w. - Intensywnie rozwija się hodowla koni arabskich dla celów reprezentacyjnych i sportowych, niekoniecznie dla wojska. Ta rasa jest znana poza krajami arabskimi co najmniej od VIII w., kiedy muzułmańskie armie dotarły do Indii. W XI w. krzyżowcy przywieźli te konie do Europy, a potem rozprzestrzeniają je wojska tureckie. Jedną z pierwszych stadnin z dużą liczbą koni arabskich zakłada król Polski Zygmunt II August w Knyszynie w latach 1560. Potem własne stadniny obejmujące także konie arabskie tworzą władcy Prus (1732), car Rosji Piotr I Wielki, rosyjski książę Aleksiej Orłow, władcy Austrii (stadnina Babolna, 1789), polsko-litewski książę Sanguszko (stadnina Sławuta), car Aleksander I w Janowie Podlaskim (Polska, 1817) oraz wielu innych. W ciągu XIX w. hodowla koni arabskich rozprzestrzeni się na całym świecie od Europy do Indii, Australii (Arthur Wellesley Duke of Wellington ok. 1803 r.), Stanów Zjednoczonych (stajnie A. Keene Richarda w latach 1850.) i innych krajów. W 1970 r. powstanie World Arabian Horse Organization, czyli organizacja prowadząca rejestr koni arabskich na całym świecie, opisująca poszczególne linie genealogiczne i oceniająca czystość rasy.

• 1503 r. - Motecuhzoma II zarządza wspinaczkę na Popocatepetl (5452 m.): szczyt zdobyto, chociaż ginie ośmiu z dziesięciu wspinaczy. Wcześniej udane wejście odnotowano w roku 1448. Kolejnym zdobywcą szczytu jest Hiszpan Francisco Montana w roku 1521. Natomiast najwyższy szczyt Meksyku Orizaba zostanie zdobyty przez F. Maynarda i G. Reynoldsa w roku 1848.

• 1512 r. - Francuzi słowem rebus (od książki De rebus quae geruntur) określają słowno-rysunkową zagadkę. Rebusy staną się ulubioną rozrywką arystokracji, a potem pojawią się również w gazetach.

• 1515 r. - Wenecja jako pierwszy europejski kraj organizuje zawody pływackie.

• 1526 r. - Pietropaolo da San Chirico z Italii pisze dzieło o pochodzeniu symboli tarota. Tarot dociera do Ameryki. W XVI w. europejscy żeglarze przywożą karty do Indii, gdzie spotykają się z kartami miejscowymi.

• 1538 r. - Niemiec Nicolaus Wynmann pisze Colymbetes, pierwszą europejską książkę o pływaniu.

• 1540 r. - W północnoangielskim Chester (dawne rzymskie miasto Castrum) powstaje stały hipodrom, zapowiadając rozkwit wyścigów konnych na Wyspach Brytyjskich. W XVII w. wyścigi rozgrywane na 12 torach staną się jednym z najpopularniejszych brytyjskich sportów.

• Ok. 1550 r. - Pierwszy pełny opis tarota w Wenecji.

Powstaje tarot marsylski, czyli francuski zestaw kart opracowany przez Catelina Geofroya (1557) i odtąd powszechny w tarocie zamiast wcześniejszego tarota mediolańskiego wywodzącego się z Italii.

Romowie (Cyganie) będą używać kart tarota do wróżenia.

• 1550 r. - Indianin Atacama zdobywa szczyt wulkanu Llullaillaco (ponad 6720 m, Andy chilijskie).

Drugie miejsce należy do inkaskich wspinaczy, którzy w XVI w. weszli na szczyt Tortas (6332 m).

Atacama będzie rekordzistą pod względem odnotowanej wysokości osiągniętej przez człowieka aż do 1892 r., kiedy na scenę wejdą himalaiści.

• 1550 r. - Po raz pierwszy zostaje użyta nazwa gabinet osobliwości, czyli po niemiecku Kunstkammer, po francusku Cabinet de curiosités, a po angielsku Cabinet of curiosities. Chodzi o kolekcję artefaktów, głównie przyrodniczych, należącą do arcyksięcia Austrii i późniejszego cesarza Ferdynanda I Habsburga. Podobne zbiory rozmaitych obiektów dość przypadkowych a za to wzbudzających podziw zapowiadają rozwój kolekcjonerstwa jako hobby (kolekcja Rudolfa II, Omnibus Club) oraz profesjonalnego muzealnictwa.

• Druga połowa XVI w. - Chiński generał Żi Cziguang w książce Kuan-czing omawia 18 sztuk walki.

• 1550 - 1600 r. - We Florencji (Italia) pojawia się Giuoco dell’oca, czyli gra w gęś. Gracze rzucają sześcienną kostką i posuwają swoje pionki o liczbę pól wskazanych przez kostkę chcąc przejść przez labirynt (unikursalny). Napotykają przy tym przeszkody imitujące życiowe przygody człowieka (analogia do moksza-patamu). Ten prosty schemat gry znajdzie wielu naśladowców. Powstaną też gry i łamigłówki oparte na labiryncie o wielu możliwych trasach na planszy lub też w większej skali, na przykład w ogrodzie wyznaczone przez odpowiednio przycięte krzewy. Pokolenia twórców gier i uczonych zajmują się odtąd labiryntami, poszukując pewnego i uniwersalnego sposobu na ich przejście. Na przykład francuski matematyk Gaston Tarry (1843-1913) zaproponuje, aby idąc przez labirynt na każdym rozgałęzieniu dróg oznaczać ten korytarz, do którego się wchodzi. Jeśli trafia się potem na to samo miejsce, należy wybrać kierunek przeciwny do poprzedniego, oczywiście też go oznaczając. Gwarantuje to odnalezienie wyjścia po najwyżej dwukrotnym przejściu tych samych dróg,

• 1569 r. - Lekarz Hieronymus Mercurialis (Italia) wydaje książkę o gimnastyce De Arte Gymnastica Libri VI i przypomina ideę starożytnych olimpiad. Gimnastykę traktuje jako metodę na osiągnięcie optimus habitus, co odpowiada greckiemu pojęciu euexia, czyli dobry stan zdrowia i sprawność.

• 1587 r. - Hideyoshi zakazuje japońskim chłopom posiadania jakiejkolwiek broni, co przekłada się na rozwój sztuk walki wręcz (bez broni) zbliżonych do kung-fu (w przyszłości powstaną karate i judo).

• 1588 r. - Opat od Św. Polikarpa w Paryżu wydaje wiersz potępiający pojedynki na szpady. Faktycznie bowiem w ciągu 20 lat zginęło w Paryżu ok. 8000 szermierzy.

• 1596 r. - Francuz Petrus Faber w obszernym dziele Agonisticon, sive de re athletica ludisque veterum gymniciis o zawodach sportowych domaga się przywrócenia igrzysk na wzór greckich olimpiad.

• 1598 r. - Pierwsza odnotowana wystawa kotów w Anglii.

Regularne konkursy kociej urody zaczną się od 1871 r. Potem pojawią się próby hodowania rozmaitych ras kotów i powstanie międzynarodowa organizacja World Cat Congress, której zadaniem będzie określanie zasad organizacji wystaw i konkursów, kryteriów oceny kociej urody oraz definiowanie czym jest kocia rasa. Na początku XXI w. będzie istniało ok. 100 ras kotów, co w porównaniu do psów czy gołębi jest liczbą niewielką. Hodowcy kotów bowiem dopiero w XIX w. zaczęli świadomie pracować nad wyhodowaniem nowych ras kota.

• XVI/XVII w. - Ekscentryczny cesarz Rudolf II Habsburg, jeden z najbardziej znanych kolekcjonerów w dziejach świata, tworzy w Pradze największy w tym czasie gabinet osobliwości. Jego gabinet to gigantyczna kolekcja oryginalnych, dziwacznych, czasem tajemniczych lub pięknych przedmiotów od dzieł sztuki i monet po największy orzech świata palmy Lodoicea z Seszeli, od muszli ze wszystkich mórz po relikwie świętych, domniemane pióra feniksa i rogi jednorożca (w rzeczywistości zęby narwala Monodom monoceros), wypchanego ptaka dodo czy krokodyla. Cesarz rozsyła po świecie swoich przedstawicieli, aby za kolosalne sumy kupowali dla niego cenny bezoar, rzadkie książki, dziwne kamienie, niezwykłe zwierzęta... Niestety, po śmierci Rudolfa w 1612 r. jego kolekcja nie przetrwa długo, bo podczas wojny trzydziestoletniej zrabują ją Szwedzi, którzy na krótko wkroczą do Pragi.

Zbieracka pasja Rudolfa II jest zapowiedzią podobnych kolekcji w XVIII-XX w., w tym gigantycznych zbiorów J. P. Morgana oraz hobbystów zrzeszonych w organizacji Omnibus Club.

• XVI/XVII w. - Chińczyk Żen Wangding tworzy własny styl tai-czi znany pod nazwą żen. Kolejne sławne szkoły tai-czi założą Jang Lu-czan (w pierwszej połowie XIX w. i Wu Dżiankuan (w XIX/XX w.).

• Od XVI/XVII w. - Dwory Francji i Anglii rozpowszechniają grę w kule (boule, bowls), stanowiącą kontynuację podobnej gry rozpowszechnionej przez rzymskich legionistów w całym basenie Morza Śródziemnego. We Francji gra przyjmuje nazwę jeu provençal, czyli gry prowansalskiej lub pétanque od prowansalskich słów ped tanco oznaczających stopy razem, ponieważ gracz nie może wykraczać poza ściśle określone niewielkie koło.

• Do XVII w. - Chińczycy tworzą układankę-łamigłówkę tangram.

Klasyczny tangram ma kształt kwadratu pociętego na dwa duże, dwa małe i jeden średni trójkąt, kwadrat oraz pochyły równoległobok. Symbolizuje jedność świata (kwadrat to kształt ziemi i cztery strony świata) i służy do medytacji lub wróżenia. Obrazki układa się zawsze ze wszystkich siedmiu figur, co oznacza identyczną istotę elementów kosmosu oraz ich wymienność.

Według legendy idea układanki narodziła się ponad dwa tysiące lat wcześniej, a jej nazwa ma pochodzić od mitycznego mędrca Tan, który podobno z jej pomocą opisał ewolucję świata: inne ułożenie tych samych elementów tworzy nową jakość (emergentyzm, późniejsze automaty komórkowe).

Grecy stworzyli podobnie funkcjonującą układankę stomachion znaną też pod łacińską nazwą loculus Archimedius (pudełko Archimedesa). W tym wypadku chodzi o ułożenie zadanej wcześniej figury z czternastu części kwadratu.

Później powstaną układanki z figur tworzących razem koło lub inne kształty.

W XVIII-XX w. w Anglii upowszechniają się układanki puzzle złożone z pociętych dużych obrazków, które należy poskładać w całość. Służą jednak wyłącznie zabawie bez podtekstów filozoficznych. Inny rodzaj układanki to mapy pocięte i naklejone na drewniane deseczki (przyszłe jigsaw), które są początkowo używane do nauki geografii.

• XVII w. - Szermierka przenika z Italii do Francji, dając początek francuskiej szkole floretu, czyli podobnej do szpady lekkiej broni służącej wyłącznie do kłucia. Wernesson de Liancourt wynajduje skórzaną maskę chroniącą twarz podczas szermierki (1686).

• XVII w. - W europejskich kartach do gry zanikają arkana wielkie (zachowane jednak w tarocie) i Rycerz kojarzony z templariuszami potępionymi przez Kościół katolicki. Pozostają arkana małe jako cztery zestawy kart o różnej mocy ze znakami monet, kielichów, buław i mieczy.

• XVII w. - Toczy się gorąca polemika Niemców i Francuzów przypisujących sobie wynalezienie tryktraka.

• XVII w. - Japońskie go popularyzują mistrzowie Nakamura Doseki, Inseki i Santetsu. W 1612 r. powstają cztery szkoły go: Nikkai zakłada szkołę Honinbo; Nakamura Doseki, uczeń Nikkai, zakłada szkołę Inoue; Yasui Rokuzo, uczeń Nikkai szkołę Yasui; a Hayashi Monnyusai szkołę Hayashi. Rząd wypłaca pensje zwycięzcom dorocznego turnieju o-shiro-go w Edo (1628-1868). Istnieje godokoro, urzędnik do spraw go i zarazem doradca szoguna. Powstaje system stopni mistrzowskich w go, a tytuł mistrza (meijin) zapewnia jedną z najbardziej wpływowych pozycji w Japonii.

• XVII w. - Na Okinawie, gdzie japońscy okupanci zakazali posiadania jakiejkolwiek broni rozwija się to-te lub te, czyli pierwotne karate (po japońsku puste dłonie zapisywane znakami, które można też czytać jako chińska ręka). W karate są zadawane ciosy, w tym kopnięcia, o niebywałej sile. Pierwszy znany adept okinawskiej sztuki walki bez broni to Sakugawa, który studiował kung-fu w Chinach.

Korzenie karate sięgają czasów Darumy i chińsko-buddyjskich sztuk samoobrony. Karate jest więc nie tylko sportem walki, lecz także formą medytacji i koncentracji własnej energii. Nie bez przyczyny będą potem krążyć legendy o mistrzach karate, którzy przez lata trenują tylko jeden cios, lecz potem potrafią go zadać z taką prędkością i siłą, że praktycznie nie ma przed nim obrony.

• Od XVII w. - W brytyjskich pubach (piwiarnie) i tawernach rozpowszechnia się rozrywka polegająca na rzucaniu strzałek do tarczy zawieszonej na ścianie. Znana jest jako darts (rzutki).

• Od XVII w. - Pozbawieni broni Murzyni w Brazylii rozwijają własny taniec-sztukę walki capoeira. Zakazany sport odnowi mistrz Mestre Bimba w latach 1930. i powstanie oficjalna szkoła brazylijskiej capoeiry.

Również w XX w. mistrz judo Japończyk Mitsuyo Maeda tworzy brazylijską odmianę jiu jitsu.

• Od XVII w. - W Wielkiej Brytanii i innych krajach anglosaskich rozwijają się wyścigi psów.

• XVII - XVIII w. - Na Okinawie rozwija się wiele rozmaitych stylów walki wręcz nawiązujących do tradycyjnego te oraz do chińskich sztuk walki z kręgu kung-fu i klasztoru Shaolin. Wielcy mistrzowie tego okresu to między innymi: Asona, Sakiyama, Gushi, Tomoyori, Iwaha, słynny Matsumutra, Aragaki, Higaonna i Kuwe.

• XVII - XVIII w. - Europejczycy przywożą do Ameryki swoje rozrywki. Bardzo popularne stają się walki kogutów, psów i innych zwierząt. Hodowane są specjalne bojowe odmiany kogutów, a na ich ostrogi zakłada się stalowe kolce mające ułatwić zabicie przeciwnika. Walki psów zdobywają sobie wielu zwolenników, zwłaszcza w Wielkiej Brytanii, USA, Kanadzie i na Alasce. Zainteresowanie walkami zwierząt spadnie w XIX-XX w., a stowarzyszenia chroniące zwierzęta wymuszą na rządach zakaz organizowania tego rodzaju zapasów. Ostatnia odnotowana walka dwóch lwów odbywa w brytyjskim Warwick w 1825 r.

Holendrzy oraz Brytyjczycy przywożą do Ameryki między innymi kręgle, karty, domino i szachy. Pochodzący ze średniowiecznej Francji poker staje się niemal narodową grą Amerykanów. Celem pokera jest ułożenie pięciu kart (po tyle rozdaje się graczom) w jak najmocniejsze zestawy: poker (sekwens od dziesiątki do asa w jednym kolorze), kolor (sekwens pięciu kolejnych kart w jednym kolorze), kareta (cztery karty tej samej wartości), full (trójka i para), duży strit (pięć kart jednego koloru), mały strit (sekwens z pięciu kart w różnych kolorach), dwie pary (po dwie karty tej samej wartości), trójka (trzy karty równej wartości), para (dwie karty równej wartości).

W Europie często uprawia się zagadki matematyczne, na przykład: pomyśl sobie dowolną liczbę, podziel ją przez 2, a jeżeli twoja liczba jest nieparzysta, wybierz mniejszą część, potem dodaj 1, pomnóż przez 4, od wyniku odejmij swoją pomyślaną liczbę i podaj mi ostateczną wartość, a ja zgadnę liczbę pomyślaną przez ciebie na początku. Ludzie znani z rozwiązywania takich zagadek to często dobrzy matematycy jak Ampère czy Gauss. W Europie pojawiają się też układanki z figur geometrycznych, w tym zapożyczony od Chińczyków tangram.

• XVII - XX w. - W Japonii rozwija się sangaku (po japońsku drewniane tabliczki), szczególny rodzaj rozrywek matematycznych. Zagadki (najczęściej geometryczne) są wypisywane na tabliczkach (rozwinięcie tabliczek wotywnych z modlitwami do bogów) i zawieszane w świątyniach, aby inni mogli je rozwiązać lub ocenić rozwiązanie, jeśli znalazło się na tabliczce. W zabawie może uczestniczyć każdy, kto przyjdzie do świątyni i zechce pomyśleć nad zagadką. W ciągu niemal trzystu lat powstaje ponad 2500 tabliczek sangaku, lecz po II wojnie światowej pozostanie ich zaledwie ok. 900, resztę pochłoną pożary po bombardowaniach. W XIX w. wędrowny matematyk Yamaguchi Kanzan spisuje kilkaset zagadek, lecz i z jego zapisków ocaleje niewiele. Więcej szczęścia ma Fujita Kagen; miłośnik sangaku i wybitny matematyk wydaje dwa wielkie zbiory co ciekawszych zagadek Simpeki Sampo (1790) i Zoku Simpeki Sampo (1806).

• 1603 r. - Cesarz japoński wprowadza pływanie jako obowiązkowy przedmiot szkolny.

• 1603 r. - Brytyjski król Jakub I tworzy instytucję bukmacherską zajmująca się zakładami. Brytyjczycy zakładają się o wynik wyścigów psów lub koni oraz innych zawodów sportowych, czyli typują zwycięzców wpłacając do puli odpowiednią sumę pieniędzy. Ten, komu uda się prawidłowo przewidzieć rezultat, otrzymuje pieniądze z puli. W ciągu XIX w. instytucje przyjmujące zakłady upowszechnią się w całej Europie a potem w innych częściach świata, zapowiadając przyszły rozwój lotto.

• 1604 r. - Kapitan Robert Dover za zgodą króla Anglii organizuje doroczne igrzyska sportowe w Cotswold Hills. Mimo sprzeciwu kleru, zawody będą rozgrywane przez 40 lat, a w roku 1634 otrzymują nazwę Cotswold Olympic Games. Brytyjczycy rozgrywają też zawody sportowe między uniwersytetami Oksford i Cambridge (wzmianka w 1610 r.), a w roku 1620 projektują budowę amfiteatru sportowego w Londynie.

• Od 1606 r. - Odbywają się doroczne zawody łucznicze w Sanjunsangendo w Kioto.

• 1610 - 1640 r. - W Rosji działa najsławniejszy miedwieżatnik (po rosyjsku niedźwiednik) Fiodor Rynda. Na oczach widzów, a nawet cara, gołymi rękami walczy z niedźwiedziami. W jednym z takich pojedynków stracił oczy, lecz mimo to, mając 60 lat, wciąż potrafi zabić niedźwiedzia za pomocą siły i sprytu.

• Do 1634 r. - Sławny szachista z Italii G. Greco wprowadza nowy, dynamiczny styl gry, który zaleca poświęcanie figury dla zdobycia lepszej pozycji lub zwycięstwa.

• 1646 r. - Hiszpański zakonnik Alonso de Ovalle opisuje hokej na trawie wśród Indian w Chile.

• Od połowy XVII w. - Gry oparte na przypadku, zwłaszcza kości, stają się przedmiotem badań matematycznych, w wyniku czego powstanie rachunek prawdopodobieństwa. Zajmują się tym Galileusz (Galileo Galilei), B. Pascal, P. de Fermat, C. Huygens (rozprawa o grze w kości De ratiocinis de ludo aleae,1657), G. Cardano (Liber de ludo aleae, 1663), P. R. de Montmort (Essai d’analyse sur les jeux de hasard, 1708).

• 1670 r. - Brytyjski pastor Richard Lassels wprowadza pojęcie grand tour na określenie podróży arystokratycznej młodzieży z Wysp Brytyjskich do Europy w celu nabycia ogłady i poznania obcych krajów. Stąd pochodzi późniejsze pojęcie turystyki.

• 1674 - 1674 r. - Buddyjscy mnisi, którzy nie akceptują dynastii mandżurskiej opuszczają swój klasztor w Shaolin w prowincji Honan, jeden z głównych ośrodków kung-fu. Zakładają nowy Shaolin w mniej zagrożonym Fukien.

Jednak w 1753 r. nowa twierdza zostanie oblężona przez siły cesarskie, zdobyta podstępem i spalona, a znawcy sztuki walki wybici. Według tradycji tylko pięciu z nich udaje się uciec i to od nich ma pochodzić pięć późniejszych szkół kung-fu.

• 1677 r. - Głową szkoły Honinbo zostaje Dosaku, jeden z największych geniuszy go.

• 1683 r. - Japońska drużyna kemari przez cztery godziny podbija piłkę bez upadku na ziemię, wzbudzając podziw znawców.

• 1686 r. - Japończyk Daihachiro Wasa strzela z łuku 13053 razy w ciągu doby i trafia 8132 razy cel w odległości 53 m.

• 1697 r. - Na Palatynie w ogrodach rodu Farnese odbywają się zawody wzorowane na starożytnym pentathlonie oraz konkurs artystyczny. Jest to kolejny krok w kierunku wznowienia olimpiad.

• XVII/XVIII w. - W Chinach jest znanych wiele gier karcianych, które przybierają lokalne formy różniące się liczbą kart i zasadami. Na przykład mohu to gra dla czterech osób z użyciem 60 papierowych kart. Madiao (dosłownie wieszanie konia) wymaga czterech (potem tylko trzech) zestawów po 10 kart każdy. Penghu zaś jest rozgrywane czterema lub pięcioma zestawami kart madiao.

Większość z nich ma charakter hazardu, ponieważ gra toczy się o pieniądze.

• XVIII w. - Z triomphe powstaje euarte (na użytek tej gry wprowadza się Jokera zastępującego każdą inną kartę, odpowiednik Głupca z tarota). W latach 1740. najpopularniejszą w Europie karcianą grą hazardową jest bakarat.

• XVIII w. - W Meksyku powstaje charreria (rodeo) - pokaz sztuki jeździeckiej i pasterskiej w wykonaniu pasterzy charros.

• Od XVIII w. - W Europie rozpowszechnia się obyczaj organizowania grand tour, czyli wycieczek krajoznawczych. Niektóre szczególnie interesujące obszary zostają zagospodarowane jako atrakcje turystyczne. Na przykład w słynnym labiryncie wietrzejących skał Adrspach (Adršpach) w Sudetach od 1824 r. powstaje oznakowana sieć szlaków turystycznych dla coraz większej liczby przychodzących tam wędrowców. Ogromne zainteresowanie budzi też pobliska Szwajcaria Saksońska, której nazwę ukuli przed rokiem 1785 Anton Graff i Adrian Zingg, szwajcarscy artyści pracujący dla władcy Saksonii. Jest to kraina między miastami Tetschen (Děčin), Varnsdorf i Rumburk pełna fantastycznych form skalnych powstałych na skutek wietrzenia piaskowców. Niemiecka rodzina Thun wydaje pierwszy przewodnik po czeskiej części tych gór (w 1826 r.), a niedługo później Edmund Clary-Aldringen wytycza ciekawe szlaki między skałami i popularyzuje wiedzę o Szwajcarii czeskiej i saksońskiej. Również jaskinie coraz częściej są celem turystów jak na przykład ogromna Jaskinia Mamucia w USA czy też wypełniona lodem przez cały rok Jaskinia Lodowa koło Popradu na Słowacji, otwarta w roku 1871 i oświetlona elektrycznie od roku 1887. Turystykę jaskiniową upowszechnia Francuz É. A. Martel (1859-1938) badający jaskinie Europy, USA i Kaukazu, założyciel Francuskiego Towarzystwa Speleologicznego (1895). W XIX w. za najgłębszą (od wejścia) znaną jaskinię uważa się Macochę w Czechach (138 m). Potem człowiek osiąga 500 m (francuska jaskinia Dent de Crolles); w 1956 r. ponad 1000 m (francuska jaskinia Gouffre Berger); w 1983 r. ponad 1500 m (Gouffre Jean-Bernard we Francji); w 2003 r. ponad 1770 m (Gouffre Mirolda we Francji); w 2004 r. ponad 1900 m (ukraińska wyprawa Jurija Kasjana do jaskini Krubera-Woroniej w Abchazji), a w 2016 r. 2191 m (jaskinia Krubera-Woronia).

• XVIII - XIX w. - Szachy coraz częściej stają się przedmiotem rozważań matematyków i mistrzów układających szachowe łamigłówki lub optymalne metody gry. Na przykład Gauss tworzy układ 8 wież bez krzyżowania ich dróg, L. Euler a potem A. de Moivre opracowują teorię ruchu skoczka (XVIII w.). Najpełniejszą analizę skoczka da jednak C. F. de Jaenisch w swojej książce Applications de l’analyse mathematique au Jeu des Echecs wydanej w Petersburgu w latach 1862-1863.

• XVIII - XX w. - W Europie i w innych rejonach, powstają kasyna gry, gdzie uprawia się hazard, czyli grę o pieniądze. Początkowo dominują gry karciane (zwłaszcza poker), ale z czasem pojawia się też druga popularna gra hazardowa - ruletka. Jest to obracające się koło podzielone na 37 części o określonych numerach i kolorach czerwonym lub czarnym. Rzucona kulka toczy się po kole aż do zatrzymania. Wygrywa ten, kto przewidział (czy raczej trafił) liczbę lub kolor, a najlepiej oba elementy razem. Hazard staje się rozrywką bogatych klas społecznych. Gra się na wyścigach koni czy psów, robi się zakłady w walkach kogutów, psów, zapaśników i bokserów lub też wybiera numery na loterii. Hazard bywa zabawą, lecz czasem staje się poważnym problemem, ponieważ wywołuje uzależnienie (psychiczna konieczność grania).

Hazard jest też symbolem chciwości i nadmiernego przywiązania do dóbr materialnych lub czynnikiem odbierającym człowiekowi wolność. Niektórzy ze szczęśliwców, którym udało się wygrać nie potrafią sobie poradzić z wielkimi pieniędzmi. Zaczynają je wydawać bez opamiętania, czasem inwestują w ryzykowne przedsięwzięcia i tracą wszystko, lub popadają w nałogi, ponieważ nie muszą pracować i nie wiedzą, co zrobić z nadmiarem wolnego czasu. Przed tym właśnie przestrzega chasydzka opowieść z XIX w. Otóż Rabbi Jechiel Meir wygrał dużą sumę na loterii i nie wiedział, co począć z nagłym bogactwem. W końcu za radą cadyka Menachema Mendla z Kocka (zmarłego w 1859 r.) zrezygnował z pieniędzy i rozdał je między ubogich, aby uniknąć nadmiernych pokus, nie przestać pracować i nie stracić z oczu wartości duchowych.

Czasem jednak hazard może służyć też celom charytatywnym. Na przykład co roku 22 grudnia odbywa się w Hiszpanii loteria El Gordo (Grubas), w której Hiszpanie kupują numerowane papierowe kupony (losy). Numery są później oficjalnie losowane, wylosowani szczęśliwcy otrzymują nagrodę, a część dochodu ze sprzedaży losów jest przekazywana na cele dobroczynne. Początki El Gordo sięgają roku 1763. Od roku 1812 losowanie organizuje administracja państwowa, a w roku 1892 hiszpańska loteria została nazwana Sorteo Extraordinario de Navidad (Nadzwyczajne Losowanie Bożonarodzeniowe).

Na początku lat 1930. Brytyjczycy założą Lotto, najsłynniejszą instytucję zajmującą się grami liczbowymi; gracz kupuje zakład, co oznacza, że typuje kilka liczb z czterdziestu dziewięciu przypisanych różnym dyscyplinom sportowym i płaci za to przedstawicielowi Lotto. Jeśli w losowaniu wypadnie jego zestaw liczb, otrzymuje określoną sumę pieniędzy, której wysokość zależy od ilości zakładów, ponieważ wygraną finansuje się z pieniędzy graczy, którzy kupili te zakłady.

• 1707 r. - 18-letni Dotchi zostaje szefem szkoły go Honinbo, a w 1719 r. zdobywa tytuł mistrza go.

• Od 1711 r. - W Ascot na zachód od Londynu odbywają się ogromnie prestiżowe, doroczne wyścigi koni. Zawsze otwiera je brytyjski monarcha i zjeżdża się na nie arystokracja. Już wkrótce tradycyjnym elementem imprezy stanie się jedzenie truskawek jako wykwintnego owocu godnego arystokracji.

W ciągu XVIII w. zostaje wyhodowany koń angielski przeznaczony specjalnie do wyścigów i innych sportów. Protoplastami rasy były trzy arabskie ogiery podarowane przez władców Tunisu i Turcji, a potem krzyżowane z ok. 100 miejscowymi klaczami. Konie angielskie czystej krwi (znane jako folbluty) mają wysokość w kłębie ok. 165-170 cm, a arabskie są mniejsze, osiągając 145-152 cm. Konie angielskie są zwykle ciemne - gniade lub kare (brązowe, czarne), a arabskie częściej jasne - siwe (szare) lub gniade. Konie arabskie mają też mniejszą i delikatniejszą głowę, są smuklejsze i mają wyżej osadzony ogon.

• 1719 - 1734 r. - James Figg jest pierwszym bokserskim mistrzem Wielkiej Brytanii i zakłada szkołę boksu (1719). Publiczne pojedynki bokserskie zdarzały się jednak już wcześniej, jak choćby odnotowana w roku 1681 walka na pięści między lokajem księcia Albemarle i pewnym rzeźnikiem (zwyciężył rzeźnik). Walki na gołe pięści (w roku 1743 w Anglii studenci po raz pierwszy używają rękawic) trwają w tym czasie kilka godzin. Następnym sławnym brytyjskim mistrzem będzie Daniel Mendoza (1778), lecz umrze w biedzie i zapomnieniu (1836), a jego miejsce mistrza zajmie Jackson.

• 1726 - 1795 r. - Francuz François-André Danican Philidor.

Kompozytor, lecz przede wszystkim największy szachista XVIII w. oraz pierwszy mistrz słynący z gry w szachy symultaniczne (kilka partii jednocześnie) i z zawiązanymi oczami (musi pamiętać zmieniający się układ figur). Jest autorem fundamentalnej pracy L’Analyze des Echecs. Grywa w paryskiej kawiarni Café de la Regence, gdzie grają też inni uznani szachiści jak Rousseau, Robespierre, Voltaire, Diderot i Napoleon.

• 1731 r. - Brytyjczycy wprowadzają zegary do pomiaru czasu w sporcie (w tym wypadku do wyścigów konnych). Francuski fizyk Dominique F. J. Arago w 1821 r. skonstruuje stoper - dowolnie zatrzymywany zegar, który okaże się bardzo użyteczny w rozmaitych dyscyplinach sportowych.

• 1742 r. - Brytyjczyk Edmond Hoyle (1672-1769), słynny zbieracz gier, popularyzuje wymyśloną przez siebie grę karcianą wist (whist), nawiązującą do triomphe. Jest też autorem cenionych zbiorów reguł rozmaitych gier.

• 1742 r. - Francuz Nicholas Andry (1658-1742) zaczyna ortopedię, dział medycyny zajmujący się aparatem ruchu i postawą (sylwetką). Postuluje gimnastykę jako metodę poprawy budowy kośćca i mięśni. W Niemczech w latach 1883-1912 powstanie medycyna sportowa, zajmująca się wydolnością sportowców, a także leczeniem urazów spowodowanych przez sport.

• 1742 r. - W Holandii zostają rozegrane pierwsze łyżwiarskie mistrzostwa kraju. W Wielkiej Brytanii powstaje pierwszy klub łyżwiarski Edinburgh Skating Club, a w roku 1763 odbędą się tu oficjalne zawody łyżwiarskie.

• 1744 r. - Anglik John Newbery (1713-1767) publikuje książkę A Little Pretty Pocket-Book, intended for the Amusement of Little Master Tommy and Pretty Miss Polly with Two Letters from Jack the Giant Killer. Opisuje w niej dziecięce zabawy, a wśród nich grę rounders zwaną w tekście base-ball (baseball).

• 1744 r. - Powstaje Honourable Company of Edinburgh Golfers, pierwszy w dziejach klub golfowy. Golf staje się sportem znanym na całym świecie, zwłaszcza w strefie anglojęzycznej, i często jest uprawiany przez arystokratów. Dołki, do których trzeba wrzucać piłeczkę mają kształt pionowego walca o średnicy 108 mm. Poszczególne dołki mają przypisaną liczbę uderzeń, w której gracz powinien dokonać trafienia. Gracz umieszcza piłeczkę na starcie nazywanym tee box i wybija ją uderzeniem kija w stronę docelowego dołka. Z miejsca, gdzie wylądowała piłeczka wybija ją po raz kolejny i powtarza procedurę w następnym miejscu aż do momentu, gdy trafi w dołek. Zyskuje punkty dodatnie, jeżeli trafienie osiągnął w mniejszej liczbie uderzeń, niż było to przewidziane dla danego dołka, a punkty ujemne, kiedy przekroczył oczekiwaną liczbę. Każdy gracz zalicza kolejne dołki i gromadzi punkty, a zwycięzcą jest ten, kto zdobył ich najwięcej. Pola golfowe bywają rozmaite. Mogą mieć długość nawet kilku kilometrów, a ich powierzchnia jest pokryta starannie koszoną trawą. Na polu znajdują się dodatkowe utrudnienia - mogą to być wzniesienia, strefy piaszczyste, skąd trudno wybić piłkę, zbiorniki wodne i niewielkie bagna. Różne są też kije wykonane z drewna (woods) do dalekich, nawet kilkusetmetrowych lotów lub żelaza (irons) do precyzyjnych uderzeń, kliny (wedges) do wybijania piłki z piachu i popychacze (putters) do delikatnego, precyzyjnego skierowania piłeczki do dołka. Gracz musi uwzględniać wiatr, wilgotność podłoża, ukształtowanie terenu, a nawet nasłonecznienie. Pozornie statyczna gra wymaga koncentracji umysłowej i umiarkowanego wysiłku fizycznego, co powoduje, że w golfa może grać każdy bez względu na wiek, kto jest względnie sprawny i dysponuje pewną kondycją. Niemal od początku golf jest zdominowany przez zawodowców, a mistrzowie zdobywają wysokie nagrody pieniężne. Początkowo wiąże się to z arystokratycznym charakterem tego sportu.

• 1750 r. - W Wielkiej Brytanii powstaje klub hippiczny grupujący ludzi zajmujących się wyścigami konnymi. W 1764 r. Brytyjczycy ogłaszają Rules of Racing (Zasady Wyścigów), które staną się wzorcem dla podobnych regulacji na całym świecie.

• Ok. 1750 r. - Francja odbiera Italii prymat w produkcji kart do tarota. Odtąd na kartach dominują francuskie nazwy.

• 1752 r. - Cornelius O’Callaghan i Edmund Blake rozgrywają konny wyścig na odcinku 4 mil (6,4 km) między wieżami kościołów Buttevant i St. Leger w Doneraile w Irlandii. Wydarzenie jest uznawane za początek konnych wyścigów z przeszkodami, czyli zaporami, nad którymi konie muszą przeskakiwać. Wyścigi konne z przeszkodami (po angielsku steeplechase od steeple - wieża kościelna) początkowo są tożsame z wyścigami przełajowymi (cross-country), gdzie wzorem tradycyjnej angielskiej pogoni za lisem konie biegną przez pola i lasy.

Pierwszy odnotowany wyścig na wyznaczonym torze z celowo wybudowanymi przeszkodami (po angielsku hurdle chase) odbywa się w Durham Down koło Bristolu w 1821 r.

• 1756 r. - W Amsterdamie ukazuje się Academie Universelle des Jeux, słynna encyklopedia gier.

• 1760 r. - W Paryżu powstaje pierwszy powszechnie dostępny basen pływacki w Europie. Podobne pojawią się w Niemczech we Frankfurcie nad Menem (1774) i Wrocławiu (1783).

• 1760 r. - Flamandzki lutnik Jean Joseph Merlin wjeżdża na bal w Londynie na wrotkach własnej konstrukcji, grając przy tym na skrzypcach. Niestety, efektowny wjazd kończy się katastrofą, kiedy Merlin wpada na wielkie lustro i je rozbija. W tych okolicznościach wrotki, czyli buty wyposażone w kółka ustawione w dwóch rzędach, nie znajdują zwolenników. Dopiero w 1823 r. Brytyjczyk Robert John Tyes występuje ze swoją wersją butów na kółkach nazwaną Volitos. W tym wypadku jednak chodzi nie o wrotki, lecz o rolki, ponieważ kółka pod każdym butem zostały umieszczone w jednym rzędzie, przypominając łyżwę. Pokaz kończy się sukcesem, ale szczyt popularności wrotek i rolek w Europie i Ameryce przypadnie dopiero na lata 1870-1875, 1908-1912 i 1948-1954.

Wzorem dyscyplin łyżwiarskich pojawią się wyścigi oraz wrotki figurowe sportowe i taneczne uprawiane indywidualnie, w parach lub grupach.

• 1763 r. - Brytyjski grawer i fotograf John Spilsbury tworzy układanki z pociętych map naklejonych na cienkie deseczki. Takie układanki będą potem nazywane jigsaw. Z czasem powstaną układanki (puzzle) z obrazków i fotografii. W XX w. zaś pojawią się układanki z klocków tworzące trójwymiarowe bryły, na przykład modele pojazdów i budynków czy też kule. W roku 2011 Księga Rekordów Guinnessa odnotuje największą do tego czasu układankę zbudowaną przez 1600 wietnamskich studentów; 551232 części utworzy obraz o rozmiarach 14,85 na 23,20 m.

• 1767 r. - W Oslo odbywają się zawody wojskowe; odtąd narciarstwo biegowe zwane jest norweskim. Powstaje też biatlon (biathlon), czyli kombinacja biegu na nartach i strzelania z karabinu. Biatlon będzie rozgrywany na olimpiadach zimowych w latach 1924-1936 i ponownie od 1960 r.

• 1780 r. - Brytyjczycy Lord Derby i sir Charles Bunbury zakładają się, czyj koń jest szybszy. Lord co prawda przegrywa zakład, lecz nazwa derby będzie odtąd oznaczała jeden z najważniejszych wyścigów dla trzyletnich koni rasy angielskiej.

• 1783 r. - Chińczyk Jin Xueshi pisze książkę pod znamiennym tytułem Plotki o świniopasach, w której opisuje gry, na przykład madiao, i związany z nimi niebezpieczny hazard.

• 1786 r. - Szwajcarzy M. G. Paccard i J. Balmat zdobywają Mont Blanc. Już w 1760 r. genewski przyrodnik H. B. de Saussure chciał wejść na szczyt, lecz nie zdołał, a potem ufundował nagrodę dla zdobywcy. Alpinizm jest ogromnie trudny (ciężkie konopne liny, ciężkie wełniane ubrania) i niebezpieczny (upadki, lawiny, zimno), a mimo to już w roku 1838 Henrietta d’Angeville jako pierwsza kobieta wspina się na Mont Blanc.

• Od końca XVIII w. - Dużą popularnością w zachodniej Europie cieszą się établissements, co po francusku oznacza przedsiębiorstwa. Są to podmiejskie instytucje rozrywkowe obejmujące kawiarnię lub restaurację umieszczoną w ogrodzie albo w parku, często nad rzeką. Goście mogą spacerować, posłuchać muzyki, popływać łódką, zagrać na przykład w karty lub bilard, zabawić się grami zręcznościowymi. Établissements pozostają istotnym elementem życia miejskiego aż do wybuchu I wojny światowej, ustępując potem kabaretom z jednej strony oraz schroniskom turystycznym z drugiej.

• 1790 r. - Francuz de Sivrac buduje rower do wyścigów: sportowiec siedzi na nim odpychając się nogami od ziemi. Następne takie urządzenia skonstruują Drais w Niemczech i Johnson w Wielkiej Brytanii. W 1838 r. w Anglii powstanie klub rowerowy (cyklistów) Cyclistic Touring Club, którego członkowie urządzają wyścigi i wycieczki na swoich pojazdach.

• 1790 r. - W Londynie powstaje czasopismo The Sporting Magazine. Od 1810 r. prasa londyńska relacjonuje wydarzenia sportowe a w 1820 r. Pearce Egan założy tu sportowe czasopismo Sporting Weekly.

Pierwsze amerykańskie czasopismo poświęcone sportowi to Youthfull Sport założone w 1801 r.

• 1796 r. - Li Dou pisze dzieło Malowane łodzie z Jangczou, w którym przedstawia chińskie gry.

Do najciekawszych należy shihu (po chińsku dziesięć dzbanków lub dziesięć zwycięstw) uznawana za pierwowzór madżonga. Grają cztery osoby, używając czterech zestawów po 36 kart, czterech zestawów po 3 karty z kwiatami oraz kilku kart dodatkowych.

• XVIII/XIX w. - W Europie epoki napoleońskiej powstają nowe wersje tarota do wróżenia.

Działający w Paryżu szwajcarski pastor i członek masonerii Antoine Court de Gebelin (1719-1784) opisuje strukturę tarota opartą na liczbie 7 (2 · 7 = 14 kart obejmujących arkana małe i 3 · 7 = 21 kart arkanów wielkich) oraz wiąże karty tarota z tradycją egipską i okultyzmem. Kontynuator jego idei wróżbita Eteilla, z zawodu perukarz, symbole tarota przypisuje astrologicznym znakom zodiaku lub innym gwiazdozbiorom, a także planetom oraz żywiołom.

Później Eliphas Levi połączy symbolikę 22 kart (21 arkanów wielkich plus Głupiec) tarota z kabalistyczną symboliką 22 hebrajskich liter. Tarot jest zatem używany w powiązaniu z astrologią, kabalistyczną numerologią i wiedzą psychologiczną aczkolwiek wyrażoną w języku symboli. Pomieszane karty są układane w określony wzór, a rodzaj wyłożonych kart i ich sąsiedztwo mają odpowiadać na pytania lub przepowiadać przyszłość (wróżenie).

Taki układ to na przykład siedem przypadkowo wybranych kart, gdzie pierwsza ma symbolizować przeszłość, druga – teraźniejszość, trzecia – przyszłość, czwarta – sposób rozwiązania problemu, o który wróżący pyta, piąta – otoczenie, szósta – trudności, a siódma ostateczny rezultat. W bardzo podobnym układzie zwanym podkową, ponieważ karty układa się w kształt podkowy, pojawia się jeszcze ósma karta symbolizująca osobę, do której odnosi się wróżba.

Bardziej skomplikowany układ znany jako krzyż celtycki składa się z dziesięciu losowo wybranych kart. Pierwsza określa problem pytającego. Na nią kładzie się w poprzek (stąd krzyż) drugą kartę, która wskazuje rozwiązanie problemu. Trzecia, umieszczona powyżej krzyża, przedstawia prawdziwe uczucia pytającego, a czwarta, położona poniżej krzyża, pokazuje świadome, racjonalne działania pytającego, często wbrew uczuciom. Piąta karta na lewo od krzyża to aktualna przemijająca sytuacja, a szósta na prawo od krzyża to najbliższa przyszłość. Na prawo od krzyża są potem kładzione w rzędzie karty: siódma - charakterystyka osobowości pytającego, ósma - postrzeganie osoby pytającego przez otoczenie, dziewiąta - obawy i nadzieje pytającego oraz dziesiąta - najbardziej prawdopodobna przyszłość. Kartę dziesiątą należy porównać z czwartą.

Czasem układanie kart staje się zabawą jako pasjans (od francuskiego patience – cierpliwość) lub rodzaj gry dla jednego gracza, który ma wyłożyć wszystkie karty postępując zgodnie z przyjętymi regułami i symbolicznym znaczeniem 21 kart arkanów wielkich (Major Arcana).

• Głupiec (Błazen, Wesołek, Joker) - powietrze, liczba 11 - wolność, ruch, niefrasobliwość, początek nauki, gwiazdozbiory Oriona - Kesil (po arabsku Głupiec) i Psa (z gwiazdą Syriuszem) gryzącego go w nogę, w Mezopotamii Pasterz Nieba i zodiaku (zwanego zwierzyńcem), w Egipcie Ozyrys i gwiazda Izydy Sotis;

• Czarodziej - planeta Merkury, liczba 12 - wola, inicjatywa, rozwój duchowy, chaldejski i irański mag;

• Papieżyca (legendarna papież Joanna, Maria Magdalena lub pobożna mniszka Maifreda di Pirovano spalona na stosie na rozkaz papieża Bonifacego VIII) - Księżyc, 13 - względność, dwuznaczność, wpływ kobiety, Bogini-Matka;

• Cesarzowa - Wenus, 14 - płodność, macierzyństwo, bierność i emocje;

• Cesarz - Baran, 15 - porządek, logika, siła, wola i ambicja;

• Papież - gwiazdozbiór Byk, 16 - mądrość, duchowa jedność, inspiracja, ale też oszustwo;

• Kochankowie - Bliźnięta, 17 - dwuznaczność i relatywizm, podejmowanie decyzji, intuicja. Pierwotnie występują tu postacie obrazujące gwiazdozbiory: Andromeda, Perseusz, Kasjopea i strzała Apolla;

• Wóz (Rydwan) - Rak, 18 - siła, władza, zwycięstwo, postęp, niezależność, czasem ekscentryzm;

• Sprawiedliwość - Waga, 19 - wieczność, równowaga, zwłaszcza ducha i materii;

• Pustelnik - Panna, 20 - ostatni etap do jedności z wszechświatem, indywidualizm, niechęć wobec zmian;

• Koło Fortuny - Jowisz, 21 - jedność z absolutem i kosmosem jako pierścieniem znaków Zodiaku, cykliczność czasu, pełnia, doskonałość, władza, magia;

• Siła - Lew (często z gwiazdą Regulus w paszczy), 22 - odwaga, zdolność ponoszenia ryzyka, ale strach przed porażką;

• Powieszony głową w dół - woda, 23 - drzewo, na którym wisi jest symbolem życia (motyw znany templariuszom), napięcie, dwuznaczność prowadząca do jedności i rozwiązania, poświęcenie, giętkość umysłu, intuicja;

• Śmierć - Skorpion, 24 - wielka zmiana, zniszczenie, wyzwolenie, odrodzenie, zmartwychwstanie;

• Cierpliwość - Strzelec, 25 - upływ czasu, samokontrola, partnerstwo, sukces dzięki wytrwałości, postać ze skrzydłami nawiązująca do mitologii Mezopotamii i aniołów;

• Diabeł - Koziorożec, 26 - ciemne siły, połączenie przeciwieństw, siła emocji, zwłaszcza miłości, postać ze skrzydłami nawiązująca do mitologii Mezopotamii;

• Wieża - Mars, 27 - siły światła, wielkie przemiany i kłopoty;

• Gwiazda - Wodnik, 28 - równowaga, wieczność, sprawiedliwość, ekspansja i nadzieja na nowe życie;

• Księżyc - Ryby, 29 - odrodzenie, intuicja, zdolności medytacyjne, brak psychicznej równowagi;

• Słońce - astrologiczne Słońce, 30 - sukces, radość, ale ze złymi kartami po bokach - próżna nadzieja, czasem na karcie jest mur rzucający cień, co sugeruje punkt równonocy;

• Sąd - ogień, 31 - osądzenie i konsekwencje wcześniejszych postępków, czasem obraz Sądu Ostatecznego;

• Świat - Saturn, 32 - wielka synteza, osiągnięcie jedności jako skutku czasu, owalne niebo (wieniec lub pierwotne jajo z kobietą w centrum) obejmuje Ziemię, a centrum stanowi skrzyżowanie wskazujące na Gwiazdę Polarną (w Babilonii zwaną Bramą Nieba), przeznaczenie.

Arkana małe (Minor Arcana) to karty podzielone na cztery zestawy przypisane żywiołom: zestaw monet - ziemia; zestaw kielichów – woda; zestaw buław (kije) - ogień; zestaw mieczy - powietrze. W każdym zestawie są cztery karty dworskie: król - źródło siły, stabilizacja; królowa - objawienie się energii; rycerz - ruch, akcja jako przejaw energii; giermek - ostateczny rezultat działania. Każdy zestaw ma też dziesięć kart dodatkowych od 1 do 10.

We Francji powstaje zestaw 56 kart do gry (XVIII/XIX w.). Karty występują w czterech „kolorach” odpowiadających stanom społecznym i żywiołom: czerwony kier ♥ (kielich-duchowieństwo, woda), czerwony karo ♦ (moneta-mieszczaństwo, ziemia), czarny trefl ♣ (kij-chłopstwo, ogień) i czarny pik ♠ (miecz-rycerstwo, powietrze). W każdym kolorze karty są uszeregowane od najsilniejszej do najsłabszej: as, król, dama, walet (giermek), 10, 9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1. To oznacza, że as bije każdą inną kartę, a karta 1 nie bije żadnej.

• Ok. 1800 r. - Narodziny Matayemon Iso, mistrza jiu jitsu, założyciela szkoły walki w Edo (Japonia).

• Początek XIX w. - W Turyngii (Niemcy) powstaje skat (od włoskiego scatare - odkładać); najpopularniejsza gra w karty w XIX, zwłaszcza po kongresie skata w Altenburgu (1886), który ustala jego jednolite reguły.

• Pierwsza połowa XIX w. - W Europie rozwój gimnastyki opartej na nauce: Szwajcar Johann Pestalozzi (1746-1827), Duńczyk Franz Nachtegall (1777-1847), Szwed Fehr H. Ling (1776-1839), Niemiec Friedrich C. L. Jahn (1778-1852, 20 lat spędza w pruskim więzieniu podejrzany o sprzyjanie rewolucji) i Francuz F. Amoros (1770-1848). Jahn zakłada w Berlinie Turnplatz (1811), pierwsze sportowe boisko na wolnym powietrzu.

• XIX w. - Brytyjczycy poznają w Indiach i Afganistanie grę żołnierzy zwaną w Persji trohugan. Przekształcają ją w polo, gdzie dwie konne drużyny długimi kijami przerzucają piłkę na pole przeciwnika.

• XIX w. - Rozwój boksu, zwłaszcza w Wielkiej Brytanii. Odbywają się długie, wielogodzinne pojedynki gołymi pięściami. M. Madden i B. Hays w 1848 r. walczą 6 godzin i 3 minuty, M. Madden i J. Grant walczą 5 godz, 45 min, a A. Bowen i J. Burke w Nowym Orleanie w1893 r. aż 7 godzin i 19 minut.

Zasady boksu formułuje markiz Queensberry w1865 r. (wejdą w życie w 1892 r.), między innymi ograniczając czas walki i zakazując uderzania w genitalia. Od 1889 r. używane są rękawice bokserskie. Pojawiają się też kategorie wiekowe (młodsi juniorzy i starsi seniorzy) oraz wagowe, które w ciągu dalszego rozwoju boksu mogą przyjmować różne wartości graniczne z dodatkowym podziałem na bokserów zawodowych i amatorskich. Zazwyczaj najlżejsi zawodnicy są umieszczani w kategorii do 46-47 kg, kategoria lekka to waga do 60-61 kg, średnia do 72-75 kg, półciężka powyżej ok. 80 kg, ciężka do ok. 90-91 kg i ewentualnie superciężka przekraczająca 91 kg. Ten najogólniejszy podział jest potem rozwijany w szczegółowe kategorie, które bywają różne w różnym czasie i dla bokserów zawodowych czy amatorskich.

Z czasem pojawią się jeszcze odrębne kategorie wagowe dla kobiet uprawiających boks.

• XIX w. - Chińczyk Jang Lu-czan wykrada rodowi Czen tajemnicę tai-czi i nadaje mu nową formę.

• 1801 r. - Pierwsze wyścigi łyżwiarskie kobiet odbywają się w Groningen (Holandia). W roku 1805 podobne zawody łyżwiarskie w Leeuwarden przyciągają aż 130 kobiet w wieku od 14 do 51 lat, a zwyciężczyni (20 lat) otrzymuje złote kolczyki. Oficjalne zawody dla mężczyzn są organizowane od roku 1814. Od połowy XIX w. rozwija się łyżwiarstwo figurowe polegające na prezentacji jak najtrudniejszych i najpiękniejszych figur i tanecznych ruchów w takt muzyki, co przypomina taniec na lodzie z elementami akrobatycznymi. Łyżwiarstwo figurowe jest uprawiane przez indywidualnych sportowców (solistów) i w parach.

• 1804 r. - Francuski uczony J.- L. Gay-Lussac osiąga w balonie wysokość 7016 m i pozostanie rekordzistą aż do roku 1856.

Osiągnięcie Gay-Lussaca poprzedził w 1783 r. lot J.- F. Pilatre de Roziera oraz w tym samym roku lot J. A. Charlesa i N. L. Roberta, którzy wznieśli się 524 m nad ziemię.

• 1809 r. - Brytyjczyk Robert Barclay Allerdice zaczyna chodziarstwo, czyli wyścig pieszy, w którym, inaczej niż w biegu, nie można oderwać od ziemi obu nóg jednocześnie.

• Od 1809 r. - W Wielkiej Brytanii odbywają się regularne wyścigi konne.

• 1811 r. - Brytyjski The Sporting Magazine definiuje turystykę jako podróże dla przyjemności i poznania. Francuski pisarz Stendhal wprowadza pojęcie turysty (Memoires d’un tourist, 1838).

• 1814 r. - Kolejny przykład doskonałości japońskich łuczników; Sotaro Itakura trafia 947 razy na 1000 strzałów.

• 1817 - 1821 r. - Brytyjczyk A. Gerard zdobywa w Himalajach kilka szczytów o wysokości 5000 m.

• 1821 r. - W Chamonix powstanie Compagnie des guides, pierwsza organizacja zawodowych przewodników dla turystów.

• Lata 1828, 1832, 1835, 1839 - Niemiecki wydawca i autor Karl Baedeker (do połowy XIX w. zapisywany jako Bädeker) publikuje kolejne wersje przewodnika turystycznego Rheinreise von Mainz bis Köln; Ein Handbuch für Schnellreisende. Autorem pierwszej wersji jest Johannes August Klein, który stworzył jeden z typowych dla tego okresu opisów podróży. Jednak Baedeker stopniowo ulepsza pracę, wzorując się częściowo na brytyjskim wydawnictwie Johna Murraya, które specjalizuje się w publikowaniu książek dla turystów i kładzie większy nacisk na praktyczne informacje potrzebne podczas podróży. W rezultacie ostatnie wydanie jest całkowicie inne niż pierwotna książka Kleina. Wydawnictwo Baedeker publikuje przewodniki między innymi po Niemczech, Holandii (1835), Belgii (1835), Austrii (1842), Szwajcarii (1844) i Francji (1855). Niektóre książki zyskują niebywałą popularność, jak na przykład Paris w 1855 r. Wkrótce nazwa wydawnictwa staje się synonimem przewodnika turystycznego, a więc mówi się o bedekerach, mając na myśli książkowe przewodniki turystyczne. Od początku Karl Baedeker stara się też wydawać mapy dla turystów i z czasem, zwłaszcza po zatrudnieniu świetnego kartografa Eduarda Wagnera z Darmstadt, jego mapy zyskają bardzo wysokie oceny turystów. W wydawnictwach Baedekera znajdują się także użyteczne zwroty i wyrazy z języków używanych w danym kraju. Ten pomysł przejmą potem inni wydawcy. W 1846 r. Baedeker jako pierwszy wprowadza bardzo wygodne oznakowanie ciekawych miejsc oraz zakwaterowania i wyżywienia w określonych lokalach za pomocą gwiazdek: im więcej gwiazdek przypisano danemu obiektowi, tym bardziej wart jest polecenia.

• 1829 - 1905 r. - Kapłan shinto Saigo Tanomo Chikamasa przekazuje aikido uczniowi Sogaku Takeda, a pod jego wpływem Morihei Ueshiba tworzy zasady przepojone łagodnością i spokojem.

• Ok. 1830 r. - W angielskiej szkole Harrow zostają sformułowane zasady znanej już wcześniej gry squash dla dwóch osób. Polega ona na odbijaniu małej piłki od pionowej ściany za pomocą rakiety w taki sposób, żeby przeciwnik nie mógł jej odbić. Wkrótce squash zyskuje zwolenników wśród uczniów wielu brytyjskich szkół, potem we Francji i w innych krajach Europy, a w roku 1884 dociera do Stanów Zjednoczonych (New Hampshire). W XX wieku squash zyskuje popularność na całym świecie.

• Lata 1830. - Popularną rozrywką na jarmarkach w Europie są pokazy siłaczy, którzy podnoszą wielkie ciężary, łamią końskie podkowy, walczą między sobą lub wyzywają do walki widzów. Często przybiera to formę parateatralną, walki są bowiem inscenizowane, pełne przesadnych okrzyków i gestów mających zadziwić lub przestraszyć publiczność.

W pierwszej połowie XIX w. irlandzcy imigranci popularyzują te pokazy w Stanach Zjednoczonych, co zaowocuje powstaniem wrestlingu. Natomiast francuscy żołnierze interweniujący w Meksyku w latach 1860. wprowadzają ten rodzaj zabawy do Ameryki Środkowej, gdzie spotyka się z tradycjami zapaśniczymi sięgającymi czasów jeszcze prekolumbijskich oraz z początkowymi formami wrestlingu ze Stanów Zjednoczonych. Jest to zapowiedź meksykańskich zapasów lucha libre.

• 1832 r. - Amerykanin George Catlin opisuje u Indian Choctaw nad Missisipi rytualną grę zespołową w piłkę podobną do polo, lecz bez koni. Dwie drużyny przez trzy tygodnie trenują, przestrzegają określonej diety i wstrzymują się od seksu. Potem przez cały dzień na boisku długości ok. 1,5 km grają małą piłką popychaną za pomocą kijów z siatką na końcu i strzelają nią do dwóch bramek, czyli przestrzeni między wysokimi słupami. Gra ma charakter ofiarny zwłaszcza ze względu na swoją brutalność i częste obrażenia uczestników.

• 1833 r. - W Szwecji powstaje Towarzystwo Olimpijskie, które rok później organizuje I Igrzyska Skandynawskie w Ramlösa. Następne i zarazem ostatnie Igrzyska Skandynawskie odbędą się w roku 1836.

• 1833 r. - W Wielkiej Brytanii powstaje Jockey-Club grupujący jeźdźców uczestniczących w wyścigach konnych.

• 1836 r. - Konny wyścig z przeszkodami odbywa się na torze w Maghull, a rok później przenosi się na stałe do Liverpoolu jako Grand National. Jest to jedna z najbardziej prestiżowych hippicznych imprez nie tylko na Wyspach Brytyjskich, lecz w skali świata.

• 1837 r. - W brytyjskim Rugby odbywa się Crick Run bieg przełajowy z przeszkodami zwany później Cross Country. Wyścigi przełajowe odbywają się poza obiektami sportowymi - zawodnicy biegną przez lasy i pola, a czasem też przez tereny podmokłe i strumienie.

• 1838 r. - Zostaje ustanowiona Błękitna Wstęga Atlantyku (Blue Riband), nagroda za najszybsze przepłynięcie Atlantyku między Europą i Ameryką Północną na jednej z pięciu określonych tras. Graniczne punkty to latarnia morska Bishop Rock na brytyjskiej wyspie Scilly oraz latarnia Ambrose w Nowym Jorku. Jest to koniec epoki żaglowców i znak, że nawet klipry tracą pozycję najszybszych statków, ustępując parowcom. Pierwszym statkiem, który dostaje Błękitną Wstęgę Atlantyku jest Sirius. Przyczepiona do jego masztu błękitna wstęga to znak niezawodności i niezależności od pogody.

Do najsłynniejszych zdobywców prestiżowego trofeum należą między innymi niemieckie statki Kaiser Wilhelm der Grosse ze Szczecina (1897 r., rejs trwa 5 dni, 17 godzin i 23 minuty) i Kaiser Wilhelm II (1904 r., 5 dni, 12 godzin, 44 minuty), należące do linii Cunard statki Mauretania (1907 r., 4 dni, 22 godziny, 29 minut) i Lusitania (1908), niemieckie statki Bremen (1929) i Europa (1930), włoski Rex (1933), francuski statek Normandie (1937 r., 3 dni, 22 godziny, 7 minut), należąca do Cunarda statek Queen Mary (1938) i amerykański United States (1954).

W 1930 r. pojawia się dodatkowo Nagroda Halesa przyznawana za najwyższą średnią prędkość podróży przez Atlantyk, lecz nie dorównuje znaczeniem Błękitnej Wstędze.

• 1839 r. - Według tradycji generał armii amerykańskiej Abner Doubleday (1819-1893) rzekomo opracowuje zespołową grę baseball.

W rzeczywistości baseball jest rozwinięciem kilku gier z Europy, zwłaszcza rounders i jest od dawna znany w Ameryce Północnej. Już w 1791 r. władze miasta Pittsfield w Massachussetts wydały pisemny zakaz grania w baseball bliżej niż 80 jardów od siedziby rady miejskiej. Wiadomo też, że w 1823 r. mecze baseballowe odbywały się regularnie w każdą sobotę na przedmieściach Nowego Jorku.

Podobno z inicjatywy A. Doubledaya 19 czerwca 1846 r. zostaje rozegrany mecz baseballu na należącym do Elihu Phinneya pastwisku w Cooperstown koło ówczesnego Nowego Jorku. To legendarne wydarzenie będzie później wskazywane jako symboliczny początek narodowego sportu Stanów Zjednoczonych, chociaż o tym meczu nie wspominają ani generał Doubleday w swoich zapiskach, ani dokumenty historyczne.

W 1845 r. w Nowym Jorku powstaje pierwszy klub baseballowy Knickerbockers. Wśród jego założycieli są Alexander Joy Cartwright (1820-1892) czasem nazywany ojcem amerykańskiego baseballu oraz William R. Wheaton (1814-1888) i William H. Tucker, którzy spisują zasady gry. Wzorują się przy tym na sformułowanych w 1837 r. regułach nowojorskiego klubu Gotham, którego członkowie grali w kickball, wcześniejszą wersję baseballu.

• 1841 r. - Fletcher Menzies, student z Oksfordu, demonstruje nowy sposób wiosłowania oparty nie tylko na sile ramion, lecz także nóg i tułowia dzięki odpychaniu się nogami od specjalnej poprzeczki. W 1843 r. jego technika da Oksfordowi zwycięstwo podczas wyścigu z Cambridge (wyścigi rozgrywane regularnie od 1829 r.). Z czasem pomysł przejmą wioślarze na całym świecie.

• 1841 r. - Brytyjczyk Thomas Cook (1808-1892), aktywny działacz ruchu abstynentów, organizuje wyjazd 570 mieszkańców Leicester na kongres przeciwników spożywania alkoholu w Loughborough. Kiedy okazało się, że zarobił na niewielkiej prowizji pobranej od uczestników i na kupionych hurtowo (to znaczy w dużej liczbie i przez to taniej) biletach kolejowych, zakłada biuro turystyczne organizujące wycieczki. Tak zaczyna się era turystyki i rozrywki. Cook oferuje wycieczki po Brytanii, w 1855 r. pierwszą zagraniczną wycieczkę do Paryża, a potem następne do Francji i Niemiec. 20 lat po wycieczce abstynentów Cook jest pilotem (przewodnikiem) pierwszej egzotycznej wyprawy do Egiptu i Palestyny. W latach 1872-1873 biuro Cooka realizuje pierwszą komercyjną, turystyczną wyprawę dookoła świata. Jego syn John Mason Cook założy filię firmy w Indiach i zasłynie jako organizator wyprawy muzułmańskich pielgrzymów z Indii do Mekki. W XX w. firma Thomas Cook stanie się jednym z największych biur podróży. Przetrwa do 2019 r., kiedy ogłosi upadłość z powodu kłopotów z bankami.

• 1843 r. - Odbywa się pierwszy publiczny wyścig narciarski w Tromsø (Norwegia).

• 1843 r. - Howard Staunton (Anglia) pokonuje S. Amanta (Francja) i zostaje mistrzem świata w szachy. Staunton projektuje też i produkuje figury szachowe, które jako pierwsze zostają powszechnie zaakceptowane.

• 1844 r. - Francuz H. Milne-Edwards dokonuje pierwszych głębokich (kilkadziesiąt metrów) nurkowań.

• 1846 r. - Austriaczka Ida Pfeiffer jako pierwsza kobieta dokonuje podróży dookoła Ziemi. Opisze to w książce opublikowanej w 1850 r.

• 1846 r. - Słynna partia go znana jako gra czerwieniejących uszu rozegrana w Osace między siedemnastoletnim Shusaku Hon’inbo (właściwie Torajiro Kuwabara, 1829-1862) i mistrzem Gennan’inseki Inoue (1798-1859). Grający białymi Gennan’inseki stosuje joseki (po japońsku ustalone kamienie), czyli sprawdzony w danej sytuacji ruch prowadzący do określonej sekwencji wydarzeń, która obu graczom zapewnia równe korzyści. Tymczasem Shusaku nie odpowiada zgodnie z oczekiwaniami, więc obserwatorzy uznają, że przegra. Jednak po 127. ruchu wykonanym przez Shusaku lekarz Inoue, który nie jest znawcą go, stwierdza, że młody gracz wygrywa, ponieważ Gennan’insekiemu czerwienieją uszy. I rzeczywiście Shusaku ostatecznie zwycięża. Przejdzie do historii z opinią jednego  najlepszych lub najlepszego gracza go. Umrze podczas epidemii cholery.

• 1847 r. - Odbywa się pierwszy mecz hokeja na lodzie w kanadyjskim Kingston. Kanadyjczycy przez wiele lat będą mistrzami olimpijskimi aż do 1956 r., przegrywając tylko raz w 1936 r. z Brytyjczykami.

• 1848 r. - Brytyjczyk W. A. Chatto publikuje książkę o historii i zasadach gier w karty.

• 1849 r. - Shusaku Hon’inbo po raz pierwszy bierze udział i zwycięża w Grach Pałacowych, czyli najbardziej prestiżowych mistrzostwach go cyklicznie rozgrywanych w pałacu szoguna w Edo (Tokio). Zwycięży potem we wszystkich 19 Grach Pałacowych, w jakich będzie uczestniczył, zyskując przydomek niepokonanego i zasłużoną opinię najlepszego gracza go wszech czasów.

• 1849 - 1850 r. - Brytyjski chirurg, botanik, urzędnik i działacz na rzecz edukacji William Penny Brookes (1809-1895) zakłada Wenlock Olympic Class jako organizację szerzącą idee sportowe. Wcześniej Brookes uczestniczył w zakładaniu instytucji edukacyjnych The Athens Institute w Birmingham i Agricultural Reading Society w miasteczku Much Wenlock w hrabstwie Shropshire. Z inicjatywy Brookesa od 1850 r. są rozgrywane Much Wenlock Olympic Games wzorowane na igrzyskach antycznej Grecji. Brookes sam projektuje medale w kształcie

krzyży maltańskich wręczane zwycięskim sportowcom. W 1851 r. w Wenlock po raz pierwszy odbywa się bieg przez płotki, czyli wyścig wymagający nie tylko szybkiego biegu, ale też przeskakiwania przez niewysokie przeszkody. W 1859 r. na igrzyskach w Wenlock pojawia się pięciobój obejmujący skok wzwyż, skok w dal, bieg na pół mili, wspinanie się po linie i rzut ciężarkiem ważącym 32 funty. W 1859 r. wzorem starożytnych Greków do programu igrzysk wchodzą też zawody poetyckie. Kolejne igrzyska będą rozgrywane w Much Wenlock (1860), w Wellington (1861), znowu w Much Wenlock (1862) i w Shrewsbury (1864). Następne brytyjskie igrzyska odbywają się w Birmingham (1867), Shrewsbury (1877) i Hadley (1883). Igrzyska w Much Wenlock jako lokalne zawody sportowe będą organizowane co pewien czas aż do XXI w.

• 1850 r. - Odbywają się pierwsze zawody skoku o tyczce (analogia do starożytnych popisów kreteńskich, greckich i celtyckich). Zawodnicy konkurują przeskakując nad poziomą poprzeczką za pomocą giętkiego jesionowego kija. W roku 1889 amerykańscy skoczkowie wprowadzą nowatorską technikę skoku, polegającą na uniesieniu nóg do góry w chwili, gdy zawodnik opiera się o tyczkę, co powala skoczyć wyżej. W roku 1900 pojawi się dużo elastyczniejsza tyczka bambusowa, która jeszcze bardziej zwiększa wysokość skoków. Od roku 1956 będzie używana bardzo giętka i lekka tyczka z włókna szklanego, a rok później tyczka aluminiowa (amerykański skoczek Bob Gutowski) i stalowa (Amerykanin Don Bragg). Dzięki temu zostanie przekroczona wysokość 4,8 m, a pod poprzeczką muszą pojawić się materace zabezpieczające zawodnika przed potłuczeniem przy lądowaniu.

• Od połowy XIX w. - W Ameryce Północnej są rozgrywane zawody znane jako rodeo, w których uczestniczą głównie kowboje. Zawody obejmują między innymi ujeżdżanie dzikiego konia i byka, a zwycięzcą jest ten, kto najdłużej utrzyma się na zwierzęciu. Prócz tego zawodnicy walczą o pierwszeństwo w strzelaniu, rzucaniu lassem, pętaniu krów itp. Największe zawody rodeo odbywają się od 1897 r. w Cheyenne (Wyoming, USA) i od 1923 r. w kanadyjskim Calgary pod nazwą Calgary Stampede.

• Od połowy XIX w. - W Europie rozwija się sztuka ujeżdżania koni (dressage), polegająca na wykonywaniu przez konia i jeźdźca określonych figur, kroków i zwrotów. Ośrodkiem przodującym w tej dziedzinie jest Wiedeń, lansujący hiszpańską szkołę ujeżdżania. Pierwsze oficjalne zawody w ujeżdżaniu odbywają się w Preschburgu (późniejsza Bratysława) w roku 1873.

• Od drugiej połowy XIX w. - Amerykanie rozwijają wrestling, swoją wersję inscenizowanych zapasów zapożyczonych z Europy. Wrestling dopuszcza wszelkie chwyty w tym chwytanie za nogi, czym amerykański styl wolny różni się od europejskiego stylu zwanego francuskim lub klasycznym.

Wrestlerzy nie tyle walczą ze sobą, ile realizują z góry założony program. Noszą efektowne stroje, popisują się przed publicznością i przesadnie akcentują swoje gesty, okrzyki czy ataki, które mają wyglądać jak najgroźniej, lecz są uzgodnione przez obu zawodników. To jednak nie przeszkadza widzom. Na przykład w 1908 r. amerykańscy kibice pasjonują się okrzykniętym walką stulecia pojedynkiem, jaki o mistrzowski pas staczają Frank Gotch i George Hackenschmidt.

• Od drugiej połowy XIX w. - Upowszechnia się safari (w suahili safari znaczy polowanie), czyli myśliwska wyprawa turystyczna. Safari początkowo są organizowane do Afryki, lecz potem odbywają się na różnych kontynentach. Pojawi się także safari bez broni, lecz z aparatem fotograficznym, a celem jest przejechanie lub przejście określonej trasy, obserwacja przyrody i fotografowanie, głównie zwierząt.

• Druga połowa XIX w. - W części chińskich gier tradycyjne papierowe karty zostają zastąpione płytkami (tak zwanymi kamieniami).

W latach 1868-1876 niemiecki tłumacz Carl Himly opisuje grę z użyciem bambusowych płytek pai z Ningbo, która zapowiada późniejszy madżong, chociaż nie ma jeszcze smoków. W latach 1869-1875 Amerykanin George B. Glover opisuje bardzo podobną grę, lecz z płytkami czerwonego i białego smoka. W 1875 r. Glover wprowadza grupę gier typu „wróbel”, nawiązując do japońskiej gry madżan, której nazwa znaczy wróbel z konopi. W grach tego typu występują cztery identyczne zestawy płytek podstawowych i kilka mniejszych zestawów dodatkowych.

W 1893 r. Brytyjczyk William H. Wilkinson wysyła do profesora Stewarta Culina w Stanach Zjednoczonych zbiór gier, jakie zakupił w Chinach. Wśród gier typu wróbel Culin opisuje między innymi khanhoo.

• 1851 r. - Podczas światowej wystawy w Londynie odbywa się wyścig (regaty) wokół wyspy Wight - zwycięża jacht America z USA. Odtąd doroczne regaty dookoła Wight o przechodni (przekazywany kolejnym zwycięzcom) puchar w postaci srebrnego dzbana są jednymi z najważniejszych żeglarskich zawodów na świecie.

• 1851 r. - Staunton organizuje pierwszy międzynarodowy turniej szachowy w Londynie. Wygrywa Niemiec Adolf Anderssen z Wrocławia. Największym szachowym geniuszem epoki okazuje się jednak Amerykanin Paul Morphy (1837-1884), który w 1858 r. pokonuje wszystkich mistrzów łącznie z Anderssenem.

• 1855 r. - W Anglii absolwenci uczelni zwani old boys zakładają w Sheffield pierwszy klub footballu (piłki nożnej). Grę popierają brytyjskie władze, bo uczy posłuszeństwa i oportunizmu a zarazem uporu, bezwzględności i zespołowej walki. Football do pewnego stopnia zastępuje starcie militarne i jako swoisty zastępnik wojny służy rozbudzaniu nastrojów patriotycznych.

Chociaż w 1848 r. w Cambridge podjęto próbę ujednolicenia reguł footballu, każdy klub wciąż gra według innych zasad (piłkę kopie się, chwyta rękami, atakuje przeciwnika).

• 1856 r. - W USA powstaje Omnibus Club, pierwsze towarzystwo hobbystów kolekcjonerów, właścicieli prywatnych gabinetów osobliwości i znawców specjalizujących się w najrozmaitszych dziedzinach.

W klubie dominują zbieracze znaczków pocztowych, monet, autografów i ekslibrisów. Numizmatycy ustalają dziesięciostopniową skalę rzadkości monet, przy czym R* oznacza numizmatycznego białego kruka. Rzadkość jest głównym czynnikiem decydującym o wartości monety, choć liczy się też stan zachowania i użyty metal.

Jean-Baptiste Constant Moâns zakłada w Brukseli pierwszy sklep filatelistyczny handlujący znaczkami pocztowymi (1855). We Francji powstaje organizacja filatelistów Societé Francaise de Timbrologie (1865), a w Szwajcarii Międzynarodowa Federacja Filatelistów (1926, Genewa). W 1922 r. filateliści założą swoją organizację nawet w Chinach. Rzadkie znaczki osiągają ogromne ceny. Na przykład jedyny egzemplarz jednocentowego znaczka z Gujany Brytyjskiej, który w roku 1873 przypadkowo znajduje 12-letni Vernon Vaughan jest wart 500 tysięcy funtów. Działają też fałszerze znaczków jak słynny Francuz Jean Sperati aresztowany w 1948 r.

Obok filatelistyki zaczyna się też filumenistyka - kolekcjonerstwo etykiet z pudełek po zapałkach. Pierwszą wielką kolekcję tego typu będzie miał król Tajlandii Chulalongkorn (1853-1910). Wroku 1945 powstanie pierwsze towarzystwo filumenistyczne The British Matchbox Labels and Booklet Society w Wielkiej Brytanii, a Brytyjczyk G. Floyd zakłada pierwsze specjalistyczne czasopismo The Phillumenist (1940-1960).

W norweskim Stavanger (XIX/XX w.) zaczyna się kolekcjonerstwo etykiet (iddis) na produkowane tam puszki sardynek.

Na całym świecie rozwija się bibliofilstwo, czyli znawstwo i kolekcjonowanie rzadkich książek, a ludzie zamożni zbierają drogie kamienie szlachetne, biżuterię i dzieła plastyczne. Hobbyści tworzą zbiory minerałów, skał i skamieniałości, czasem dość oryginalnych, jak na przykład kolekcja fulgurytów założona przez Niemca Richarda Riedigera pod koniec XX w. Często przedmiotem zbieractwa są też muszle i owady, a zwłaszcza najbardziej efektowne motyle i chrząszcze. Miłośnicy botaniki zakładają zielniki, czyli zbiory zasuszonych roślin. Pojawiają się też kolekcje odznaczeń, medali, pieczęci, guzików i wiele innych.

W drugiej połowie XIX w. największą i najbardziej kosztowną kolekcję w dziejach świata tworzy amerykański przedsiębiorca John P. Morgan. Według jemu współczesnych nie było rzeczy, której nie kupiłby, jeżeli tego zapragnął bez względu na cenę. Morgan mawiał, że jeżeli ktoś pyta o cenę jakiejś rzeczy, to go nie stać na kupno. Zbiera obrazy, rzeźby i wyroby jubilerskie, a przede wszystkim książki. Jest posiadaczem kolekcji przyrodniczych i artefaktów historycznych. Gigantyczne zbiory Morgana zostają potem przekazane Stanom Zjednoczonym, a ich szacunkowa wartość jest porównywana z wartością 200 statków Titanic.

Jedną z najbardziej zdumiewających i niesamowitych kolekcji tworzą Dana i Greg Newkirk, małżeństwo zajmujące się badaniem zjawisk paranormalnych. Od 1999 r. w swoim domu na przedmieściach Cincinnati w Ohio (USA) gromadzą przedmioty uznane za przeklęte, których posiadanie lub dotknięcie ma podobno przynosić nieszczęście. Zwykle dostają je od ludzi, którzy nie chcą mieć do czynienia z parapsychologią, okultyzmem, magią i rzeczami obciążonymi klątwą. Tak powstaje swoista kolekcja dziwacznych artefaktów pokazywanych w różnych miastach USA jako Newkirk Travelling Museum of the Paranormal i w serii programów telewizyjnych.

Newkirkowie posiadają między innymi ciemne zwierciadło pokazujące człowiekowi jego przyszłość lub koszmary, nawiedzone zabawki, lalki i figurki, przeklętą książkę, szafy, w których rzekomo ukrywają się tajemnicze moce, nieszczęśliwe stroje, obrazy, które przerażają swoich właścicieli…

Przykładem może być historia tak zwanej Baby z Catskills (Catskills Crone), kilkunastocentymetrowej, dość prymitywnie wykonanej drewnianej figurki przedstawiającej starą kobietę. Na jej szyi znajduje się pętla z długim sznurkiem, a w oczach tkwi sześć gwoździ. Podobno turyści wędrujący przez góry Catskills w stanie Nowy Jork znaleźli ten przedmiot w jaskini i zabrali ze sobą. Kiedy jednak w ich domu zaczęły się pojawiać mokre ślady stóp, bagienny zapach i przerażające nocne zjawy, oddali przedmiot do muzeum Newkirków. Wkrótce okazało się, że, niesamowite zjawiska przeniosły się do muzeum. Ostatecznie Greg i Dana odwożą Babę w góry Catskills, a tam zdejmują z niej pętlę i wyjmują gwoździe, aby, jak twierdzą, przerwać działanie klątwy.

• 1857 r. - Szesnaście nowojorskich klubów baseballowych tworzy stowarzyszenie National Association of Base Ball Players (NABBP), które odtąd organizuje rozgrywki i reguluje przepisy gry.

W czasie wojny secesyjnej liczba klubów baseballowych rośnie do ok. 100 w 1865 r. i ponad 400 w 1867 r. W 1869 r. NABBP dopuszcza zawodowe granie w baseball, dzięki czemu w Cincinnati powstaje pierwszy zawodowy zespół baseballistów. Rok później NABBP rozpada się na zwolenników baseballu zawodowego zrzeszonych w National Association of Professional Base Ball Players oraz baseballu amatorskiego. Obie organizacje jednak okazują się niewydolne i zanikają do 1875 r. Ostatecznie w 1876 r. z inicjatywy biznesmena z Chicago Williama Huberta powstaje National League. W następnych dziesięcioleciach liczba organizacji baseballowych będzie rosła, lecz większość z nich zaniknie, nie wytrzymując konkurencji z National League.

Zespoły zrzeszone w National League zawierają niepisaną umowę, by nie dopuszczać do gry amerykańskich Murzynów. W rzeczywistości jednak niektórzy najlepsi czarnoskórzy gracze będą czasem angażowani w drużynach jako rzekomi Latynosi lub nawet, co wydaje się absurdalne, Indianie. Zakaz zostanie oficjalnie uchylony dopiero w 1947 r.

• 1857 r. - Odbywa się pierwszy międzynarodowy turniej wista. Gra zyskuje coraz więcej zwolenników w Europie i Ameryce. W 1881 r. powstaje Amerykańska Liga Wista. W tym czasie w Azji Zachodniej i w Rosji rozwija się odmiana wista znana potem jako brydż od słowa biritch. Używa go między innymi autor wydanej w 1896 r. angielskiej książki Biritch - Russian Whist, czyli Biritch - rosyjski wist. Rosyjska nazwa nawiązuje zaś do tureckiej gry birüç. W brydża grają cztery osoby siedzące wokół stołu i podzielone na dwie pary zwane W E (west east) oraz N S (north south), które dążą do zdobycia jak największej liczby lew. Lewa to cztery karty wyłożone w danej kolejce, a zabiera ją najsilniejsza wyłożona karta. Występują cztery kolory kart, których siła rośnie w kolejności trefl, karo, kier i pik. Natomiast w obrębie każdego koloru jest 13 kart o wzrastającej sile: 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, walet, dama król i as. Każda rozgrywka zaczyna się od rozdania 52 kart między czterech graczy oraz licytacji, kiedy przeciwnicy deklarują, ile lew chcą zdobyć w danej rozgrywce. Para, która przegrała licytację staje się obrońcami, którzy dążą do zminimalizowania liczby lew wziętych przez przeciwników, czyli atakujących, a w sprzyjających okolicznościach może przeciwnikom uniemożliwić realizację kontraktu, czyli zdobycie zadeklarowanej liczby lew. Jeden gracz z pary, która wygrała licytację ma prawo zgłosić atut, czyli kolor, który w danej rozgrywce będzie najsilniejszy, co oznacza, że jakakolwiek karta atutowa bije każdą kartę innego koloru bez względu na jej standardową siłę. Można też grać bez atu. Jeden gracz z pary, która wygrała licytację kładzie swoje otwarte karty na stół i odtąd dalsze decyzje w tej rozgrywce podejmuje wyłącznie jego partner zwany rozgrywającym. Pierwszą lewę rozpoczyna gracz z pary obrońców, siedzący na lewo od rozgrywającego i wykłada na stół swoją kartę. Następna karta pochodzi spośród otwartych kart leżących na stole, a wybiera ją rozgrywający. Potem gra drugi z obrońców, a po nim znowu rozgrywający, który wykłada kartę z ręki (kolejność zgodna z ruchem wskazówek zegara). Gracze muszą dokładać karty w kolorze narzuconym przez rozpoczynającego daną lewę, a kiedy go nie mają, dają dowolną kartę innego koloru, nie mogąc jednak zabrać lewy. Lewę zabiera ten, kto wyłożył najsilniejszą kartę i to on rozpoczyna następną lewę, narzucając odpowiadający mu kolor. Procedura powtarza się 13 razy aż do wyczerpania kart, czyli zakończenia rozgrywki. Po każdej rozgrywce jest spisywana liczba zebranych lew. Koniec całej gry wyznacza rober, czyli dwie rozgrywki wygrane przez jedną parę lub gra kończy się po zrealizowaniu wcześniej umówionej liczby rozgrywek. Złożone zasady porozumiewania się graczy wyłącznie za pomocą konwencjonalnych określeń, liczenie siły kart trzymanych w ręce, licytacja, obieranie atu i złożona strategia czynią brydż jedną z najtrudniejszych i zarazem najciekawszych karcianych gier.

• Od 1857 r. - Pierwsze towarzystwo alpinistyczne (Alpine Club) działa w Londynie. Następne powstaną w Wiedniu (1862) i Monachium (1869) połączone w 1873 r., a potem podobne towarzystwa w Paryżu (1874) i w innych krajach.

• 1858 r. - Jeden z najdziwniejszych odnotowanych zbiegów okoliczności związanych z kartami. Otóż w San Francisco zostaje zastrzelony Robert Fallon za oszukiwanie w pokera, co w tych czasach w Ameryce jest prawnie dopuszczalne. Gracze zapraszają więc człowieka przypadkowo spotkanego na ulicy, aby zastąpił zabitego i dokończył grę. Nowy wygrywa 2200 dolarów i dopiero po tym fakcie ujawnia, że jest synem Fallona.

• 1859 r. - W angielskim New Castle-upon-Tyne odbywa się wystawa psów; uczestniczą w niej tylko dwie rasy - pointery i setery).

W 1877 r. zostanie zapoczątkowana doroczna wystawa psów w Nowym Jorku (USA). W 1880 r. zaś brytyjska organizacja miłośników psów Kennel Club wprowadzi zasady rozpoznawania poszczególnych ras i dopuszczania psów do konkursu. W 1891 r. Cruft po raz pierwszy organizuje prestiżową, doroczną wystawę wielorasową w Londynie, gdzie psy współzawodniczą o miano najpiękniejszego w swojej rasie.

Odtąd rozmaite wystawy psów rasowych i mieszańców są organizowane na całym świecie, a ich zasady określa FCI, czyli Międzynarodowa Federacja Kynologiczna z siedzibą w Thuin (Belgia). Na przełomie XX i XXI w. będą znane tysiące ras psów.

• Lata 1859, 1870 - Evangelos Zappas (1800-1865), bardzo bogaty grecki przedsiębiorca, filantrop, aktywny bojownik o niepodległość Grecji oraz działacz patriotyczny, organizuje i finansuje olimpiady wyłącznie dla Greków. Jego spadkobiercy sfinansują kolejne dwie olimpiady w latach 1875 i 1888.

• 1860 r. - Na polu golfowym Prestwick Golf Club w Gullane koło St Andrews (Szkocja) zostaje rozegrany pierwszy turniej The Open Championship dostępny wyłącznie dla zawodowców. Trzy rundy po 12 dołków wygrywa Szkot Willie Park Sr. Od następnego roku turniej jest dostępny również dla amatorów. W kolejnych latach The Open Championship odbywa się na różnych polach golfowych w Szkocji i Anglii.

• 1860 r. - Brytyjski markiz Queensberry ujednolica zasady boksu i wprowadza rękawice zamiast dotychczasowej walki gołymi pięściami. Brytyjczyk Tom Sayers i Amerykanin John C. Heanan staczają pierwszą walkę (17 IV, Farnborough w Anglii) o tytuł mistrza świata, ostatecznie nierozstrzygniętą po 42 rundach.

• Lata 1860. - Austriacki badacz, wojskowy i alpinista Julius von Payer dokonuje szeregu wejść na alpejskie szczyty, w tym wielu pierwszych (na przykład w 1865 r. na Monte Cevedale) lub nowymi drogami (na przykład w 1863 r. na Großglockner z Kals przez Glocknerleitl).

• Lata 1860. - Brytyjscy studenci kibicujący podczas zawodów sportowych zaczynają wspólnie skandować hasła popierające ich ulubione drużyny i śpiewać dla podtrzymania sportowego zapału. W krótkim czasie ten obyczaj znany jako cheerleading przenosi się do brytyjskich kolonii w Ameryce. 6 listopada 1869 r. w Nowym Brunszwiku (New Jersey) podczas meczu footballu amerykańskiego między uczelniami Princeton i Rutgers kibice wspólnie skandują hasło Sis Boon Rah, co bywa uznawane za prapoczątek amerykańskiego cheerleadingu (od angielskiego cheer - dopingować, rozweselać). Pierwszy zaplanowany i zorganizowany cheerleading odbywa się 22 lutego 1877 r. podczas meczu footballu amerykańskiego na uniwersytecie Princeton. W roku 1882 absolwent Princeton Thomas Peebles przenosi pomysł do Minnesoty. Tam w roku 1898 student Johnny Campbell zostaje pierwszym prawdziwym cheerleaderem, kiedy kieruje tłumem kibiców skandujących rytmiczne hasła.

• 1861 r. - Wprowadzenie kontroli czasu do sportowych rozgrywek szachowych: każdy z graczy ma określony czas do wykorzystania podczas całej rozgrywki.

• 1861 r. - Pierwsze kluby narciarskie powstają w Norwegii i USA. W zawodach narciarskich w Norwegii w 1862 r. są rozgrywane biegi i slalom, czyli zjazd po ośnieżonym stoku między słupkami.

• 1862 r. - Brytyjczyk J. C. Thring ustala reguły piłki nożnej. Rok później powstaje London Football Association (1863), najstarsza federacja piłkarska świata. Jej działacze rozróżniają football, gdzie piłka jest kopana wyłącznie nogami i rugby, w którym można piłkę kopać nogami i łapać w ręce, a przeciwników przytrzymywać. Rugby zaczął W. W. Ellis w miejscowości Rugby, kiedy podczas meczu w roku 1823 chwycił piłkę i zaniósł do bramki. W Wielkiej Brytanii rugby zostaje uznane za odrębną grę w roku 1841. Amerykanie zaś przyjmują nazwę football dla swojej odmiany rugby (football amerykański), a piłkę nożną nazywają soccer.

Obok piłki nożnej powstają też inne gry zespołowe, gdzie celem jest wrzucenie piłki do bramki przeciwników - piłka ręczna rzucana wyłącznie rękami i piłka wodna rozgrywana w płytkim basenie. W Springfield (USA, 1891) powstaje koszykówka (basketball) - dwie drużyny za pomocą rąk starają się wrzucić piłkę do umieszczonego wysoko kosza przeciwnika, a jednocześnie bronią własnego. W USA zaczyna się siatkówka (volleyball, 1895), gdzie dwie drużyny rękami odbijają piłkę nad pionową siatką, aby upadła na boisko przeciwnika. W XX w. niemal wszystkie dyscypliny oparte na grze z piłką zyskują ogromną popularność na całym świecie, zwłaszcza piłka nożna. Coraz większą rolę odgrywają też wytwórcy sportowego obuwia i piłek jak na przykład angielski szewc William Gilbert (1799-1877), który szyje skórzane piłki przeznaczone specjalnie do rugby.

Dodatkowo są stosowane rozmaite środki pomagające uchwycić piłkę, na przykład nacieranie dłoni kalafonią (potem zastąpione rozmaitymi kremami) lub zwiększające przyczepność butów, na przykład nacieranie podeszwy kredą.

• 1862 r. - Amerykanin Jerry Thomas (1830-1885) publikuje książkę Bar Tender’s Guide znaną też pod tytułami How to Mix Drinks, czyli Jak robić drinki, lub The Bon-Vivant’s Companion. Druga ulepszona i rozszerzona wersja tej książki ukaże się w 1876 r. i wzbudzi jeszcze większe zainteresowanie. Autor jest barmanem, czyli obsługuje bar z alkoholem i przyrządza alkoholowe drinki. Przez pewien czas pracuje w El Dorado Gambling Saloon w San Francisco, a potem wraca do rodzinnego Nowego Jorku, aby założyć własny klub.

W ciągu XIX w. kluby rozrywkowe, gdzie można spotkać znajomych, posłuchać muzyki, ewentualnie uprawiać hazard i dla dobrego humoru napić się alkoholu zyskują coraz więcej zwolenników. Do pewnego stopnia zastępują dawne kluby arystokratów zamknięte dla obcych a zwłaszcza dla plebsu. W XIX i XX w. ten rodzaj rozrywki stanie się częścią życia względnie zamożnych ludzi w miastach na całym świecie od krajów Zachodu po Chiny, Japonię i Afrykę.

Thomas zbiera w swojej książce receptury drinków powstających ze zmieszania alkoholu z odpowiednio dobranymi dodatkami. Wspomina te najstarsze jak na przykład znany od XVII w. poncz (punch), ale też przedstawia własne pomysły. Jego pierwszy słynny drink opracowany jeszcze w San Francisco nosi nazwę Blue Blazer. Jest on oparty na whisky, która zostaje zapalona i płonąca jest przelewana między dwoma naczyniami w taki sposób, żeby pojawiał się ognisty łuk. Z czasem skład tego drinka bywa oczywiście zmieniany, na przykład jest kilka warstw alkoholi, a płonie tylko lżejszy, który utrzymuje się na powierzchni.

W wydaniu z roku 1862 Thomas opisuje drinki typu sour powstające przez zmieszanie likieru (bardzo słodkiej wódki) z kwaśnym sokiem cytryny lub limonki.

Inny drink nazwany Brandy Daisy to szklanka brandy (alkohol z destylowanego wina) z dodatkiem jamajskiego rumu, curaçao, soku z cytryny i syropu gumowego, który ma łagodzić smak. Curaçao (nazwa od holenderskiej wyspy w Małych Antylach) to likier z suszoną skórką gorzkiej pomarańczy, a syrop gumowy to guma arabska z cukrem.

Niektórzy przypisują Thomasowi również autorstwo martini - drinka powstającego ze zmieszania ginu i vermouthu z dodaną oliwką lub cząstką cytryny. Gin to znana już w średniowieczu bardzo charakterystyczna w smaku wódka z wyciągiem z jagód jałowca. Vermouth zaś to mocno pachnący alkohol z wyciągiem z ziół.

W wydaniu z 1876 r. Thomas przedstawia flip. W istocie jest to cała klasa drinków z rumu, piwa i cukru, a ich charakterystyczną cechą jest piana na powierzchni. W pierwszej wersji Thomas rekomenduje podgrzanie drinka za pomocą gorącego kawałka metalu, lecz potem większość barmanów zrezygnuje z tego elementu. Częstym dodatkiem będzie za to surowe jajko, które stabilizuje strukturę drinka. Odrębną klasą drinków jest też opisany przez Thomasa fizz, czyli alkohol zmieszany z kwaśnym sokiem i wodą gazowaną.

W XIX i XX w. sztuka komponowania drinków upowszechni się na całym świecie, więc powstaną tysiące napojów, a wynajdujący je i serwujący barmani zyskają dużą popularność.

Szczególną pozycję zajmuje Irish coffee, czyli mocna czarna kawa z dodatkiem irlandzkiej whiskey, ciemnego cukru trzcinowego i bitej śmietany na wierzchu. Autorem drinka jest Irlandczyk Joseph Sheridan (1909-1962) w latach 1940. pracujący w restauracji w Dublinie, na lotnisku Foynes w południowej Irlandii, a potem na lotnisku Shannon. Napój Sheridana miał rozgrzewać pasażerów, zwłaszcza po locie przez Atlantyk. W 1952 r. zostaje zaproszony do restauracji Buena Vista w San Francisco (USA) i zostaje tam na stałe. Jego pomysł zaś będzie potem modyfikowany zależnie od rodzaju użytego alkoholu: Scottish coffee (szkocka whisky), French coffee (koniak lub brandy), Spanish coffee (sherry), Russian coffee (wódka), Jamaican coffee (rum).

• 1863 r. - Pierwszy odnotowany wyścig łyżwiarski na torze długim odbywa się w norweskim Oslo. W tym samym roku powstaje Międzynarodowa Unia Łyżwiarska (International Skating Union), która zajmuje się między innymi ustalaniem reguł zawodów. Z czasem zostają wyodrębnione wyścigi na torze o długości 100 i więcej metrów oraz najrozmaitsze biegi drużynowe, sztafety i maratony.

• 1863 r. - W niemieckim Wrocławiu powstaje Stangen jako drugie na świecie biuro turystyczne oferujące zorganizowane wycieczki.

• 1864 r. - W Dublinie (Irlandia) zostają rozegrane pierwsze oficjalne zawody w skokach na koniu. Koń z jeźdźcem ma przejechać parkur (parcour), czyli określoną trasę, przeskakując ustawione tam przeszkody w jak najkrótszym czasie.

• 1864 r. - W Filadelfii (USA) powstaje pierwszy kobiecy klub szachowy.

• 1864 r. - W Norymberdze (Niemcy) powstaje pierwsze sztuczne (przygotowane przez człowieka) lodowisko dla łyżwiarzy.

• 1865 r. - Wyprawa Brytyjczyka Edwarda Whympera (1840-1911) zdobywa Matterhorn, najtrudniejszy szczyt Alo, lecz czterej wracający alpiniści giną po pęknięciu liny. W tym samym roku zdobycie Matterhornu powtarza Włoch Jean-Antoine Carrel (1829-1891) idąc od strony Italii.

Te wydarzenia zostają uznane za koniec wspinaczki uprawianej z przewodnikami i początek alpinizmu wyczynowego.

• 1866 r. - Podczas wyścigu Paryż-Bordeaux brytyjski kolarz Linton umiera po zażyciu trimetylu jako dopingu.

• 1866 - 1872 r. - Wyścigi kliprów płynących przez kilka miesięcy ze wschodniej Azji do Wielkiej Brytanii są podyktowane nie tylko względami ekonomicznymi, lecz stanowią też wyczyn sportowy.

• 1866 - 1883 r. - W Wielkiej Brytanii działa organizacja National Olympian Association założona przy udziale W. P. Brookesa. W 1866 r. zostają rozegrane zawody w Londynie (London Games) z udziałem 3300 sportowców.

• 1867 r. - Amerykanin Edward Payson w ciągu 25 dni przechodzi pieszo z Portland do Chicago (ponad 2120 mil). Jego wyczyn stanowi zapowiedź przyszłych ultramaratonów.

• 1868 r. - Brytyjczyk D. W. Freshfield (1845-1934) zaczyna wspinaczkę poza obszarem klasycznym (czyli poza Alpami), organizując wyprawę w Kaukaz (zdobywa między innymi Kazbek, jedną z najtrudniejszych i najbardziej stromych gór Kaukazu). W 1899 r. wyruszy w Himalaje, co oznacza początek sportowego himalaizmu. Wspinacze jeżdżą odtąd w Tatry, Góry Iberyjskie, Andy, Góry Skaliste, Kaukaz i inne wysokie pasma na całym świecie.

• 1868 r. - Norweg Sondre Norheim (1825-1897, od 1884 r. w USA) skacze na nartach na odległość 19 m i zostaje pierwszym mistrzem świata w tej dziedzinie. Skoki narciarskie są norweską tradycją - już w 1862 r. rozegrano konkurs skoków w Trysil, a w 1872 r. powstanie pierwsza skocznia w Holmenkollen (Christiania), gdzie zaczną się doroczne konkursy skoków. W roku 1889 zaś powstanie duża skocznia na gruntach miejscowego rolnika Holma. Wielkie zawody w 1892 r. znane jako Tydzień Holmenkollen będzie oglądać aż 20 tysięcy widzów.

• Od 1868 r. - Sondre Norheim upowszechnia telemark (nazwa od gór i krainy w Norwegii), czyli technikę zjazdu na nartach, które są przymocowane tylko do przedniego końca buta, a pięta pozostaje ruchoma. Jest to wiązanie typowe dla nart biegowych. Telemark ustąpi potem łatwiejszym technikom zjazdu alpejskiego, gdzie narta jest przyczepiona do całej podeszwy buta, co umożliwia ostrzejsze skręty i zmniejsza ryzyko kontuzji nóg.

• 1869 r. - Amerykanin John Wesley Powell na czele małego zespołu jako pierwszy przepływa całą długość Wielkiego Kanionu Colorado, pokonując szereg niebezpiecznych wodospadów i wirów.

• 1869 r. - Pierwszy oficjalny mecz amerykańskiego footballu odbywa się w mieście Nowy Brunszwik (New Jersey). Grają studenci uniwersytetów Rutgers (zwyciężają) oraz Princeton. W następnych latach pojawia się piłka owalna zamiast okrągłej (1874) i w coraz większym stopniu używa się rąk. W latach 1870. na wniosek trenera Waltera Campa z uniwersytetu Yale zostają ustalone reguły footballu amerykańskiego odróżniające go od piłki nożnej i rugby. Gra osiągnie stan dojrzały w początkach XX w.

W każdej z dwóch drużyn występuje 11 zawodników, którzy próbują przenieść lub przerzucić piłkę za linię końcową po stronie przeciwników lub kopnąć ją tak, aby przeleciała między dwoma wysokimi słupami tworzącymi bramkę przeciwnej drużyny. Dozwolone jest łapanie i przewracanie przeciwników, atak całym ciałem i uderzanie głową. Na przełomie XIX i XX w. gra staje się amerykańskim sportem narodowym, a gracze i sponsorujące ich firmy zarabiają miliony dolarów za mecze, wygrane rozgrywki, zakłady i reklamy oraz bilety wstępu na widownię. Rzadko mówi się o tym, że football amerykański jest niezwykle brutalny i wywołuje liczne kontuzje oraz zgony, czemu nie zapobiegają ani grube osłony na ramiona, ani kaski chroniące głowę. Tylko w 1905 r. na boiskach umiera 18 zawodników, a setki innych graczy cierpią na choroby neurologiczne, na przykład paraliż związany z mikrowylewami krwi w mózgu powstającymi podczas atakowania głową, a zwłaszcza celowego zderzania się głowami teoretycznie chronionymi przez kaski.

• Od lat 1870. - Japończycy zaczynają uczyć Europejczyków i Amerykanów, jak grać w go.

• 1871 r. - Pierwsza wystawa i konkurs na najpiękniejszego kota w londyńskim Crystal Palace. Odtąd londyński konkurs powtarza się co roku, a podobne będą organizowane na całym świecie. Na przykład w 1896 r. odbywa się pierwsza wystawa i konkurs kociej urody w Ameryce Północnej w nowojorskim Madison Square Garden. Zawody odbywają się w kilku kategoriach zależnie od rasy. Koty krótkowłose to na przykład kot abisyński (ze starożytnego Egiptu), japoński bobtail o krótkim ogonie (znany od XVII w.), kot birmański (od XV w.), si-savat z Tajlandii (od V w.), kot syjamski (opisywany od XIV w.), pozbawiony ogona kot z brytyjskiej wyspy Man (opisany już w XIII w.), a także bezwłosy sfinks (wyhodowany w XX w.). Do kotów długowłosych zalicza się najwyżej cenioną, znaną zwłaszcza w Turcji, angorę (od miasta Ankara) i kota perskiego z Azji Zachodniej. Wysiłki hodowców w XX w. doprowadzą do powstania wielu odmian kota i zmiany rozmiarów. Na przykład w latach 1976-1986 w australijskim Queensland żyje kot-olbrzym, który waży 21 kg. Przeciętny kot domowy waży zwykle 2-4 kg.

W roku 1910 powstaje w Londynie organizacja rejestrująca koty rasowe The Governing Council of the Cat Fancy.

Z drugiej strony pojawia się tendencja do wyszukiwania kocich anomalii. Na przykład polidaktylia, czyli zwiększona liczba palców, zwłaszcza w przednich łapach, jest uznawana za cechę kotów szczególnie sprawnych w łapaniu myszy i szczurów. Dlatego w XIX i XX w. takie koty są chętnie trzymane na statkach. W 1931 r. zaś kapitan pewnego statku ofiaruje wielopalczastego kota Ernestowi Hemingwayowi w Key West na Florydzie. Odtąd miejscowa populacja kotów będzie się wyróżniać wyjątkowo dużą liczbą osobników z polidaktylią.

• 1872 r. - Henry Gem zakłada pierwszy klub tenisowy w Leamington (Wielka Brytania), a w 1874 r. Brytyjczyk W. Clopton Wingfield publikuje pierwszy systematyczny opis reguł tenisa. Wyodrębnia się przywieziony z Indii badminton (na zamku Badminton, 1873), gdzie rakietkami odbija się lekką piłeczkę z piórami jako stabilizatorami, co przypomina grę w lotkę.

• 1873 r. - W Japonii odbywa się pierwszy pokaz kendo, czyli walki na podobne do katany drewniane miecze bokken. Zawodnicy kendo są zaopatrzeni w lekkie pancerze amortyzujące ciosy i w maskę chroniącą twarz.

• 1873 r. - W Wiedniu powstaje pierwsza szkoła szermierki dla kobiet.

• 2 IX 1873 r. - Jedna z najdziwniejszych (chociaż niekoniecznie prawdziwych) opowieści związanych ze sportem. Brytyjski biegacz-amator James B. Worson biegnie z Leamington do Coventry (40 km). Według relacji przyjaciół jadących za nim powozem biegacz w pewnym momencie potknął się i podobno zniknął, zanim upadł. Rzekomo nigdy nie został odnaleziony.

• Od 1872 r. - Pływackie rekordy świata są notowane w Londynie.

• Od 1872 r. - W Anglii są rozgrywane doroczne zawody piłki nożnej o puchar Football Association. Kolejne kluby footballowe stopniowo akceptują ujednolicone przepisy tej gry.

• 1874 r. - Ph. T. Barnum buduje halę sportową Madison Square Garden w Nowym Jorku - pierwszy pałac sportu.

• 25 VIII 1875 r. - Brytyjczyk M. Webb jako pierwszy przepływa wpław kanał La Manche w ciągu 21 godzin i 45 minut. Zginie w roku 1883, próbując przepłynąć wodospad Niagara.

• 1875 - 1881 r. - Na polecenie niemieckiego cesarza archeolog Ernest Curtius odkopuje ruiny Olimpii. W 1878 r. zaś H. Schliemann odnajduje ruiny stadionu w Altis (Grecja), co daje impuls do odtworzenia historii olimpiad.

• 1876 r. - Pochodzący z Danii Amerykanin Alfred Johnson (1846-1927) samotnie przepływa Atlantyk w żaglówce.

• 1876 r. - W Wielkiej Brytanii amerykański mistrz chodu sportowego Edward Weston wygrywa wyścig przechodząc 109,5 mili w ciągu 24 godzin, lecz spotyka się z zarzutem, że żuł w tym czasie liście koki. Weston twierdzi, że kokę zażywał tylko podczas treningu. Jest to pierwszy wypadek, kiedy zastosowano doping środkami narkotycznymi, lecz w tym czasie nie jest to ani naganne, ani zakazane prawem. Wkrótce w ślady Westona pójdą też inni sportowcy i będą zachwyceni wynikami.

• 21 VII 1876 r. - Klacz pełnej krwi angielskiej Kincsem (po węgiersku Mój skarb) zwycięża w wyścigach Erstes Criterium zu Berlin na hipodromie Hoppegarten. Kincsem ma tylko dwa lata, kiedy inne konie dopiero zaczynają karierę, a start w berlińskim wyścigu jest jej pierwszym, a mimo to deklasuje inne konie. W ciągu następnych trzech lat właściciel klaczy i jeden z najsławniejszych hodowców koni węgierski hrabia Ernő Blaskovich wystawia ją w 54 prestiżowych wyścigach i we wszystkich zwycięża. Żaden inny koń nie może się cieszyć tak wielką skutecznością. W 2006 r. drugi najlepszy w dziejach koń wyścigowy australijski ogier Black Caviar osiągnie 25 zwycięstw. Najbliżej porażki Kincsem jest podczas wyścigów w Baden-Baden, kiedy sędziowie ogłaszają remis z ogierem Prince Giles The First. Wtedy jednak Blaskovich odmawia uznania tego rezultatu, żąda dodatkowego wyścigu i tym razem bezapelacyjnie zwycięża.

Po kilku pierwszych wyścigach wygranych przez Kincsem widzowie wymuszają na organizatorach wyścigów zawieszenie zakładów o pierwsze miejsce, ponieważ uznają, że to nie ma sensu. Zakładają się więc wyłącznie o to, który koń będzie drugi.

Kincsem słynie ze swoistych kaprysów przypominających zwyczaje wielkich gwiazd sceny. Wszędzie musi jej towarzyszyć białorudy kot Schulz, a kiedy zgubił się w Bolonii, klacz odmawiała współpracy do momentu odnalezienia przyjaciela. Pije wyłącznie najczystszą wodę źródlaną i na przykład przed wyścigiem w Baden-Baden dopiero po kilku godzinach organizatorzy odnajdują studnię, której woda zadowala wybredną klacz. Po każdym wyścigu Kincsem oczekuje kwiatów przyczepianych do jej uzdy.

Po zakończeniu sportowej kariery Kincsem żyje jeszcze 8 lat. Jej właściciel hrabia Blaskovich doprowadza do budowy węgierskiego hipodromu i zorganizowania węgierskich wyścigów dorównujących znaczeniem wyścigom w Wiedniu, Berlinie czy Londynie. Kincsem staje się symbolem narodowych dążeń Węgrów, w XX w. powstaną jej pomniki, a w 2017 r. węgierski astronom Krisztian Sameczky jej imieniem nazwie planetoidę.

• Od 1877 r. - Tenisowe mistrzostwa świata są rozgrywane w brytyjskim Wimbledon (dla kobiet od 1884 r., gdy mistrzynią zostanie Maud Watson), a od 1900 r. w USA odbywać się będą międzynarodowe rozgrywki drużynowe o puchar D. F. Davisa.

• Od 1877 r. - W Wielkiej Brytanii są rozgrywane zawody pływackie. W roku 1890 odbywają się pierwsze pływackie mistrzostwa Europy.

• 1878 r. - W USA pojawia się fifteen puzzle: 15 liczb jest przypadkowo rozkładanych na 16-polowej planszy, a gracz ma je ustawić od najmniejszej do największej, przesuwając liczby poprzez jedyne wolne pole.

• 1878 r. - Powstaje słynna brytyjska stadnina koni w Crabbet Park. Wilfrid S. Blunt (1840-1922) i jego żona Anne Blunt (1837-1917) sprowadzają z Azji Zachodniej i Egiptu najlepsze konie arabskie, żeby je hodować i rozmnażać w Anglii. Konie arabskie coraz częściej są używane nie tylko do celów sportowych, ale też jako maskotki bogatych ludzi, które są jedynie pokazywane i podziwiane. W XX w. najpiękniejsze konie arabskie będą osiągały rekordowe ceny rzędu setek tysięcy a nawet miliona dolarów. Powstanie skala ocen poszczególnych cech konia, według której będą się odbywać zawody, a właściwie konkursy piękności konia arabskiego.

• 1879 r. - Norweg Torjus Hemmestveit zjeżdża na nartach w dół po stromym skoku i skacze z progu o wysokości 23 m, zapowiadając przyszłe wyczyny skoczków narciarskich.

• 1879 r. - Szwajcar E. Jaques-Dalcroze tworzy gimnastykę artystyczną, czyli efektowny taniec pełen akrobatycznych popisów przy muzyce.

• 1879 - 1970 r. - Niemiec Fredy Budziński, jeden z pierwszych reporterów sportowych. Życie poświęca kolarstwu.

• Lata 1880. - Wynalazek roweru z łańcuchem przenoszącym ruch z pedałów zaczyna rozwój kolarstwa. Pojawiają się rowerowe rekordy. Francuz Joyeux w ciągu szesnastu dni przejeżdża 4500 km (1895). Francuskim „geniuszem roweru” zostanie Edmond Jacquelin zwany Piou-Piou (1875-1928): mistrz Francji (1896, 1900, 1902), mistrz świata (1900) i zdobywca wielu nagród między innymi Grand Prix de Paris (1900).

• Koniec XIX w. - Upowszechnia się obyczaj, aby widzowie wchodzili na zawody sportowe za okazaniem biletu, który musieli wcześniej kupić, podobnie jak bilety do teatru, na wesołe miasteczko a potem do kina.

• Koniec XIX w. - Japończycy przejmują amerykański baseball, który w XX w. stanie się narodowym sportem Japonii.

• Lata 1880. - Niemcy rozwijają swoistą grę wojenną Kriegspiel, służącą szkoleniu oficerów: na planszy reprezentującej pole bitwy poruszają się pionki, które symbolizują różne oddziały wojskowe.

• 1882 r. - Japończyk Jigoro Kano (1860-1938), uczeń mistrza Iso, zakłada w Tokio szkołę judo Kodokan. Uczy judo, które sam opracował jako sport oparty na jiu jitsu, ale z ograniczeniem elementów zagrażających życiu. Mistrzowie judo wypracowują spójny system nauczania (gokyo), a Kano zostaje prezydentem centrum badania sztuk bojowych Butokukai. Nie zdoła jednak zjednoczyć wszystkich japońskich sztuk walki, ponieważ inne kierunki zaczynają się reformować niezależnie od judo. W judo nie ma ciosów, lecz dąży się do przewrócenia przeciwnika na ziemię, czasem w bardzo efektowny a zarazem groźny sposób, ponieważ można przeciwnikowi złamać kończynę lub kręgosłup.

W judo są wyróżniane stopnia zaawansowania, czyli umiejętności, które są badane podczas egzaminów. Komisje znawców przyznają odpowiednie stopnie niekoniecznie odnosząc się do wyników sportowych. Poszczególnym stopniom odpowiadają tytuły oraz kolory pasa nakładanego na biały strój złożony z długich luźnych spodni oraz obszernego kaftana z długimi rękawami. Uczniowie otrzymują stopnie kyu, a właściwi judocy stopnie dan: 6 kyu - biały pas, 5 kyu - żółty pas, 4 kyu - pomarańczowy pas, 3 kyu - zielony pas, 2 kyu - niebieski pas, 1 kyu - brązowy pas, 1-5 dan - czarny pas, 6-8 dan - biało-czerwony pas, 9-10 dan - czerwony pas. Stopnie od 7 dan mają charakter honorowy i oznaczają uznanie kogoś za mistrza.

Następcy Kano - Tomita, Higuchi Nakajima, Yokoyama, Amano Kai i Shiro Saiga - uczynią judo narodowym sportem Japonii. Adepci jiu jitsu wyzywają na pojedynki nauczycieli ze szkoły Kano, lecz przegrywają, jak na przykład mistrz jiu jitsu Obata dwukrotnie przegrywa z Shiro Saiga.

• 1882 r. - Brytyjczycy zakładają pierwszy klub sportowy wioślarzy Amateur Rowing Association.

• 1882 r. - Pierwsze międzynarodowe zawody łyżwiarstwa figurowego odbywają się w Wiedniu.

Norweski łyżwiarz Axel Paulsen po raz pierwszy wykonuje skok, czyli na moment odrywa obie łyżwy od lodowiska. Wykonana przez niego ewolucja zostanie potem nazwana skokiem Axela, a jednocześnie stanie się źródłem inspiracji dla innych rodzajów łyżwiarskich skoków. Do klasycznego repertuaru łyżwiarstwa figurowego wejdzie później wykonany po raz pierwszy w roku 1909 skok Szweda Karla E. J. Ulricha Salchowa (1877-1949), dziesięciokrotnego mistrza świata w latach 1901-1905 i 1907-1911. Łyżwiarz jedzie do tyłu na wewnętrznej krawędzi lewej łyżwy, prawą nogą bierze zamach, wyskakuje w powietrze i po obrocie ląduje na lodzie, znów jadąc tyłem. W roku 1910 Niemiec Werner Rittberger (1891-1975) pokazuje inną ewolucję, która wejdzie do klasycznego repertuaru łyżwiarzy jak loop bądź rittberger: skok i obrót z jazdy do tyłu na zewnętrznej krawędzi prawej łyżwy z zamachem wykonanym w powietrzu lewą nogą. Austriak Alois Lutz (1898-1918) w roku 1913 wprowadza kolejny łyżwiarski skok znany potem jako lutz. Jadąc tyłem na zewnętrznej krawędzi lewej łyżwy odbija się od lodu czubkiem prawej łyżwy i ląduje na zewnętrznej krawędzi prawej łyżwy. Jest to pierwszy skok z odbiciem. Niedługo po lutzu pojawia się flip: z jazdy do tyłu na wewnętrznej krawędzi lewej łyżwy następuje odbicie czubkiem prawej i obrót w powietrzu. W latach 1920. Amerykanina Bruce Mapes (1901-1961) wprowadza toeloop: jadąc do tyłu na zewnętrznej krawędzi prawej łyżwy odbija się od lodu czubkiem lewej. Pierwszą kobietą, która wykona skok na łyżwach będzie Amerykanka Theresa Weld w roku 1920, lecz zostanie upomniana przez sędziów za nadmierne zadarcie spódnicy i pokazanie przez moment kolana, co zostaje uznane za obrazę moralności. W tym czasie łyżwiarki występują bowiem w niewygodnych, długich strojach, sięgających górnej krawędzi butów.

• 1883 r. - Anglicy zaczynają sportowe wyścigi w zjazdach na sankach w Klosters (Szwajcaria).

W St. Moritz w roku 1884 powstaje tor Cresta, a Anglicy wymyślają tam skeleton (żelazne sanie przypominają szkielet) - zjazd głową do przodu. W 1887 r. sanki kowala C. Mathisa przekraczają prędkość 100 km/h.

W St. Moritz (1885) Amerykanin Townsend zaprezentuje bobsleje - kilkuosobowe sanie z kierownicą znane podobno w Albany (USA) już ok. 1880 r. Ich dojrzałą formę z przodu zaopatrzoną w osłonę zbuduje Mathis w 1891 r. Wyścigi bobslejowe będą się odbywać pojedynczo na czas w śnieżnych rynnach, dzięki czemu podczas ślizgu można osiągać ogromne prędkości.

• 1883 r. - Francuski matematyk Édouard Lucas przedstawia zabawę-grę logiczną Wieże Hanoi. Gra składa się z trzech pionowych prętów, przy czym na pierwszym znajduje się siedem krążków nałożonych jeden na drugi od największego do najmniejszego. Ten stos krążków należy przenieść na trzeci pręt, przy czym wolno przenosić wyłącznie po jednym krążku i zawsze na każdym etapie należy kłaść krążek mniejszy na większy.

Lucas powtarza w ten sposób układankę z legendy o tybetańskich mnichach, którzy wykonują podobne zadanie, ale mają do przełożenia aż 64 krążki. Kiedy wreszcie tego dokonają, ma nastąpić koniec aktualnego świata.

• 1883 r. - Amerykanin George Swinnerton Parker (1866-1952) wymyśla grę Banking. Przy użyciu 160 kart gracze pożyczają pieniądze z banku, próbując przewidzieć przyszłe zyski i zagrożenia. Jego brat Charles przekonuje go, żeby spróbował Banking opublikować, lecz wydawcy w Bostonie odrzucają ofertę. Wydaje więc grę na własny koszt i zarabia pierwsze pieniądze. Zachęcony sukcesem zakłada firmę Geo S. Parker & Company produkującą gry w Medford a potem w Salem (Massachusetts). W roku 1888 firma zmienia nazwę na Parker Brothers, ponieważ dołącza do niego Charles, a w roku 1898 trzeci z braci Edward. Firma braci Parker stanie się wkrótce amerykańskim a potem światowym potentatem w dziedzinie gier. Firma przez lata publikuje wyłącznie gry wymyślone przez Georgea, a największym sukcesem okazuje się jego karciana gra Rook (Gawron) z roku 1906. Rook powstaje jako gra dla religijnych fundamentalistów, którzy w klasycznych kartach widzą narzędzie diabła, a w karcianej grafice symbole tarota potępianego przez chrześcijańskie kościoły. Dlatego Rook zdobywa dużą popularność w konserwatywnych, wiejskich regionach centralnych Stanów Zjednoczonych i Kanady. Karty są numerowane od 1 do 14 w czterech kolorach i dodatkowo występuje jedna karta z wizerunkiem gawrona (odpowiednik Jokera), co razem daje talię 57 kart. Taki zestaw pozwala grać niemal we wszystko, co jest znane w klasycznych kartach, lecz bez rzekomo grzesznych obrazków.

• 1883 - 1969 r. - Morihei Ueshiba, słynny japoński mistrz sztuk walki.

Na kolonizowanym przez Japończyków Hokkaido spotyka Sogaku Takeda trzydziestego drugiego mistrza sztuki daito-ryu kultywowanej w rodzie Takeda. Według legendy styl wynalazł cesarski syn książę Teijun (Sadasumi, 874-916) i przekazał rodowi Minamoto, a słynny szermierz Minamoto Yoshitsune (założyciel rodu Takeda) udoskonalił tę sztukę. Ueshiba, pod wpływem daito-ryu i buddyjskiej sekty omoto-kyo, opracowuje aikido (ai - harmonia, ki - duch, moc, do - droga).

• 1884 r. - We Vrchlabi w Sudetach oficjalnie powstaje Wiesenbaude (czeska Lučni Bouda), jedno z pierwszych schronisk (po niemiecku Baude, po czesku bouda), czyli tani hotel dla turystów wędrujących przez mało zagospodarowane tereny. Górskie schroniska pojawiały się jednak już wcześniej, głównie jako kontynuacja pasterskich bud zwłaszcza w Alpach i Sudetach. We Vrchlabi początki schroniska sięgają roku 1623 (data wyryta na kamieniu węgielnym). Innym przykładem może być schronisko nad Małym Stawem w Karkonoszach. Wzmianka z roku 1670 świadczy, że była to buda strażnika pilnującego pstrągów hodowanych w stawie należącym do rodu Schaffgotschów. W XIX wieku, zwłaszcza po uruchomieniu komunikacji kolejowej do Kotliny Jeleniogórskiej, buda zostaje rozbudowana, żeby przyjmować wędrowców. Na początku XX wieku funkcjonuje jako schronisko Teichbaude należące do J. Bönscha a potem F. Krausa. Po 1945 r. Polacy nazywają je Samotnią.

Z czasem schroniska dla turystów rozpowszechniają się w całej Europie a Niemiec R. Schirrmann tworzy pierwsze schronisko młodzieżowe (1909) na zamku w Altenie na północny wschód od Köln.

Upowszechnia się idea urlopu jako czasu wolnego od pracy, co sprzyja wyjazdom turystycznym. Po roku 1919 turystyka w Europie staje się rozrywką coraz popularniejszą i stopniowo tanieje.

• 1884 - 1894 r. - Pierwszym mistrzem świata w szachy zostaje Wilhelm Steinitz (1836-1900), czeski Żyd z Pragi. Po dziesięciu latach tytuł odbiera mu niemiecki Żyd Emanuel Lasker (1868-1941), który dopiero w 1921 r. ulegnie Kubańczykowi Jose Raoulowi Capablance (1888-1942). Lasker, oprócz świetnej znajomości szachów, słynie z psychologicznego podejścia do konkretnego przeciwnika; wobec każdego stosuje odmienną taktykę obliczoną na sprowokowanie jego błędów lub wytrącenie go z równowagi.

• 1885 r. - Brytyjczycy legalizują zawodowy football (piłkę nożną), dotąd uznawany za niesportowy, ponieważ zawodowi piłkarze są opłacani.

• 1886 r. - Powstaje angielska federacja hokeja na trawie. Wkrótce przystąpią do niej Irlandia, Szkocja i Walia.

• 1886 - 1900 r. - Brytyjska tenisistka Blanche Bingley-Hillyard jest sześciokrotną mistrzynią Wimbledonu.

• 1887 r. - W Londynie odbywa się spotkanie najsilniejszych mężczyzn świata. Jest to kontynuacja londyńskiej szkoły atletów z XVIII i zapowiedź podnoszenia ciężarów jako samodzielnej dyscypliny.

• 1888 r. - Pierwsze lekkoatletyczne mistrzostwa Australii odbywają się w Sydney.

• 1889 r. - Niemiec Hans Heinrich Josef Meyer (1858-1929) jako pierwszy wspina się na Kilimandżaro w Afryce.

• 1889 r. - Podczas pokazów lotniczych w USA Francuz Charles Leroux wyskakuje z kosza balonu na spadochronie, budząc podziw widzów. Natomiast balon pozbawiony załogi przelatuje Atlantyk i wpada do Morza Północnego.

• 1889 r. - Francuz S. de Guaita publikuje nowy zestaw kart do tarota opracowany przez jego ucznia Szwajcara Oswalda Wirtha. Będzie to najpopularniejsza wersja tarota w XX w.

• 1889 r. - W Amsterdamie odbywają się nieoficjalne mistrzostwa świata w łyżwiarstwie szybkim; zwycięża Rosjanin Aleksiej Panczyn na jedną milę oraz Amerykanin Joe F. Donoghue na dystansie dwóch mil. Zawody w łyżwiarstwie szybkim uznane potem za pierwsze mistrzostwa świata odbywają się również w Amsterdamie w roku 1892, a ich zwycięzcą zostaje Holender Jap Eden. W roku 1895 Eden powtórzy swój wyczyn na mistrzostwach świata w Hamar.

• 1889 r. - Francuski miłośnik i popularyzator sportu baron Pierre de Coubertin otrzymuje od W. P. Brookesa dokumenty dotyczące organizacji zawodów sportowych. W następnym roku w czasopiśmie La Revue Athletique Coubertin publikuje artykuł o igrzyskach w Much Wenlock Le jeux olympiques à Much Wenlock.

• 1890 r. - Zaczynają się mistrzostwa świata w strzelaniu z broni palnej. Strzelectwo staje się też częścią popisów cyrkowych dzięki pokazom Amerykanki Annie Oakley (1860-1926).

• 1891 r. - Pierwsze długodystansowe wyścigi rowerowe: Bordeaux-Paryż (600 km) i Wiedeń-Berlin (580 km).

• 1891 r. - Anglik Charles Wells w ciągu jednej nocy trzykrotnie rozbija bank (wygrywa całą pulę pieniędzy), grając w ruletkę w jednym z kasyn Monte Carlo. Po trzeciej wygranej opuszcza kasyno ze 100 tysiącami franków, co w tym czasie stanowi majątek i nigdy więcej nie wraca do gry. Z jednej strony jest to przykład człowieka, który nie popadł w uzależnienie od hazardu, a z drugiej ciekawa sekwencja niezwykle mało prawdopodobnych zdarzeń.

• 1891 r. - Adwokat z Baltimore (USA) Elijah J. Bond (1847-1921) patentuje tabliczkę Ouija (nazwa wywodzona od francuskiego oui oraz niemieckiego ja oznaczających tak). Jest to drewniana płytka z naniesionymi literami alfabetu, liczbami oraz słowami oznaczającymi tak, nie i żegnaj. Kilka osób jednocześnie kładzie dłoń na małej deseczce (ewentualnie miniwózeczku), czyli wskaźniku, który można swobodnie przesuwać po tabliczce. Wskazane w ten sposób litery mają układać się w odpowiedzi na zadane pytania. Pomysł staje się wkrótce podstawą dla seryjnej produkcji Ouija, a sama zabawka zyskuje ogromną popularność głównie w Ameryce Północnej. Dla zwolenników spirytyzmu Ouija nie jest jednak zabawą, lecz narzędziem komunikacji z duchami. Wbrew temu przekonaniu psychologowie utrzymują, że ruch wskaźnika wynika nie z działania duchów, lecz jest przykładem efektu ideomotorycznego. Ujawnia się wtedy podświadomość z głęboko ukrytymi wspomnieniami i pragnieniami. Często rzekome odpowiedzi okazują się jedynie bezsensownymi zbiorami liter, co według spirytystów ma świadczyć o złym nastawieniu (brak wiary) któregoś z uczestników seansu.

• 1891 r. - W Londynie zostają rozegrane pierwsze mistrzostwa w podnoszeniu ciężarów. Startuje w nich zaledwie siedmiu zawodników z sześciu krajów. Występują w jednej kategorii wagowej. Zwyciężają Brytyjczyk Lawrence Edward Levy, Włoch Giacomo Zafarana i Belg Arthur François.

Pierwsze mistrzostwa Europy w podnoszeniu ciężarów odbędą się w Rotterdamie w roku 1896 i w Wiedniu w roku 1898. W roku 1920 zaś powstanie Międzynarodowa Federacja Podnoszenia Ciężarów.

• Od 1891 r. - Początek szybownictwa w Niemczech. Pierwsze szybowce budują Otto Lilienthal od 1891 r. i Friedrich Harth w 1914 r. Szybowce jako aparaty latające bez własnego napędu startują z wysokiej góry, a w przyszłości będą holowane na linie przez samolot silnikowy i w powietrzu odczepiają się, aby latać samodzielnie. Szybowce wykonują ewolucje z wykorzystaniem naturalnych prądów w atmosferze, czyli wznoszących prądów powietrznych nad rozgrzanymi skałami, opadających prądów nad wodą lub lasami oraz wiatrów.

Od ok. 1910 r. Hans Gutermuth z Darmstadt lata w górach Rhön. Jedną z najwybitniejszych postaci w szybownictwie jest Niemka Anna Reitsch (1912-1979), która karierę zaczyna w słynnej szkole szybowcowej w Grunau (Jeżów Sudecki) koło jej rodzinnego miasta Hirschberg (Jelenia Góra). Jest wielokrotną mistrzynią w tej dziedzinie, a zarazem osobistą pilotką Hitlera. Grunau, gdzie uczy się Reitsch jest też znane z pierwszego w świecie szybowca szkolnego przeznaczonego wyłącznie do nauki. Jest to konstrukcja Edmunda Schneidera z roku 1938 oznaczona jako Schulgleiter 38. W XX w. rozgrywane są zawody na czas (zanim szybowiec ostatecznie opadnie na ziemię), odległość i precyzję lotu, które zyskują dużą popularność po II wojnie światowej.

• 1892 r. - Brytyjczyk William Conway i Szwajcar Matthias Zurbriggen zdobywają szczyt Pioneer Peak (6890 m) w Kaszmirze, ustanawiając zarazem nowy od 1550 r. rekord świata w wysokości górskiej wspinaczki.

Kolejne rekordy świata ustanowią potem następni himalaiści: Włoch Herzog von Aosta w roku 1903 (szczyt Pyramis w Karakorum, 6962 m), Włosi Alassio i Enrico Brocherel oraz Brytyjczyk Thomas Longstaff w roku 1907 (himalajski szczyt Trisul, 7120 m) oraz Brytyjczyk Alexander M. Kellas i Szerpa Sonam z Indii w roku 1911 (Pauhuri w Himalajach, 7128 m).

Głównym problemem przy wspinaczce na tak duże wysokości jest niska temperatura (niemal -40^oC na wysokości 6000 m, -45^oC na wysokości 7000 m i poniżej -50^oC na wysokości 8000 m) oraz brak tlenu związany z niskim ciśnieniem. Himalaiści odkrywają, że na wysokości ok. 7500 m zaczyna się strefa śmierci, gdzie każdy człowiek, nawet najzdrowszy i najlepiej wytrenowany, po kilku dniach musi umrzeć. Niedobór tlenu zmusza organizm do produkcji zwiększonej liczby czerwonych krwinek absorbujących tlen, co zagęszcza krew. Grożą więc zakrzepy, które mogą prowadzić do trudności w poruszaniu i wywołują paraliż lub śmierć. Powstają obrzęki tych części ciała, gdzie nie dociera zagęszczona krew. Gęsta krew słabo też reguluje temperaturę, więc rośnie prawdopodobieństwo odmrożeń. Ogromne nakłady energii na wykonanie każdej czynności w niskiej temperaturze wyczerpują i wysuszają organizm, a niedoborów wody nie ma czym uzupełnić. Nie wystarcza jedzenie śniegu, który jest w istocie zamarzniętą wodą destylowaną, gdzie nie ma praktycznie żadnych elektrolitów. Tymczasem wraz z potem organizm traci elektrolity, czyli sole mineralne, co upośledza działanie systemu nerwowego, pojawiają się omamy dźwiękowe i wzrokowe, na przykład wizje osób, których wcale tam nie ma. Podobne pochodzenie mają też słynne czarne motyle spotykane rzekomo pod szczytami Himalajów.

W odpowiedzi na te zagrożenia powstaje specjalny sposób wspinania się na szczyty przekraczające 7000 m. W odróżnieniu od alpinizmu, gdzie wspinaczka nie wymaga długich wstępnych przygotowań, w himalaizmie zdobywanie szczytu jest zazwyczaj długotrwałe i odbywa się etapami. Himalaiści przygotowują kolejne, położone coraz wyżej obozy wyposażone w namioty i żywność. Grupa atakująca szczyt ma więc zapewnione schronienie zarówno w drodze na górę, jak też podczas powrotu.

• 1892 r. - Po czterokrotnym zdobyciu pucharu Anglii w piłce nożnej klub Aston Villa niespodziewanie przegrywa. Chcąc wzmocnić swoją drużynę Aston Villa kupuje dwóch zawodników z klubu Westbromwich Albion; za transfer Johna Reynolda płaci 40 funtów, a za Willie Grovesa 100 funtów. W 1895 r. Aston Villa kupuje Jimmye’go Crabtre’a, płacąc 250 funtów za jego transfer z klubu FC Burnlay. Kupowanie zawodników, zwłaszcza w piłce nożnej, stanie się wkrótce powszechną praktyką, a pieniądze na międzyklubowe transakcje pochodzą głównie od firm sponsorujących kluby oraz ze sprzedaży biletów wstępu na mecze. W roku 1905 angielski klub Middlesborough płaci ogromną sumę 1000 funtów za transfer Alfa Commonsa z FC Sunderland.

• 1893 r. - Najdłuższy rozegrany dotąd pojedynek bokserski odbywa się w Nowym Orleanie (USA). Andy Bowen i Jack Burk walczą siedem godzin przez 110 rund (krótszych odcinków) oddzielonych przerwami.

• 1894 r. - Pierwszy wyścig samochodowy i motocyklowy Paryż-Rouen wygrywa Francuz E. Levassor. Pojawiają się tory do rozgrywania wyścigów samochodowych po zamkniętym obwodzie na wzór bieżni dla biegaczy; staną się popularne w okresie między I i II wojną światową. We Francji powstaje klub automobilowy. W 1895 r. wyścigi motocykli zaczną się we Włoszech i USA: sławę zdobędzie amerykański motocyklista Eddie Hasha (w 1912 r. zginie w wypadku w Newark, New Jersey). Dominuje opinia, że kierowanie samochodem jest niebezpiecznym sportem dostępnym tylko dla nielicznych.

• 1894 r. - Powstaje Western League w roku 1900 przemianowana na American League, druga najważniejsza liga baseballowa w Stanach Zjednoczonych obok starszej National League. Od 1901 r. należy do Major League Baseball jednoczącej kilkadziesiąt najlepszych drużyn.

• 16-24 VI 1894 r. - Wraca idea igrzysk olimpijskich. Mówił o nich już brytyjski arystokrata R. Dover (1604), a potem Rousseau (1762), który głosił, że sprawność fizyczna sprzyja aktywności. Francuz baron Pierre de Coubertin zostaje sekretarzem Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego MKOl (w latach 1896-1925) w Lozannie (Szwajcaria). Korzysta między innymi z doświadczeń zebranych przez W. P. Brookesa.

• 1895 r. - W Australii zostaje wprowadzona podnoszona blokada w wyścigach konnych, aby uniknąć falstartów, czyli przedwczesnych startów. Z czasem pomysł upowszechni się na całym świecie.

• 1895 r. - Opublikowany w Londynie podręcznik The Poker Manual. A Practical Course of Instruction in the Game… Together with the International Code of Laws. zyskuje popularność na całym świecie, lecz jego autor ukrywa się pod pseudonimem Templar (Templariusz), aby uniknąć napaści ze strony moralistów potępiających hazard. Pierwsze wydania (1895, 1901) staną się potem bibliofilskim rarytasem.

• 1895 r. - W Pinehurst (Północna Karolina) zostaje rozegrany pierwszy turniej golfowy U. S. Open Golf, w którym zwycięża Anglik Horace Rawlins.

• 1895 - 1898 r. - Pochodzący z Nowej Szkocji (Kanada) Amerykanin Joshua Slocum (1844-1910), świetny i doświadczony żeglarz jako pierwszy samotnie opływa Ziemię. 24 kwietnia 1895 r. wyrusza z Bostonu na żaglowej łodzi rybackiej Spray. Początkowo planuje przepłynąć przez Morze Śródziemne i Kanał Sueski, lecz niedaleko Gibraltaru uświadamia sobie, że samotny żeglarz może łatwo paść łupem piratów grasujących na Morzu Śródziemnym, więc zwraca się na zachód w stronę Brazylii i przepływa Cieśninę Magellana. Potem żegluje do Australii, przecina Ocean Indyjski i okrąża Przylądek Dobrej Nadziei. Odwiedza Wyspę Świętej Heleny i przepływa niemal całą długość Atlantyku, żeby ostatecznie dotrzeć do Ameryki Północnej.

Początkowo uważany za szaleńca teraz jest bohaterem i zyskuje międzynarodową sławę. W 1900 r. wydaje książkę Sailing Alone Around the World, która przynosi mu duże zyski, dzięki czemu może kupić dom i niewielką farmę. Po półtora roku jednak odkrywa, że nie potrafi żyć na lądzie, więc żegluje samotnie wzdłuż atlantyckich wybrzeży Stanów Zjednoczonych. W 1909 r. wypływa z ujścia Orinoko, lecz nigdy już nie wraca, co wywołuje spekulacje na temat możliwego zderzenia z wielorybem lub parowcem, albo utonięcia, ponieważ Slocum nie potrafił pływać.

• 1896 r. - Dwaj Norwegowie Frank Samuelsen i George Harbo jako pierwsi dokonują zamierzonego przepłynięcia Atlantyku na łodzi wiosłowej. Startują 6 lipca z Manhattanu i po 55 dniach wiosłowania dopływają do wysp Scilly koło Kornwalii. Stąd zaś płyną do portu Havre (Le Havre) we Francji. Tak zaczyna się nowy sport - wiosłowanie przez oceany. W 1969 r. Brytyjczyk John Fairfax jako pierwszy samotnie przepływa Atlantyk, wiosłując przez 180 dni z Gran Canaria na Florydę. W tym samym roku inny Brytyjczyk Tom McClean powtarza wyczyn, wiosłując samotnie z Nowej Fundlandii do Irlandii. Natomiast brazylijski podróżnik Amyr Klink jako pierwszy przepływa południowy Atlantyk w 1984 r., kiedy w ciągu 100 dni dociera z Lüderitz w Namibii do miasta Salvador w Brazylii. 15 lat później Amerykanka Tori Murden jako pierwsza kobieta przepływa Atlantyk w łodzi wiosłowej: w grudniu 1999 r. startuje z Teneryfy i po 81 dniach podróży dociera do Gwadelupy. Do tej listy należy jeszcze dodać polskiego podróżnika Aleksandra Dobę, który aż trzykrotnie przepływa Atlantyk kajakiem napędzanym wyłącznie wiosłem. Na przełomie 2010 i 2011 r. w ciągu 99 dni dociera z Dakaru (Senegal) do Fortalezy (Brazylia). W 2013/2014 r. płynie z Lizbony (Portugalia) do Canaveral (Floryda), a w 2017 r. (mając prawie 71 lat) po niemal 4 miesiącach podróży dopływa z Nowego Jorku (USA) do Le Conquet (Francja). Wcześniej Doba opłynął kajakiem cały Bałtyk. Umiera w 2021 r. podczas samotnej wspinaczki na Kilimandżaro.

• 1896 r. - Pierwsze nowożytne igrzyska olimpijskie odbywają się w ciągu tygodnia w Atenach pod przewodnictwem Demetriosa Bikelasa. W zawodach może uczestniczyć każdy, bez wstępnych selekcji. Nie ma reprezentacji narodowych czy państwowych, a zawodnicy występują czasem jako reprezentanci poszczególnych uniwersytetów lub organizacji.

MKOl odmawia kobietom udziału we w zawodach, co ma odzwierciedlać tradycję starożytnych igrzysk, oddzielających obie płcie. Przede wszystkim jednak stanowi odbicie patriarchalizmu ciągle trwającego w myśleniu o kobietach w XIX w.

Igrzyska rozpoczyna zapalenie znicza, czyli płomienia, który przez całe zawody ma przyświecać sportowcom, symbolizować czystość współzawodnictwa.

Z okazji olimpiady Grecja wydaje pierwsze znaczki pocztowe o tematyce sportowej (z inicjatywy braci Demetrios oraz J. Sacoraphosa), wkrótce filatelistyczny rarytas. W Atenach powstaje marmurowy stadion w kształcie litery U (architekt Metaxas) wzorowany na starożytnych stadionach greckich. Ufundował go kupiec Georgios Averoff. Jest to płaski plac otoczony widownią dla 70-80 tysięcy kibiców, czyli widzów dopingujących zawodników okrzykami lub śpiewem.

Od tych igrzysk zdobywcy pierwszego miejsca jako mistrzowie są nagradzani złotym medalem, zdobywcy drugiego miejsca srebrnym medalem, a trzeciego brązowym. Ten obyczaj przyjmą potem wszystkie zawody sportowe, przy czym oprócz medali wręczane bywają też puchary, okolicznościowe statuetki i dyplomy. Z czasem utrze się obyczaj stawania na podium, czyli trzech stopniach: najwyższy dla zdobywcy pierwszego miejsca, niższy dla drugiego i najniższy dla trzeciego.

Wśród dyscyplin są między innymi skok w dal (na odległość), skok wzwyż (na wysokość), skok o tyczce, pchnięcie kulą (rzut dużą żelazną kulą), rzut dyskiem, podnoszenie ciężarów jedną ręką i dwoma rękami, zapasy, szermierka floretem i szablą, pływanie, wioślarstwo, strzelectwo, kolarstwo, tenis, biegi na krótki dystans (sprint) i maraton, który wymyślił francuski filolog Michel Breal.

Bieg maratoński ma przypomnieć legendę o Filippidesie utrwaloną między innymi w wierszu Brytyjczyka Roberta Browninga napisanym w roku 1879. Filippides rzekomo przybiegł do Aten spod Maratonu w 490 r. p.n.e., zawiadomił o zwycięstwie i padł martwy z wyczerpania. W rzeczywistości zawodowy posłaniec Filippides przybiegł do Aten dzień wcześniej ze Sparty (480 km), którą Ateny namawiały do sojuszu przeciw Persji. Spod Maratonu zaś przybyły oddziały greckie, żeby ratować bezbronne miasto przed flotą Persów. Pierwszy wyścig maratoński odbywa się na trasie Maraton-Ateny. Odległość między tymi miejscowościami wynosi ok. 37 km, lecz zostaje zaokrąglona do 40 km. Przedstawiciele greckich elit obiecują zwycięzcy nadzwyczajne nagrody, jak na przykład tonę czekolady, pole pod Maratonem, dożywotnie darmowe strzyżenie i amforę starego wina. Averoff zaś zapowiada, że da zwycięzcy 100 tysięcy drachm oraz rękę swojej pięknej córki i milion drachm w posagu, jeżeli pierwszy na mecie będzie prawosławny. Zwycięża Spiros Louis, prawosławny Grek, lecz jest już żonaty, więc nie może ożenić się z piękną kupcówną. Jednak pozostałe nagrody otrzymuje, stając się bogatym człowiekiem i bohaterem narodowym Greków.

Ponieważ de Coubertin chce, aby olimpiady służyły nie tylko sprawności fizycznej, lecz także kulturze, na olimpiadzie odbywa się konkurs dzieł sztuki poświęconych sportowi: poezji, epiki, rzeźby, malarstwa, muzyki i architektury. Jest to nawiązanie do starożytnej idei harmonijnego rozwoju człowieka pod względem fizycznym, intelektualnym i artystycznym.

• 1897 r. - W norweskim Bergen są rozgrywane pierwsze biegi na orientację na dystansie 19,5 km, gdzie zawodnicy używając mapy i kompasu mają odnaleźć określone punkty w terenie i jak najszybciej dobiec do mety. Szwedzki termin orientering, czyli bieg na orientację (angielski orienteering) po raz pierwszy został użyty w roku 1886. Kiedy po I wojnie światowej pojawiają się tanie i sprawne kompasy, biegi na orientację, początkowo zdominowane przez żołnierzy, stają się popularne wśród cywilów. Rozpowszechniają się w całej Skandynawii, w Szwajcarii oraz w innych krajach. Wydłuża się przy tym dystans i rośnie liczba punktów kontrolnych na trasie.

• 1897 r. - Po sukcesie maratonu na olimpiadzie Amerykanie organizują Maraton Bostoński (Boston Marathon), który jest odtąd rozgrywany co roku w Dniu Patriotów w trzeci poniedziałek kwietnia. Pierwszym zwycięzcą zostaje John J. McDermott, który trasę biegu pokonał w ciągu 2 godzin 55 minut i 10 sekund. Wkrótce wyścig w Bostonie staje się jednym z najbardziej prestiżowych biegów na świecie. Z czasem biegi masowe (z tysiącami uczestników) zwane maratonami będą rozgrywane cyklicznie w wielu miastach świata. Do największych tego rodzaju imprez należą Maraton Berliński (w XXI wieku ponad 40 tysięcy biegaczy), a także maratony w Chicago, Nowym Jorku, Londynie i Paryżu.

• 1897 - 1904 r. - Amerykanin George Schilling piechotą okrąża Ziemię (oczywiście morza musi przepłynąć statkami). Drugim będzie David Kunst z USA idący w latach 1970-1974.

• 1897 - 1906 r. - Fenomenalni brytyjscy tenisiści bracia Reginald Frank Doherty (1872-1910) i Hugh Lawrence Doherty (1875-1919) święcą największe triumfy. Reginald zwycięża w grze pojedynczej w Wimbledonie (lata 1897, 1898, 1899, 1900), zdobywa trzecie miejsce na olimpiadzie w Paryżu w grze pojedynczej (1900 r.) i pierwsze w grze mieszanej wraz z Charlotte Cooper (1900 r.). Hugh jest mistrzem Wimbledonu w grze pojedynczej (1902, 1903, 1904, 1905, 1906), mistrzem USA (1903) i mistrzem olimpijskim (1900 r.). Bracia wygrywają wspólnie w grze podwójnej w Wimbledonie (1897, 1898, 1899, 1900, 1901), w mistrzostwach USA w latach 1902 i 1903, a także są mistrzami olimpijskimi gry podwójnej w roku 1900.

• Koniec XIX w. - Amerykanin Luter Gullick (1865-1919) propaguje idee rekreacji sportowej wśród robotników.

• 1899 r. - Powstaje Madrid Club de Fútbol, znany potem jako Real Madryt, jeden z najbogatszych i ogromnie utytułowany klub piłkarski, wielokrotny mistrz Hiszpanii. Od 1902 r. walczy o prymat z zespołem Barcelony.

• 1900 r. - Olimpiada w Paryżu jest niewypałem; panuje chaos, a zawody ciągną się od maja do października. Poza tym wystawa paryska przyćmiła igrzyska olimpijskie: publiczność woli atrakcje wystawy od zawodów sportowych. Ciekawostką jest to, że informacje o wynikach olimpijskich zmagań są przesyłane do prasy za pomocą gołębi pocztowych. Do programu igrzysk zostają włączone piłka nożna, piłka wodna, łucznictwo, wioślarstwo, żeglarstwo, jeździectwo, skoki na koniu i szermierka cięższą od floretu szpadą. W olimpiadzie po raz pierwszy uczestniczą kobiety, chociaż baron de Coubertin jest temu przeciwny. Grają w tenisa ubrane w długie stroje, żeby osłabić krytykę ze strony konserwatystów oskarżających sport o niemoralność i nagość. Świetna brytyjska tenisistka Charlotte (Chattie) Cooper-Sterry, czterokrotna triumfatorka w Wimbledonie (1895-1901), zdobywa złoty medal.

Przykładem chaosu organizacyjnego w Paryżu jest maraton, gdzie biegnący jako pierwszy Szwed Ernst Fast musi nadrobić aż 6 kilometrów, ponieważ sędzia mający pokazywać kierunek biegu zszedł z posterunku. Mimo to Fast zdobywa brązowy medal, a zwycięża Francuz Michel Theato. Alvin Kraenzlein z USA zdobywa cztery złote medale (w następnych latach pięciokrotnie ustanowi rekordy świata w różnych dyscyplinach). Irving Baxter (USA) zdobywa złote medale w skoku wzwyż i o tyczce oraz srebrne w skoku w dal z miejsca (bez rozbiegu) oraz w trójskoku z miejsca. Amerykanin Ray C. Evry (wiele lat nie chodził po chorobie polio) zdobywa złote medale w skoku z miejsca i w trójskoku z miejsca (w kolejnych olimpiadach wywalczy jeszcze sześć medali). Złoty medal zdobywa szwedzki mistrz strzelectwa z broni palnej Oscar Swahn. W 1908 r. Swahn zwycięży też w Londynie, a w 1912 r. zdobędzie medal w Sztokholmie, gdzie pierwsze miejsce wśród strzelców zajmie jego syn Alfred. W strzelaniu do żywych gołębi na olimpiadzie w Paryżu zwycięża Belg Leon de Lunden (21 zabitych ptaków). Potem zabijanie zwierząt na olimpiadach zostanie zakazane; zastąpią je mechaniczne rzutki. W łucznictwie najlepszym okazuje się Holender Hubert van Innis.

• 1900 r. - Powstaje pierwsza organizacja propagująca sport Federation Internationale d’Education Physique.

• 1900 r. - W Berlinie odbywają się pierwsze międzynarodowe zawody par w łyżwiarstwie figurowym. Zwyciężają Brytyjczycy Madge i Edgar Syers. Dwa lata później Madge zapisuje się pod nazwiskiem męża do indywidualnych mistrzostw świata w Londynie, czym wprawia sędziów w zakłopotanie, ponieważ regulamin nie przewiduje udziału kobiet. Madge jednak argumentuje, że regulamin tego nie zabrania. Ostatecznie zajmuje drugie miejsce. Jako solistka zdobywa potem złoty medal w mistrzostwach świata w szwajcarskim Davos (1906) i złoty medal olimpijski w Londynie (1908).

• 1900 r. - Henry Deutsch de la Meurthe zaczyna sporty lotnicze, fundując nagrodę za start z Parc de Saint Cloud w Paryżu i okrążenie Wieży Eiffla w ciągu 30 minut. Pierwszy dokona tego Alberto Santos-Dumont na sterowcu w 1901 r.

• XIX/XX w. - W pokerowych kasynach zwykle to mężczyźni grają o pieniądze, ale na przełomie XIX i XX w. szczególną sławę zdobywa kobieta, Amerykanka irlandzkiego pochodzenia znana jako Alice Poker (Alice Ivers, 1851-1930, używająca też nazwisk swoich trzech kolejnych mężów Duffield, Tubbs i Huckert). W 1910 r. Alice otwiera Poker’s Palace w Fort Meade w Południowej Dakocie, gdzie klienci lubiący hazard mogą korzystać z salonu gier, baru i nielegalnych usług prostytutek. Co ciekawe, w niedziele Poker’s Palace jest zamknięty ze względu na religijne poglądy Alice. Kilkakrotnie jest aresztowana za hazard i prowadzenie burdelu, ale wychodzi na wolność płacąc grzywny. Po raz ostatni trafia za kratki w 1928 r.: wtedy gubernator Południowej Dakoty zwalnia ją ze względu na wiek.

• XIX/XX w. - Palin Das, mistrz indyjskiej szermierki krótkim mieczem i małą tarczą, działający w Kalkucie. Das uczy swej sztuki za darmo.

• XIX/XX w. - Meksykańskie zapasy zwane lucha podobnie jak amerykański wrestling łączą elementy teatralnego lub cyrkowego widowiska i sportowego współzawodnictwa: umięśnieni mężczyźni prezentują swoją siłę i staczają pokazowe walki.

Jeden z nich, znany jako Romulus a nazywający się najsilniejszym człowiekiem Meksyku, staje się inspiracją dla trzynastoletniego Enrique z Xalapy (prowincja Veracruz). Po kilku latach Enrique Ugartechea (1881-1963) zdobywa sławę jako zawodowy zapaśnik. W oparciu o sportowe tradycje starożytnej Grecji opracowuje zasady meksykańskich zapasów zwanych lucha libre, czyli wolna walka analogicznie do wolnej amerykanki lub wolnego stylu amerykańskiego.

• XX w. - Łucznictwo zyskuje dużą popularność w świecie zachodnim, co wiąże się między innymi z wprowadzeniem tej dyscypliny do programu igrzysk olimpijskich w Paryżu w 1900 r. Potem olimpijskie zawody łucznicze są rozgrywane w St. Louis (1904), Londynie (1908) i Antwerpii (1920), a po wieloletniej przerwie wracają na olimpiadzie w Monachium (1972). W tym czasie łuk zmienia się w złożoną konstrukcję kompozytową z amortyzatorami i precyzyjnym celownikiem.

• XX w. - W Europie a potem w innych częściach świata są rozgrywane konkursy piękności kobiet o tytuł miss; na przykład Polski od 1929 r., a Europy od 1930 r.

• Początek XX w. - Okinawski mistrz Gichin Funakoshi tworzy sportowe karate stylu shotokan, sztukę walki łączącą kung-fu i karate z Okinawy. Funakoshi doprowadzi do upowszechnienia karate poprzez umieszczenie go w szkolnych programach nauczania na Okinawie. Kiedy zaś japoński wizytator szkolny Shintaro Ogawa przesłał rządowi w Tokio informację o wychowawczych walorach karate, władze japońskie postanawiają propagować tę sztukę walki na całym obszarze cesarstwa (1907).

• Początek XX w. - Brytyjczycy dominują w piłce nożnej, o czym świadczą wyniki drużyny Oksfordu grającej przeciwko innym zespołom: 5 : 1 w meczu z Niemcami (Berlin, 1909) i 3 : 1 w rewanżowym meczu z Niemcami, 9 : 0 ze Szwajcarami (Bazylea, 1909) i 3 : 0 z Holendrami (Amsterdam, 1909).

• Pierwsza połowa XX w. - Mistrz Nguyen Loc odnawia wietnamski styl walki vovinam viet vo dao.

• Pierwsza połowa XX w. - W gazetach rozpowszechniają się krzyżówki, układanki słowne polegające na odgadnięciu wyrażenia i wpisaniu go w odpowiednie kratki tak, aby krzyżowały się z innymi wyrazami. Jedną z pierwszych krzyżówek tworzy zainspirowany ideą kwadratu magicznego Amerykanin Arthur Wynne w 1913 r. dla gazety The New York World. W 1925 r. zaś Brytyjczyk Edward Mathers występujący pod pseudonimem Torquemada publikuje w Saturday Westminster pierwszą krzyżówkę hetmańską, gdzie słowa do wpisania są dodatkowo zaszyfrowane.

• 1901 r. - Powstaje American League - największa organizacja zrzeszająca amerykańskie kluby baseballowe.

W ciągu pierwszej połowy XX w. American League i inne organizacje regulują zasady gry w baseball łącznie z takimi szczegółami jak na przykład wykonane z korka rdzenie piłeczki baseballowej (1925).

Boisko ma kształt ćwiartki koła, z kwadratem o boku 30 jardów wrysowanym między proste boki boiska. Cztery narożniki tego kwadratu to bazy, czyli kwadraty o boku długości jednej stopy.

W drużynie uderzającej (zwanej team at bat) najważniejszy jest pałkarz (batter), który stoi przy bazie domowej (home plate), czyli najbliższej narożnika boiska. Miotacz (pitcher) z przeciwnej drużyny w polu (zwanej fielding team) rzuca piłkę w stronę łapacza (catcher), a pałkarz próbuje ją odbić za pomocą kija baseballowego (zwanego bat).

Jeżeli miotacz czterokrotnie wykona nieprawidłowy rzut, drużyna pałkarza otrzymuje bazę. Rzut jest nieprawidłowy, kiedy piłka nie trafia w prostokąt wyznaczony w pionie przez szerokość bazy domowej oraz w poziomie przez linię kolan i pach pałkarza.

Jeżeli zaś pałkarz nie zdoła odbić prawidłowo rzuconej piłki, chwyta ją stojący za nim łapacz należący do drużyny w polu i odrzuca do jednego z pozostałych siedmiu graczy swojej drużyny. Pałkarz zostaje wyeliminowany (strikeout) z gry po trzykrotnym nietrafieniu w piłkę.

Kiedy piłka odbita przez pałkarza lub rzucona przez łapacza znajduje się w powietrzu, pałkarz rzuca kij i jako biegacz (runner) biegnie do pierwszej bazy, a potem, jeśli zdoła, stara się dotknąć kolejne (drugą, trzecią i w końcu domową) bazy posuwając się w stronę przeciwną do ruchu wskazówek zegara (czyli biegnie w lewo). Tymczasem członkowie drużyny w polu (fielding team) łapią piłkę i ją rzucają do zawodnika swojej drużyny, który stoi przy jednej z baz. Taki zawodnik po złapaniu piłki musi dotknąć określoną bazę, zanim zrobi to biegacz z przeciwnej drużyny. Jeżeli zawodnik z piłką jest pierwszy, biegacz znajdujący się akurat między bazami zostaje wyeliminowany (out) z gry. Jeżeli zaś biegacz jest pierwszy, zajmuje daną bazę, to znaczy zostaje przy niej na kolejny etap gry.

W kolejnym etapie gry wchodzi drugi zawodnik z drużyny uderzającej, który zostaje nowym pałkarzem i sytuacja się powtarza. Po wybiciu piłki pałkarz biegnie do najbliższej bazy i jednocześnie zawodnik jego drużyny zajmujący jedną z baz biegnie do następnej. W sprzyjających okolicznościach dwaj zawodnicy drużyny uderzającej mogą zająć dwie bazy, zanim drużyna w polu złapie piłkę i zablokuje którąś bazę. Kiedy jednak zawodnik drużyny uderzającej dobiegnie do bazy już zajętej przez przeciwnika z piłką, zostaje wyeliminowany z gry.

Potem wchodzi następny zawodnik drużyny uderzającej jako trzeci w kolejności pałkarz, a po nim czwarty i zarazem ostatni.

Niezwykle spektakularne bywają potężne uderzenia pałkarza, który czasem potrafi wybić piłkę poza boisko, co oznacza, że pałkarz nawet nie spiesząc się może obiec wszystkie bazy aż do bazy domowej, a drużyna przeciwna nie ma szans, by go zatrzymać, ponieważ nie może odzyskać piłki.

Mecz dzieli się na inningi (innings) podzielone na półinningi: każda z drużyn występuje raz jako uderzająca (team at bat) i raz jako drużyna w polu (fielding team). Półinning kończy się, jeżeli trzej zawodnicy drużyny uderzającej zostają wyeliminowani lub drużyna uderzająca zdobędzie bazę domową, co oznacza jeden punkt.

Standardowo mecz składa się z 9 inningów, lecz w przypadku, kiedy obie drużyny zdobyły tyle samo punktów (baz domowych), muszą być rozegrane kolejne inningi aż do zwycięstwa jednej z nich.

Zwykle to wystarczy, by ustalić rezultat, ale w 1920 r. dochodzi do kuriozalnej sytuacji, gdy po 26 inningach zostaje ogłoszony remis między Boston Braves oraz Brooklyn Robins (późniejsza drużyna Los Angeles Dodgers), ponieważ zapadająca noc przerywa mecz i uniemożliwia wyłonienie zwycięzcy

• 1901 r. - W szwajcarskiej miejscowości Crans-Montana odbywa się jeden z pierwszych w Alpach wyścigów na nartach. Jest to zapowiedź narciarstwa alpejskiego. Wkrótce powstają narciarskie organizacje sportowe. Na przykład Anglik sir Arnold Lunn (żyje w latach 1888-1974) zakłada Alpejski Klub Narciarski (1908) i słynny Klub Narciarski Kandahar w szwajcarskim Mürren (1924).

• 1901 r. - W São Paulo powstaje miejski klub piłki nożnej. Piłkę nożną upowszechnił urodzony w Brazylii Anglik Charles Miller. Dzięki jego wysiłkom Brazylijczycy staną się jednymi z największych fanów piłki nożnej na świecie.

• 1902 r. - W Tempelhof pod Berlinem powstaje pierwsza automatyczna kręgielnia, gdzie po każdym rzucie automat ustawia kręgle, co eliminuje błędy i niedokładności.

• 1902 r. - Międzynarodowe zawody hippiczne odbywają się w Turynie.

Włosi zdobywają 14 pierwszych nagród spośród trzydziestu konkursów, czym wykazują skuteczność szkoły jeździectwa, której twórcą jest kapitan kawalerii Federico Caprilli (1868-1907). Caprilli wprowadza nową technikę jazdy konnej, w której jeździec aktywnie przesuwa swój środek ciężkości w ślad za środkiem ciężkości konia i pozwala koniowi swobodnie poruszać szyją w chwili skoku. Ta technika stanie się podstawą rozwoju skoków przez przeszkody jako samodzielnej konkurencji hippicznej.

• Od 1902 r. - Francuscy sportowcy rozgrywają zawody, na które składają się trzy następujące bezpośrednio po sobie wyścigi: bieg, jazda rowerem i pływanie na kajakach. We Francji w latach 1920 i 1921 odbywają się zawody, które w gazecie L’Auto zostały nazwane troi sports, czyli trzy sporty, późniejszy triatlon (triathlon). W 1934 r. w lokalnej prasie w La Rochelle ukazuje się artykuł o triatlonie obejmującym pływanie na dystansie 200 m, jazdę rowerem na trasie 19 km i biegu 1200 m. Kolejne francuskie zawody odbędą się w roku 1945 i 1960.

• 1903 r. - Francuz włoskiego pochodzenia Maurice Garin (1871-1957) zwycięża w pierwszym rowerowym wyścigu Tour de France, czyli dookoła Francji. Zawodnicy ścigają się na kolejnych etapach, a czas w jakim je przebywają jest sumowany. Garin wygrał trzy etapy, był liderem (to znaczy, że miał łącznie najkrótszy czas) w ciągu całych zawodów i zakończył wyścig z wynikiem lepszym od drugiego kolarza o rekordowe 2 godziny 59 minut i 31 sekund. Rok później zostaje jednak zdyskwalifikowany, kiedy okazuje się, że i on, i inni kolarze skracali sobie trasę wyścigu, a nawet korzystali z kolei. Ostatecznie zwycięzcą zostanie Henri Cornet (1884-1941), pierwotnie sklasyfikowany dopiero na piątym miejscu.

• 1903 r. - Brytyjczyk Alfred Harmsworth zaczyna międzynarodowe wyścigi łodzi motorowych o puchar jego imienia. W tym samym roku w USA powstaje American Power Boat Association, a od roku 1904 są rozgrywane zawody o Złoty Puchar tej organizacji. Przez następne dziesięciolecia trwa pojedynek łodzi brytyjskich i amerykańskich. Pierwszy rekord prędkości z roku 1903 wynosi 31,4 km/h.

• 1903, 1905 r. - Początek rozgrywek Światowej Ligi Baseballu, w której jednak zdecydowanie dominują drużyny amerykańskie.

• 14 VII 1903 r. - W Dzień Bastylii redakcja francuskiego czasopisma Revue Sportive organizuje wyścig po schodach tworzących ulicę Rue Foyatier w Paryżu. To wydarzenie jest uznawane za jeden z pierwszych oficjalnych wyścigów po schodach.

Wcześniej zdarzały się podobne zawody, lecz miały charakter prywatny. Na przykład 24 IX 1703 r. kilku dżentelmenów bawiących się w londyńskiej tawernie postanowiło ścigać się na szczyt Monument to the Great Fire of London czyli Pomnika Wielkiego Pożaru. Zwycięzca wbiegł na wysokość 62 m w czasie ok. 2,5 minuty.

W 1905 i 1906 r. zaś odbywają się wyścigi po schodach na szczyt Wieży Eiffla w Paryżu.

W pierwszej połowie XX w. wyścigi po schodach są organizowane sporadycznie w różnych miejscach świata, lecz większość tych wydarzeń zostaje zapomnianych.

• 1904 r. - James Gordon Bennett (1841-1918), Amerykanin stale mieszkający w Paryżu, organizuje Federation Internationale de l’Automobile i rozpoczyna międzynarodowe wyścigi samochodowe Grand Prix, wkrótce najsłynniejsze na świecie.

• 1904 r. - Na kongresie w Paryżu powstaje FIFA (Fédération Internationale de Football Association), czyli Międzynarodowa Federacja Piłki Nożnej. Zakłada ją siedem piłkarskich federacji: Francji, Belgii, Danii, Holandii, Szwecji, Szwajcarii i Niemiec oraz hiszpański klub Madrid CF. Pierwszym prezydentem FIFA zostaje Francuz Robert Guérin (w latach 1904-1906), chociaż główną rolę chcieli w FIFA odgrywać Brytyjczycy, mający najstarszą federację piłkarską świata (London Football Association). Jednak zwlekali z wypełnieniem warunków uczestnictwa, więc inne kraje zdecydowały o zwołaniu kongresu niezależnie od Brytyjczyków. Z czasem FIFA ogarnie całą planetę, zrzeszając ponad 200 federacji krajowych (na początku XXI w.). Siedzibą FIFA zostanie Zurych, a podczas obrad mogą być używane cztery języki: francuski, angielski, hiszpański i niemiecki.

Powstają też federacje regionalne podlegające FIFA: w Ameryce Południowej CONMEBOL (Confédéracion Sudaméricana de Fútbol od 1916 r.); w Europie i strefie sowieckiej UEFA (Union of European Football Associations od 1954 r.); w Azji od Arabii do Japonii i Indonezji AFC (Asian Football Confederation od 1954 r.); w Afryce CAF (Confédération Africaine de Football od 1956-1957 r.); w Ameryce Północnej i Środkowej CONCACAF (Confederation of North, Central America and Caribbean Association Football od 1961 r.); w Oceanii OFC (Oceania Football Confederation od 1966 r.) obejmująca Australię, która jednak w roku 2006 przejdzie do AFC.

• 1904 r. - W Wiedniu odbywają się pierwsze mistrzostwa świata w zapasach w stylu klasycznym. W kategorii wagowej do 75 kg zwycięża Szwed Severin Ahlqwist, a powyżej 75 kg Austriak Rudolf Arnold.

Do 1920 r. mistrzostwa świata w zapasach będą rozgrywane niemal wyłącznie w niemieckiej strefie językowej: w Berlinie (1905), Frankfurcie nad Menem (1907), znowu w Wiedniu (1908, 1909) i w Düsseldorfie (1910). Wyjątkiem są mistrzostwa w Helsinkach (1911), lecz potem zawody wracają do niemieckiego Wrocławia (1913), a po wojennej przerwie do Wiednia (1920). Później jednak będą rozgrywane w różnych krajach na całym świecie.

W Berlinie w 1905 r. zostają wprowadzone trzy kategorie wagowe zawodników: do 68 kg zwycięża Theodor Schibilski przed dwoma innymi Niemcami, do 80 kg Albert Hein przed dwoma kolejnymi Niemcami, a powyżej 80 kg złoty medal zdobywa Duńczyk Søren Marius Jensen, lecz medale srebrny i brązowy znowu Niemcy.

• 1904 r. - Olimpiada w St. Louis (USA) jest równie źle zorganizowana, jak ta w Paryżu. Biorą w niej udział tylko Amerykanie, Kanadyjczycy, Kubańczycy, nieliczni Europejczycy, przedstawiciele Południowej Afryki i jeden Australijczyk. Zawody trwają aż 4 miesiące, co zniechęca widzów. Do programu zostają włączone między innymi boks, koszykówka, skoki do wody i lacrosse. Podczas dwóch Dni Antropologicznych ujawnia się rasizm: Murzyni i Indianie współzawodniczą między innymi w rzucaniu tomahawkiem, strzelaniu z łuku i zapasach w błocie, lecz zwycięzcy nie otrzymują medali.

Maraton olimpijski wygrywa Amerykanin Thomas Hicks, chociaż przybiegł jako drugi. Okazało się bowiem, że pierwszy Fred Lorz (USA) większą część drogi przebył wieziony samochodem, ponieważ złapały go skurcze mięśni. Wysiadł ok. 5 mil przed metą i dla zabawy wbiegł na stadion, gdzie został uznany za zwycięzcę, chociaż protestował. Lorz zostaje za to dożywotnio zdyskwalifikowany (pozbawiony prawa do udziału w zawodach). Hicks zaś traci przytomność na kilka godzin, bo przed biegiem zażył środek dopingujący w postaci brandy (wódka z destylowanego wina lub soku) ze strychniną. Innego rodzaju bohaterem słynnego biegu jest kubański listonosz Felix Carvajal, który bez pieniędzy dotarł do St. Louis autostopem, pracując po drodze, żeby zdobyć jedzenie, a w St. Louis pomogli mu inni sportowcy. Do maratonu wystartował w długich spodniach i ciężkich butach, a i tak dobiega do mety jako czwarty.

• 1904 - 1907 r. - Major Brooke Heckstall-Smith, sekretarz brytyjskiego stowarzyszenia Yacht Racing Association (późniejsze Royal Yachting Association) proponuje Klubowi Jachtowemu Francji zwołanie konferencji, aby ustalić wspólne, europejskie reguły jachtingu. Konferencja odbywa się w Londynie w styczniu i lipcu 1906 r. Natomiast na następnym spotkaniu w Paryżu w październiku 1907 r. zostaje powołana Międzynarodowa Unia Wyścigów Jachtowych. Ta organizacja będzie potem ustalała zasady regat i prowadziła rejestr rekordów. Jej dziełem jest na przykład ustalenie kryteriów opłynięcia Ziemi: powrót jachtu do punktu startowego po zamknięciu pętli wokół planety, przynajmniej jednokrotne przekroczenie linii równika oraz przebycie co najmniej 21600 mil morskich, co odpowiada obwodowi wielkiego koła.

• 1905 r. - W styczniu Czech Mathias Zdarski (M. Ždarsky, 1856-1940) zjeżdża po stromym stoku Breite Ries w Alpach. Zainspirowany narciarską wyprawą Nansena przez Grenlandię, Zdarski postanowił wprowadzić narty na alpejskie stoki. Opracowuje więc stalowe wiązania łączące nartę i but, które wytrzymują duże obciążenia podczas zjazdów, a wyczynem na Breite Ries pokazuje wartość wynalazku. W marcu tego samego roku Zdarski organizuje alpejski wyścig narciarski w rejonie Lilienfeld i wygrywa go, pokonując 23 konkurentów.

• 1905 r. - Niemiec J. F. Schmidt przekształca paczisi w grę Mensch, ärgere dich nicht (człowieku, nie irytuj się). W latach I wojny światowej zdobędzie ona powodzenie wśród żołnierzy, a potem na całym świecie, zwykle przyjmując lokalne nazwy (np. jako Sorry! czy też India w USA lub Chińczyk w Polsce).

• 1906 r. - James G. Bennett organizuje konkurs balonów Coupe Aeronautique, wkrótce najważniejsze zawody balonowe świata.

W roku 1908 szwajcarski balon Helvetia podczas zawodów Bennetta dokona wyczynu, lecąc z Berlina do północnej Norwegii; 1212 km bez lądowania w ciągu 72 godzin i 25 minut. Baloniarstwo jako dyscyplina sportowa i hobby szybko zyskuje licznych zwolenników, a w drugiej połowie XX w. kolorowe balony stają się nieodłączną częścią wielu świąt i uroczystych wydarzeń.

• 1906 r. - Na torze Circuit de la Sarthe w Le Mans odbywają się pierwsze samochodowe wyścigi Grand Prix o Wielką Nagrodę Francji. Tor ma długość aż 1248 km i natychmiast staje się jednym z najważniejszych miejsc, gdzie chcą się ścigać najlepsi kierowcy świata. Pierwszym zwycięzcą w Le Mans zostaje Węgier Ferenc Szisz.

W następnych latach powstanie w Le Mans krótsza ponad 13-kilometrowa trasa, na której będą rozgrywane wyścigi 24-godzinne, a w 1965 r. jeszcze ponad 4-kilometrowy tor Bigatti Circuit.

Le Mans przez ponad 100 lat zachowa status jednego z najważniejszych torów wyścigowych świata obok Indianapolis Motor Speedway w Stanach Zjednoczonych (1909), La Pista Magica koło Monza we Włoszech (1922), Circuit de Spa-Francorchamps w Belgii (1925), Nürburgring w Niemczech (1927), Circuit de Monaco w Monako (1929), Silverstone Circuit w Anglii (1943), Daytona International Speedway na Florydzie w USA (1959).

• 1906 r. - Po nieudanej olimpiadzie w St. Louis król Grecji proponuje, żeby olimpiady odbywały się tylko w Atenach. Doskonale zorganizowane igrzyska w Atenach trwają dwa tygodnie, a uczestniczy w nich 901 sportowców z 22 krajów. Potem jednak Coubertin i Komitet Olimpijski zmieniają zdanie, a zawody z Aten uznają za międzyolimpiadę.

• 14 VI 1906 r. - Skandaliczny kolarski wyścig w Paryżu między arcymistrzami Francuzem G. Poulainem i Niemcem H. Mayerem obnaża mechanizmy rządzące sportem i pogoń za zyskiem. Najpierw przez 20 minut nie mogą się zdecydować na start. Potem Mayer przerywa jazdę, zgłaszając defekt roweru. Po drugim starcie Poulain zatrzymuje się przy pierwszym zakręcie i Mayer robi to samo. Na drugim zakręcie Poulain znów staje, a Mayer zgłasza defekt. Po trzecim starcie przez pół godziny nie ruszają z miejsca i w końcu godzą się na remis bez wyścigu, dzięki czemu obaj otrzymują nagrodę za zwycięstwo, czym wywołują zrozumiałe oburzenie kibiców.

• Od 1906 r. - Wyścig Los Angeles-Honolulu rozgrywany co dwa lata, jest jedną z głównych imprez żeglarskich na świecie.

• 1907 r. - W lipcu są rozgrywane tenisowe mistrzostwa w Wimbledonie, które przynoszą porażkę Brytyjczykom. May Sutton z USA wygrywa zawody kobiece, Australijczyk Norman Brookes zwycięża w grze pojedynczej mężczyzn oraz w grze podwójnej grając wraz z Nowozelandczykiem Tonym Wildingiem. Zarówno w grze pojedynczej, jak i podwójnej przegrywają legendarni brytyjscy mistrzowie bracia Doherty.

• 1907 r. - N. Brookes i T. Wilding zwyciężają w grze podwójnej w tenisowym turnieju o Puchar Davisa w USA. Co ciekawe, nie występują jako reprezentanci Wielkiej Brytanii, lecz wymyślonej Australazji, chociaż nikt nie wie, gdzie jest takie państwo.

• 1907 r. - Podczas turnieju szachowego w Ostende (Belgia) zwycięzcy są nazywani arcymistrzami, po niemiecku Grossmeister (GM). Od tego momentu zwycięzców wielkich turniejów zwyczajowo określa się jako arcymistrzów. Według tradycji oficjalny tytuł arcymistrza miał podobno wprowadzić rosyjski car podczas turnieju w Petersburgu w 1914 r., lecz informacja o tym wydarzeniu pochodzi dopiero z 1940 r. Rzeczywista data ustanowienia tytułu arcymistrza to rok 1950, kiedy Międzynarodowa Federacja Szachowa FIDE wprowadza ścisłe zasady przyznawania tego tytułu za szczególne osiągnięcia.

• 1907 r. - Odbywa się samochodowy rajd Pekin-Paryż przez Gobi, Irkuck, Moskwę, Warszawę i Berlin.

• 1907 r. - Na brytyjskiej wyspie Man odbywa się pierwszy wyścig motocyklowy. Odtąd doroczny wyścig stanie się jedną z najważniejszych motocyklowych imprez na świecie.

Natomiast koło Weybridge w Surrey (Wielka Brytania) powstaje Brooklands, pierwszy na świecie stały tor wyścigowy dla motocykli. Jego nawierzchnia jest wykonana z betonu.

• 1908 r. - 4. olimpiadę miał organizować Rzym, ale Włochy wycofały się i gospodarzem został Londyn. W ciągu niecałych 10 miesięcy powstaje stadion White City na 80 tysięcy widzów i z urządzeniami do poszczególnych dyscyplin sportowych. Do programu igrzysk wchodzi hokej na trawie i rzut oszczepem. Od lipca do października o medale walczy 1500 sportowców z 23 krajów. Kobiety współzawodniczą w gimnastyce, tenisie i łyżwiarstwie figurowym. Igrzyska zdominowała rywalizacja brytyjsko-amerykańska, stronniczość brytyjskich sędziów i bójki kibiców z obu krajów. Bieg maratoński zostaje przedłużony o 2195 m, żeby meta znalazła się w pobliżu trybuny brytyjskiego monarchy. Nowa długość biegu maratońskiego zostaje oficjalnie zatwierdzona dopiero w roku 1921. Włoch Dorando Pietri przeżywa w Londynie dramat: traci przytomność tuż przed metą maratonu. Pomagają mu przejść linię mety policjanci i sędzia liniowy Arthur Conan Doyle, lecz Pietri zostaje za to zdyskwalifikowany, a medal, ku oburzeniu Brytyjczyków, zdobywa John Hayes z USA, który przybiegł drugi z rezultatem 2 godziny 55minut i 18 sekund. Po latach okaże się, że Pietri zemdlał, ponieważ przedawkował doping w postaci narkotyku ze strychniną.

• 1909 r. - Szwedzki biegacz Thure Johansson zostaje rekordzistą w biegu maratońskim na dystansie 42,195 km, osiągając czas 2 godziny 40 minut 34 sekundy. Następny rekord ustanowi Amerykanin Harry Green, który w roku 1924 zejdzie poniżej 2 godzin i 30 minut. W latach 1950. zaś Brytyjczyk Jim Peters czterokrotnie będzie maratońskim rekordzistą, schodząc poniżej 2 godzin i 20 minut w Holandii (1953).

• 1909 r. - Podczas zawodów łodzi motorowych w Monako zostaje ustanowiony rekord prędkości 66,42 km/h.

• 1909 r. - W Berlinie, europejskim centrum kolarstwa, odbywają się pierwsze 6-dniowe wyścigi kolarzy.

• 1909 r. - Amerykanin Stewart Culin kupuje w Szanghaju zestaw płytek z kości słoniowej do gry, którą określa jako podobną do domina. W istocie jest to pierwotna forma madżonga zbliżona do gier typu wróbel, a zwłaszcza do khanhoo i shihu.

• 1909 r. - Na zawodach hippicznych w Lucernie w kilku konkursach zwycięża Francuz René Ricard na koniu Montjoie III. W XX w. zawody konne zawody cieszą się popularnością początkowo w sferach arystokratycznych, lecz z czasem zyskują zwolenników we wszystkich klasach społecznych, chociaż nie mogą konkurować z piłką nożną lub lekkoatletyką.

Najbardziej znane i najstarsze są wyścigi jeźdźców, lecz spore zainteresowanie wywołują też skoki konia z jeźdźcem przez przeszkody i wyścigi kłusaków (koni ciągnących lekkie dwukołowe powozy). Powożenie jednym, dwoma lub czterema końmi ciągnącymi powóz nawiązuje do rzymskich wyścigów kwadryg, lecz nie ma tu bezpośredniego wyścigu. Zwycięzcą zostaje ten, kto w najkrótszym czasie i najdokładniej przejedzie określoną trasę z szeregiem zakrętów. Pierwsze mistrzostwa Europy w powożeniu zaprzęgami konnymi odbywają się w roku 1971, a mistrzostwa świata w roku 1972.

Do najpiękniejszych sportów konnych należy ujeżdżanie (dressage), które pokazuje posłuszeństwo, umiejętność eleganckiego poruszania się i grację konia pod jeźdźcem. Znawcy wyróżniają rozmaite postawy i kroki konia. Najwolniejszy krok to stęp, kiedy w danej chwili zwierzę opiera się na trzech nogach, a przenosi czwartą. W bardzo szybkim galopie koń ma trzy nogi uniesione, a czwartą odbija się od podłoża. Wymuszony przez człowieka kłus jest pośredni pod względem prędkości, a koń w danej chwili opiera się na dwóch nogach, przenosząc jednocześnie lewą przednią i prawą tylną, a następnie prawą przednią i lewą tylną. Pierwsze mistrzostwa Europy w ujeżdżaniu konia odbywają się w roku 1963, a mistrzostwa świata w roku 1966.

• 1909 r. - Amerykanin R. Peary jako pierwszy człowiek dociera do Bieguna Północnego. Wcześniej próbowali tego dokonać między innymi W. E. Parry (1827), W. Wellman (1894, 1898, 1907), S. A. Andrée (1896) oraz porucznik Bauendal (1901).

• 1909 r. - Francuz Louis Bleriot jako pierwszy przelatuje samolotem nad Kanałem La Manche.

W następnym roku brytyjski lotnik Charles Stewart Rolls leci z okolic Dover przez Kanał La Manche i po osiągnięciu wybrzeży Francji zawraca do Anglii.

• 1909 r. - Jedno z najbezczelniejszych oszustw w dziejach wyścigów konnych zdarza się w Wielkiej Brytanii. Elegancki gentleman w cylindrze przedstawiający się jako Mr Martin zostawia w redakcji czasopisma The Sportsman program gonitw Trodmore Hunt Steeplechase w Kornwalii. Niedługo potem ta sama gazeta publikuje rezultaty wyścigu przekazane telegraficznie, a gracze obstawiający konie inkasują pieniądze wygrane w zakładach. Po kilku dniach okazuje się, że Trodmore nie istnieje, a wyścigi nigdy się nie odbyły. Sprytnych oszustów nie złapano; stracili bukmacherzy, którzy wypłacili nagrody rzekomym zwycięzcom.

• Od 1909 r. - W USA zaczynają się wyścigi motocykli (speedway, wyścigi na żużlu) na 400-metrowym torze. Od 1923 r. znane są w Australii, od 1928 r. w Wielkiej Brytanii, a w 1936 r. odbywają się pierwsze mistrzostwa świata.

• 1910 r. - Profesor Tsuboi zakłada w Tokio ligę sugoraku (japońskiego tryktraka).

• 1910 r. - Belgijka Hélène Dutrieu (1877-1961), mistrzyni kolarska, kaskaderka motocyklowa i kierowca samochodów wyścigowych jako pierwsza kobieta-pilot samolotu wygrywa zawody lotnicze.

• 1910 r. - Francuski aeronauta Alfred Leblanc, który rok wcześniej zajął drugie miejsce w zawodach balonowych Coupe Aeronautique, bije rekord prędkości przelotu samolotem Bleriot XI osiągając średnią prędkość 109,8 km/h.

• 1911 r. - Hawajczyk Duke Paoa Kahinu Mokoe Hulikohola Kahanamoku (1890-1968) ustanawia rekord świata prędkości na desce windsurfingowej w Zatoce Honolulu, przepływając 91 m w 55 sekund. Duke jest uznawany za ojca sportowego windsurfingu (zwłaszcza od słynnego pokazu w Sydney w roku 1914). Hawajczyk jest także wielokrotnym medalistą w pływaniu na olimpiadach w latach 1911, 1920 i 1924.

• 1911 r. - Początek słynnego rajdu samochodowego w Indianapolis (USA). Pierwszym zwycięzcą zostaje Amerykanin Ray Harroun. W odróżnieniu od innych zawodników Harroun jedzie bez pilota, który ma obserwować sytuację na całym torze, a zwłaszcza z tyłu. Harroun jednak uznaje, że pozbycie się pilota zmniejszy ciężar samochodu, dając większą szansę na wygraną. Zastępuje więc pilota lusterkiem, które bez konieczności oglądania się do tyłu ma pokazywać mu sytuację za samochodem. Co prawda drżenie lusterka spowodowane wybojami praktycznie uniemożliwia Harrounowi obserwację, ale pomysł lusterka wstecznego zostanie później przejęty przez producentów samochodów.

Powstaje też europejski samochodowy Rajd Monte Carlo, lecz nie zdobędzie większej popularności aż do roku 1955.

Zaczyna się spisywanie rekordów prędkości. Brytyjczycy Malcolm Campbell (1885-1948) i jego syn Donald Malcolm Campbell (1921-1967) wielokrotnie ustanawiają rekordy prędkości. W 1964 r. Donald Malcolm Campbell jako pierwszy będzie jednocześnie rekordzistą w prędkości pojazdu minimum czterokołowego na lądzie (403,1 mph, czyli 648,73 km/h) oraz łodzi motorowej wodzie (276,33 mph, czyli 442 km/h na jeziorze Dumbleyung koło Perth w Australii).

Donald Malcolm Campbell zginie podczas kolejnej próby bicia rekordu na wodzie.

• 1911 r. - C. P. Rodgers w ciągu 84 dni leci samolotem przez Amerykę Północną w wielu krótkich etapach.

• 1911 r. - Po śmierci Sama Loyda (1841-1911, USA) jego syn wydaje stworzone przez niego łamigłówki logiczne w Cyclopedia of Puzzles. Czyni to Loyda największym autorem łamigłówek w historii. Powstają też czasopisma z krzyżówkami, zagadkami i łamigłówkami (Dell Crossword Puzzles, 1931; nowojorski magazyn Games, 1977).

• 1911 - 1912 r. - Norweg Roald Amundsen, a po nim Brytyjczyk Robert F. Scott docierają do Bieguna Południowego.

• 1912 r. - Na bieżniach 5. olimpiady w Sztokholmie po raz pierwszy zostają użyte elektryczne zegary i fotografie (wykonywane przez fotokomórki) do oceny, kto dobiegł jako pierwszy. Pojawia się pływanie kobiet (na 100 m wygrywa Australijka Fanny Durack), wszechstronny konkurs konia wierzchowego (pierwszym zwycięzcą jest Szwed Carl Bonde na koniu Emperor) i wieloboje, w tym pięciobój nowoczesny (strzelanie, szermierka, pływanie, jazda konna i bieg przełajowy) opracowany przez Coubertina jako dyscyplina rozwijająca umiejętności żołnierzy. Indianin Jim Thorpe z USA zdecydowanie zwycięża w pięcioboju lekkoatletycznym (skok w dal, bieg na 200 i 1500 m, rzut oszczepem i dyskiem), a potem w dziesięcioboju (decathlon: bieg na 100, 400 i 1500 m oraz 110 przez płotki, skok w dal, wzwyż i o tyczce, pchnięcie kulą, rzut dyskiem i oszczepem). Król Gustaw V nazywa go największym atletą świata, lecz w 1913 r. amerykańscy działacze sportowi pozbawią go medali (zostanie zrehabilitowany w 1982 r.), ponieważ jako chłopiec grał w baseball za pieniądze (zarobił wtedy 60 dolarów), co uznano za sprzeczne z zasadami sportu amatorskiego. W dziedzinie literatury zwycięża anonimowa Oda do sportu napisana w dwóch wersjach językowych francuskiej i niemieckiej. Potem okazuje się, że jej autorem jest Pierre de Coubertin.

• 1912 r. - Amerykanin George L. Horine jako pierwszy w skoku wzwyż przekracza wysokość 2 m, ustanawiając rekord świata 2,01 m.

• 1912 r. - Donald Lippincott (USA) ustanawia pierwszy odnotowany rekord świata w biegu na 100 m: 10,60 sekundy.

• 1912 r. - Pierwszy międzynarodowy kongres lekarzy sportowych odbywa się w Oberhof (Niemcy).

• 1912 r. - Polski Żyd Akiba Rubinstein (1882-1961) jako pierwszy szachista w ciągu jednego roku zwycięża w pięciu renomowanych turniejach. Zostaje uznany za najsilniejszego szachistę roku 1913, choć nie ma tytułu mistrza świata, bo na grę o mistrzostwo trzeba sporych pieniędzy. Rubinstein aż do śmierci cierpi na zaburzenia psychiczne zwane antropofobią (obawa przed ludźmi), które zdaje się być związane z niekonwencjonalnym sposobem myślenia genialnego szachisty.

• 1912 r. - Świetna amerykańska tenisistka Mary Kendall Browne (1891-1971) w ciągu jednego dnia zdobywa trzy złote medale. W ciągu następnych dwóch latach będzie wygrywała wszystkie amerykańskie turnieje tenisowe we wszystkich kategoriach (pojedynczej, podwójnej i mieszanej). W roku 1924 zaś pokaże, że nie poprzestaje na tenisie, zdobywając wicemistrzostwo Stanów Zjednoczonych w golfa. Dwa lata później rozegra 38 meczów z legendarną Francuzką Lenglen. Co prawda przegra wszystkie spotkania, lecz sporo zarobi za samo wystąpienie.

• 1912 r. - Powstaje Fédération Internationale des Luttes Associées (FLA), czyli Międzynarodowy Związek Zapaśników z centrum w Szwajcarii. Reguluje i nadzoruje zawody zapaśnicze w stylu klasycznym i dowolnym w pankrationie oraz rozmaitych stylach walki wykorzystujących wyłącznie chwyty określanych ogólnie jako grappling (od angielskiego grapple - chwytać), na przykład jiu jitsu, judo, sambo.

• Po 1912 r. - Odrodzenie chińskich sztuk walki zwanych kuo szu po okresie upadku spowodowanego klęskami Chin w XIX wieku. Po powstaniu Republiki Chińskiej wraca zainteresowanie kung-fu i innymi sportami walki. Organizowane są mistrzostwa kuo szu, a największe zawody odbywają się w roku 1930 w Szanghaju.

• 1913 r. - Działacze sportowi ustalają międzynarodowe kategorie wagowe dla zawodników podnoszących ciężary. Dotychczas, na przykład na olimpiadach w Atenach i St. Louis wszyscy startowali w jednej kategorii. Przyjęte graniczne masy ciała zawodników to: do 60 kg, do 67,5 kg, do 75 kg, do 82,5 kg i ponad 82,5 kg. Ten podział utrzyma się do olimpiady w Berlinie 1936 r. Później są dodawane kolejne kategorie, a po wprowadzeniu do programu olimpijskiego w 2000 r. podnoszenia ciężarów kobiet zostaną określone odpowiednie kategorie kobiece.

• IX 1913 r. - Sukcesy francuskich lotników: Adolphe Pegoud wykonuje lot na plecach, zaczynając akrobacje lotnicze, a Roland Garros (1888-1918, zginie na froncie) jako pierwszy przelatuje samolotem nad Morzem Śródziemnym w ciągu 7 godzin i 53 minut.

• 1913 r. - Grupa Hudsona Stucka zdobywa najwyższą w Ameryce Północnej górę McKinley na Alasce. Drugi amerykański szczyt Logan zostanie zdobyty w roku 1925.

• 1914 r. - De Coubertin wprowadza symbol ruchu olimpijskiego w formie pięciu splecionych kół reprezentujących różne części świata: niebieskie-Europa, żółte-Azja, czarne-Afryka, czerwone-Ameryka i zielone-Oceania, które są odtąd umieszczane na olimpijskiej fladze. Pięć kół staje się znakiem dla sportowców, lecz jest także wyrazem jednoczenia się ludzkości wokół wspólnych idei. Współzawodnictwo nie ma dzielić, lecz łączyć. A celem każdego sportowca powinno być zmaganie się z własnymi ograniczeniami zgodzie z olimpijskim mottem Citius Altius Fortius, co po łacinie oznacza Szybciej Wyżej Mocniej.

• 1915 r. - Norweg Lauritz Bergendahl zwany królem nart wygrywa wszystkie konkurencje narciarskie w Holmenkollen: kombinacja norweska (biegi i skoki), bieg na 18 kilometrów, skoki i bieg na 50 kilometrów. Norwescy narciarze dominują przez wiele lat: Thorleif Haug jest mistrzem wszystkich konkurencji w latach 1918-1924, a pierwszym mistrzem olimpijskim w skokach narciarskich w 1924 r. zostaje Jacob Thulin Thams (mistrz świata w 1926 r.). W latach 1930. międzynarodową sławę zdobywają trzej skaczący na nartach bracia z Norwegii Sigmund, Birger i Asbjoern Ruud.

• 1916 r. - Amerykańska organizacja zawodowych golfistów Professional Golfers Association of America (założona w lutym 1916 r.) po raz pierwszy organizuje turniej PGA Championship Nowym Jorku. Pierwszym mistrzem zostaje Jim Barnes, zdobywając 500 dolarów nagrody i złoty medal wysadzany diamentami. Wkrótce PGA Championship staje się jednym z najważniejszych turniejów na świecie.

• 1916 r. - Planowana 6. olimpiada w Berlinie nie odbywa się z powodu wojny, lecz późniejsza numeracja olimpiad będzie uwzględniać również te niebyłe igrzyska. Poszczególne armie organizują zawody z takimi konkurencjami jak marsz z plecakiem, czołganie się z bronią czy rzut granatem. Nagrodą bywają medale z żelaza i dodatkowe porcje tytoniu.

Podczas przejścia wojsk włoskich przez góry Dolomity w północno-wschodnich Włoszech zostają umocowane w skałach ciągi lin lub łańcuchów, drabiny, haki i stopnie wbite w skałę, a miejscami mostki ułatwiające przejście. W ten sposób zaczyna się nowy typ wspinaczkowych szlaków turystycznych zwanych po włosku via ferrate (droga żelazna), sentiero attrezzato (szlak zabezpieczony) lub sentiero ferrato. Upowszechnią się one po wojnie, czasem uzupełniane dodatkowo tyrolkami, czyli linami, po których przejeżdża się nad przepaściami.

• 1918 r. - Ormer Loclear (USA, zginie w 1920) zaczyna wingwalking - pokazy akrobatyczne na skrzydle lecącego samolotu. Szybko znajdzie sporo naśladowców, w tym pierwszą kobietę Amerykankę Ethel Dare (zginie skacząc ze spadochronem).

• Po 1918 r. - Zaawansowana technika i więcej wolnego czasu (urlopy) pozwalają stworzyć nową gałąź gospodarki - rozrywkę (sport, turystyka, gry, wesołe miasteczko, cyrk, sztuka). Powstaje na przykład camping (USA, 1929), czyli turystyczna przyczepa samochodowa jako mały domek na kółkach. Rozrywka staje się też częścią polityki, zwłaszcza w państwach o tendencjach imperialnych (przykładem są Niemcy, ZSRS, USA).

• 16 V 1919 r. - Cztery amerykańskie latające łodzie skonstruowane przez G. Curtissa lecą przez Atlantyk z Nowej Fundlandii na Azory. Tylko jedna łódź NC-4 dolatuje do Azorów (17 V), a pozostałe ulegają awarii i muszą lądować na oceanie (bez ofiar wśród załogi). NC-4 dowodzony przez A. C. Reada leci potem do Portugalii i Plymouth. Jest to pierwszy samolotowy przelot nad Atlantykiem, chociaż z kilkoma wodowaniami po drodze.

• 14-15 VI 1919 r. - Brytyjczycy John William Alcock i Arthur Whitten Brown przelatują nad Atlantykiem z St John (Nowa Fundlandia) do Derrygimla koło Cliffden (Irlandia) samolotem Vickers Vimy (przerobiony bombowiec). Lot na dystansie 3040 km trwa nieprzerwanie 16 godzin i 28 minut. Po drodze walczą z mrozem (samolot nie ma zamkniętej kabiny), oblodzeniem (Brown kilka razy wychodzi na skrzydło, żeby zeskrobać lód), burzą i kilkakrotnie tracą sterowność, niemal spadając do wody. Piloci otrzymują nagrodę 10 tysięcy funtów od brytyjskiej gazety Daily Mail, która w roku 1913 ogłosiła konkurs, kto pierwszy przeleci ocean bez lądowania. Zostają też uhonorowani tytułami szlacheckimi, a w miejscu ich startu i lądowania staną pomniki.

• 2 VII 1919 r. - Brytyjski sterowiec R-34 dowodzony przez majora George’a Herberta Scotta po raz pierwszy przelatuje przez Atlantyk z East Fortune w Szkocji do Long Island w Nowym Jorku.

• 1919 r. - Jeden z najgłośniejszych skandali w dziejach sportu. Ośmiu zawodników baseballowego zespołu White Sox z Chicago, łącznie ze słynnym Joe Jacksonem, ma otrzymać 100 tysięcy dolarów od graczy (w tym od byłego mistrza bokserskiego A. Attella), którzy zakładają się, kto wygra kolejne mecze. Zadaniem zawodników jest zagranie na niekorzyść własnego zespołu. Sprawa zostaje ujawniona w 1920 r., lecz nikt nie trafia do więzienia rzekomo z powodu braku jednoznacznych dowodów.

• Od 1919 r. - Japończycy okupujący Koreę pod karą więzienia lub nawet śmierci zakazują uprawiania tradycyjnych sportów walki w rodzaju taekyeon i sudok. Do 1945 r. będą praktykowane wyłącznie potajemnie.

• 1919 - 1926 r. - Amerykanin Jack Dampsey jest mistrzem świata w boksie wagi ciężkiej. W roku 1923 Dampsey właściwie zostaje pokonany przez Luisa Angela Firpo z Argentyny, który jednym ciosem wyrzucił Dampseya z ringu. Jednak przychylny sędzia pozwolił mu wrócić do walki i w następnej rundzie Firpo przegrał.

• 1920 r. - Brytyjczycy opuszczają FIFA, żeby nie grać z drużynami państw, które walczyły przeciw Wielkiej Brytanii podczas I wojny światowej. Wrócą do federacji na zaproszenie FIFA w roku 1946.

• 1920 r. - 7. olimpiada odbywa się w Antwerpii, co jest związane z chęcią dowartościowania Belgii straszliwie zniszczonej w czasie ostatniej wojny. Do zawodów nie zostają dopuszczone Niemcy, niedawni agresorzy. Po raz pierwszy na olimpiadzie pojawia się olimpijska flaga z pięcioma splecionymi kołami. Podnoszenie ciężarów i hokej zostają włączone do programu olimpijskiego.

Sensacją jest francuska tenisistka Suzanne Rachel Flore Lenglen (1899-1938), która jednego dnia zdobywa dwa złote i jeden srebrny medal olimpijski. Od roku 1914 Lenglen jest niezaprzeczalnie najlepszą tenisistką na świecie, zdobywając w tym czasie 31 tytułów mistrzowskich między innymi na kortach Rolland Garros i Wimbledon. W pełni zasłużyła więc na przydomek La Divine, czyli Boska nadany jej przez dziennikarzy.

• 1920 r. - Joseph A. Babcok, pracownik amerykańskiej firmy Standard Oil Company, wydaje książkę Red Book of Rules z zasadami gry mah-jongg, którą poznał podczas pobytu w Szanghaju. Babcok patentuje nazwę tej gry jako swoją własność intelektualną. W rzeczywistości jednak mah-jongg, czyli madżong, a po japońsku madżan (wróbel z konopi), to odmiana gry zakupionej przez S. Culina w Szanghaju w 1909 r. Gra jest symbolicznym obrazem świata według dalekowschodniej mitologii: kwadratowa ziemia, cztery strony świata i tradycyjne żywioły.

W podstawowej wersji madżonga używa się 136 kamieni mających kształt prostokątnych płytek różniących się napisami umieszczonymi tylko po jednej stronie. W wersji rozbudowanej liczba kamieni wzrasta do 144.

Najwięcej jest kamieni reprezentujących trzy „kolory”: bambusy (patyki), monety (koła) i znaki (chińskiego pisma). 36 bambusów to cztery identyczne zestawy po 9 kamieni ponumerowanych od 1 do 9; 36 monet - cztery identyczne zestawy po 9 kamieni numerowanych od 1 do 9; 36 znaków - cztery identyczne zestawy po 9 kamieni z numerami od 1 do 9. Poza tym do gry wchodzą kamienie nienumerowane: 4 zielone smoki, 4 czerwone smoki i 4 białe smoki oraz 4 wiatry wschodnie, 4 wiatry północne, 4 wiatry zachodnie i 4 wiatry południowe. W wersji rozbudowanej zaś pojawiają się dodatkowe nienumerowane kamienie: 4 kwiaty i 4 pory roku, które mogą zastępować dowolny inny kamień.

Czterej gracze losują miejsca, przyjmując nazwę jednego z czterech wiatrów – wschodniego, północnego, zachodniego i południowego. Celem każdego gracza jest zebranie trzech zestawów kamieni: czou, pung i kong. Czou to trzy kolejne kamienie tego samego koloru, na przykład bambus-1, bambus-2 i bambus-3 lub moneta-4, moneta-5 i moneta-6… Pung to trzy identyczne kamienie, na przykład trzy kamienie bambus-2, trzy kamienie znak-7, trzy zielone smoki albo trzy wiatry zachodnie… Natomiast zestaw kong składa się z czterech identycznych kamieni: cztery kamienie znak-3, cztery kamienie wiatr zachodni, cztery kamienie czerwony smok…

Na początku rozgrywki każdy z czterech graczy otrzymuje 34 zakryte (leżące napisami do stołu) kamienie i układa z nich dwuwarstwowy mur, a po zestawieniu czterech murów powstaje kwadrat. Przy pomocy rzutów dwoma sześciennymi kostkami gracze ustalają miejsce wyłomu w murze, skąd usuwają jedną parę leżących na sobie kamieni. Następnie gracz występujący jako wiatr wschodni bierze dwie pierwsze pary kamieni za wyłomem, gracz na prawo od niego bierze dwie następne pary i tak dalej. Procedura jest powtarzana trzykrotnie, aż każdy z graczy będzie miał 12 kamieni. Gracz wiatr wschodni dobiera jeszcze trzynasty kamień i decyduje, jakie zestawy będzie zbierał i który ze swoich kamieni odłożyć na środek. Wtedy gracz na prawo od wiatru wschodniego odkłada na środek jeden ze swoich kamieni i dobiera zakryty kamień z muru lub odkryty kamień ze środka. Potem to samo robi następny gracz i tak dalej do momentu, gdy ktoś ułoży czou, pung i kong oraz parę identycznych kamieni: wtedy ogłasza madżong. Wszyscy ujawniają swoje zestawy i obliczają ich wartość liczbową zgodnie z określoną punktacją. Na ten ogólny schemat nakładają się dodatkowe reguły czasem stosowane tylko lokalnie lub przez daną grupę graczy.

• 1920 r. - W USA powstaje American Professional Football Association, stowarzyszenie obejmujące zawodowe drużyny footballu amerykańskiego. Dwa lata później organizacja zmienia nazwę na National Football League. Pod egidą NFL są rozgrywane mecze w ramach dwóch konferencji, American Football Conference oraz National Football Conference, które dzielą się na cztery dywizje, Wschodnią, Północną, Południową i Zachodnią, po cztery zespoły w każdej z nich.

• 1920, 1924, 1928 r. - Świetny fiński biegacz P. Nurmi zdobywa aż 6 złotych medali olimpijskich. Odnosi dziesiątki spektakularnych sukcesów (na przykład w USA w roku 1925 zwycięża 53 razy). W roku 1925 jako pierwszy żyjący sportowiec zostaje uhonorowany pomnikiem w Abo.

• Lata 1920. - Amerykanin Toot Mondt reformuje wrestling. Zamiast dotychczasowych wielogodzinnych pojedynków wprowadza limity czasowe. Zawodnikom zaś zaleca bardziej widowiskowe, efektowne i teatralne zachowania: głośne okrzyki bólu, udawanie furii bądź strachu, markowane próby złamania kończyny lub zabicia przeciwnika. To oczywiście wymaga jak najściślejszej współpracy występujących.

Kiedy po II wojnie światowej pokazy wrestlingu zaczynają być emitowane w telewizji, Georgous George jeszcze bardziej podkreśla ich teatralność i bufonadę: ceremonialne wejścia zawodników na ring odbywają się przy muzyce, są pełne przesadnych gestów mających pokazać ich siłę i pewność siebie.

• Lata 1920. - W Niemczech powstaje lotniarstwo, gdzie człowiek szybuje na lekkim płóciennym skrzydle (czyli lotni), wykorzystując prądy powietrzne jak szybowiec. Sport ten upowszechni się po II wojnie światowej: Steve McKinney (USA) jako pierwszy zlatuje z północnych stoków Czomolungmy (1986), a Włoch Angelo d’Arrigo przelatuje na lotni nad Czomolungmą w temperaturze -50^oC (2005).

• Lata 1920. - Pozostałe po wojnie samoloty bojowe są używane podczas pokazów akrobacji lotniczych w Europie i Ameryce Północnej. Piloci nie tylko latają, ale też wykonują niebezpieczne ćwiczenia na skrzydłach samolotów lub pozwalają się holować w powietrzu na długiej linie. Dla przeciętnego człowieka w tym czasie samolot jest niebezpieczną zabawką, którą można podziwiać jak pokazy w cyrku. Niewielu ludzi widzi w samolocie pojazd, który mógłby być używany dla celów praktycznych.

• Lata 1920. - D. Duncan (USA) popularyzuje zabawkę jo-jo wzorowaną na dawnej filipińskiej broni. Jest to kółko przywiązane do sznurka, którego drugi koniec trzyma się w ręku. Sznurek jest nawinięty na kółko, więc rzucenie jo-jo w powietrze powoduje rozwijanie się sznurka, a siła odśrodkowa wymusza potem jego zwinięcie w przeciwnym kierunku i w konsekwencji powrót kółka do ręki rzucającego.

• 1921 r. - Kiedy MKOl odmówił kobietom udziału w olimpiadzie, Amerykanki, Brytyjki, Francuzki i Szwajcarki organizują Olimpiadę Kobiecą w Monte Carlo. Następne kobiece olimpiady odbędą się w Paryżu (1922), Göteborgu (1926), Pradze (1930) i Londynie (1936).

• 1921 r. - A. Lunn udoskonala narciarski slalom. Jest to wyścig narciarzy zjeżdżających po stoku wzdłuż linii wyznaczonej przez szereg tyczek wetkniętych w śnieg, przy czym zawodnik omija kolejne tyczki naprzemiennie raz z lewej, a raz z prawej strony. Idea zjazdu slalomem nie jest nowa, bo wprowadził ją M. Zdarski, lecz w jego slalomie chodziło przede wszystkim o technikę, styl i elegancję jazdy. Lunn zaś chce, żeby narciarz zjeżdżał jak najszybciej. W roku 1922 według zasad Lunna zostaje zorganizowany słynny slalom w Mürren (Szwajcaria), przez wielu uznany za symboliczny początek narciarstwa alpejskiego, obejmującego tradycyjny zjazd, slalom, jego długa forma zwana slalomem gigantem oraz kombinacje kilku dyscyplin. Pierwszym wielkim alpejczykiem jest Austriak Toni Sailer (3 złote medale olimpijskie w 1956 r., dwa złote i jeden srebrny medal na mistrzostwach świata w 1958 r.), który potem rezygnuje z nart, aby śpiewać i grać w filmach. Następni wielcy Austriacy to Karl Schranz (w latach 1957-1972 zdobywa między innymi dwa złote i jeden srebrny medal na mistrzostwach świata, srebrny medal olimpijski w Innsbrucku w 1976 r. i dwukrotnie Puchar Świata), Franz Klammer (lata 1970., złoty medal olimpijski w Innsbrucku) i słynący z siły Hermann Meier (dwa złote medale olimpijskie w Nagano w 1998 r., dwukrotny mistrz świata i czterokrotny zdobywca Pucharu Świata). Wśród największych znajdują się też Francuz Jean-Claude Killy (między innymi 3 złote medale na zimowej olimpiadzie w Grenoble w 1968 r.), Szwed Ingemar Stenmark (niepokonany w latach 1978-1980, dwa złote medale w Lake Placid w roku 1980) i Włoch Alberto Tomba (dwa złote medale olimpijskie w Calgary w 1988 r,; złoty i srebrny w Albertville w 1992 r. i srebrny w Lillehammer w 1994 r.). Absolutnym fenomenem nart jest Norweg Kjetil Andre Aamodt, który startuje od 1989 r. aż do 2006 r. i, mimo kontuzji kolana, zdobywa w tym czasie 8 medali olimpijskich, w tym 4 złote, 12 medali mistrzostw świata, z czego 5 złotych oraz Puchar Świata w 1994 r.

• 1921 r. - Trzecim prezydentem FIFA zostaje Francuz Jules Rimet (1873-1956), jeden z najbardziej zasłużonych działaczy piłkarskich. Pozostanie na stanowisku do 1954 r.

• 1921 - 1925 r. - Amerykanin Harry Clifford Pidgeon (1869-1954) jako drugi w dziejach człowiek samotnie opływa Ziemią na żaglowym jachcie Islander, który sam zbudował. Wcześniej odwiedził Alaskę szukając złota, pływał po Missisipi i zwiedzał Stany Zjednoczone, a w 1920 r. popłynął samotnie z Kalifornii na Hawaje i z powrotem. W 1921 r. wyrusza z Los Angeles w samotny rejs na Markizy, gdzie spędza cztery miesiące. w 1922 r. płynie na Tahiti, a potem na Fidzi. W 1923 r. płynie na Nowe Hebrydy, do Nowej Gwinei i na australijską wysepkę Thursday w Cieśninie Torresa, gdzie remontuje jacht. Dalsza trasa wiedzie przez Timor, Wyspę Bożego Narodzenia, Wyspy Kokosowe i Mauritius do Durbanu. W pierwszych dniach 1924 r. okrąża Przylądek Dobrej Nadziei, odwiedza Kapsztad, Wyspę Świętej Heleny i Wyspę Wniebowstąpienia. W 1925 r. płynie przez Barbados i Kanał Panamski do Los Angeles. W latach 1932-1937 jeszcze raz sam opływa Ziemię, lecz przez pewien czas towarzyszą mu dwie kobiety, więc oficjalnie ten rejs nie opisywany jako samotny.

• 1921, 1922, 1924 r. - Brytyjczyk G. H. Leigh Mallory trzykrotnie atakuje Czomolungmę od strony Tybetu. Podczas pierwszych ekspedycji odnajduje względnie wygodną drogę do podnóża góry i dalej dużo trudniejszą przez lodowiec. Po powrocie do Europy uchodzi za największego znawcę okolic Czomolungmy. Do historii przechodzi jego odpowiedź na pytanie, po co wspinać się na Mount Everest: odparł „ponieważ on tam jest”. Na trzecią wyprawę wyrusza z A. Irvinem, lecz nigdy z niej nie wraca. Wielu badaczy uzna, że Mallory jako pierwszy człowiek w dziejach zdołał wejść na Czomolungmę, lecz zginął w drodze powrotnej.

• 1922 r. - Powstaje Międzynarodowa Federacja Łodzi Motorowych. Ustala reguły wyścigów i prowadzi rejestr rekordów. W latach 1939-1950 rekordzistą jest Brytyjczyk Malcolm Campbell - 228,6 km/h. Jego syn Donald Malcolm Campbell w 1955 r. odnotuje prędkość 325,53 km/h, a Australijczyk Ken Warby osiągnie 514,39 km/h w 1978 r.

• 1922 r. - Amerykanin Ralph Samuelson na spokojnych wodach jeziora w Lake City wprowadza narty wodne jako nową dyscyplinę, gdzie człowiek z przyczepioną do nóg deską ślizga się po wodzie holowany na linie przez szybką łódź motorową. Od roku 1953 co dwa lata będą rozgrywane mistrzostwa świata w jeździe na nartach wodnych, obejmujące skoki i akrobacje.

• 1922 r. - Amerykański przedsiębiorca Lew Lysle Harr publikuje książkę Pung Chow opisującą grę madżong. Przedstawia w niej zmyśloną historię. Według niego madżong to rzekomo starożytna „gra filozofów”, która stała się ulubioną rozrywką arystokratów, a po wiekach kupców, którzy przekazali ją poza granice Chin. Harr chce w ten sposób zareklamować madżong, ponieważ zainwestował sporą sumę w produkcję gry na rynek amerykański. Książka spotyka się jednak ze zmasowaną krytyką, a trzy lata później firma Harra bankrutuje.

To jednak nie przeszkadza szybkiej popularyzacji samej gry, która w pierwszej połowie XX w. stanie się jedną z najmodniejszych rozrywek towarzyskich w Stanach Zjednoczonych. Wokół gry narośnie szereg pozornie starożytnych legend. Jedna z nich opowiada o chińskim rybaku Sze, który wybrał się na połów na ocean, lecz i on, i jego załoga nie mogli łowić, ponieważ dokuczała im choroba morska. Po powrocie Sze poprosił wioskowego szamana o pomoc. Mądry starzec dał mu wtedy grę tak interesującą, że rybacy zapomnieli o falach i mogli wypłynąć daleko na ocean, aby złowić dużo ryb. Tą grą był madżong.

Zwolennicy tezy o starożytnym rodowodzie tej gry twierdzą, że madżong jest również techniką dywinacyjną, gdzie poszczególne kamienie mają znaczenie symboliczne i mogą służyć do wróżenia.

Bambusy: 1 – paw, piękno, godność, wysoka ranga; 2 – kaczka, wierność, uczucie, małżeństwo; 3 – ropucha, zawód, frustracja; 4 – karp, dostatek, długowieczność, upór; 5 – lotos, jasność, kontemplacja; 6 – woda, wdzięczność, trwanie, mądrość, płodność; 7 – żółw, myśl, intuicja, dziewictwo, wszechobecność; 8 – grzyby, nieśmiertelność, ekscentryczność; 9 – wierzba, skromność, umiarkowanie.

Monety: 1 – perła, Księżyc, finezja, honor; 2 – sosna, odmłodzenie, integracja; 3 – feniks, szczęście, splendor; 4 –nefryt, królowanie, wartość, opór; 5 – smok, przebiegłość, niejasność, zło; 6 – brzoskwinia, piękno, luksus, rozpusta; 7 – owad, technika, sprawność, przedsiębiorczość; 8 – tygrys, odwaga, okrucieństwo; 9 – jednorożec, bystrość, podziw.

Znaki: 1 – wejście, początek, inspiracja; 2 – obosieczny miecz, dwoistość, równowaga; 3 – ziemia, miejsce, motywy; 4 – lutnia, własność, przyjemność, sztuka; 5 – dom, stałość, pewność; 6 – ogień, działanie, energia; 7 – Plejady, prawo, zarządzanie; 8 – węzeł, wiązanie, rozwiązywanie; 9 – niebo, honor, duchowość, spełnienie.

Smoki: Zielony – początek; Czerwony – cel, osiąganie; Biały – koniec, czystość, prawda, samotność, strata.

Wiatry: Wschodni – samoopanowanie, dom rodzinny; Południowy – rozwój, postęp; Zachodni – obiektywizm, poddanie, rozdzielanie; Północny – wytrzymałość, rzetelność, przeciwieństwo.

Kwiaty: Śliwa – rybak, optymizm, przyjaźń; Orchidea – drwal, miłość, piękno, elegancja; Chryzantema – rolnik, przyjaciele, szlachetność, spoczynek; Bambus – uczony, cnota, stałość.

Pory roku: Wiosna – przyjemność, erotyzm, aktywność; Lato – działanie, lenistwo, próżność; Jesień – konsolidacja, dojrzałość, pobożność; Zima – gromadzenie, zakończenie.

Zakryte kamienie są rozkładane na płaskiej powierzchni. Wróżący wybiera 13 kamieni. W środku zostaje umieszczony kamień Czung symbolizujący osobę, do której odnoszą się wróżby. Trzy kamienie na wschodzie (najbliżej wróżącego) przedstawiają obecną sytuację i najbliższe otoczenie. Trzy kamienie na północy (po lewej stronie wróżącego) odnoszą się do cech człowieka, które zaważą na przyszłości, a trzy kamienie na południu (po prawej stronie) opisują przyszłość. Trzy kamienie na zachodzie (najdalej od wróżącego) to sprawy odległe lub przeciwne.

Oczywiście, na te ogólne reguły nakładają się dodatkowe przepisy modyfikujące zasadniczą treść wróżby i znacznie komplikujące sam proces wróżenia.

• 17 III-30 VI 1922 r. - Portugalczycy Sacadura Cabral i Gago Coutinho przelatują nad Atlantykiem z Lizbony do Rio de Janeiro z międzylądowaniami w Las Palmas (Gran Canaria), Sao Vicente i Porto Praia na Wyspach Zielonego Przylądka oraz w Recife, Salvador (w Bahia), Porto Seguro i Vitoria na wybrzeżach Brazylii.

• 1922 - 1923 r. - W Londynie powstaje stadion Wembley, wkrótce najważniejszy i najbardziej znany stadion brytyjski i siedziba narodowej angielskiej drużyny piłkarskiej. Jego widownia może pomieścić 82 tysiące kibiców, lecz w roku 1928 przyjmie ich aż 127 tysięcy.

Pierwszy stadion Wembley zostanie zamknięty w roku 2000 i wyburzony, a na jego miejscu w roku 2007 powstanie nowy obiekt dla 90 tysięcy widzów.

• Od 1922 r. - W Szwecji jest rozgrywany narciarski Bieg Wazów na pamiątkę wypędzenia Duńczyków w roku 1520.

• Od 1922 r. - Dzięki poparciu Jigoro Kano okinawski mistrz Gichin Funakoshi popularyzuje karate w Japonii.

Po nim do Japonii przyjeżdżają między innymi Kenwa Mabuni (styl shito-ryu, 1926) oraz Gogen Yamaguchi i Miyagi (styl goju-ryu, 1931). Yamaguchi wsławia się wielogodzinnymi medytacjami pod uderzeniami wodospadu. Popularność zdobywa też Matsutatsu Oyama (imigrant z Korei), twórca szkoły kyokushinkai, walczący z bykami w USA i ręką rozbijający skalne bloki.

Dzięki połączeniu z zen karate staje się nie tylko sportem, lecz także stylem życia i swoistą filozofią.

Powstaje biały strój karateki złożony z luźnych spodni i kaftana. Kształtuje się wzorowany na judo swoisty dla każdego stylu (szkoły) karate system stopni od ucznia do mistrza. Początkujący uczeń klasyfikowany zazwyczaj jako 10 lub 9 kyu nosi biały pas. Kolejne coraz wyższe stopnie uczniowskie pozwalają nosić coraz ciemniejsze pasy, zależnie od różnych szkół żółte, pomarańczowe, zielone lub niebieskie aż do brązowego, który odpowiada 1 kyu. Mistrzowie zaś klasyfikowani od 1 do 10 dan noszą czarne pasy.

• 1923 r. - Uniwersytet w Minnesocie po raz pierwszy zezwala kobietom uczestniczyć w cheerleadingu. W latach 1940. w zespołach dopingujących zaczynają dominować młode kobiety, które nie mają tylu możliwości uprawiania sportu, jak mężczyźni. Na początku XXI w. cheerleading aż w 97% jest opanowany przez kobiety.

Pojawiają się zawodowe zespoły cheerleaderek tańczących w przerwach między rundami meczu i wykonujących coraz trudniejsze i efektowniejsze ćwiczenia gimnastyczne. Pierwszy taki zespół powstaje w latach 1950. przy drużynie footballu amerykańskiego Baltimore Colts. W ten sposób widowiska sportowe zamieniają się częściowo w pokazy akrobatycznego tańca. W dodatku z upływem lat stroje występujących dziewcząt stają się coraz bardziej kolorowe i zarazem skromniejsze, niedwuznacznie podkreślając urodę i seksualne walory cheerleaderek.

Większość zespołów cheerleaderskich jest związana z drużynami footballu amerykańskiego i koszykówki, rzadziej występują na meczach piłki nożnej, hokeja na lodzie, siatkówki czy innych dyscyplin.

• 1923 - 1929 r. - Francuz Alain Gerbault (1893-1941), inżynier, pilot myśliwski w czasie wojny, świetny tenisista i żeglarz jako trzeci w dziejach samotnie opływa Ziemię na trasie Gibraltar - Nowy Jork - Bermudy - Kanał Panamski - Galapagos - Mangareva - Markizy - Tuamotu - Tahiti - Bora-Bora - Samoa - Wallis - Fidżi - Cieśnina Torresa - Wyspy Kokosowe - Mauritius - Reunion - Durban - Kapsztad - Wyspa Świętej Heleny - Wyspa Wniebowstąpienia - Wyspy Zielonego Przylądka - Azory - Havre. W 1931 r. wypłynie z Francji do Polinezji i tam pozostanie do końca życia. Zyskuje ogromną sławę dzięki kilku książkom o swoich podróżach.

• 1923 - 1930 r. - Amerykanin Bobby Jones (1902-1971) okrzyknięty cudownym dzieckiem golfa 13 razy zdobywa mistrzostwo Stanów Zjednoczonych w kolejnych turniejach U. S. Open Golf, a w roku 1926 zwycięża w U. S. Open Golf i w British Open Golf. Co ciekawe, nigdy nie gra zawodowo. W roku 1930 rezygnuje z dalszego grania.

• 1924 r. - Założenie Międzynarodowej Federacji Szachowej FIDE (Fédération Internationale des Échecs) z siedzibą w Paryżu.

• 1924 r. - Powstaje Międzynarodowa Federacja Narciarska FIS (Fédération Internationale de Ski) z siedzibą w Oberhofen am Thunersee w Szwajcarii.

• 1924 r. - 8. olimpiada w Paryżu, do której znowu nie dopuszczono Niemców. Do programu igrzysk włączono gimnastykę sportową.

Do historii przechodzi decyzja brytyjskiego biegacza Erica Liddella, który odmawia udziału w wyścigu na 100 m, ponieważ bieg odbywa się w niedzielę, a on jest żarliwym protestantem. Wyścig wygrywa inny brytyjski lekkoatleta pochodzący z żydowskiej rodziny Harold Abrahams. Ich rywalizacja i różnica postaw staną się inspiracją dla kultowego filmu Rydwany ognia (1981).

• 1924 r. - W Chamonix (Francja) odbywa się Tydzień Sportów Zimowych (łyżwiarstwo szybkie i figurowe, hokej, biegi narciarskie i skoki, bobsleje), uznany potem za pierwszą zimową olimpiadę. Igrzyska zimowe będą rozgrywane w tym samym roku co letnie aż do roku 1994. Niezwykłego wyczynu dokonuje Fin Clas Thunberg, zdobywając w łyżwiarstwie szybkim aż 5 medali: 3 złote, 1 srebrny i 1 brązowy. Swoje umiejętności potwierdzi później na olimpiadzie w St. Morutz, skąd wyjedzie z dwoma złotymi medalami. W Chamonix fenomenalna Norweżka Sonja Henje (1912-1969), córka potentata w handlu futrami jako pierwsza kobieta wykonuje dwa skoki (axel i lutz) podczas zawodów łyżwiarstwa figurowego. Jako pierwsza występuje też w bardzo krótkiej spódniczce, która nie krępuje ruchów, ale sędziowie nie zarzucają jej obrazy moralności, ponieważ ma 11 lat, a dziecku wolno tak się ubierać. Trzy lata później Henje po raz pierwszy zostaje mistrzynią świata (zdobędzie ten tytuł dziesięciokrotnie) i mistrzynią olimpijską w latach 1928, 1932 i 1936. Po olimpiadzie w Garmisch-Partenkirchen zaczyna opłacalną współpracę z Hollywood. Z czasem dochodzi do rozróżnienia kilku dyscyplin łyżwiarstwa figurowego. W sportowym łyżwiarstwie figurowym chodzi o wykonanie szeregu trudnych ewolucji o charakterze akrobatycznym (piruety, spirale na lodzie, skoki, podnoszenia), a w łyżwiarstwie tanecznym o pokazanie określonych tańców (do 2011 r. obowiązkowe są trzy tańce, a potem dwa). W latach 1920. Szwed Gills Grafström jako pierwszy wykonuje podwójny salchow, czyli salchow z dwoma obrotami w powietrzu. Brytyjka Cecilia Colledge będzie zaś pierwszą kobietą, która tego dokona w latach 1930.

• 1924 r. - W Skandynawii odbywają się pierwsze wyścigi motocykli na lodzie.

• 1925 r. - Na belgijskim torze Spa-Francorchamps zostają rozegrane pierwsze wyścigi jednoosobowych bolidów, czyli superszybkich samochodów przeznaczonych wyłącznie do zawodów. Zwycięża Włoch Antonio Ascari.

• 1925 r. - Brytyjski żeglarz Weston Martyr inicjuje regaty żaglowców Fastnet Race wokół Irlandii. Nazwa wyścigu pochodzi od wysepki Fastnet, która jest punktem pomiarowym zawodów. Pierwsze regaty wygrywa brytyjski żaglowiec Jolie Brise. Początkowo regaty Fastnet Race są rozgrywane co roku, a od 1933 r. co dwa lata z wyjątkiem przerwy między rokiem 1939 i 1947 związanej z II wojną światową.

• 1926 r. - Francuska tenisistka Suzanne R. F. Lenglen pobiera honorarium za mecz, rozpoczynając tym samym sport zawodowy.

• 1926 r. - Polak Bolesław Orliński (1899-1992) przelatuje samolotem z Warszawy przez Syberię, Mandżurię i Koreę do Japonii (ok. 10 tysięcy km), a potem wraca również drogą powietrzną.

W tym czasie Amerykanin Richard Byrd (1888-1957) dokonuje innego lotniczego wyczynu, po raz pierwszy przelatując samolotem nad Biegunem Północnym.

• 1926 r. - Brytyjski podróżnik Hugh Ruttledge, pułkownik R. C. Wilson i Szerpa Tsetsen rozważają wejście na świętą górę Kajlasz w Transhimalajach na południu Tybetu, lecz rezygnują z braku czasu.

W 1936 r. do pomysłu wraca austriacki wspinacz Herbert Tichy, lecz słyszy od miejscowego urzędnika, że na Kajlasz nie wchodzi się jak na zwykłą górę: kto jest bez grzechu, zamieni się w ptaka i łatwo wleci na szczyt.

W latach 1980. R. Messner otrzyma od władz chińskich pozwolenie na zdobycie Kajlasz, ale odmówi. Twierdzi, że góra nie jest szczególnie trudna, ale jej znaczenie wykracza poza zwykły himalaizm. Wreszcie na początku XXI w. pod naciskiem rozmaitych środowisk i państw Chiny zakazują wspinania się na Kajlasz.

• 1926 r. - Suzanne R. F. Lenglen przyjmuje propozycję amerykańskiego przedsiębiorcy Charlesa C. Pyle’a i za 50 tysięcy dolarów godzi się na tournée (objazd) po Stanach Zjednoczonych. Aż 38 razy spotyka się z najlepszą amerykańską tenisistką M. Kendall Browne wygrywając wszystkie pojedynki. Krytykom, którzy ją potępiają za odejście od tenisa amatorskiego odpowiada, że przez 12 lat była mistrzynią, ale zarabiali wyłącznie organizatorzy turniejów. Teraz wreszcie zarobiła coś dla siebie.

• 1926 r. - Zostają rozegrane pierwsze Central American and Caribbean Games, czyli lokalne igrzyska dla sportowców z basenu Morza Karaibskiego łącznie z Gujaną i Bermudami. Zawody odbywają się odtąd regularnie co 4 lata.

• 1926 r. - Meksykańscy Indianie Tarahumara Tomas Zafiro i Leoncio San Miguel w ciągu 9 godzin i 37 minut przebiegają 100 km z Pachuca do stolicy Meksyku.

Tradycje dalekich biegów w tym rejonie sięgają czasów prekolumbijskich, a plemię Tarahumara jest też znane pod nazwą Raramuri (Rarámuri) czyli Biegacze. Według niektórych znawców sportu długie biegi powinny być spopularyzowane i uznane za odrębną dyscyplinę sportową. Mimo to nie udaje się włączyć ich do programu olimpijskiego. Za to stają się inspiracją dla ultramaratonów, czyli długodystansowych biegów zwykle wielokrotnie przekraczających długość tradycyjnego maratonu.

• 1927 r. - Po dwóch latach prac kończy się budowa Nürburgring, jednego z najtrudniejszych i najniebezpieczniejszych torów do wyścigów motorowych w górach Eifel na zachodzie Niemiec. W tym rejonie rozgrywano wyścigi samochodowe i motocyklowe już na początku lat 20. ale nie zyskały popularności. Nowa trasa o długości 28,265 km biegnie wokół zamku w Nürburgu. Są na niej rozgrywane mistrzostwa Niemiec, Grand Prix Niemiec, od 1953 r. wyścig na 1000 km, a od 1970 r. wyścig 24-godzinny. Zmieniane są też niektóre elementy trasy oraz jej długość. W roku 1975 austriacki kierowca bolidów Niki Lauda (Andreas Nikolus Lauda, trzykrotny mistrz F1 w latach 1975, 1977 i 1984) ustanawia rekord trasy przejeżdżając 22,35 km w 6 minut i 58,6 sekundy. Ze względu na rosnącą liczbę wypadków trasa zostaje przebudowana w latach 1981-1985. Niemiecki kierowca bolidów Stefan Bellof (1957-1985) w roku 1983 ustanawia rekord Nürburgring przejeżdżając wybrany odcinek w północnej części o długości 20,8 km w ciągu 6 minut i 11,13 sekundy, co daje średnią prędkość 201,7622 km/h. Beloff ginie w wypadku podczas jednego z wyścigów.

• 1927 r. - Pierwsza olimpiada szachowa w Londynie: Węgry zdobywają złoty medal, Dania srebrny a Wielka Brytania brązowy.

Rosjanin Aleksander Aljechin jest szachowym mistrzem świata (1927, 1929, 1934, 1937). Pokonuje go tylko raz Holender M. Euwe w 1935 r. Pierwsze kobiece mistrzostwo świata w szachach zdobywa urodzona w Moskwie Brytyjka (od 1921 r. w Anglii) czeskiego pochodzenia Vera Menchik (Vĕra Menčikova, 1906-1944) i utrzyma je do śmierci.

• 1927 r. - Amerykanin Charles A. Lindbergh jako pierwszy samotnie przelatuje Atlantyk z kontynentu na kontynent bez międzylądowań na wyspach. 20 maja o 7⁴⁰ startuje z lotniska Roosevelt Field koło Nowego Jorku, a 21 maja o 22²⁴ ląduje w Paryżu. Podczas lotu posługiwał się sekstantem określającym położenie Słońca i kompasem, co jest oczywiście bardzo nieprecyzyjne, ale doleciał do lądu zaledwie kilka mil od zakładanego celu. Wyprawa było finansowana przez lożę masońską Keystone Lodge nr. 243, do której Lindbergh wstąpił, aby od jej bogatych członków uzyskać pieniądze na zakup i wyposażenie samolotu Spirit of St. Louis. Wysiłek opłacił się, ponieważ lotnik zdobył nagrodę 25 000 dolarów ufundowaną przez nowojorskiego hotelarza i milionera Raymonda Orteiga.

Kilka miesięcy wcześniej nagrodę próbowali zdobyć Francuzi Charles Nungesser i Raymond Coli lecąc z Francji, lecz ich samolot zaginął na Atlantyku po minięciu Irlandii. Wyczyn Lindbergha przyćmił pierwsze udane przeloty wykonane w 1919 r. przez Reada na hydroplanie, przez Alcocka i Browna samolotem z Nowej Fundlandii do Irlandii oraz przez Scotta na sterowcu. Mało kto pamięta też o tym, że amerykański lotnik Clarence Duncan Chamberlin jako drugi leci podobną trasą dwa tygodnie po Lindberghu. Natomiast w 1928 r. Niemcy H. Köhl i hrabia von Hünefeld oraz Brytyjczyk Fitzmaurice polecą z Europy do USA.

• 1927 r. - W ZSRS ukazuje się książka o sambo (od rosyjskiego samozaszczita bez oruża), nowym systemie samoobrony bez broni opartym na chwytach. Sambo łączy wskazania rosyjskiego znawcy judo Wasilija Oszczepkowa oraz zapaśnika Władimira Spiridonowa.

• 1927 r. - Szwedzki pływak Arne Borg (wicemistrz olimpijski z 1924 r.) na mistrzostwach Europy wygrywa wszystkie konkurencje w stylu dowolnym, ustanawia rekord Europy i dwa rekordy świata.

• 1927 r. - Garnet Carter z Tennessee (USA) opracowuje zasady minigolfa, w którym gracz ma za zadanie przeprowadzić piłeczkę przez krótki tor zdobywając po drodze określone miejsca i umieścić w dołku za pomocą jak najmniejszej liczby uderzeń wykonanych kijem przypominającym popychacz (putter) z golfa klasycznego. W ciągu kilkudziesięciu lat powstaną tysiące torów do minigolfa w USA, a potem w Europie i na całym świecie.

• 1927 r. - Radiowe sprawozdania z imprez sportowych w Wielkiej Brytanii (George Allison) oraz Szwajcarii (Hans Sutter i Vico Rigassi) są szybsze od informacji z gazet. Jedna z pierwszych kobiet-spikerek sportowych Polka Ada Arctówna relacjonuje konkurs skoków narciarskich w Zakopanem.

• 1928 r. - C. K. Smith (USA) z załogą jako pierwszy przelatuje samolotem nad Pacyfikiem z lądowaniem w Honolulu i na Fidżi. W 1931 r. C. Pangborn i H. Herman (USA) polecą z Tokio do Wenatchee (stan Washington) bez lądowania.

• 1928 r. - Amerykanin C. C. Pyle organizuje wielodniowy ultramaratoński bieg wzdłuż słynnej drogi Route 66 z Los Angeles do Chicago i Nowego Jorku na trasie 3455 mil.

• 1928 r. - Międzynarodowe Stowarzyszenie Organizacji Lekkoatletycznych (IAAF) zakazuje chemicznego dopingu (nazwa od amerykańskiej nazwy dope - narkotyk). Do roku 1966 podobne zakazy wprowadzą organizacje piłki nożnej, kolarzy i MKOl, lecz wykrywalność dopingu jest praktycznie zerowa. Przed zawodami, zwłaszcza na olimpiadach, sportowcy składają jedynie przysięgę, że nie używają zakazanych środków.

• 1928 r. - Na 9. olimpiadzie letniej w Amsterdamie po raz pierwszy odbywa się zapalenie znicza olimpijskiego od promieni Słońca w Olimpii i po raz pierwszy ma też miejsce końcowa ceremonia wygaszenia znicza. Niemieccy zawodnicy mogą znów występować na olimpiadzie, czemu sprzyja miejsce jej rozgrywania - Holandia, która była neutralna podczas niedawnej wojny.

Sensacją igrzysk jest Kinue Hitomi (1907-1931), niewiarygodnie wszechstronna sportsmenka, która już w wieku 16 lat była rekordzistką Japonii w skoku w dal i trójskoku, mistrzynią w sprincie na 100 i 200 m oraz w rzucie dyskiem. W Amsterdamie Hitomi próbuje walczyć w zbyt wielu dyscyplinach i odpada w sprincie, ale i tak zdobywa srebrny medal w biegu na 800 m. Trzy lata po igrzyskach umiera na gruźlicę.

Inną sławną sportsmenką jest Elizabeth „Betty” Robinson (1911-1999) z USA, która mając zaledwie 16 lat zdobywa złoty medal w biegu na 100 m. W roku 1931 Betty pada ofiarą wypadku samolotowego i uznana za zmarłą trafia do kostnicy, lecz tam okazuje się, że zapadła tylko w głęboką śpiączkę. Wbrew opinii lekarzy zaczyna znów trenować i w roku 1936 w Berlinie zdobywa złoty medal w sztafecie 4∙100 m.

Zawody równoległej 2. olimpiady zimowej są rozgrywane w St. Moritz w Szwajcarii, chociaż wielu znawców twierdzi, że sporty zimowe są mniej interesujące dla widzów, więc nie warto organizować igrzysk. Istotnym argumentem jest też czynnik finansowy, ponieważ stosunkowo nieliczna widownia nie zapewnia organizatorom zysków pokrywających koszty olimpiady zimowej.

• 1929 r. - Niemiecki sterowiec Graf Zeppelin w ciągu ponad 20 dni jako pierwszy w dziejach statek powietrzny oblatuje Ziemię, podążając z Niemiec na wschód, ponad górami Azji, do Chin i Japonii, przelatuje nad Pacyfikiem do Kalifornii i przez Amerykę Północną do Nowego Jorku, a potem nad Atlantykiem i Wielką Brytanią do Niemiec.

Francuzka Maryse Bastié (1898-1952, ginie podczas pokazu lotniczego) ustanawia kobiecy rekord długości lotu samolotem 26 godzin 48 minut. Następnie leci z Paryża do Moskwy w ciągu 30 godzin i 30 minut.

W grudniu 1929 r. brytyjski żeglarz i lotnik Francis Chichester samotnie leci samolotem (z silnikiem Rolls-Royce’a) z Londynu do Sydney.

Międzynarodowa Federacja Lotnicza (działa od 1905 r.) zaczyna Challenge, czyli zawody samolotów sportowych, które odbywają się co 2 lata.

• 1929 r. - Jack Burtchett (USA) zjeżdża po ośnieżonym stoku na jednej desce przymocowanej do stóp: tym samym zaczyna snowboarding, który światową karierę zrobi po 1969 r. i rozpowszechni się w latach 1980.

• Ok. 1930 r. - Milioner E. Culbertsone (USA) ustala i rozpowszechnia reguły brydża międzynarodowego.

Opiera się przy tym na zasadach wprowadzonych przez Amerykanina Harolda Vanderbilta, który w 1927 r. dodał premię (dodatkowe punkty) za szlema (licytacja na poziomie 7 lew) i szlemika (licytacja na poziomie 6 lew), co zwiększyło dynamikę gry. Od 1928 r. działa Amerykańska Liga Brydżowa, co wskazuje, jak bardzo wzrosła popularność tej gry.

• Od 1930 r. - Co 4 lata są rozgrywane mistrzostwa świata mężczyzn w piłce nożnej znane jako mundial, co po hiszpańsku oznacza światowy. Ich inicjatorem jest przewodniczący FIFA Jules Rimet, a decyzję o organizacji mistrzostw podjęto na kongresie FIFA w Amsterdamie w roku 1928. Pierwsze mistrzostwa odbywają się w Urugwaju, który dwukrotnie był mistrzem olimpijskim w piłce nożnej w latach 1924 i 1928. Nie ma eliminacji do pierwszego mundialu, lecz poszczególne kraje same decydują o wysłaniu swoich drużyn. Na mistrzostwa w roku 1930 zgłasza się 13 drużyn, a dominują gracze z Ameryki Łacińskiej. Z Europy przybywają tylko cztery reprezentacje Francji, Belgii, Jugosławii i Rumunii, ponieważ na świecie szaleje kryzys ekonomiczny, a w dodatku niemal dwumiesięczny rejs statkiem odstrasza wielu chętnych, mimo że rząd Urugwaju pokrywa koszt podróży i zakwaterowania obcych drużyn w zamian za podział ewentualnych zysków z biletów. Mistrzostwa wygrywa Urugwaj. Kolejne mundiale stają się wielkimi imprezami sportowymi, które przyciągają więcej kibiców niż olimpiady i wzbudzają szczególne emocje nieporównywalne z jakimkolwiek innym sportem. FIFA zaś zarabia miliony dolarów na organizacji rozgrywek. Od 1934 r. odbywają się eliminacje do mundialu, żeby uniknąć zbyt dużej liczby drużyn oraz dopuścić tylko najlepszych. Co ciekawe, tylko reprezentacja Brazylii będzie uczestniczyła we wszystkich mundialach aż do pierwszej połowy XXI w.

W drugiej połowie XX w. kluby piłkarskie za transfer jednego gracza z innej drużyny płacą nawet miliony dolarów. Firmy, które reklamują się przez sponsorowanie drużyn i miliony kibiców, dla których powstają ogromne stadiony piłkarskie niebywale cenią dobrych graczy. Football budzi ogromne emocje i nierzadko agresję kibiców. W stopniu większym od jakiegokolwiek innego sportu football staje się swoistym zastępnikiem wojny, gdzie do głosu dochodzą patriotyzm narodowy i lokalny, nacjonalizm, nienawiść do innych i ambicje. Dlatego też boiska do piłki nożnej muszą mieć wysokie ogrodzenia i specjalne zabezpieczenia ograniczające możliwość bójek między kibicami oraz wtargnięcia kibiców na boisko, gdzie mogliby zaatakować graczy. Żadne ogrodzenia nie można jednak powstrzymać kibiców od krzyczenia, aby głosem dopingować swoją drużynę. Kibice zebrani na jednym stadionie są w stanie wytworzyć dźwięk o natężeniu 110-140 dB.

Z drugiej strony mecze rozbudzają wzajemną nienawiść ludzi również poza boiskami i stadionami. Po meczach policja na całym świecie odnotowuje wzrost liczby napaści, pobić, aktów agresji, a nawet przemocy domowej skierowanej przeciwko żonom i dzieciom. Agresywni kibice chętnie przyłączają się do faszyzujących ugrupowań politycznych i biorą udział w zamieszkach wywoływanych przez nacjonalistów i skrajną prawicę.

• 1930 - 1970 r. - Drużyny, które zwyciężają w mundialu otrzymują złotą statuetkę Nike wykonaną przez Francuza Abela Lafleura. Nagroda jest przechodnia, czyli co cztery lata przechodzi w ręce zwycięskiego zespołu, ale drużyna, która wygra trzy mundiale ma ją otrzymać na stałe. W czasie II wojny światowej statuetkę ukrywa teściowa włoskiego piłkarza Ottorina Barassiego, żeby nie wpadła w ręce Niemców. Od roku 1946 statuetka nosi nazwę Pucharu Julesa Rimet. Posążek zostaje skradziony z wystawy w Londynie w 1966 r. i krótko potem odnaleziony. W roku 1970 przechodzi na własność reprezentacji Brazylii, która trzykrotnie zdobyła mistrzostwo (w latach 1958, 1962 i 1970). W roku 1983 posążek znów zostaje ukradziony i według przypuszczeń przetopiony na złoty złom (3,8 kg). Brazylijska Federacja Piłki Nożnej zamawia więc replikę słynnej nagrody, która jest odtąd pilnie strzeżona w siedzibie federacji.

• Lata 1930. - Powstaje i rozwija się żydowski styl samoobrony krav maga jako element szkolenia sił zbrojnych przyszłego państwa Izrael. Zasadniczym celem większości ciosów i chwytów jest jak najszybsze unieszkodliwienie przeciwnika a zwłaszcza zabicie.

• 1931 r. - Szwajcar Auguste Piccard (1884-1962) wykonuje pierwszy lot balonem do stratosfery.

• 1931 r. - Brytyjczycy F. Smythe, E. Shipton, R. L. Holdsworth i Szerpa Lewa wchodzą na szczyt Kamet (7756 m n.p.m.) w Himalajach.

• 1931 r. - Niemiecka Żydówka Gretel Bergmann zaczyna sportową karierę, bijąc rekord Niemiec w skoku wzwyż (151 cm). Hitler wypędza ją jako Żydówkę w roku 1933. Gretel zaś rok później zdobywa mistrzostwo Wielkiej Brytanii, przeskakując 155 cm. Przed olimpiadą w Berlinie hitlerowcy zmuszają ją do powrotu, grożąc represjami wobec mieszkających w Niemczech rodziców. Chcą w ten sposób przekonać świat, że nie są rasistami, lecz w końcu i tak nie dopuszczają jej do olimpiady w roku 1936. W zamian wystawiają Dorę Ratjen. Ostatecznie Bergmann zdoła wyemigrować do USA.

• 1932 r. - Świetna amerykańska pilotka Amelia Earhart jako pierwsza kobieta samotnie przelatuje Atlantyk startując 21 maja z Harbour Grace na Nowej Fundlandii, aby po 14 godzinach i 56 minutach wylądować koło Londonderry w północnej Irlandii.

Pięć lat później Earhart podejmie próbę przelotu nad Pacyfikiem startując z Nowej Gwinei, lecz zaginie w okolicach wyspy Howland, gdzie miała lądować.

• 1932 r. - 10. olimpiada w Los Angeles i równoległa 3. olimpiada zimowa w Lake Placid w USA. Z programu olimpiady zostaje usunięta piłka nożna, która nie jest popularna w USA. Ta dyscyplina wróci na olimpiadę w 1936 r., lecz olimpijskie rozgrywki piłkarskie i tak nie dorównują znaczeniem mundialowi. Sensacją igrzysk jest Amerykanka norweskiego pochodzenia Mildred Didrikson zwana Babe (1911-1956). W Los Angeles zdobywa złote medale w rzucie oszczepem i biegu na 80 m przez płotki oraz srebrny medal w skoku wzwyż. Wcześniej była mistrzynią USA w pchnięciu kulą, rzucie oszczepem, skoku w dal, rzutach piłeczką i sprincie na 80 m. Po igrzyskach zajmie się golfem, zdobywając mistrzostwo Stanów Zjednoczonych (1946) i Wielkiej Brytanii (1947). Jej nieszczęściem jest bezpłodność (a władze Florydy odmawiają jej prawa do adopcji dziecka). Umiera na raka jelita.

W Los Angeles pojawia się też inna szczególna sportsmenka o wyraźnie męskim wyglądzie Stella Walsh (Stanisława Walasiewicz, 1911-1980), urodzona w Polsce, wychowana i mieszkająca w USA, lecz reprezentująca Polskę. Walsh zdobywa złoty medal w sprincie na 100 m. Ginie zamordowana przez bandytów, a wtedy okazuje się, że była hermafrodytą i miała męski chromosom Y.

• 1933 r. - Salvador Lutteroth Gonzalez (1897-1987) inicjuje powstanie organizacji Empresa Mexicana de Lucha Libre po latach przemianowanej na Consejo Mundial de Lucha Libre, czyli Światowe Stowarzyszenie Lucha Libre. Od tego momentu specyficzna forma zapasów lucha libre zyskuje coraz większą popularność w Meksyku i staje się częścią meksykańskiej tożsamości. Zawodnicy występujący w efektownych kostiumach i maskach, noszący groźne a czasem zabawne pseudonimy są powszechnie znanymi idolami. Inscenizowane walki pełne pokazowych gestów i okrzyków, przesadnych popisowych figur oraz pozornie niebezpiecznych lub śmiertelnych ataków przyciągają tysiące widzów. W rzeczywistości przebieg pojedynku jest planowany, nie wolno zrobić krzywdy przeciwnikowi i nie wolno ujawniać jego prawdziwego nazwiska.

Od połowy XX w. są rozgrywane mistrzostwa świata w lucha libre konkurując z podobnym wrestlingiem.

• 1933 r. - Amerykański pilot Willy Post (1898-1935, ginie podczas startu na Alasce) wykonuje samotny lot samolotem wokół Ziemi z wieloma lądowaniami w rekordowym czasie 186 godzin i 56 minut.

• 1933 r. - Brytyjczycy z wyprawy S. Blackera przelatują samolotem nad szczytem Czomolungmy, co jest wyczynem nie lada, ponieważ na tej wysokości rzadkie powietrze daje słabe oparcie dla skrzydeł, a prądy powietrzne związane z górami zakłócają ruch samolotu.

• 1933 r. - W Kalifornii (USA) powstaje pierwszy na świecie klub płetwonurków.

• 1933 r. - W Filadelfii podczas kryzysu bezrobotny C. Darrows wymyśla planszową grę Monopoly (Monopol), imitującą operacje na giełdzie, kupowanie i sprzedawanie terenów, inwestowanie w domy i hotele, zdobywanie udziałów w usługach i transporcie, pożyczki w banku. Pionki graczy poruszają się po obwodzie prostokątnej planszy zgodnie z liczbami wskazanymi przez rzut kostką, a w chwili, gdy trafiają na pole należące do konkurenta, muszą zapłacić odpowiednią sumę specjalnymi papierowymi pieniędzmi. Jeżeli zaś dane pole jeszcze nie ma właściciela, można go zakupić, o ile się ma pieniądze. Gra szybko zdobywa ogromną popularność, a Darrows zostaje milionerem.

W tym samym czasie inny bezrobotny Amerykanin A. Butts opracowuje Scrabble - układankę słowną wzorowaną na krzyżówkach. Płytki z literami wybierane z woreczka należy ułożyć na planszy w słowa, zbierając punkty za każdą literę i za zajęcie określonych pól. Gra kończy się po wyczerpaniu płytek i wyłożeniu wszystkich liter przez jednego z graczy.

W latach 1940. zaś brytyjski urzędnik A. Pratt wzorując się na detektywistycznych powieściach Agathy Christie opracuje planszowe Cluedo, imitujące śledztwo i tropienie zbrodniarza.

• Od 1933 r. - Powstają skocznie zwane mamucimi do dalekich skoków (lotów) narciarskich: w Ponte di Legno we Włoszech, a potem w Planicy w jugosłowiańskiej Słowenii słynna skocznia Letalnica (projekt opracował inżynier Stanko Bloudek, 1934), z rozbiegiem wysokości 185 m. W Planicy w roku 1935 rekordy świata ustanowią kolejno Norweg Reidar Andersen (93 m), Polak Stanisław Marusarz (97 m) i znów Andersen (99 m), a w Ponte di Legno Szwajcar Tritz Kainersdörfer (99,5 m). Odległość 100 m jako pierwszy przekroczy świetny austriacki skoczek Josef Bradl, osiągając w Planicy 101,5 m. (1936).

• 1934 r. - Amerykanie Bobby Jones i Clifford Roberts zaczynają prestiżowy turniej golfowy od roku 1939 znany jako Masters Tournament rozgrywany na prywatnych polach golfowych w Augusta (Georgia, USA). Pierwszym zwycięzcą Masters zostaje Horton Smith (powtórzy ten wyczyn w roku 1936). Masters jest jednym z czterech głównych turniejów golfa rozgrywanych przez mężczyzn i składających się na golfowego Wielkiego Szlema. Pozostałe rozgrywki to The Open Championship, U. S. Open Golf i PGA Championship.

• 1934 r. - Drugi mundial odbywa się we Włoszech, co Mussolini wykorzystuje dla pokazania potęgi faszyzmu: wydaje rozkaz, aby włoska drużyna piłkarska wygrała. I faktycznie Włosi mają świetny zespół, który zdobywa mistrzostwo świata, choć przy pewnej stronniczości sędziów. Do legendy przechodzą trener Vittorio Pozzo i najlepszy włoski piłkarz Giuseppe Meazza.

• 1935 r. - Amerykański miliarder i lotnik Howard Hughes osiąga rekordową prędkość samolotu 567 km/h. W 1938 r. obleci samolotem Ziemię w ciągu 3 dni i 19 godzin z kilkoma międzylądowaniami.

• 1936 r. - N. E. Odell i H. W. Tilman z ośmioosobowej wyprawy brytyjsko-amerykańskiej wchodzą na główny szczyt Nanda Devi (7816 m n.p.m.).

W lipcu 1939 r. zaś J. Bujak i J. Klarner z pierwszej polskiej wyprawy w Himalaje zdobywają wschodni szczyt Nanda Devi (7434 m n.p.m.). Kilkanaście dni później ich dwaj towarzysze giną pod lawiną na stoku pobliskiej góry Tirsuli (7074 m n.p.m.).

• 1936 r. - 11. olimpiada letnia w Berlinie i 4. olimpiada zimowa w Garmisch-Partenkirchen pokazują, że organizacja olimpiad nie powinna być przyznawana państwom totalitarnym. A. Lunn napisze później, że olimpiada była prezentem dla Hitlera, potwierdzającym jego siłę. Co prawda powstaje projekt innej olimpiady w Barcelonie, lecz udaremnia go pucz Franco. Hitler zaś w 1935 r. zapewnia szefa MKOl, że igrzyska nie będą polityczne, a Żydzi nie będą szykanowani. Część rządów i władze MKOl udają, że wierzą w zapewnienia dyktatora, żeby go nie drażnić. Tymczasem hitlerowcy przymusowo wysiedlają z Berlina większość miejscowych prostytutek i umieszczają w więzieniach swoich przeciwników politycznych, żeby zapobiec ich ewentualnym protestom. Mieszkańcy niektórych części miasta zostają wysiedleni, a budynki wyburzone, żeby zbudować tam obiekty sportowe. Tysiące policjantów, tajnych agentów i esesmanów ściągniętych z całych Niemiec stale nadzorują Berlin. Ich rolą jest też nie pozwolić, aby olimpijscy goście i dziennikarze swobodnie jeździli po kraju i odkryli na przykład obozy koncentracyjne.

Przed rozpoczęciem zawodów Niemcy zapalają ogień w Olimpii za pomocą Słońca, a sztafeta sportowców przenosi go przez 7 krajów Europy do Berlina. Pochodnie stanowią ulubiony element hitlerowskich manifestacji, a wędrówka ognia ma symbolizować przekonanie Hitlera, że Niemcy są kontynuatorami cywilizacyjnej roli starożytnych Greków. Mimo to przeniesienie ognia z Olimpii będzie odtąd stałym zwyczajem kolejnych nowożytnych igrzysk. Sport staje się elementem walki politycznej, zwłaszcza w państwach rządzonych autorytarnie. Swoistym symbolem klęski demokracji, liberalizmu i olimpijskiej idei w starciu z totalitaryzmem jest wystąpienie Spirosa Louisa, który na znak pokoju wręcza Hitlerowi gałązkę oliwną z Olimpii, a kilka lat później Niemcy zajmą jego ojczyznę Grecję. Wbrew obietnicom dyktatora olimpiada ma pokazać wyższość (czemu służą między innymi środki dopingujące) „nordyckich” i „aryjskich” Niemców nad rzekomo niższymi rasami Słowian, Żydów i Murzynów. L. Riefenstahl tworzy film o olimpiadzie pomyślany jako propaganda nazistowskiej tężyzny. Sensacyjną nowością są pierwsze w historii telewizyjne relacje z igrzysk.

Do programu olimpijskiego w Berlinie po raz pierwszy wchodzą kajakarstwo, piłka ręczna i koszykówka. Murzyn Jessie Owens (USA) zdobywa cztery złote medale, czym rozwściecza Hitlera. Obrażony dyktator nie chce gratulować Murzynowi i ostentacyjnie opuszcza stadion, kiedy Owens odnosi zwycięstwa. Złość Hitlera wywołuje też węgierska Żydówka Ilona Elek-Schacherer zdobywając złoty medal we florecie. Drugie miejsce zajmuje Helene Mayer reprezentująca Niemcy. Co ciekawe, Mayer jest niemiecką Żydówką wykluczoną wcześniej z niemieckiego klubu szermierczego i mieszkającą w USA, lecz zaakceptowaną przez Hitlera w olimpijskiej reprezentacji Niemiec ze względu na swoje zdolności. Po olimpiadzie Mayer wraca do USA i uzyskuje amerykańskie obywatelstwo. Skandal wywołuje świetna amerykańska pływaczka Eleanor Holm, która zostaje wykluczona z olimpijskiego zespołu za nocne zabawy i alkohol. Piękna Holm zbyt dużo czasu poświęcała na rozrywki i w rezultacie w ciągu swojej kariery zdobyła tylko jeden złoty medal olimpijski w Los Angeles w roku 1932.

Narciarstwo alpejskie wchodzi do programu zimowych igrzysk olimpijskich w Garmisch-Partenkirchen. Olimpiada zimowa nadal jest nieopłacalna ze względu na mniejszą liczbę widzów kupujących bilety. Jednak dla Hitlera koszty i opłacalność są sprawą drugoplanową, ponieważ najważniejsza jest propaganda.

• 1936 r. - Start Jessiego Owensa na olimpiadzie w kolcach staje się punktem zwrotnym w rozwoju sportowego obuwia. Wszyscy bowiem mogli zobaczyć, że kolce wystające z podeszwy w przedniej części buta zahaczają but o podłoże zwiększając przyczepność stopy, co przyczynia się do lepszych rezultatów w biegach i skokach.

W następnych latach, zwłaszcza po II wojnie światowej, ruszą badania mające ustalić miejsca nacisku i rozkład sił na podeszwie, aby odpowiednio ukształtowane buty wspomagały ruch stopy. Firmą przodującą w tej dziedzinie jest Adidas produkujący obuwie sportowe wszelkiego rodzaju: kolce, korki (buty z szerokimi, tępymi kolcami), buty do gry w piłkę nożną czy ręczną...

• 1937 - 1939 r. - Sadji Akiyoshi (Futabayama) 69 razy zwycięża w sumo. Podobnymi mistrzami będą Koki Naya (Taiho, do 1971 r. zdobywa 32 Puchary Cesarza) i Mitsugu Akimoto (Chiyonofuji, do 1988 r. zwycięzca w 1045 pojedynkach).

• 1938 r. - Reprezentujący nowy, agresywny styl gry w go Minoru Kitari pokonuje starego mistrza Honinbo Shusai.

• 1938 r. - D. Budge’a (USA) jako pierwszy zdobywa tenisowy wielki szlem: wygrywa w British Open (Wimbledon), Australian Open (Melbourne), French Open (Paryż) i USA Open (Forest Hills w Nowym Jorku).

• 1938 r. - Na mistrzostwach Europy w Wiedniu Niemka Dora Ratjen (1918-2008) bije rekord świata w skoku wzwyż kobiet z wynikiem 170 cm. Po zawodach przypadkowo okazuje się, że Dora ma męskie genitalia i cechy hermafrodyty, więc rekord zostaje anulowany. Po II wojnie światowej Ratjen zacznie używać męskiego imienia Hermann.

• 1938 - 1939 r. - Na suchym dnie słonego jeziora Bonneville w Utah (USA) Brytyjczyk John Cobb osiąga rekordową prędkość samochodu 592,09 km/h. Na tym samym torze w 1947 r. Cobb ustanowi nowy rekord prędkości pojazdu naziemnego 634,39 km/h. Zginie w katastrofie w 1952 r. na szkockim jeziorze Loch Ness, kiedy będzie próbował pobić rekord prędkości łodzi motorowych. Jego łódź Crusader z silnikiem odrzutowym koziołkuje i rozbija się o powierzchnię wody. Według późniejszej analizy filmu nagranego podczas fatalnej próby przyczyną tragedii była niewielka zmarszczka wody w kształcie litery V przesuwająca się po gładkim jeziorze. Niektórzy twierdzą, że tę falę wywołał potwór Nessie płynący rzekomo tuż pod powierzchnią.

• 1939 - 1945 r. - Sport ustępuje wojnie. Nie odbywają się piłkarskie mistrzostwa świata ani też planowana 12. olimpiada letnia w Helsinkach i 5. zimowa w Garmisch-Partenkirchen (1940) oraz 13. olimpiada letnia w Londynie i 6. zimowa we włoskim Cortina d’Ampezzo (1944). Numeracja olimpiad letnich będzie potem uwzględniała niezrealizowane igrzyska z okresu wojny, lecz powojenne olimpiady zimowe otrzymają numery z pominięciem zawodów, które się nie odbyły. Co ciekawe, w niektórych obozach jenieckich są urządzane tajne igrzyska.

Zdarzają się też sytuacje dziwaczne. Na przykład Roman Frydman, brat szachisty Paulina Frydmana (Paulin wojnę spędził w Argentynie, gdzie w roku 1939 pojechał jako reprezentant Polski), wpada w ręce Niemców w Budapeszcie. Jako polski Żyd spodziewa się śmierci lub obozu, ale gestapowiec jest zapalonym szachistą i proponuje mu grę o życie. Roman Frydman, choć amator, wygrywa tę partię i odtąd cieszy się opieką Niemca, z którym codziennie gra w szachy. W roku 1944, kiedy Sowieci są blisko Budapesztu, otrzymuje od niego fałszywe dokumenty, żeby mógł doczekać wejścia Armii Czerwonej. Frydman i cała jego rodzina przeżywają wojnę, a gestapowiec ginie na froncie wschodnim.

Sport bywa też narzędziem w ręku zbrodniarzy wojennych, a jednocześnie bronią dla ofiar. Na przykład w Auschwitz od roku 1940 odbywają się mecze piłkarskie między więźniami z Polski i niemieckimi kryminalistami, a później między pilnującymi obozu esesmanami i Żydami (strażnicy raczej unikają pojedynków z innymi, mniej wycieńczonymi grupami więźniów). Co prawda grający więźniowie są mordowani lub giną w komorach gazowych, lecz ich miejsce zajmują nowi. Zdarza się też, że po wygraniu z Niemcami zwycięzcy są bici, a jednak chcą rozgrywać następne mecze, które stają się metodą obrony ich godności. Komendant obozu zaś akceptuje te rozgrywki, ponieważ uspokajają więźniów. Podobne mecze zdarzają się też w innych obozach na terenie całych Niemiec od Dachau w Bawarii po śląskie obozy w Gross-Rosen (miejscowość później przez Polaków nazwana Rogoźnicą) i w Hirschbergu (Jelenia Góra). Latem 1943 r. w Gross-Rosen istnieje ponad 10 drużyn, które za zgodą komendanta reprezentują poszczególne narodowości i rozgrywają regularne mecze ligowe. Władzom obozu chodzi o zadowolenie więźniów, żeby zwiększyć wydajność ich pracy w obliczu rosnących potrzeb Niemiec, które zaczynają przegrywać wojnę.

• Od 1945 r. - Jackie Roosevelt Robinson jest pierwszym Afroamerykaninem, który mimo segregacji rasowej zostaje zaangażowany do baseballowego klubu Brooklyn Dodgers prowadzonego przez Brancha Rickeya i jako pierwszy murzyński baseballista gra w Major League Baseball. Początkowo jest prześladowany przez białych graczy i poniżany przez publiczność, lecz wbrew tym przeciwnościom zostaje uznany za najlepszego debiutanta w roku 1947 i najlepszego gracza National League w roku 1949.

• 1946 - 1948 r. - Walter Frederick Morrison (USA) opracowuje lekki plastikowy krążek frisbee o średnicy 20-25 cm wypukły na górze i wklęsły pod spodem, aby uzyskać siłę nośną analogicznie do skrzydła samolotu. Morrison opowiada, że zainspirowała go zabawa z dzieciństwa, kiedy rzucał metalowymi przykrywkami do słoików. Niektórzy zaś twierdzą, że pomysł zabawy pochodzi od amerykańskich studentów, którzy rzucali pokrywkami puszek na ciastka wypiekane przez Williama Russella Frisbie, cukiernika z Connecticut.

Krążek frisbee służy do rzucania i chwytania. Pod koniec XX w. stanie się popularną rozrywką, a nawet sportem wyczynowym i będą rozgrywane mecze, kiedy gracze próbują tak rzucić krążek, żeby spadł na pole przeciwnika.

• 1947 r. - Norweg Thor Heyerdahl (1914-2002) przepływa Pacyfik na Kon-tiki, tratwie wzorowanej na inkaskich żaglowych tratwach z balsy. Heyerdahl płynie potem przez Atlantyk w łodziach z papirusu Ra I (1968) i Ra II (1969) naśladujących jednostki budowane niegdyś w Egipcie. Natomiast na Tygrysie imitującym trzcinowe łodzie Mezopotamii popłynie z Zatoki Perskiej do Adenu (1977) i przez Ocean Indyjski (1979). Co prawda archeologia i antropologia nie potwierdzą koncepcji Heyerdahla o zaludnieniu Polinezji z Ameryki, ani o rzekomo egipskim pochodzeniu kultur Mezoameryki, lecz inni żeglarze pójdą jego śladem, dokonując wyczynów o charakterze sportowym a zarazem spełniających wymogi archeologii eksperymentalnej.

Brytyjczyk David Lewis, znawca polinezyjskiej żeglugi i autor książki na ten temat (1971), w roku 1964 opływa świat katamaranem Rehu Moana (Pyłek Oceanu). Na Pacyfiku posługuje się dawnymi polinezyjskimi metodami nawigacji.

W latach 1976-1977 inny Brytyjczyk, Tim Sverin, w skórzanej łodzi Brendan, popłynie śladami św. Brandana (Irlandia-Hebrydy-Wyspy Owcze-Islandia-Grenlandia-Nowa Fundlandia).

W 1984-1985 r. grecki archeolog Harry Tzalas realizuje projekt Papyrella. Jego grupa odtwarza prehistoryczne i nadal używane na Morzu Egejskim łodzie-tratwy ze związanych łodyg roślin i przepływa na nich między wyspami.

Od roku 1995 zaś czeski archeolog Radomir Tichy z grupą swoich współpracowników realizuje serię morskich ekspedycji w ramach programu Monoxylon (Czółno). Na podstawie znalezionych szczątków neolitycznych dłubanek, czyli łodzi wykonanych z jednego pnia drzewa, budują ich kopie i pływają po otwartym morzu sprawdzając, czy w epoce kamiennej była możliwa komunikacja między wyspami Morza Śródziemnego. Trasa pierwszej wyprawy prowadzi przez Morze Egejskie z wyspy Samos do Attyki (290 km). Druga wyprawa w 1998 r. to ok. 760 km wzdłuż wybrzeży Włoch, Francji i Hiszpanii do Lizbony. Trzecia zorganizowana w 2019 r. dociera do Krety, a czwarta zaplanowana na 2023 r. powtarza prehistoryczny szlak transportu obsydianu przez Morze Egejskie,

• Od 1947 r. - Powstają pierwsze gry komputerowe w USA: symulacja strzelania z armaty (T. T. Goldsmith Jr. i E. R. Mann, 1947), kółko i krzyżyk (A. S. Douglas, 1952), tenis (W. Higinbotham, 1958), Spacewar! (studenci z MIT, 1961).

• 1948 r. - Brytyjczycy podejmują się uratowania idei igrzysk olimpijskich, organizując 14. olimpiadę w zrujnowanym Londynie. Równolegle odbywa się 5. olimpiada zimowa w St. Moritz. MKOl praktycznie nie istnieje, ponieważ jego szef belgijski hrabia Henri Bailler-Latour umarł na zawał serca, kiedy dowiedział się o śmierci syna zabitego przez Niemców w roku 1942. W zawodach nie uczestniczą Niemcy i Japończycy jako odpowiedzialni za wywołanie wojny. Co prawda niektórzy przypominają też zbrodnie wojenne Austriaków i rolę Sowietów jako sojuszników Hitlera, ale większość rządów woli to przemilczeć. Sportowcy zamieszkali w prowizorycznych kwaterach, kilka krajów zaoferowało pomoc w wyżywieniu zawodników, a każda reprezentacja przywiozła własną żywność. Brytyjski desant wojskowy ląduje w Olimpii, żeby tam zapalić znicz olimpijski, mimo że okolice są opanowane przez komunistyczną partyzantkę. Podczas olimpiady w Londynie po raz ostatni odbywa się konkurs dzieł sztuki poświęconych sportowi. Z drugiej strony jest to pierwsza olimpiada, w program której zostaje włączone oficjalne uroczyste otwarcie połączone z występami artystycznymi i oficjalne, choć mniej podniosłe zamknięcie igrzysk. Odtąd kolejne olimpiady będą miały coraz wspanialszą oprawę artystyczną: przemarsz sportowców na otwarcie, muzyka, tańce, wielkie inscenizacje i ognie sztuczne. W Londynie też po raz pierwszy zostają użyte piktogramy symbolizujące dyscypliny sportowe, co ułatwia porozumienie bez względu na język.

• 1948 r. - Sir Ludwig Guttmann (1899-1980) organizuje w Wielkiej Brytanii nieformalną paraolimpiadę inwalidów (International Wheelchair Games). Guttmann urodził się w Tost (Toszek w Wielkopolsce) jako niemiecki Żyd i studiował medycynę we Wrocławiu, ale w roku 1939 wyjechał z hitlerowskich Niemiec, ratując życie swoje i rodziny. W Wielkiej Brytanii jako neurolog zajął się leczeniem ludzi sparaliżowanych po uszkodzeniu rdzenia kręgowego podczas wojny Głosi, że rehabilitacja za pomocą ruchu (kinezyterapia) leczy zarówno w sferze fizycznej, jak też psychicznej. Za swoje osiągnięcia otrzyma potem brytyjski tytuł szlachecki.

• 1948 r. - Francuz W. Bollard jako pierwszy płetwonurek osiąga głębokość 160 m.

• 1948 r. - Polska i Czechosłowacja, a od 1952 r. również NRD, organizują doroczny Wyścig Pokoju, którego trasa biegnie przez europejskie państwa okupowane przez Sowietów. Wyścig staje się wkrótce sportową wizytówką obozu sowieckiego i jedną z największych imprez kolarskich świata. Przetrwa do upadku komunizmu.

• Od 1948 r. - Sowieccy szachiści zwykle zwyciężają na mistrzostwach świata: M. Botwinnik, W. Smysłow, M. Täls (1960), T. Petrosian (1963, 1966), B. Spassky (1969), A. Karpow i G. Kasparow (potem w USA). Sowieci przegrywają tylko w 1972 r., kiedy mistrzem świata zostaje Amerykanin R. Fischer.

Jednym z najbardziej kontrowersyjnych i nieprzewidywalnych graczy jest łotewski Żyd Mihails Täls (Michaił Tal) reprezentujący Związek Sowiecki. Przeciwnicy mówią, że nie gra, lecz improwizuje i stosuje sztuczki, ponieważ poświęca figury w ryzykownych, brawurowych akcjach, wciąga oponenta w skomplikowane sytuacje, które z pozoru powinny skończyć się jego klęską, a potem niespodziewanie wygrywa.

Powstaje punktowy ranking szachistów zaproponowany przez Anglika Brumfitta w 1891 r. Ulepszy go Węgier Arpad E. Elo (1959-1960), a w 1970 r. zaakceptuje Międzynarodowa Federacja Szachowa. W 1978 r. Elo ukaże się książka The Ratings of Chess Players: Past and Present, w której Elo szczegółowo opisuje swój system. Jest on relatywny, to znaczy oparty na założeniu, że gracz, który wygrywa daną partię jest silniejszy od pokonanego, a remis oznacza wyrównane siły. Każdy z graczy ma jednak za sobą wcześniejsze rozgrywki, które sytuowały go w określonej relacji do innych graczy. W ten sposób powstaje skala pokazująca relatywną siłę każdego szachisty, którą można wyrazić w umownych punktach. O względności tej skali świadczy fakt, że różne federacje szachowe stosują do pewnego stopnia różne skale, chociaż wszystkie opierają się na regułach zdefiniowanych przez Elo. Najbardziej znaną i najwyżej cenioną jest klasyfikacja Międzynarodowej Federacji Szachowej FIDE.

• Od 1948 r. - Na idealnie gładkim dnie wyschniętego słonego jeziora Bonneville w Utah (USA) jest organizowany Land Speed Racing, czyli wyścig najszybszych samochodów czy raczej naziemnych pojazdów poruszających się bez torów. Zawody tego ekstremalnego sportu są rozgrywane na trasie 5 mil, a ich celem jest osiągnięcie jak największej prędkości w punkcie pomiarowym umieszczonym 1 milę od startu.

Prapoczątkiem imprezy są odbywające się na Bonneville od 1912 r. spotkania amatorów prędkości.

• Przed 1949 r. - W Argentynie powstaje kanasta (po hiszpańsku canasta - kosz), czyli uproszczony brydż.

• 1949 r. - Liga zawodowych zespołów koszykówki Basketball Association of America (BAA, istnieje od 1946) wchłania National Basketball League (NBL) i przekształca się w National Basketball Association (NBA) grupującą najlepsze drużyny USA i zarazem świata. Początkowo w NBA grają wyłącznie biali, lecz w 1947 r. występuje Japończyk Wataru Misaka, a od roku 1950 Afroamerykanie: Chuck Cooper, Nat Clifton (Sweetwater) i Earl Lloyd. Murzyni zdominują koszykówkę w USA.

• 1949 r. - Amerykanie lecą samolotem wokół Ziemi bez lądowania w ciągu 3 dni 22 godzin i 1 minuty.

• 1950 r. - Samochodowy wyścig o Grand Prix zapoczątkowany przez Bennetta w Europie przekształca się w coroczny cykl wyścigów formuły pierwszej F1 dla najszybszych aut rozgrywany na całym świecie. Wyścigi F1 są testem sprawności samochodów i współzawodnictwem między zespołami, które reprezentują firmy opracowujące nowe technologie. Potem te technologie znajdują zastosowanie w zwykłych samochodach. Pierwszym mistrzem świata F1 w roku 1950 zostaje Włoch Giuseppe Farina z zespołu Alfa Romeo. Zaledwie o 3 punkty wyprzedza swojego kolegę z tego samego zespołu Argentyńczyka J. Fangio.

Podczas rajdu Grand Prix de Monaco (1950) Fangio nie wie, dlaczego nagle zatrzymuje samochód tuż przed zakrętem. Gdyby tego nie zrobił, wpadłby na rozbite samochody za zakrętem. Okazało się, że jego oczy i mózg nieświadomie zarejestrowały ludzi wpatrujących się w coś za zakrętem. Intuicja uratowała mu życie.

Kierowcy podlegają niesamowitym przeciążeniom. Na przykład w 1964 r. brytyjski kierowca F1 David Purley jadący z prędkością 173 km/h zatrzymuje auto na odcinku 66 m, co oznacza, że jego ciało musi wytrzymać przeciążenie 179,3G.

• 1950 r. - W Oberstdorfie (Bawaria) powstaje mamucia skocznia narciarska, na której Szwajcar Andreas Däscher ustanawia rekord świata, skacząc na odległość 124 m. Däscher wynajduje nowy styl skakania z rękami przyciśniętymi do boków, aby zmniejszyć opór powietrza.

• 1950 r. - Francuzi Maurice Herzog i Louis Lachenal zdobywają himalajski szczyt Annapurna, pierwszy ośmiotysięcznik (ponad 8000 m wysokości). Książka Herzoga Annapurna stanie się bestsellerem.

• Od połowy XX w. - Po zwycięstwie amatorskich piłkarzy z Węgier nad brytyjskimi zawodowcami (1953) ostatecznie zanika różnica między sportem amatorskim (nieopłacanym) i zawodowym (opłacanym).

• Od połowy XX w. - Upowszechnia się łyżwiarstwo synchroniczne, zwłaszcza w Skandynawii: występuje wielu łyżwiarzy jednocześnie. Oficjalnie zostanie uznane za nową dyscyplinę sportu dopiero w 1996 r.

• Druga połowa XX w. - Popularyzacja konkursów piękności o koronę Miss World (corocznie od 1951 r.) i kulturystów - mężczyzn rozwijających potężne mięśnie. Pod koniec XX w. powstają konkursy urody mężczyzn (mister) i kobiet-kulturystek. Na przykład Arnold Schwarzenegger (amerykański aktor pochodzący z Austrii) kilkakrotnie zdobędzie tytuł Mister World.

• Druga połowa XX w. - Coraz większą popularnością cieszą się konkursy na najpiękniej zaaranżowane ogrody (początkowo głównie w krajach anglosaskich), najpiękniejsze ikebany i bukiety oraz kwiaty określonych gatunków, na przykład tulipanów, liliowców (od 1950 r. doroczny konkurs o Srebrny Medal Stouta), storczyków, rododendronów, magnolii, róż (od 1982 r. doroczny Międzynarodowy Konkurs Nowych Odmian Róż).

• Druga połowa XX w. - Dzięki rozwojowi komunikacji lotniczej i powszechności urlopów turystyka staje się jedną z popularnych rozrywek: podróżowanie, sport, plaża, opalanie się, kąpiele i pływanie. Liczba turystów osiąga setki milionów a potem miliardy: w roku 2006 będzie zorganizowanych aż 900 milionów wyjazdów turystycznych z plecakami, na nartach i rowerach, w samochodach i autokarach, samolotami i statkami, w góry, nad morze, do rezerwatów przyrody i zabytków kultury, żeby poznawać świat i uprawiać sporty.

• Druga połowa XX w. - Madżong zdobywa popularność na całym świecie, konkurując z szachami, brydżem i go. Z drugiej jednak strony bywa też postrzegany jako gra niemoralna. Na przykład w 1966 r. komunistyczne Chiny delegalizują madżong w ramach walki z rzekomo burżuazyjnym hazardem. Dopiero w 1998 r. władze chińskie zniosą zakaz gry w madżong, który oficjalnie uznają za sport. W tym samym roku zostanie sformułowany międzynarodowy, standardowy zbiór zasad tej gry. Dzięki standaryzacji odbędą się pierwsze międzynarodowe zawody madżong w Tokio w roku 2002, a trzy lata później powstanie światowa organizacja madżonga z siedzibą w Pekinie.

• Druga połowa XX w. - W Brazylii powstają największe stadiony do piłki nożnej w Rio de Janeiro (uruchomiony w 1950 r. stadion Maracana na 220 tysięcy widzów), Curytybie (180 tysięcy widzów), Sao Paulo (150 tysięcy), Belo Horizonte (133 tysiące) i Fortalezie (130 tysięcy). Brazylijczycy są zakochani w piłce nożnej, a czarnoskóry Brazylijczyk Pele (Edson Arantes do Nascimento, 1940-2022) jest najsławniejszym piłkarzem wszech czasów. Jako jedyny piłkarz w dotychczasowych dziejach sportu trzy razy w latach 1958, 1962 i 1970, zdobywa mistrzostwo świata grając w reprezentacji Brazylii.

• Druga połowa XX w. - Sumo zyskuje zwolenników poza Japonią, a w niektórych krajach, na przykład w Bułgarii, Rosji, Ukrainie, na Węgrzech oraz w Niemczech i Estonii zawodnicy dorównują umiejętnościami Japończykom. Zostają ustalone kategorie wagowe: lekka poniżej 85 kg dla mężczyzn i 65 kg dla kobiet, średnia powyżej tych wartości oraz ciężka powyżej 115 kg dla mężczyzn i powyżej 80 kg dla kobiet. Pojedynki są rozgrywane na wykonanym z gliny kwadratowym podwyższeniu o boku 6,7m, w środku którego znajduje się wyznaczony przez ryżową słomę ring jako okrąg o średnicy 4,55 m. Wypchnięcie przeciwnika poza ten ring lub przewrócenie go oznacza zwycięstwo. Starcia trwają zwykle zaledwie kilka minut.

• Druga połowa XX w. - Dzięki telewizji wrestling jest jednym z najpopularniejszych parasportowych widowisk w Stanach Zjednoczonych. Wrestlerzy grupują się w dwóch rywalizujących organizacjach World Wrestling Federation (powstała w 1952 r. jako Capitol Wrestling Corporation) oraz World Championship Wrestling (istniejąca w latach 1988-2001). Po upadku konkurenta WWF po raz kolejny zmienia nazwę tym razem na World Wrestling Entertainment. Zawodnicy odgrywają określone historie, w przerwach rozmawiają z dziennikarzami i publicznością, wygłaszają przemówienia.

W latach 1950. japoński entuzjasta wrestlingu Rikidozan wprowadza go do Japonii. Tam jednak pokazy ulegają zmianie, ponieważ spektakle przez Japończyków zwane puroresu nie są tak przesadne, a zawodnicy raczej podkreślają swoje dostojeństwo i siłę, mniej zajmując się odgrywaniem fabuły.

• Druga połowa XX w. - Rozwija się modelarstwo, czyli hobbystyczne budowanie modeli pojazdów i konkursy ich sprawności oraz jakości wykonania.

• Druga połowa XX w. - Rozwój planszowych gier strategicznych wzorowanych na Kriegspiel, jak na przykład gra Risk opracowana przez Francuza A. Lamorisse’a, polegająca na opanowywaniu poszczególnych kontynentów.

Gra Diplomacy opracowana przez brytyjskiego badacza geopolityki Allana B. Calhamera w latach 1954-1958 odrzucona przez kompanie produkujące gry i wydrukowana w końcu na koszt autora zdobywa popularność w latach 1970. Diplomacy jest pierwszą (jeśli nie liczyć niektórych rozgrywek szachowych) grą wykorzystującą pocztę. Siedmiu uczestników walczy o dominację w Europie na początku I wojny światowej. Gra nie ma elementów przypadkowych, a wszystko zależy od warunków i położenia danego kraju oraz od decyzji i dyplomatycznych umiejętności grających. Posunięcia gracze mogą wykonywane jednocześnie. Z czasem pojawią się wersje tej gry uwzględniające inne realia historyczne: Machiavelli (renesansowa Italia), Kamakura (dawna Japonia) i Colonial Diplomacy (kolonializm).

• Lata 1950. - Argentyński kierowca samochodowy Juan M. Fangio z zespołu Alfa Romeo wygrywa 24 wyścigi zaliczane do F1 i pięciokrotnie jest mistrzem świata (1951, 1954, 1955, 1956, 1957). Zespół Cooper wprowadza samochody z silnikiem umieszczonym z tyłu, dzięki czemu Australijczyk Jack Brabham trzykrotnie (1959, 1960, 1966) zdobywa mistrzostwo świata F1. Potem wszystkie zespoły zastosują tę innowację.

• 1951 r. - W Helsinkach odbywają się pierwsze mistrzostwa świata w zapasach w stylu wolnym, czyli dopuszczającym również chwytanie za nogi. Organizatorzy wprowadzają aż osiem kategorii wagowych dla zawodników. W ogólnej klasyfikacji zdecydowanie wygrywają Turcy: złote medale zdobywają Ali Yücel w kategorii do 52 kg, Nasuh Akar do 57 kg, Nurettin Zafer do 62 kg, Celal Atik do 73 kg, Haydar Zafer do 79 kg i Yaşar Doğu do 87 kg. Tylko w dwóch kategoriach zwyciężają Szwedzi Olle Anderberg do 67 kg i Betil Antonsson powyżej 87 kg.

• 1951 r. - Szwajcar W. Hunziker definiuje turystykę jako podróżowanie w celach innych niż zysk, co oznacza, że do turystyki należy też zaliczyć pielgrzymki o charakterze religijnym.

Powstają rekreacyjne wioski Club Mediterranee (pierwsza na Balearach w 1950 r. według idei Belga G. Blitza). Pojawia się turystyka podwodna (nurkowanie) i oceaniczna. Na przykład w 1972 r. Amerykanin T. Arison zaczyna rejsy na luksusowych statkach bez wychodzenia na ląd.

Szczególnym rodzajem rozrywki jest turystyka podziemna, która polega na zwiedzaniu jaskiń (na przykład słynna Jaskinia Mamucia), kopalni (jak Wieliczka) i podziemnych budowli (Kapadocja, Riese w Sudetach, katakumby w Rzymie, podziemia Paryża, tunele pod Odessą).

Rozwija się też trekking, czyli piesza wędrówka przez niezagospodarowane lub niebezpieczne obszary (na przykład w Himalajach lub w Amazonii), gdzie jest konieczna duża sprawność fizyczna.

Miliony turystów, drogi, rosnąca sieć hoteli i schronisk, kolejki linowe i inne atrakcje stają się czynnikiem niszczącym środowisko, zabytki i lokalne tradycje. W popularnych miejscach powstają całe miasteczka złożone z wielu hoteli, z własną siecią sklepów dla turystów, restauracji, basenów i boisk sportowych. Turysta żyje tam w umownym świecie luksusu, całkowicie oderwany od rzeczywistości danego kraju. Firmy turystyczne zapewniają mu wycieczki do wybranych punktów poza ośrodkiem, aby stworzyć iluzję zwiedzania danego kraju, lecz odbywa się to w ściśle kontrolowanych warunkach, w autokarach lub na spacerowych statkach.

Z drugiej zaś strony pewna liczba ludzi zwiedza świat, podróżując samodzielnie. Tacy wędrowcy zauważają, że zaledwie kilka kilometrów od skupisk hoteli i najpopularniejszych miejsc reklamowanych przez biura turystyczne prawie nie ma turystów, więc można nieco zbliżyć się do realiów odwiedzanego kraju.

Ze względu na różne oczekiwania kształtuje się klasyfikacja hoteli wyrażana liczbą gwiazdek. Klasyfikacja okazuje się bardzo użyteczna, mimo pewnej płynności, ponieważ standard hoteli o tej samej liczbie gwiazdek może się różnić w różnych krajach. Zazwyczaj ★ to skromny pokój z łóżkiem i umywalką, ★★ pokój z łazienką i toaletą oraz śniadaniem, ★★★ dodatkowo rozmaite urządzenia w pokoju i na terenie hotelu oraz posiłki w ciągu dnia, ★★★★ bogato wyposażone wnętrze z wszelkimi udogodnieniami, rozbudowane zaplecze rozrywkowe i rekreacyjne, elegancka restauracja z kelnerską obsługą, ★★★★★ hotel najwyższej klasy. Jeszcze więcej gwiazdek mają nieliczne, luksusowe hotele dla najbogatszych gotowych płacić nawet kilka tysięcy dolarów za jedną noc.

Po serii zatargów między turystami i firmami turystycznymi powstaje Tabela Frankfurcka (1994), jasno określająca obowiązki firm turystycznych i regulująca ich funkcjonowanie. Tabela stanie się podstawą dla organizacji działalności turystycznej w wielu krajach.

• 1952 r. - 15. olimpiada letnia w Helsinkach i 6. olimpiada zimowa w Oslo. Tańce łyżwiarskich par wchodzą do programu zimowych igrzysk olimpijskich. Amerykański łyżwiarz figurowy Dick Button wywołuje sensację, po raz pierwszy wykonując potrójny (z trzema obrotami w powietrzu) rittberger.

• 1952 r. - Francuski alpinista Lionel Terray wspina się na andyjski szczyt Aconcagua w Argentynie.

• 1952, 1961 r. - A. P. Crary (USA) jako pierwszy osiąga oba bieguny Ziemi, przy czym najpierw dostaje się samolotem na Biegun Północny.

• 1952 - 1956 r. - Rocky Marciano (Rocco Francis Marchegiano,1923-1969), amerykański bokser pochodzący z Włoch, jest mistrzem świata wagi ciężkiej po znokautowaniu dotychczasowego mistrza Jerseya J. Walcotta. Marciano nie przegrał żadnej walki jako bokser zawodowy, a 43 spośród wszystkich 49 wygrał przez nokaut. Ginie w wypadku swojego samolotu. Stanie się pierwowzorem dla filmowego Rocky’ego granego przez S. Stallone (1976).

• 1949 - 1953 r. - Polski matematyk Władysław Gliński opracowuje nową wersję szachów heksagonalnych, gdzie figury poruszają się w sześciu kierunkach po polach w kształcie sześciokątów, co stwarza więcej kombinacji niż w tradycyjnych szachach. Wcześniejsza wersja szachów heksagonalnych zaproponowana przez angielskiego lorda H. D. Baskerville’a w 1929 r. i rozwinięta przez sowieckiego geologa I. Szafrana w 1939 r. nie zdobyła uznania.

W 1980 r. powstaje Międzynarodowa Federacja Szachów Heksagonalnych i zostają rozegrane pierwsze mistrzostwa Europy, które wygrywa Polak Marek Maćkowiak. W 1991 r. zaś odbywają się pierwsze mistrzostwa świata, w których zwycięzcami są Węgier Laszlo Rudolf i Marek Maćkowiak.

• 1953 r. - Niemiecko-pakistańska wyprawa zdobywa szczyt Nanga Parbat.

Edmund P. Hillary z Nowej Zelandii i Szerpa Tenzing wspinają się na Czomolungmę (8848 m), odbierając rekord świata Kellasowi i Sonamowi z roku 1911.

W następnym roku zaś Włosi zdobędą K2 (8611 m n.p.m.) jako drugi najwyższy szczyt na Ziemi. K2 jest uznawany za jedną z najtrudniejszych gór ze względu na wysokość i kształt przypominający piramidę.

• 1953 r. - Amerykanin Parry O’Brien jako pierwszy przekracza odległość 18 m w pchnięciu kulą.

• 1953 r. - Zaczyna się prestiżowy Turniej Czterech Skoczni (Vierschanzentournee) rozgrywany co roku na skoczniach narciarskich w Oberstdorfie i Garmisch-Partenkirchen w Niemczech oraz w Innsbrucku i Bischofshofen w Austrii. Pierwszy turniej wygrywa Austriak Josef Bradl. W późniejszych latach zasłynie między innymi Fin Janne Ahonen, który zwycięży w Turnieju Czterech Skoczni w latach 1999, 2003, 2005, 2006 i 2008.

• 1953 r. - M. Conolly (USA) zwana Little Mo jako pierwsza kobieta zdobywa tenisowego wielkiego szlema.

• 1954 r. - W Darjeeling (Indie) powstaje Himalayan Mountaineering Institute, pierwsza w dziejach szkoła himalaistów. Bardzo niebezpieczna wspinaczka w Himalajach staje się popularnym sportem ekstremalnym, w którym liczy się adrenalina, a nieodzownym elementem jest ryzykowanie życiem.

• 1954 r. - Fenomenalny czeski biegacz Emil Zatopek (1922-2000) zdobywa mistrzostwo świata na 10 kilometrów i bije 9 rekordów świata na różnych dystansach.

• 1954 r. - Koreański generał Choi Hong-hi pisze książkę o nowym stylu walki wręcz bez użycia broni. Jako dwunastolatek zaczął trwającą siedem lat naukę taekyeon u mistrza Han Il Dong. Pod koniec tego okresu popadł w ostry konflikt z potężnie zbudowanym zapaśnikiem Hu, co miało mocno wpłynąć na jego myślenie o sztukach walki. Podczas pobytu w Japonii nauczył się karate od koreańskiego instruktora Kima i mistrza Funakoshiego z Okinawy. Łącząc taekyeon i karate wypracował nowy styl, który w 1955 r. nazwie taekwondo (połączenie słów stopa, pięść, sztuka). Podstawą jest zasada niedziałania oraz zwycięstwo bez walki lub przy minimum ryzyka. Wspomina potem, że pracując nad poszczególnymi technikami miał w pamięci zapaśnika Hu, który zapowiedział, że rozerwie go na strzępy, jeśli znowu spotka go w Korei. Dzięki swojej wysokiej pozycji w Korei generał może gruntownie przetestować taekwondo pod względem skuteczności oraz biomechaniki, a następnie wprowadzić do programów szkolnych Korei Południowej, uczynić częścią wyszkolenia wojskowego i upowszechnić jako narodowy sport Koreańczyków. W 1966 r. Choi Hong-hi założy Międzynarodową Federację Taekwondo.

• 1954 r. - Podczas mistrzostw świata w podnoszeniu ciężarów Amerykanie odkrywają, że sowieccy ciężarowcy zażywają zmodyfikowany testosteron i dzięki temu pokonują konkurentów. Tak zaczyna się era testosteronu w dopingu stosowanego powszechnie aż do roku 1969, kiedy testosteron i jego pochodne znane jako anaboliki zostają oficjalnie zakazane. Mimo to doping chemiczny będzie nadal praktykowany. Dodatkowo pojawi się doping poprzez transfuzję krwi, a nawet przez zapłodnienie kobiet-sportsmenek, ponieważ pierwsze stadia ciąży wzmagają wydolność organizmu. W takim wypadku płód jest usuwany tuż po zawodach. Doping stosują niemal wszyscy, którzy mają jakiekolwiek znaczące osiągnięcia sportowe. Skrajnym przykładem jest rządowy program „hodowli” sportowców w komunistycznych Niemczech (NRD). Do końca lat 1980. kilkaset niemieckich dzieci przejdzie proces przekształcania ich w swoiste maszyny do bicia rekordów, zwłaszcza dotyczy to pływaczek i biegaczek. Po upadku NRD prawie 200 sportowców uzyska odszkodowanie za zdrowie nieodwracalnie zrujnowane dopingiem. To samo trwa od lat w ZSRS, lecz tam nigdy oficjalnie nie dochodzi do ujawnienia procederu i nie ma mowy o odszkodowaniach.

• 1954 - 1994 r. - Arcymistrzem warcabów jest Marion Tinsley (USA, 1927-1995); w całej karierze przegrał tylko siedem partii.

• 1955 r. - Jedno z najtragiczniejszych zdarzeń w trakcie F1 ma miejsce podczas 24-godzinnego wyścigu we francuskim Le Mans. Brytyjczyk Hawthorn (w roku 1958 będzie mistrzem świata F1) z zespołu Ferrari nagle hamuje i skręca. Inni uczestnicy wyścigu muszą niespodziewanie zmienić kierunek jazdy, wpadają na siebie i na publiczność. W karambolu ginie 80 widzów, a rannych jest ok. 100 osób. Jest to największa dotychczas katastrofa samochodowa związana z wyścigami.

• 1955 r. - Podczas samochodowego wyścigu Grand Prix Monaco dochodzi do spektakularnego wypadku: włoski kierowca Alberto Ascari (syn Antonia) wypada z toru i ląduje w morzu, ale nie doznaje większych obrażeń. Wyścig wygrywa Francuz Maurice Trintignant. Ascari zaś zginie miesiąc później na torze w Monza.

• 1955 r. - Amerykański łyżwiarz Ronald Robertson jako pierwszy wykonuje potrójny skok salchow, czyli z trzema obrotami w powietrzu. Pierwszą kobietą, która skacze potrójny salchow jest Kanadyjka Petra Burka podczas mistrzostw Kanady w roku 1962. To jednak nie oznacza końca ludzkich możliwości w tej dziedzinie, bo kanadyjski łyżwiarz Kurt Browning jako pierwszy prezentuje skok (toeloop) z czterema obrotami na mistrzostwach świata w Budapeszcie w roku 1988. Pierwszą kobietą, która aż cztery razy obróci się w powietrzu będzie zaś Japonka Miki Ando w roku 2003.

• Od 1955 r. - Rozwija się idea samotnej żeglugi zapoczątkowanej przez J. Slocuma.

Anglik John Guzzwell na maleńkim, bo mającym zaledwie 6,5 m długości, jachcie Trekka opływa Ziemię (1955-1959). Zawija przy tym do kilku portów na trasie z Kanady, przez Hawaje, Tonga, Nową Zelandię, wokół Przylądka Dobrej Nadziei, przez Barbados i Kanał Panamski do Hawajów.

Ogromnym prestiżem wśród samotnych żeglarzy cieszą się regaty transatlantyckie, czyli wyścig jachtów przez Atlantyk. Na przykład w 1960 r. zwycięża w nich Brytyjczyk Francis Chichester (1901-1972). Od 1977 r. zaś co 2 lata odbywają się zapoczątkowane przez Francuza Ph. Jeantota transatlantyckie regaty Transat na małych jachtach długości 6,5 m.

Swoistym rekordzistą jest Amerykanin Robert Lee Graham, który jako najmłodszy samotny żeglarz na 7,5-metrowym jachcie Dove opływa planetę w latach 1965-1968. W momencie startu z Los Angeles ma zaledwie 16 lat.

• Od 1955/1956 r. - Jest rozgrywana Liga Mistrzów (Champions League) najlepszych klubów piłkarskich Europy. Uczestnictwo i wygrana w lidze są w istocie równie prestiżowe jak mistrzostwa świata. Gabriel Hanot, szef France Football, wprowadza dodatkowo nagrodę Złotej Piłki (Ballon d’Or, 1956) dla najlepszego piłkarza w Europie; o wygranej decydują dziennikarze. Od 2007 r. Złota Piłka będzie przyznawana piłkarzom z całego świata.

• 1956 r. - W Kalifornii (USA) powstaje organizacja Gamblers Anonymous. Ma uwalniać hazardzistów od nałogu grania o pieniądze na wyścigach konnych, wyścigach psów, w ruletkę czy na loterii. Zmienia się technika losowania podczas loterii. Pierwotnie wypełnione papierowe kupony są wożone pociągami lub samochodami do ośrodków, gdzie odbywa się losowanie.

Pod koniec XX w. numery zakładów są wprowadzane do maszyn liczących połączonych w sieć, co umożliwia uczestnictwo milionów ludzi (na przykład w całych Stanach Zjednoczonych). Komputery dokonują też losowania. Dzięki temu coraz większa liczba ludzi może brać udział w grze, powstają loterie ogólnokrajowe, a nawet ponadpaństwowe (jak w Unii Europejskiej). W konsekwencji gwałtownie rosną wygrane. Na przykład w lipcu 1998 r. w USA dochodzi do siedemnastokrotnej kumulacji, czyli przez siedemnaście kolejnych losowań nikt nie trafia wszystkich liczb i pula do wygrania wzrasta o sumy wpłacone przez graczy osiągając 295 milionów dolarów. W końcu wygrywa je jedna osoba z Indiany. Inne rekordowe wygrane to 195 milionów dolarów (Wisconsin, maj 1998 r.), 118 milionów dolarów (Kalifornia, kwiecień 1991 r.), 200 milionów dolarów (USA, październik 2009 r.), ponad 56 milionów funtów (Wielka Brytania, luty 2010), 126 milionów euro (Hiszpania, maj 2010 r.). W ciągu kilku następnych lat wysokość rekordowych wygranych sięga ponad 400 milionów dolarów, a potem przekracza pół miliarda. W listopadzie 2022 r. w amerykańskiej loterii Powerball pada rekordowa jak dotąd wygrana w wysokości ponad 2 miliardów dolarów. Szczęśliwy los wykupiono w kalifornijskiej Altadenie. Zgodnie z amerykańskim prawem wygrywający może podjąć wygraną, lecz wtedy płaci ogromny podatek przekraczający 40% całej sumy. Ewentualnie może zgodzić się na wypłacanie całej wygranej w ratach rozłożonych na 29 lat. Te regulacje mają zapobiec nagłemu napływowi pieniądza na rynek, co mogłoby zwiększyć inflację.

Ciekawy wypadek jest znany z Teksasu, gdzie Joan Ginther, nauczycielka matematyki z doktoratem ze statystyki, wygrywa łącznie 20,4 miliona dolarów w czterech losowaniach w latach 1993, 2006, 2008 i 2010 (niektórzy sądzą, że odkryła metodę typowania liczb opartą być może na statystyce).

Zazwyczaj tylko jeden gracz zdobywa najwyższą wygraną, ponieważ szansa trafienia w odpowiednią kombinację liczb jest minimalna. Jednak w Niemczech w listopadzie 2011 r. zdarza się coś niebywałego: aż 78 osób wybiera ten sam zestaw sześciu liczb w Lotto, więc zamiast oczekiwanych milionów wygrywają po kilkadziesiąt tysięcy euro.

Zwycięzcy czasem lokują pieniądze w wielkie przedsięwzięcia i stają się bogatymi, szczęśliwymi ludźmi. Dla niektórych jednak fortuna okazuje się przekleństwem. Na przykład Amerykanin Jack Whittaker wygrywa niemal 315 milionów dolarów (XII 2002), lecz nadmiar pieniędzy popycha go do niebezpiecznych zachowań. Pozostawia w samochodzie kilkaset tysięcy dolarów i ktoś je kradnie, zachowuje się agresywnie aż do usiłowania zabójstwa, trafia do aresztu za prowadzenie samochodu po pijanemu, a jego wnuczka umiera prawdopodobnie po przedawkowaniu narkotyków.

Zdarzają się też zbrodnie sprowokowane przez wygrane na loterii, jak w Sydney (Australia) w roku 1960. Zostaje wtedy porwany ośmioletni chłopiec, a do jego ojca, który niedawno wygrał dużą sumę, ktoś telefonuje z żądaniem okupu dostarczonego na umówione miejsce i bez wiedzy policji. Ciało dziecka zostaje wkrótce odkryte niedaleko domu, a zabójcą okazał się J. L. Bradley, schwytany po kilku miesiącach i skazany na dożywocie.

Czasem wygrywający okazują wielkoduszność. W maju 2013 r. Kanadyjczyk Tom Crist wygrywa 40 milionów dolarów kanadyjskich, lecz stwierdza, że nie potrzebuje tych pieniędzy i przekazuje je na cele społeczne, w tym na ośrodek walki z nowotworami w Calgary.

• 1956 r. - 16. olimpiada letnia odbywa się w Melbourne w Australii. Na równoległej 7. olimpiadzie zimowej w Cortina d’Ampezzo hokeiści ZSRS po raz pierwszy pokonują Kanadę: będą odtąd zwyciężać aż do 1994 r., tylko raz ustępując USA w 1960 r.

• Od 1956 r. - Odbywają się mistrzostwa świata w judo. Pierwszym mistrzem podczas zawodów w Tokio zostaje Japończyk Shokichi Natsui. Drugie miejsce zajmuje również Japończyk Youshihiko Yoshimatsu, a trzecie Francuz Henri Courtine i Holender Anton Geesink. Japończycy będą dominować także na drugich mistrzostwach w Tokio w 1958 r. Jednak podczas trzecich mistrzostw świata w judo rozgrywanych w Paryżu w 1961 r. złoty medal po raz pierwszy zdobywa nie-Japończyk Holender Anton Geesink.

Zawody judo są rozgrywane w różnych kategoriach wagowych dla mężczyzn: do 60 kg, do 66 kg, do 73 kg, do 81 kg, do 90 kg, do 100 kg i powyżej 100 kg. a dla kobiet: do 48 kg, do 52 kg, do 57 kg, do 63 kg, do 70 kg, do 78 kg i powyżej 78 kg. Najbardziej prestiżowe są jednak zawody open, gdzie nie ma ograniczeń wagowych.

• 1958 r. - Pierwsze mistrzostwa świata go odbywają się w Altenmark (Niemcy).

• 1958 r. - W Marsylii (Francja), powstaje Międzynarodowa Federacja Pétanque i Gry Prowansalskiej, co wynika z rosnącej od początku XX wieku popularności tradycyjnej gry w kule. Rok później odbywają się pierwsze zawody międzynarodowe, a w roku 2004 pierwsze mistrzostwa świata w Grenoble (Francja). Na gładką powierzchnię o długości 15 i szerokości 4 m zostaje wyrzucona mała kulka o średnicy 3 cm zwana cochonnet (po francusku prosiaczek). Zawodnicy stojący przy krótszym boku boiska rzucają lub toczą swoje kule (po francusku boules) w taki sposób, aby umieścić je najbliżej małej kulki i wybić kule przeciwników. Zwycięzca każdej rozgrywki otrzymuje punkt, a mecz kończy się po zgromadzeniu przez kogoś 13 punktów. Od roku 1930 kule są stalowe, wcześniej były drewniane obijane gwoździami.

• 1958 r. - Brytyjczyk P. Chilvers buduje deskę surfingową z pionową płetwą pod spodem. Podobną deskę stworzą też J. Drake i H. Schweitzer (USA, 1968). Mnożą się rekordy. Na przykład w Kalifornii w roku 2008 M. Parsons popłynie na fali wysokości 23 m. Inny Amerykanin G. McNamara w roku 2011 popłynie na fali osiągającej 27,5 metra przy Praia do Norte w Nazare (Portugalia).

• 1958 - 1964 r. - Okres największych osiągnięć Arnolda Daniela Palmera, genialnego golfisty z USA, zwycięzcy Masters Tournament (w latach 1958, 1960, 1962 i 1964), U. S. Open Golf (1960) i British Open Golf (w latach 1961 i 1962).

• 1959 r. - Polski szermierz Włodzimierz Strzyżewski wymyśla oryginalny trening polegający na rzucaniu i chwytaniu gumowego kółka o średnicy ok. 20-25 cm. Tak powstaje ringo (od angielskiego ring - pierścień) – nowa zabawa a z czasem sport dla dzieci i dorosłych w pewnym stopniu przypominający frisbee. Mecz ringo zostaje zaprezentowany jako dodatek podczas olimpiady w Meksyku w 1968 r.

• 1960 r. - 17. olimpiada letnia w Rzymie.

Podczas igrzysk wyróżnia się ciemnoskóry bokser Muhammad Ali (C. Clay) z USA, który zdobywa złoty medal.

Równolegle trwa 8. olimpiada zimowa w Squaw Valley oraz 1. paraolimpiada w Rzymie, zgodnie z ideą L. Guttmanna zorganizowana dla sportowców z niepełnosprawnościami (kalekich lub trwale chorych).

Po porażce sportowców francuskich na olimpiadzie w Rzymie Charles de Gaulle nakazuje opracować państwowy program wspierania sportu (rzekomo amatorskiego). Jest to wskazówka, że trwa swoista sportowa zimna wojna, gdzie zamiast sukcesów militarnych liczą się zwycięstwa w sporcie. Podobne programy promocji sportowców mają też państwa obozu sowieckiego, Stany Zjednoczone, Republika Federalna Niemiec i inne kraje. Dla części nowych państw, na przykład afrykańskich, sport jest jedyną dziedziną, w której mogą równać się z bogatymi krajami półkuli północnej. W Trzecim Świecie sport staje się wręcz elementem świadomości narodowej i państwowej, czego przykładem jest rola piłki nożnej w Brazylii, Urugwaju i Paragwaju.

• 1960 r. - Amerykański pilot Joe Kittinger wykonuje kilku skoków spadochronowych z balonu. Bije przy tym rekord, kiedy skacze z wysokości 31484 m, osiągając prędkość bliską prędkości dźwięku.

• 1960 r. - W Turynie odbywa się pierwsza olimpiada brydżowa. Wygrywają ją Zjednoczone Emiraty Arabskie przed Francją i Danią. Rozgrywki są prowadzone w kategorii open (bez ograniczeń narzucanych graczom) oraz w kategorii kobiet. W roku 2000 zostanie dodana kategoria seniorów.

• 1960, 1964 r. - Etiopski ciemnoskóry biegacz Bikila Abebe (1932-1973) zdobywa mistrzostwo olimpijskie w maratonie w Rzymie i Tokio, za każdym razem ustanawiając też rekordy świata: 2 godziny 15 minut i 16 sekund oraz 2 godziny 12 minut i 11sekund. Ciekawostką jest to, że Abebe biega bez obuwia.

• Od lat 1960. - Powstaje wspinaczka skałkowa, gdzie chodzi o wejście określoną drogą, w określonym czasie i stylu. Zwykle za formalny początek tej dyscypliny uznaje się przejście drogi Strawberries (Craig Blwch y Moch) w Walii przez Rona Fawcetta (1980). Wspinacze publikują drogi wejścia na różne skały i nadają im stopnie trudności. Powstają też sztuczne ściany treningowe z odpowiednimi chwytami (miejscami do zaczepienia ręki czy nogi), gdzie można ćwiczyć umiejętności.

• Od lat 1960. - Stoki do zjazdów narciarskich i szlaki do biegów na nartach są przygotowywane przez maszyny naśnieżające i ratraki, czyli gąsienicowe pojazdy, które wygładzają i lekko ubijają powierzchnię śniegu.

• Od lat 1960. - Częste bójki kibiców piłkarskich: Brytyjczycy w Barcelonie (1962); ponad 300 osób ginie po meczu Argentyna-Peru w Limie (1965); kilka osób ginie, a ok. 600 odnosi rany w Kayseri (Turcja, 1968). Później szczególnie groźne bójki odnotowują: Glasgow (1971), Barcelona (1972), Rotterdam (1974, 1983), Lagos (1979), Madryt (1980), Kalkuta (1980 r.), Bazylea (1981), Cali (Kolumbia, 1982), Birmingham (1982), Paryż (1984), Pekin (1984), Bruksela (stadion Heysel, 1985), Katmandu (1988), Sheffield (1989) i Port Said w Egipcie (2012), gdzie giną 74 osoby.

• 1961 r. - Po międzynarodowej konferencji zorganizowanej w Szwecji w roku 1959 powstaje Międzynarodowa Federacja Sportów na Orientację. W tym czasie funkcjonują nie tylko tradycyjne biegi, lecz także pokrewne wyścigi na orientację między innymi samochodowe, rowerowe, górskie, łódkowe i przy użyciu sygnałów radiowych. Są również rozgrywane mistrzostwa świata.

• 1962 r. - W Genewie odbywają się pierwsze brydżowe mistrzostwa świata. Odtąd będą organizowane co 4 lata.

• 1962 r. - W Hershey podczas meczu koszykówki między zespołami Philadelphia Warriors i New York Knickerbockers Wilt Chamberlain (właściwie Wilton Norman, amerykański Murzyn mający 210 cm wzrostu) grający w Filadelfii 100 razy wrzuca piłkę do kosza przeciwników. Będzie to absolutny rekord przez dziesiątki następnych lat.

• 1962 r. - Brytyjski zespół Lotus uczestniczący w wyścigach F1 od roku 1958 wprowadza opracowaną przez Colina Chapmana kabinę jako całościową aluminiową skorupę monocoque, która jest ogromnie odporna i nawet po odłamaniu wszystkich kół oraz wielokrotnym koziołkowaniu może uratować życie kierowcy. Ten pomysł przejmą później konstruktorzy z innych zespołów.

• 1962 r. - Powstaje najstarsza zawodowa federacja bokserska World Boxing Association (WBA) z główną siedzibą w Panamie. Rok później powstaje druga federacja pod nazwą World Boxing Council (WBC). Odtąd WBA i WBC organizują swoje mistrzostwa świata w boksie zawodowym, a symbolem zwycięstwa (oczywiście oprócz ogromnej nagrody pieniężnej) są ozdobne mistrzowskie pasy. W praktyce jednak tylko niewielu najlepszym udaje się zdobyć pasy obu organizacji.

• 1962 - 2001 r. - Belg Raymond Ceulemans, najlepszy bilardzista w dziejach, 35 razy zdobywa mistrzostwo świata, 48 razy mistrzostwo Europy i 61 razy mistrzostwo Belgii.

• 1963 r. - Podczas samochodowych wyścigów na torze Suzuka w Nagoya ginie Japończyk Masao Asano jadący samochodem z numerem 42. Po japońsku 42 brzmi jak słowo umrzeć. Odtąd jest to numer zakazany na torze Suzuka.

• 1964 r. - Na bardzo trudnym torze Nürburgring 35-letni Szwajcar Luigi Taveri wygrywa aż w trzech kategoriach wyścigów motocykli. Taveri ma na koncie między innymi mistrzostwo Szwajcarii (1953, 1954, 1957) i trzy mistrzostwa świata (1962, 1964, 1966).

• 1964 r. - 18. olimpiada letnia w Tokio i 9. olimpiada zimowa w Innsbrucku.

Judo, od wojny postrzegane jako element japońskiego militaryzmu, staje się jedną z dyscyplin rozgrywanych na tych igrzyskach. W trzech kategoriach judo zwyciężają Japończycy, lecz w najbardziej prestiżowej kategorii open bezdyskusyjnie wygrywa Holender Anton Geesink, czym zaskakuje japońską widownię. Do legendy tokijskich igrzysk przechodzą trzej Amerykanie. Billy Mills z plemienia Dakota w pięknym stylu wygrywa bieg na 10 km, czarnoskóry bokser Joe Frazier nokautuje Wadima Jemielianowa z ZSRS, a czarnoskóry biegacz Bob Hayes zdobywa złoty medal na 100 m i w sztafecie 4 · 100 m.

W Innsbrucku zaś wielki sukces odnosi fiński biegacz narciarski Eero Mäntyranta (1937-2013), który zdobywa dwa złote medale na dystansie 15 i 30 kilometrów oraz srebrny w narciarskiej sztafecie. Mäntyranta miał już na koncie złoty medal olimpijski ze Squaw Valley (1960), a potem zdobędzie jeszcze srebro i dwa medale brązowe w Grenoble (1968). Poza tym podczas mistrzostw świata zgromadzi dwa złote medale na 30 kilometrów (1962, 1966), dwa srebrne w sztafecie (1962, 1966) i jeden brązowy na 50 kilometrów (1966). Niesamowite rezultaty przyciągnęły uwagę naukowców i okazało się, że Fin ma rzadką mutację zwiększającą liczbę czerwonych krwinek, co podwyższa wydolność jego organizmu o 25-50%.

• 1964 r. - Muhammad Ali zostaje bokserskim mistrzem świata WBA i WBC wagi ciężkiej, pokonując Sonny’ego Listona. Tytuł mistrza federacji WBA traci kilka miesięcy później na rzecz Erniego Terrella, lecz odzyskuje po zwycięstwie nad Terrellem w roku 1967. Niestety, za odmowę wyjazdu na wojnę do Wietnamu zostaje skazany na więzienie w zawieszeniu, pozbawiony paszportu, tytułu mistrza oraz prawa do prowadzenia walk bokserskich (1967). Wraca na ring po trzech latach i zostaje pokonany przez aktualnego mistrza WBC Joe Fraziera w spektakularnym pojedynku w Nowym Jorku (1971). Najsłynniejsza walka Alego odbywa się w Kinshasie (The rumble in the jungle, 1974), kiedy przez siedem rund broni się przed setkami ciosów G. Foremana, a w połowie ósmej nagle atakuje i nokautuje zmęczonego przeciwnika, odbierając mu tytuły mistrzowskie federacji WBA i WBC. Utraci je po przegranym pojedynku z Leonem Spinksem (1978). Co prawda pół roku później odzyska mistrzostwo WBA, kiedy pokona Spinksa, ale wkrótce potem odchodzi z czynnego sportu. Cierpi bowiem na pogłębiające się problemy neurologiczne, co wynika z uszkodzeń mózgu po tysiącach ciosów w głowę. Zwłaszcza że Muhammad Ali stosował specyficzną taktykę polegającą na przyjmowaniu ciosów, aby zmęczyć przeciwnika.

• 1964 r. - Chińska wyprawa pod wodzą Xu Jing zdobywa Shisha Pangma w Himalajach, ostatni jeszcze niezdobyty, czternasty i zarazem najniższy ośmiotysięcznik. Wydarzenie to zostanie uznane za koniec klasycznego himalaizmu.

• 1964 r. - Geraldine Mock (USA) jako pierwsza kobieta samotnie oblatuje samolotem Ziemię.

• 1964, 1965, 1966 r. - Polska sprinterka Ewa Kłobukowska zdobywa złoty i brązowy medal olimpijski w Tokio, ustanawia nowy rekord świata w biegu na 100 m w Pradze i zdobywa dwa złote oraz srebrny medal na mistrzostwach Europy w Budapeszcie. Rok później wycofuje się ze sportu, ponieważ sowieccy działacze oskarżyli ją w Międzynarodowym Stowarzyszeniu Federacji Lekkoatletycznych o to, że jest mężczyzną, ponieważ ma niekobiecy zestaw chromosomów XXY.

• 1964, 1968, 1976 r. - Polska biegaczka Irena Kirszenstein-Szewińska zdobywa siedem medali na olimpiadach w Tokio, Meksyku i Montrealu. Jest jedną z najlepszych sprinterek świata.

• 1965 r. - Freddie Mills (1919-1965), brytyjski bokser, mistrz świata kategorii półciężkiej w latach 1948-1950, zostaje znaleziony martwy w samochodzie za jego własnym nocnym klubem w Londynie. Mills zginął od pocisku, który przeszedł przez prawe oko i utkwił w mózgu. Obok zwłok leży karabin używany na strzelnicach w wesołym miasteczku. Mimo szczegółowego śledztwa nie udaje się ustalić, czy bokser popełnił samobójstwo, czy był ofiarą morderstwa.

• 1966 r. - Z inicjatywy francuskiego dziennikarza Serge’a Langa po raz pierwszy są rozgrywane zawody w ramach Pucharu Świata w narciarstwie alpejskim. Zawody w zjeździe i slalomie oraz ich kombinacjach odbywają się w określonych miejscach w różnych krajach, a zawodnicy przez cały sezon zbierają punkty za swoje osiągnięcia w tych zawodach, Zwycięża ten, kto zgromadzi najwięcej punktów. Pierwszym zdobywcą Pucharu Świata wśród mężczyzn zostaje Francuz Jean-Claude Killy, a wśród kobiet Kanadyjska Nancy Greene.

• 1966 r. - Wielki sukces naukowców zmierzających do zbudowania sztucznej inteligencji: sowiecki komputer M-20 wygrywa szachowy pojedynek między komputerami ZSRS i USA.

Już Austriak Wolfgang von Kempelen (1734-1804) zbudował rzekomy automat szachowy Turek (prezentowany w Preschburgu w 1769 r.), ale naprawdę ukrywał się w nim człowiek. W 1878 r. C. G. Gümpel zbudował inny fałszywy automat, sterowany elektrycznie przez człowieka z innego pokoju. Pierwsze prawdziwe automaty szachowe działające bez udziału człowieka powstają w XX wieku, lecz jedynie realizują zainstalowany program, co nie wystarcza, aby dorównać dobremu szachiście.

W roku 1974 odbędą się pierwsze szachowe mistrzostwa świata komputerów w Sztokholmie; zwycięży sowiecki program KAISSA. Dopiero w 1977 r. komputerowy program grający w szachy osiągnie poziom wystarczający do pokonania szachowego mistrza Michaela Steana. Wciąż jednak nie jest to sztuczna inteligencja rozumiana jako zdolność do samodzielnego podejmowania decyzji, a jedynie elektroniczny automat realizujący zadany program.

• 1966 r. - Organizatorzy lekkoatletycznych mistrzostwach Europy wprowadzają testy antydopingowe i losowe badanie niektórych zawodników. Chodzi zwłaszcza o kobiety z ZSRS i NRD, które poddawane terapii hormonalnej wykazują nie tylko podwyższony poziom testosteronu, lecz mają cechy budowy typowe dla mężczyzn. W przypadkach wątpliwych dochodzi wręcz do badania płci, które polega na obejrzeniu nagich zawodniczek przez specjalną komisję. Nieprzypadkowo po roku 1966 pewne zawodniczki nagle znikają ze stadionów: na przykład Rumunka Iolanda Balas oraz Rosjanki Tatiana Czełkanowa, Tamara Press i jej siostra Irina Press. W 1965 r. Tamara Press pobiła kobiecy rekord świata w rzucie dyskiem osiągając odległość 59,7 m oraz w pchnięciu kulą. Niektórzy przypuszczają, że wymienione zawodniczki były w rzeczywistości transseksualne.

Badania płci a zwłaszcza testy na obecność środków dopingujących nie zostaną jednak uregulowane międzynarodowymi umowami i upowszechnione aż do końca lat 1980. Wynika to przede wszystkim z oporu krajów stosujących doping w sposób planowy i na skalę masową, jak na przykład ZSRS.

• 1966 - 1967 r. - Brytyjczyk Francis Chichester w 227 dni samotnie opływa Ziemię na jachcie Gypsy Moth IV, ustanawiając rekord szybkości, który utrzyma do 1978 r. Za ten wyczyn zostaje obdarzony brytyjskim tytułem szlacheckim. Znawcy żeglarstwa odnotowują, że w ciągu całego rejsu tylko raz zawinął do portu w Sydney.

• 1967 r. - W redakcji londyńskiego dziennika The Sunday Times rodzi się pomysł zorganizowania niezwykłych regat dla samotnych żeglarzy płynących wokół Ziemi bez zawijania do portu. Jacht musi wyruszyć w terminie między 1VI - 31 X 1968 r. z dowolnego portu powyżej szerokości geograficznej 40^oN i opłynąć planetę na trasie wokół przylądków Dobrej Nadziei, Leeuwin i Horn. Gazeta funduje zwycięzcy nagrodę The Golden Globe oraz 5000 funtów, ponieważ liczy, że publikowanie relacji z wyścigu przyciągnie czytelników i zwiększy sprzedaż.

Pozornie szalony pomysł znajduje zwolenników i od 1968 r. są rozgrywane samotne regaty The Golden Globe wokół Ziemi bez zawijania do portu. Pierwszym żeglarzem, który dokonuje tego wyczynu jest Brytyjczyk Robin Knox-Johnston: pokonuje w wyścigu pięciu innych Brytyjczyków, dwóch Francuzów i Hiszpana. Płynie na niewielkim (9,75 m długości) jachcie Suahili, na który załadował 1500 kg ziemniaków, 112 kg cebuli i 1500 konserw. W piątek (który wielu żeglarzy uznaje za nieszczęśliwy) 14 czerwca 1968 r. wyrusza z Falmouth. Po 88 dniach żeglugi okrąża południowy cypel Afryki. Światowe media podają, że na Ocean Indyjski przepływają tylko czterej żeglarze: Robin Knox-Johnston, Nigel Tetley i Donald Crowhurst z Wielkiej Brytanii oraz Francuz Bernard Moitessier. Pozostali zrezygnowali. Później okaże się, że Crowhurst jednak nie wypłynął poza Atlantyk, lecz nadawał radiowe komunikaty udając, że żegluje wokół Ziemi. W końcu popadł w depresję i wyskoczył do oceanu, a na porzuconej łodzi pozostawił dziennik, który pokazuje pogłębiający się psychiczny rozpad żeglarza. Moitessier zaś na Pacyfiku rezygnuje z wyścigu i płynie na Tahiti, aby tam spędzić resztę życia ćwicząc jogę, medytując i kontemplując naturę. Tymczasem Knox-Johnston i Tetley przecinają Ocean Indyjski i Pacyfik. W listopadzie 1968 r. urywa się radiowy kontakt z Johnstonem i po kilku tygodniach milczenia żeglarz zostaje uznany za zaginionego. W rzeczywistości sztorm na Pacyfiku uszkodził jego radio, pękł ster i zbiorniki na słodką wodę. Johnston naprawił szkody, lecz nie zdołał uruchomić radia. Okrąża Przylądek Horn, mija Falklandy i płynie do Azorów, gdzie zostanie zauważony dopiero w kwietniu 1969 r. Łódź Tetleya zaś rozbija się ok. 1200 mil od portu docelowego, lecz on sam przeżywa katastrofę. Triumfujący Knox-Johnston wraca do kraju 22 kwietnia 1969 r. po 312 dniach nieprzerwanej żeglugi. Co ciekawe nagrodę przeznacza dla rodziny swojego nieżyjącego rywala Donalda Crowhursta, który pieniędzmi za zwycięstwo chciał uratować upadającą rodzinną firmę.

• 1968 r. - Najsławniejszy tenisowy turniej w Wimbledon (Wielka Brytania) dopuszcza zawodowców, którzy od razu zostają jedynymi liczącymi się graczami we wszelkich tenisowych rozgrywkach.

• 1968 r. - Brytyjski zespół Lotus wprowadza do wyścigów F1 malowane na samochodach reklamy firmy tytoniowej Imperial Tobacco, która sponsoruje Lotusa. Zwyczaj umieszczania na samochodach reklam firm finansujących dany zespół upowszechni się w następnych latach.

• 1968 r. - Brytyjczycy Christopher Chataway (rekordzista świata w biegu na 5 km w roku 1953) i Philip Goodhart wydają książkę Wojna bez oręża. Opisują, jak sport w epoce zimnej wojny stał się narzędziem walki politycznej i propagandowej oraz swoistym zastępnikiem rozprawy zbrojnej. W istocie wiedziano o tym już dawno, ponieważ sport, zwłaszcza zespołowy, zawsze wzbudzał ogromne emocje, wyzwalał wrogość wobec zwolenników przeciwnej drużyny (przykładem są wyścigi rydwanów w Bizancjum czy też piłka nożna) i miał walor propagandowy (na przykład w hitlerowskich Niemczech). Jednak w latach 1960. świat stanął na krawędzi wojny nuklearnej, która zniszczyłaby ludzkość. Nieprzypadkowo M. Ewald przewodniczący komitetowi olimpijskiemu komunistycznych Niemiec powiedział w roku 1954, że sport nie jest sprawą prywatną, lecz państwową i ideologiczną, a zdobywanie medali ma służyć popularyzacji komunizmu. Oczywiście wzorował się na Związku Sowieckim, gdzie od dawna sport był uznawany za element współtworzący nowego sowieckiego człowieka.

• 1968 r. - 19. olimpiada letnia odbywa się w Meksyku. Po raz pierwszy olimpiadę organizuje kraj, gdzie duży procent mieszkańców żyje w nędzy. Poza tym sporo zastrzeżeń budzi łamanie praw człowieka przez władze Meksyku. Meksykańska olimpiada przechodzi do historii również z racji głośnego incydentu na tle rasowym. Otóż reprezentujący USA Murzyni Tommie Smith i John Carlos zwyciężają w biegu na 200 m, a na podium wznoszą dłonie w czarnych rękawiczkach, manifestując poparcie dla Czarnych Panter. Zostają wykluczeni z zespołu USA za zachowanie uznane za sprzeczne z ideą olimpijską.

• 1968 r. - Podczas 10. olimpiady zimowej we francuskim Grenoble sensacją jest amerykańska łyżwiarka figurowa Peggy Fleming, która zdobywa wszystkie najwyższe noty. Po olimpiadzie przechodzi do występów w rewii na lodzie. W narciarstwie alpejskim zaś dochodzi do skandalu, kiedy pędzący we mgle austriacki narciarz K. Schranz przerywa zjazd, żeby uniknąć zderzenia z człowiekiem dostrzeżonym na trasie. Organizatorzy zgadzają się na powtórzenie zjazdu i Schranz uzyskuje w nim najlepszy czas. Wtedy jednak francuscy organizatorzy zmieniają zdanie i unieważniają zjazd Schranza, aby złoty medal przypadł Francuzowi Killyemu.

• 1968 r. - Odbywają się pierwsze zawody kick boxingu, czyli amerykańskiego połączenia karate i boksu (mistrzostwa świata rozgrywane od 1974 r.). Kick boxing zyskuje popularność w drugiej połowie XX w., lecz korzenie tej sztuki walki sięgają co najmniej sto lat wstecz.

• Od 1968 r. - W Atenach odbywa się otwarty, czyli dostępny dla wszystkich, turniej szachowy Acropolis. Będzie organizowany dość nieregularnie, ale zdobędzie opinię jednego z najważniejszych w szachowym świecie. W ramach Acropolis będą organizowane oddzielne rozgrywki dla kobiet (od 1980 r.), juniorów i graczy z Grecji.

• 1968 - 1969 r. - Brytyjska wyprawa pod dowództwem Wally’ego Herberta jako pierwsza w dziejach przechodzi pieszo po lodzie cały Ocean Arktyczny z Point Barrow na Alasce przez Biegun Północny do Svalbardu. Trasę 6 000 km pokonują w ciągu 15 miesięcy, zaopatrywani przez samoloty zrzucające im żywność i sprzęt.

• 1968 - 1986 r. - Austriacki himalaista Rainhold Messner jako pierwszy zdobywa 14 szczytów Korony Himalajów, czyli wszystkie góry o wysokości co najmniej 8000 m.

• Od 1968 r. - Afroamerykanin George Foreman jest jednym z największych bokserów wagi ciężkiej słynącym z niebywałej siły ciosu. Zdobywa złoty medal olimpijski (1968) oraz tytuły mistrza świata WBA i WBC po pokonaniu J. Fraziera (1973) oraz WBA po zwycięstwie nad M. Moorerem (1994).

• Koniec lat 1960. - K. Gordon (USA) tworzy aerobik (aerobic), taneczną gimnastykę przy muzyce. W latach 1980. aerobik rozpowszechnią Amerykanki Jane Fonda i Sydney Rome. W Ameryce i Europie powstają fitness kluby, które pomagają walczyć z otyłością i rozwijają sprawność. W takich klubach ludzie ćwiczą na odpowiednio skonstruowanych urządzeniach poruszanych siłą ramion lub nóg. Zwykle jest tam także bieżnia, czyli pas poruszany przez silnik, po którym ćwiczący idzie lub biegnie, zależnie od ustawienia silnika, pozostając jednak w tym samym miejscu. Co ciekawe, takie bieżnie pojawiły się kilkadziesiąt lat wcześniej w więzieniach, aby zapewnić skazanym namiastkę ruchu.

Pojawiają się też siłownie służące szczególnie rozbudowie masy mięśniowej (kulturystyka) dzięki specjalnym urządzeniom do podnoszenia ciężarów lub naciągania sprężyn.

• 1969 r. - Podczas mistrzostw świata w hokeju na lodzie zespół Czechosłowacji dwukrotnie pokonuje ZSRS, ale sowiecki zespół i tak zdobywa mistrzostwo dzięki sumie punktów zdobytych w innych zwycięskich meczach.

Zespół Czechosłowacji ostentacyjnie nie podaje ręki rywalom i odrzuca sowieckie zaproszenie na bankiet w ambasadzie w proteście przeciw krwawej interwencji Sowietów w roku 1968.

• 1969 r. - Honduras i Salwador grają o wejście do piłkarskich mistrzostw świata. Podczas meczu w Salwadorze stadion jest obstawiony przez wojsko, zamiast flagi Hondurasu wisi szmata, a po meczu piłkarze Hondurasu zostają zapakowani do wojskowych samochodów i brutalnie wyrzuceni na granicy. Piłka nożna staje się wstępem do zbrojnego ataku salwadorskiej armii na Honduras kilka tygodni po niesławnym meczu.

• Od 1969 r. - Najlepsi pokerzyści świata grają w World Series of Poker, czyli cyklu turniejów pokerowych zapoczątkowanych w Holiday Hotel and Casino w Reno w amerykańskim stanie Nevada. Reno jest w tym czasie światową stolicą hazardu, lecz już wkrótce utraci tę pozycję na rzecz Las Vegas oraz indiańskich kasyn z grami hazardowymi. Zwycięzcą pierwszej edycji World Series of Poker zostaje Amerykanin Crandell Addington, który później jeszcze osiem razy znajdzie się w pierwszej dziesiątce najlepszych graczy. Do chwili wycofania się z turniejów w 1990 r. Addington wygra ponad 160 tysięcy dolarów. Jest to suma niemała, ale opłata za udział w turnieju może wynosić nawet 10 tysięcy dolarów.

• 1970 r. - Brytyjski matematyk John H. Conway od lat zajmujący się analizowaniem rozgrywek go opracowuje Grę w życie (Game of Life) jako rozwinięcie automatów komórkowych. Wkrótce kolejne wersje gry zyskają popularność na całym świecie.

• Lata 1970. - Zespół Lotus wprowadza do F1 samochody z nowatorskimi rozwiązaniami technicznymi, które pozwalają zwiększyć prędkość. Obok aerodynamicznego profilu minimalizującego opór powietrza pojawia się bardzo niskie zawieszenie wykorzystujące efekt przypowierzchniowy, czyli zjawisko dociskania pojazdu do podłoża przez powietrze przesuwające się nad pojazdem. W następnych dekadach XX wieku powstaną wyścigowe bolidy z wysokoprężnymi silnikami z turbodoładowaniem, dzięki czemu osiągną moc ponad 1000 koni mechanicznych. Pojawią się też inne usprawnienia jak automatyczna (niewymagająca uwagi kierowcy) skrzynia biegów, sterowanie wszystkimi kołami, aktywne zawieszenie (zmienia kąt nachylenia pojazdu przeciwdziałając sile odśrodkowej) czy system kontroli trakcji (różna prędkość obrotu kół zależnie od oporu podłoża).

• Lata 1970. i 1980. - Polscy himalaiści należą do najlepszych na świecie i to mimo biedy, w jakiej przyszło im żyć w kraju od lat okupowanym przez Sowietów. Wykonują nieźle płatne prace na wysokości (na przykład malowanie fabrycznych kominów), a za tak zdobyte pieniądze kupują sprzęt i czekoladę, która jest towarem deficytowym w komunistycznej Polsce, a podczas wspinaczki stanowi najlepsze źródło energii.

Szczególną pozycję wśród wspinaczy zajmuje Wojciech Kurtyka, który postanawia wchodzić na himalajskie szczyty samotnie i w stylu alpejskim, to znaczy bardzo szybko i niosąc cały sprzęt w plecaku. W roku 1972 wspina się na Akher Chag (7017 m.) bez wcześniejszego przygotowywania pośrednich obozów, olinowania tras wspinaczki i pozostawienia zapasów wzdłuż trasy. Kurtyka zerwał w ten sposób z typowym dla himalaizmu tak zwanym obleganiem góry, czyli wielotygodniowymi przygotowaniami do szturmu na szczyt. W następnych latach Kurtyka zastosuje metodę alpejską również wobec ośmiotysięczników, co nie tylko jest trudne sportowo, lecz także ryzykowne z medycznego punktu widzenia.

W 1968 r. Polki Halina Krüger (1938-1982) i Wanda Rutkiewicz (1943-1992) jako pierwszy kobiecy zespół wchodzą filarem wschodnim na norweski szczyt Trollryggen. Później obie kilkakrotnie uczestniczą w wyprawach w Himalaje. W 1975 r. Rutkiewicz ustanawia w Himalajach kobiecy rekord wysokości (Gasherbrum III, 7946 m.), a w latach 1985-1991 jako pierwsza kobieta zdobywa siedem ośmiotysięczników. Krüger umiera potem na udar mózgu na K2, a Rutkiewicz zginie na stokach Kanczendzengi.

W latach 1979-1987 Jerzy Kukuczka (1948-1989) jako drugi człowiek w dziejach zdobywa wszystkie ośmiotysięczniki, wszędzie jednak idąc nowymi trasami. Kukuczka jest pierwszym człowiekiem, który w ciągu jednego roku wspina się na dwa ośmiotysięczniki (Gasherbrum I i II w roku 1982). Potem zaś jako pierwszy wchodzi na dwa ośmiotysięczniki w ciągu jednej zimy (Dhaulagiri i Cho Oyu w roku 1985). Ginie na stokach Lhotse w Himalajach.

Dwaj inni Polacy Krzysztof Wielicki i Leszek Cichy jako uczestnicy wyprawy pod dowództwem Andrzeja Zawady po raz pierwszy dokonują zimowego wejścia na Czomolungmę w 1980 r. Wkrótce zimowe zdobywanie ośmiotysięczników staje się polską specjalnością. Wielicki będzie piątym człowiekiem, który zdobywa Koronę Himalajów, a w 1984 r. jako pierwszy w ciągu 24 godzin wchodzi i schodzi z ośmiotysięcznika (Broad Peak w Karakorum).

• Od lat 1970. - Powstają centra rozrywkowe pod dachem. Do największych należy Ocean Dome w Miyazaki (Japonia), gdzie pod kopułą wysokości ok. 40 m powstało morze ze sztucznymi falami kilkumetrowej wysokości, plażą ze zmielonego marmuru i elektronicznie sterowaną pogodą. Podobny ośrodek działa pod Berlinem.

• Od lat 1970. - Gwałtowny rozwój gier komputerowych (w tym wojennych do trenowania żołnierzy i filmów interaktywnych jak amerykańskie Rollercaster, 1982 i Dragon’s Lair, 1983) z coraz lepszą grafiką i złożoną fabułą. Najsłynniejszą grą staje się Tomb Raider (USA, 1996), gdzie wojowniczka Lara Croft szuka w starożytnych grobowcach (w tym na mitycznej Atlantydzie) magicznego przedmiotu zwanego Scion, który ma zapewnić jej władzę nad życiem.

Równolegle rozwijają się interaktywne roboty-zabawki wyposażone w sztuczną inteligencję, czego przykładem są konstrukcje inspirowane przez amerykańskiego przedsiębiorcę i programistę Nolana K. Bushnella, robot AIBO (1989) Japończyka Masahiro Fujity czy amerykańska zabawka Lego Mindstorms (1998).

• 1970 - 1971 r. - Szkot C. Blyth sam i bez zawijania do portu żegluje wokół Ziemi na zachód (pod wiatr).

• 1971 r. - 29 kwietnia Szwed Anders Svedlund wyrusza z Kalbarri w zachodniej Australii, żeby po 64 dniach wiosłowania dotrzeć do Diego Suarez na Madagaskarze. Tym samym dokonuje pierwszego przepłynięcia Oceanu Indyjskiego na łodzi wiosłowej. John Fairfax i Sylvia Cook w ciągu 361 dni (26 kwietnia 1971 r. - 22 kwietnia 1972 r.) przepływają na łodzi wiosłowej Pacyfik z San Francisco do Australii. W roku 1983 zaś Brytyjczyk Peter Bird jako pierwszy samotnie przepływa Pacyfik na łodzi wiosłowej. Tylko raz koło Tahiti otrzymuje świeżą żywność i wodę. Inny Brytyjczyk Jim Shekhdar w ciągu 275 dni (29 VI 2013 r. - 31 III 2014 r.) samotnie przepływa Pacyfik z Peru do Australii w łodzi wiosłowej bez uzupełniania zapasów i bez jakiejkolwiek pomocy z zewnątrz. Odtąd kolejni amatorzy mocnych wrażeń podejmują próby przebycia oceanów na wiosłach. W 2014 r. zostają rozegrane pierwsze zawody wioślarskie na Pacyfiku na trasie Monterey - Honolulu.

• Od 1971 r. - Francuz Phillippe Petit dokonuje spektakularnych przejść bez zabezpieczeń po linie rozwieszonej między bardzo wysokimi obiektami. Oczywiście zdecydowana większość tych wyczynów jest nielegalna i Petit jest karany po zejściu na ziemię. Serię jego wyczynów zapoczątkowuje przejście po linie wiszącej między dwoma wieżami paryskiej katedry Notre Dame. Śmiałek wykonuje dodatkowo salta do tyłu i do przodu oraz żongluje wciąż stojąc na linie. Do najgłośniejszych należy pokaz na linie zawieszonej 417 m nad ziemią między wieżami World Trade Center w Nowym Jorku w 1974 r. Przez 45 minut Petit spaceruje, kładzie się na linie, przyklęka i tańczy wzbudzając podziw widzów na dole oraz złość policjantów czekających na niego na dachach wież. Później dokonuje kilkudziesięciu przejść w różnych częściach świata, między innymi nad Niagarą (1986) i po pochyłej linie między drugim poziomem Wieży Eiffla oraz Placem du Trocadéro w Paryżu (1989).

• Od 1971 r. - Amerykanka Lynne Cox dokonuje szeregu spektakularnych pływackich wyczynów począwszy od przepłynięcia Kanału Catalina między Kalifornią i wyspą na Pacyfiku (1971). Potem dwukrotnie bije rekord prędkości, płynąc przez Kanał La Manche (1972, 1973) jako pierwsza kobieta przepływa 16-kilometrową Cieśninę Cooka na Nowej Zelandii (1975) jako pierwszy człowiek przepływa Cieśninę Magellana w Ameryce Południowej (1976) i opływa Przylądek Dobrej Nadziei na południu Afryki (1976). W roku 1987 Lynne Cox płynie z amerykańskiej Małej Wyspy Diomedesa w Cieśninie Beringa na sowiecką Wielką Wyspę Diomedesa (Wyspę Ratmanowa) pokonując 3,7 km w wodzie o temperaturze ok. 4^oC. Potem Cox jako pierwszy człowiek przepływa Bajkał (1988), Kanał Beagle (1990) i jezioro Titicaca (1992). W roku 2004 ustanawia swoisty rekord, kiedy płynie ze statku do zatoki Neko na Półwyspie Antarktycznym, przebywając 1,7 km w ciągu 25 minut; człowiek zamarza zwykle po 5 minutach przebywania w tak zimnej wodzie. Cox przepływa wiele jezior i rzek (na przykład Ohio w roku 2006) dostarczając argumentów zwolennikom zniesienia podziału na sport męski i kobiecy oraz działaczkom feministycznym. Swoim wyczynom nadaje też sens polityczny, chcąc godzić zwaśnione państwa (ZSRS-USA, 1987; Chile-Argentyna, 1990; Boliwia-Peru, 1992).

• 1972 r. - 20. olimpiada letnia w Monachium jako pierwsza jest całkowicie transmitowana przez telewizję. Wykorzystują to palestyńscy terroryści z organizacji Czarny Wrzesień, aby zamanifestować swoją obecność: opanowują część miasteczka olimpijskiego i więżą sportowców z Izraela (5 IX). Część odpowiedzialności spada na niemiecką policję, która jest nieprzygotowana, a jej szef Manfred Schreiber boi się podejmowania decyzji. Niemcy chcieli uniknąć porównań do nazistowskiej olimpiady z 1936 r., więc ograniczali obecność sił porządkowych, aby ich nie posądzono o tendencje militarystyczne i totalitarne. Te obawy do pewnego stopnia potwierdzają sportowcy z Izraela, którzy przed olimpiadą wahali się, czy wziąć udział w igrzyskach na terenie Niemiec w pobliżu dawnego obozu Dachau. Ostatecznie ginie 11 izraelskich sportowców. Następnego dnia (6 września) wszyscy uczestnicy olimpiady oprócz Sowietów i krajów bloku sowieckiego popierających palestyński terroryzm składają hołd pomordowanym, a część sportowców wycofuje się z igrzysk. Mimo to olimpiada nie zostaje przerwana.

Fenomenalny amerykański pływak Mark Spitz zdobywa 7 złotych medali. Ukrainiec Walerij Borzow (ZSRS) jest pierwszym białym biegaczem, który zdobywa złote medale olimpijskie zarówno w biegu na 100, jak i na 200 m. Judo, po powojennym okresie zakazu, na stałe wchodzi do programu igrzysk olimpijskich. Rosjanin Wasilij Aleksiejew wygrywa trójbój w podnoszeniu ciężarów (podnoszenie trzema różnymi stylami), osiągając łącznie wynik 610 kg, co oznacza nowy rekord świata.

Człowiek przekracza swoje biologiczne możliwości dzięki nowoczesnej medycynie, specjalnym odżywkom, środkom dopingującym (formalnie zakazanym, lecz powszechnie stosowanym) i niebywale forsownym treningom, które są rujnujące dla organizmu. Sportowcy często cierpią na choroby spowodowane przez sport wyczynowy. Najczęściej są to kontuzje, czyli mechaniczne uszkodzenia skóry (rany), stawów (zwichnięcia, uszkodzenie torebki stawowej lub chrząstki), mięśni (przerwanie przeciążonych włókien mięśniowych), ścięgien (zerwanie) i kości (pęknięcia i złamania) na przykład po upadku lub nadmiernym wysiłku. Zwłaszcza w sportach ekstremalnych, może dojść do wypadków śmiertelnych (na przykład zderzenie, upadek z dużej wysokości, utonięcie). Jednak sport wyczynowy może także uszkadzać organy wewnętrzne, zwłaszcza serce (zawał po nadmiernym wysiłku) i mózg (przegrzanie, wylew krwi do mózgu). Poza tym szczegółowe badania pokazują, że długotrwałe uprawianie sportu wyczynowego sprzyja powstawaniu alergii (zapylenie miejsc, gdzie uprawia się sport), może prowadzić do kłopotów z układem kostno-mięśniowym (zużycie i uszkodzenie stawów), a nawet do paraliżu (na przykład mikrowylewy w mózgu bokserów spowodowane tysiącami uderzeń w głowę).

• 1972 r. - 11. olimpiada zimowa odbywa się w japońskim Sapporo. W sportowym łyżwiarstwie figurowym zostaje skrócony program obowiązkowy, który polega na wykonaniu ściśle określonych figur, a ich precyzja jest oceniana według śladów na lodzie. Większego znaczenia nabiera za to program dowolny, w którym łyżwiarz pokazuje swoje umiejętności, co jest ogromnie interesujące dla widzów. W roku 1991 program obowiązkowy zniknie całkowicie. Reprezentująca ZSRS rosyjska para Irina Rodnina i Aleksiej Ułanow zdobywa złoty medal w sportowym łyżwiarstwie figurowym. Jest to początek sukcesów sowieckich łyżwiarzy. Rodnina w parze z Aleksandrem Zajcewem zwycięży jeszcze w Innsbrucku (1976) i Lake Placid (1980).

• Od 1973 r. - Co 4 lata odbywają się lokalne igrzyska Ameryki Środkowej Juegos Deportivos Centroamericanos. Znicz jest zapalany od ognia przyniesionego z dawnego miasta Majów Gumarcaah w Gwatemali. Ciekawostką jest spór o prekolumbijską grę olmalitzli; niektórzy chcieliby ją wprowadzić do programu zawodów, lecz napotykają opór zwolenników jak najściślejszego nawiązania do nowożytnych olimpiad.

• Od 1973 r. - Na Alasce rozgrywany jest doroczny wyścig psich zaprzęgów Iditarod Trail Sled Dog Race na dystansie ok. 1850 km przez góry i pustkowia. Początkowo zawodnicy potrzebują 20 dni na przebycie tej trasy, lecz po kilku latach już tylko 9-10 dni. Amerykanin szwajcarskiego pochodzenia Martin Buser w roku 2002 ustanawia rekord trasy wynoszący 8 dni. Wyścig psich zaprzęgów jest jedną z nielicznych dyscyplin sportowych, gdzie nie ma podziału na kategorie mężczyzn i kobiet.

• 1974 r. - Szwed Björn Borg wkracza do historii jako jeden z największych tenisistów świata, między innymi obok Amerykanina Johna McEnroe (od 1977 r.), głównego rywala Borga.

• 1974 r. - Włosi Casimiro Ferrari i Pino Negri wchodzą na Cerro Torre (3133 m) w Andach Patagońskich. Jest to jeden z najtrudniejszych szczytów świata ze względu na stromość, oblodzenie, częste opady, mróz, wiatr i nagłe zmiany pogody. Inny Włoch Cesare Maestri twierdzi, że był na szczycie już w roku 1959, ale nie ma na to dowodów.

• 1974 r. - Węgierski architekt, inżynier i redaktor czasopisma zajmującego się grami Ernő Rubik buduje swoją słynną kostkę. Jest to sześcian złożony z 26 ruchomych małych sześcianów na przegubie umieszczonym w środku. Na każdy z trzech wymiarów kostki składają się trzy warstwy po 8 małych sześcianów. Małe sześciany mogą być obracane całymi warstwami. Zabawa polega na ułożeniu jednobarwnych ścian kostki lub ewentualnie uzyskaniu określonego wzoru. Dwa lata później podobną kostkę opatentuje Japończyk Terutoshi Ishige. Zaczynają się zawody w szybkości układania kostki a nawet mistrzostwa świata: najlepsze wyniki to kilkadziesiąt sekund.

• 1974 r. - Brytyjczyk M. O’Brian pojawia się nago na boisku podczas meczu piłki nożnej między Anglią i Francją. Odtąd, mimo zakazów i akcji policji, żądni rozgłosu streakerzy (kibice-naturyści) są częstym elementem wielu imprez sportowych.

• 1974 r. - Amerykanie Jack Johnstone i Don Shanahan organizują zawody triatlonowe w San Diego (USA): pływanie 500 jardów (467,2 m), jazda rowerem 5 mil (8, 047 km) i bieg 6 mil (9,656 km).

Odtąd triatlon rozgrywany na różnych dystansach zyskuje coraz więcej zwolenników na całym świecie: na przykład triatlon sprinterski: 0,75 km pływania, 20 km jazdy rowerem i 5 km biegu; triatlon olimpijski odpowiednio: 1,5 km, 40 km i 10 km; Ironman: 3,8 km, 189 km i 42 km; Ultraman: 10 km, 421 km i 84 km.

Za najbardziej prestiżowe są uznawane zawody Ironman rozgrywane w kilku krajach, a co roku mistrzostwa świata Ironman w mieście Kona na Big Island (Hawaje).

W 1990 r. powstaje ITU - Międzynarodowa Unia Triatlonu, której celem jest wprowadzenie tej konkurencji do programu igrzysk olimpijskich.

• 1975 r. - Junko Tabei (Japonia) a potem Po Phantog (Chiny) są pierwszymi kobietami na Czomolungmie.

• 1976 r. - 21. olimpiada letnia odbywa się w Montrealu w Kanadzie, a równoległa 12. olimpiada zimowa w Innsbrucku w Austrii. Sowiecki pięcioboista, zdobywca srebrnego medalu na olimpiadzie w Monachium, Ukrainiec Boris Oniszczenko zostaje zdyskwalifikowany, ponieważ podczas szermierki używał broni z ukrytym urządzeniem, dzięki któremu mógł dowolnie uruchamiać lampkę w normalnych warunkach sygnalizującą trafienie przeciwnika rejestrowane przez elektryczne czujniki.

• 1976 - 1978 r. - Polka Krystyna Chojnowska-Liskiewicz jako pierwsza kobieta samotnie opływa Ziemię. Wypływa na jachcie Mazurek 10 marca z Las Palmas na Wyspach Kanaryjskich, ale awaria zmusza ją do powrotu i musi zaczynać jeszcze raz 28 marca. Płynie przez Atlantyk do Kanału Panamskiego, potem przez Pacyfik do Australii i wokół Afryki do Wysp Zielonego Przylądka, gdzie 20 marca 1978 r. zamyka pętlę wokół planety. W kwietniu wraca do Las Palmas a później do Gdańska.

Jej konkurentka Naomi James z Nowej Zelandii dokonuje podobnego wyczynu 28 kwietnia 1978 r., ustanawiając rekord szybkości okrążenia planety jachtem, bo podróż zajęła jej tylko 272 dni. James jest też pierwszą kobietą, która samotnie płynęła trasą wokół Przylądka Horn.

• 1977 r. - Odbywa się najdłuższy dotąd rajd samochodowy Londyn-Sydney.

• 1977 r. - Odbywa się pierwszy wyścig w górę schodami na Empire State Building (303 m). Podobne biegi będą wkrótce popularne w wielu miastach świata, gdzie znajdują się drapacze chmur.

• 1978 r. - Japończyk Naomi Uemura jako pierwszy samotnie przechodzi wzdłuż Grenlandię i Arktykę przez biegun. Uemura jest specjalistą od indywidualnych wyczynów: przechodzi pieszo całą długość Japonii, samotnie spływa łodzią od źródeł do ujścia Amazonki, zdobywa Kilimandżaro, Aconcagua, Mont Blanc i Matterhorn jako pierwszy samotnie wspina się na McKinley (1970) i ginie podczas próby samotnego zdobycia McKinley zimą (1984).

• 1978 r. - Zostaje rozegrany pierwszy Rajd Dakar dla samochodów osobowych, motocykli i ciężarówek.

Jest to jeden z najtrudniejszych wyścigów na świecie, ponieważ prowadzi przez Saharę i Sahel. Wyścig będzie potem rozgrywany również poza Afryką, lecz zawsze na ekstremalnie trudnych obszarach, na przykład w Patagonii (2009).

• 1978 r. - W wieżowcu Sears Tower (od 2009 r. Willis Tower) w Chicago odbywa się pierwszy Hustle up the Hancock, czyli wyścig po schodach liczących 1632 stopnie na 94 piętro budynku. To wydarzenie jest właściwym początkiem sportu nazywanego po angielsku towerrunning.

Przez następne lata wyścigi po schodach są organizowane na całym świecie, lecz nikt nie prowadzi ewidencji tych zawodów i nie zapisuje osiągniętych wyników. Dopiero w 2005 r. niemieccy biegacze Thomas Dold i Frederick Löschke zakładają Towerrunning World Association (TWA), czyli organizację, która ma promować bieganie po schodach i koordynować zawody rozgrywane w różnych częściach świata. Organizacja wprowadza Towerrunning Tour, czyli prestiżową serię zawodów rozgrywanych w ciągu roku w różnych krajach. Najbardziej znanym i cenionym jest Empire State Building Run-Up, czyli doroczny wyścig po 1576 stopniach na 86 piętro słynnego wieżowca w Nowym Jorku.

W 2015 r. zaś zostaje reaktywowany wyścig na szczyt Wieży Eiffla jako La Verticale de la Tour Eiffel.

• 16-17 VIII 1978 r. - Amerykanie B. Abruzzo, L. Newman i M. Anderson jako pierwsi przelatują balonem Double Eagle II przez Atlantyk z Presque Isle w Maine do Miserey we Francji.

• 1979 r. - Odbywają się pierwsze mistrzostwa świata w go dla amatorów.

• 1979 r. - Ivan Mauger z Nowej Zelandii po raz szósty zdobywa mistrzostwo świata w wyścigach motocyklowych (na torze z żużlu). Jest najlepszy w dotychczasowej historii tego sportu. Oprócz wyścigów motocykli na żużlu odbywają się też wyścigi terenowe znane jako motocross, gdzie obok prędkości liczy się umiejętność pokonywania naturalnych przeszkód (gór, dołów, zarośli).

• 1979 r. - Amerykańskie pismo Dell Magazines publikuje planszę do gry nazwanej Miejsce liczby. Plansza ma kształt kwadratu zbudowanego z dziewięciu mniejszych kwadratów, a każdy z nich składa się z dziewięciu pól. W ten sposób na bok małego kwadratu przypadają trzy pola, a duży kwadrat ma bok o długości dziewięciu pól. W niektóre pola są wpisane liczby z zakresu od 1 do 9. Gra polega na dopisaniu liczb w taki sposób, żeby w każdym z małych kwadratów znalazły się wszystkie liczby od 1 do 9. Poza tym w każdej linii poziomej (wierszu) i pionowej (kolumnie) biegnącej przez duży kwadrat również muszą znaleźć się wszystkie liczby od 1 do 9. Tak zbudowana plansza daje ogromną ilość możliwych kombinacji, którą określa wzór Eulera na kwadraty łacińskie.

Zabawa szybko znajduje wielu zwolenników, a w Japonii pojawia się przedruk amerykańskiej planszy z nazwą sudoku (su - liczba, doku - pojedyncza). W następnych dekadach gra już pod japońską nazwą upowszechni się na całym świecie.

• 1979 r. - Gwałtowny sztorm przerywa regaty Fastnet Race wokół Irlandii. Przez ok. 20 godzin 2500 żeglarzy musi walczyć o życie. Co najmniej 75 żaglowców zostaje przewróconych i unosi się na oceanie do góry dnem, a 5 tonie. Z 303 jachtów tylko 85 dociera do mety. Rusza akcja ratunkowa uznawana za jedną z największych tego typu operacji na morzu w warunkach pokojowych. Ostatecznie ginie 15 uczestników regat oraz 3 ratowników.

Po tej tragedii zostają wprowadzone nowe przepisy dotyczące bezpieczeństwa na morzu i wyposażenia jachtów w sprzęt ratowniczy. Sportowe żeglarstwo ulega głębokiej przemianie.

• 1979 - 1982 r. - Brytyjczycy R. Fienes i C. Burton jako pierwsi okrążają Ziemię, podróżując samolotami, statkami i samochodami na trasie biegnącej przez oba bieguny: z Greenwich na południe po Atlantyku, przez Antarktydę i Pacyfik, Ocean Arktyczny i powrót do Greenwich.

• 1980 r. - W walijskiej miejscowości Llanwrtyd Wells zostają po raz pierwszy rozegrane doroczne wyścigi między jeźdźcami na koniach i biegnącymi ludźmi na dystansie 22 km. Ich organizatorem jest miejscowy biznesmen Gordon Green. W roku 2005 po raz pierwszy wygrywa człowiek.

• 1980 r. - 22. olimpiada letnia w Moskwie zbojkotowana (odmowa udziału) przez USA i 63 inne kraje z powodu permanentnego łamania praw człowieka w ZSRS, stłumienia wolnościowego zrywu w Polsce oraz brutalnej akcji sowieckiego wojska w Afganistanie. Sowieci zaś traktują olimpiadę jako swoją wizytówkę. Potajemnie usuwają z Moskwy i okolic na odległość ponad 100 km wszystkich tych, którzy są krytyczni wobec komunizmu lub mogliby zakłócić idealny obraz sowieckiego społeczeństwa żyjącego rzekomo w dobrobycie. Przed igrzyskami do miasta ściągnięto zwiększoną ilość wojska i tajnych służb. Sklepy, w których normalnie brakowało towarów, zaopatrzono w luksusową (w pojęciu obywateli ZSRS) żywność i niespotykane wcześniej artykuły przemysłowe. W tym kontekście bojkot olimpiady przez Zachód okazał się dobrodziejstwem dla wielu mieszkańców Moskwy, którzy mogli nabyć towary zazwyczaj nieosiągalne. Zwycięstwa sowieckich sportowców mają znaczenie propagandowe jako pokaz potęgi Sowietów. Dlatego do historii przechodzi Polak Władysław Kozakiewicz, który w skoku o tyczce pokonał Rosjanina Konstantina Wołkowa, mimo wrogich gwizdów widowni. Po skoku Kozakiewicz pokazał gwiżdżącym sowieckim kibicom ugięte ramię z unoszącą się pięścią, co jest obraźliwym gestem symbolizującym seks analny i pogardę.

• 1980 r. - W Nowym Jorku po raz pierwszy zostają zorganizowane mistrzostwa świata w judo dla kobiet. Współzawodnictwo odbywa się w siedmiu kategoriach wagowych oraz dodatkowo w kategorii w kategorii open bez uwzględniania masy ciała zawodniczek.

• 1980 r. - Na 13. olimpiadzie zimowej w Lake Placid (USA) Eric Heiden z USA zdobywa 5 złotych medali w łyżwiarstwie szybkim. Heiden jest jednym z najlepszych łyżwiarzy wszech czasów: łącznie zdobędzie 21 mistrzostw świata i ustanowi 5 rekordów świata. Wśród kobiet największą łyżwiarką szybką przełomu XX i XXI w. okaże się Niemka Claudia Pechstein, która na olimpiadach zimowych w Albertville, Lillehammer, Nagano, Salt Lake City i Turynie zdobędzie 9 medali: 5 złotych, 2 srebrne i 2 brązowe.

• 1980 r. - Podczas próby bicia rekordu świata w biegach narciarskich Amerykanin Bill Koch obserwuje ze zdumieniem niezwykle szybki bieg Paule Siitonena z Finlandii. Fin nie porusza się klasycznie, czyli nie przesuwa nart zgodnie z kierunkiem jazdy, lecz naprzemiennie odpycha się ukośnie ustawionymi nartami na wzór ruchu łyżwiarza. Odtąd krok łyżwiarski w biegach na nartach jest zwany stylem Siitonena. W rzeczywistości był on znany od dawna na terenie Szwecji i Finlandii, a sam Siitonen stosował go wcześniej, zwyciężając na dystansie 70 km w Marcialonga we włoskim Trydencie w roku 1972 i 90 km w Biegu Wazów w roku 1973. Jednak dopiero od 1980 r. Koch, a potem inni narciarze zaczynają biegać krokiem łyżwowym, ponieważ zwiększa on prędkość o ok. 10%. Niestety, organizatorzy wyścigów i sędziowie często patrzą na to niechętnie, a nawet myślą o zakazaniu tego stylu. Niektórzy celowo sypią hałdy śniegu po obu stronach wąskiej trasy, żeby zmusić biegaczy do stylu klasycznego. Jednak podczas mistrzostw świata w Seefeld w roku 1985 biegacze stosujący krok łyżwowy deklasują zwolenników techniki klasycznej i to ostatecznie wytrąca argumenty tradycjonalistom. Wśród największych biegaczy na nartach w XX w. wyróżniają się między innymi: Szwed Eddy Sixten Jernberg (9 olimpijskich medali zdobytych w latach 1956, 1960 i 1964) oraz Rosjanki Galina Kułakowa (8 olimpijskich medali zdobytych w latach 1968, 1972, 1976 i 1980), Raisa Smietanina (10 olimpijskich medali w latach 1976, 1980, 1984, 1988 i 1992) i Lubow Jegorowa (9 olimpijskich medali w latach 1992 i 1994).

• 1980 r. - Niemiecka grupa śmiałków jedzie autem przez Amazonię, zaczynając coroczny rajd Camel Trophy, organizowany odtąd w najdzikszych rejonach świata.

• Od 1980 r. - Co roku narciarze walczą o Kryształową Kulę Pucharu Świata w skokach na największych skoczniach świata. Pierwszym zwycięzcą jest Austriak Hubert Neuper. Najwięcej zwycięstw odnoszą Fin Matti Nykännen (1983, 1985, 1986, 1988) i Polak Adam Małysz (2001, 2002, 2003, 2007). Nykännen jest jednym z największych skoczków narciarskich jako zdobywca między innymi 4 złotych medali olimpijskich (1984, 1988) i 5 mistrzostw świata. Należy jednak pamiętać, że skoki narciarskie są w istocie bardzo niebezpiecznym sportem ekstremalnym, o czym świadczą zdarzające się co pewien czas wypadki. Przykładem może być świetny austriacki skoczek Thomas Morgenstern, zdobywca między innymi 3 złotych medali olimpijskich, 8 mistrzostw świata i 2 mistrzostw świata w lotach. Morgenstern jest bliski śmierci po upadku w roku 2003, lecz nie rezygnuje ze skoków, znów upada pod koniec roku 2013 i jeszcze raz na początku roku 2014.

• Lata 1980. - 1990. - Czarnoskóry Amerykanin Michael Jordan jest uznawany za najlepszego koszykarza świata.

• Lata 1980. - 1990. - Kanadyjczyk Wayne Gretzky jest uznawany za najlepszego hokeistę świata.

• 1981 r. - W Santa Clara (USA) odbywają się pierwsze World Games, czyli igrzyska sportów nieolimpijskich. Odtąd w różnych miastach świata co 4 lata, zawsze rok po olimpiadzie, są rozgrywane zawody w takich sportach jak między innymi bilard, pétanque, taniec towarzyski, jazda na wrotkach, narciarstwo wodne, kulturystyka, sumo, karate, spadochroniarstwo, wspinaczka skałkowa, biegi na orientację (orientering), rugby. Część z dyscyplin była kiedyś w programie olimpiad (na przykład przeciągane liny), a inne weszły do programu olimpiad (taekwondo). Gospodarzami kolejnych World Games są Londyn (Wielka Brytania, 1985), Karlsruhe (Niemcy, 1989), Haga (Holandia, 1993), Lahti (Finlandia, 1997), Akita (Japonia, 2001), Duisburg (Niemcy, 2005), Kaohsiung (Chiny, 2009), Cali (Kolumbia, 2013), Wrocław (Polska, 2017).

• 1981 r. - Amerykanin Stephen Ptacek leci samolotem Solar Challenger o napędzie słonecznym z Paryża nad Kanałem La Manche do Anglii.

W roku 2012 Szwajcar Bertrand Piccard (syn Jacquesa) podobnym samolotem przeleci nad Atlantykiem z Europy do Ameryki.

• 1981 r. - Polacy Andrzej Piętowski (kierownik wyprawy), Piotr Chmieliński na kajaku, Jerzy Majcherczyk, Stefan Danielski i Krzysztof Kraśniewski na pontonie, Jacek Bogucki (kamerzysta) oraz Zbigniew Bzdak (fotograf) organizują wyprawę, która jako pierwsza przepływa wzdłuż kanion rzeki Colca w Peru, jeden z najgłębszych na Ziemi. Wyczyn trafi potem do Księgi Guinnessa. W 1985 r. Chmieliński po raz pierwszy przepłynie kajakiem od źródeł do ujścia Amazonki.

• 1982 r. - Podczas meczu piłki nożnej między moskiewską drużyną Spartak i holenderską drużyną Haarlem na stadionie w Łużnikach w Moskwie dochodzi do tragedii. Kiedy część kibiców chce wyjść ze stadionu, zatrzymuje ich milicja, dochodzi do bójek i wybucha panika. Według oficjalnych danych przekazanych przez Sowietów pod nogami tłumu ginie 66 osób, ale szacunki obserwatorów wskazują na ponad 300 ofiar.

• 1982 - 1988 r. - Brytyjski turysta John Todd odwiedza 208 krajów, przebywając łącznie 1 835 000 km.

• 1983 r. - Amerykanin Jack W. Nicklaus znany jako The Golden Bear (Złoty Miś) grając w golfa zarabia ponad 4 miliony dolarów. Jest największym golfistą wszech czasów, wielokrotnie zdobywając mistrzostwo USA (lata 1962, 1967, 1972, 1980), Wielkiej Brytanii (lata 1966, 1970, 1978), mistrzostwo USA profesjonalistów (lata 1963, 1971, 1973, 1975, 1980) oraz mistrzostwo Masters Tournament (lata 1963, 1965, 1966, 1972, 1975, 1986).

W tym czasie golf już nie jest dawną towarzyską rozrywką arystokratów, którzy lekkimi, precyzyjnymi uderzeniami kija kierowali piłeczkę do kolejnych dołków i spacerkiem przemieszczali się po polu golfowym. Nicklaus reprezentuje nowy styl, gdzie gracz nie może być gruby i słaby fizycznie, ponieważ pojedyncze uderzenie posyła piłeczkę na odległość 200-300 m. To zaś wymaga nie tylko precyzji, ale też siły, długiego, wyczerpującego treningu.

• 1983 r. - Po raz pierwszy zostaje zorganizowany Spartathlon, czyli kilkudniowy, nieprzerwany bieg z Aten do Sparty na trasie 246 km, niezwykle trudny ze względu na ciężkie warunki pogodowe - upał za dnia, zimno nocą - oraz górzysty teren.

Rok później powstaje International Association of Ultrarunners, organizacja koordynująca imprezy ultramaratońskie na całym świecie. Wkrótce wielodniowe i wielokilometrowe biegi stają się popularne na wszystkich kontynentach. Spośród setek imprez można wymienić na przykład prestiżowy wyścig z Londynu do Brighton (100 km); Marathon des Sables przez marokańską Saharę (250 km w ciągu 6 dni); wyścig przez pustynię Namib; wyścig na trasie Sydney-Melbourne w Australii; przez pustynię Atacama; a nawet przez Antarktydę (Antarctic Ice Marathon na trasie o długości 100 km).

Często dodatkową atrakcją i zarazem utrudnieniem są góry: rozgrywany od 1989 r. Grand Raid de la Réunion (164 km przez góry wyspy Réunion, gdzie przewyższenia, czyli pokonywane wysokości łącznie osiągają niemal 10 km); Traversa Integral Picos de Europa przez Góry Kantabryjskie w Hiszpanii (74 km, przewyższenia 6560 m); Ultra Trail Mt. Fuji w Japonii (168 km, suma przewyższeń 8634 m); El Cruce w Patagonii (ok. 100 km na trasie zmienianej co roku); Hardrock 100 w Silverton w stanie Colorado (100 mil, suma przewyższeń 10360 m); bieg Utmex w Huasca de Campo w Meksyku (10 km, suma przewyższeń 3210 m); bieg wokół Annapurny w Nepalu; wyścig The Last Secret w Bhutanie (200 km na zmienianych co roku trasach). Pewne wyobrażenie o możliwościach biegaczy mogą dać osiągnięcia w organizowanym od 2003 r. Ultra-Trail du Mont Blanc (ok. 160 km wokół Mont Blanc z sumą przewyższeń ponad 9 km). Jest to najbardziej prestiżowy i jeden z najtrudniejszych biegów górskich. Pierwsi zwycięzcy w 2003 r. to nepalski Szerpa Dachhiri Dawa, który przebiega 153 km w ciągu ponad 20 godzin, oraz Amerykanka Kristin Moehl – ponad 29 i pół godziny.

Na początku XXI w. największą sławą wśród ultramaratończyków cieszą się mieszkający od 1990 r. w Australii Grek Yannis Kouros i Amerykanin Scott Jurek.

• 1983 r. - Powstaje trzecia prestiżowa federacja boksu zawodowego International Boxing Federation (IBF).

• 1984 r. - Amerykanin Joe Kittinger jako pierwszy samotnie przelatuje balonem przez Atlantyk z USA do Włoch.

• 1984 r. - Odbywa się mecz go między człowiekiem i komputerem; plansza ma 13 na 13 pól, aby zmniejszyć liczbę kombinacji.

• 1984 - Ernie Els z RPA znany jako Big Easy zostaje golfowym mistrzem świata juniorów w przedziale wiekowym 13-14 lat. Odtąd zwycięża w kolejnych turniejach, stając się jednym z największych golfistów wszech czasów.

• 1984 r. - 23. olimpiada letnia w Los Angeles i 14. olimpiada zimowa w Sarajewie w Jugosławii. ZSRS i jego wasale bojkotują olimpiadę w Los Angeles w odwecie za bojkot igrzysk moskiewskich. Świetny Carl Lewis z USA zdobywa złote medale w biegach na 100 i 200 m. Maraton kobiet po raz pierwszy zostaje włączony do programu olimpijskiego, pierwszą zwyciężczynią zostaje Amerykanka Joan Benoit z wynikiem 2 godziny 24 minuty i 52 sekundy.

Sensacją igrzysk zimowych jest występ brytyjskiej pary łyżwiarzy figurowych Jayne Torvill i Christophera Deana. Ich wersja Bolera Ravela wzbudza tak wielki zachwyt, że oczarowana publiczność przez moment milczy po zakończeniu występu, a potem wybucha niebywały aplauz. Sędziowie po raz pierwszy w dziejach łyżwiarskich par przyznają wyłącznie najwyższe noty.

• 1984 r. - Polak Marian Woronin po raz pierwszy przebiega 100 m w czasie krótszym niż 10 sekund (9,99 sek.). Rekord przetrwa 4 lata i zostanie pobity przez Amerykanina Carla Lewisa: 9,92 sek.

• Od 1984 r. - Odbywają się doroczne wyścigi Yukon Quest. Jest to najtrudniejszy na świecie wyścig psich zaprzęgów na trasie poszukiwaczy z okresu gorączki złota. Uczestnicy mają przebyć 1000 mil: w lata parzyste jadą z Fairbanks na Alasce do kanadyjskiego Whitehorse, a w lata nieparzyste w odwrotnym kierunku. Na początku XXI w. Lance Mackey trzykrotnie zwycięża Yukon Quest (2005, 2006, 2007), ustala rekord trasy (10 dni, 2 godziny, 37 minut) i jako pierwszy w tym samym roku zwycięża też w wyścigu Iditarod Trail Sled Dog Race (2007).

• 1985 r. - Ukrainiec (reprezentant ZSRS a potem Ukrainy) Serhij Bubka jako pierwszy pokonuje wysokość 6 m w skoku o tyczce. Bubka jest jednym z największych tyczkarzy w dziejach: zdobywa sześć mistrzostw świata (1983, 1987, 1991, 1993, 1995, 1997), mistrzostwo Europy (1986) i mistrzostwo olimpijskie (1988) oraz bije 35 rekordów świata.

• 1985 r. - Amerykanin Richard Daniel Bass (1929-2015) ogłasza, że jest pierwszym zdobywcą Korony Ziemi, czyli najwyższych szczytów poszczególnych lądów. Do Korony Ziemi zwanej czasem Seven Summits należą: Czomolungma, Aconcagua, McKinley, Kilimandżaro, Mont Blanc (Messner za najwyższy szczyt Europy uznał Elbrus), Mount Vinson, Carstensz Pyramid i Góra Kościuszki. Kanadyjczycy jednak twierdzą, że pierwszym zdobywcą Korony Ziemi (do 1986 r.) jest obywatel Kanady Pat Morrow.

• Od 1985 r. - Ze względów bezpieczeństwa obowiązuje zakaz rejestrowania rekordów w lotach (szczególnie długich skokach) narciarskich. Niewiele miejscowości ma też skocznie mamucie, na których można osiągać odległości powyżej 200 m: Planica (Słowenia), Oberstdorf (Niemcy), Vikersund (Norwegia), Harrachov (Czechy), Badmitterndorf (Austria) i Ironwood (USA).

• 1986 r. - W Arco (północne Włochy) odbywają się pierwsze zawody wspinaczki skałkowej Rock Masters: sportowcy wspinają się na sztuczną ścianę. Prestiżowy konkurs jest odtąd powtarzany co roku.

• 1986 r. - Seria tragicznych wypadków (niedotlenienie, zamarznięcie, lawiny), kiedy kilka grup himalaistów atakuje K2 w Karakorum; spośród 27 osób, które wyruszyły na górę ginie 13.

Niektórzy twierdzą, że na wysokości kilku tysięcy metrów widzieli wcześniej dziwacznego czarnego motyla. Według popularnej legendy takie spotkania (może przywidzenia?) mają zapowiadać śmierć himalaistów.

• 1986 r. - Zaledwie dwudziestoletni ciemnoskóry Amerykanin Mike Tyson zostaje bokserskim mistrzem świata WBC wagi ciężkiej po pokonaniu Trevora Berbicka. Tyson słynie z siły ciosu, dzięki której większość walk wygrywa przez nokaut. Zdobywa potem mistrzostwo wagi ciężkiej WBA pokonując Jamesa Smitha (1987) oraz IBF po zwycięstwie nad Tonym Tuckerem (1987). Wszystkie trzy tytuły traci w jednym pojedynku pokonany przez Amerykanina Jamesa „Bustera” Douglasa (1990). Tyson na 3 lata (1992-1995) trafia do więzienia za gwałt, a potem na 9 miesięcy za agresywną jazdę samochodem i ma kłopoty z powodu narkotyków. Wraca jednak na ring i odzyskuje tytuł mistrzowski WBC po pokonaniu Franka Bruno (1996) i WBA po zwycięskim pojedynku z Brucem Seldonem (1996). Mimo ogromnych dochodów popada w kłopoty finansowe, częściowo z powodu rozwodów (trzykrotnie żonaty). Kończy karierę po serii nieudanych walk: utrata tytułów mistrzowskich WBC i WBA po przegranych z Lennoxem Lewisem i Evanderem Holyfieldem (1996), dyskwalifikacja za odgryzienie kawałka ucha przeciwnikowi (1997), unieważnienie walki, do której przystąpił pod wpływem narkotyków (2000) i trzykrotny nokaut, który go spotkał w latach 2002 i 2005.

• Od 1986 r. - Na południu Maroka co roku jest rozgrywany Marathon des Sables (MDS), czyli Maraton Piasków uznawany czasem za najtrudniejszy i najniebezpieczniejszy ultramaraton na planecie. Uczestnicy wpłacają 5000 dolarów, muszą sami zaopatrzyć się w żywność i podpisują oświadczenie, co zrobić z ich ciałem w przypadku śmierci. W ciągu sześciu dni mają przebiec 230-250 km po trasie zmienianej każdego roku, w większości przez Saharę przy temperaturze osiągającej nawet 60^oC.

• 1987 r. - Szwed Jan Boklöv skacze, trzymając narty z rozwarte w kształt litery V, co wydłuża lot, chociaż wywołuje krytykę ze strony tradycjonalistów. Uważają oni, że tak pozycja jest nieelegancka, a może nawet powinna być zakazana. Sędziowie obniżają mu oceny za brzydki styl. Mimo kpin i protestów Boklöv zaczyna odnosić sukcesy w latach 1988-1989. Zaintrygowany nową techniką austriacki trener skoczków T. Innauer prosi matematyka W. Müllera z Grazu o dokonanie analizy lotu narciarza i obliczenia wykazują, że rozstawienie nart zwiększa siłę nośną o 26-28% i tyle samo wydłuża lot w powietrzu. W konsekwencji Austriacy zaczynają skakać w nowy sposób, a niedługo potem cały świat zaakceptuje styl V jako skuteczniejszy, chociaż sędziowie jeszcze przez kilka lat za rozchylenie nart będą odejmować 1 punkt.

Ostatni rekord świata w lotach narciarskich starym stylem ustanawia Polak Piotr Fijas, osiągając 194 m. w roku 1987. Następne rekordy nieodmiennie należą do skoczków stosujących technikę Boklöva. Fin Toni Nieminen jako pierwszy osiąga 200 m (1992). Potem Norweg Epsen Bredesen skacze 209 m (1997), Austriak Andreas Goldberger 225 m (2000), Fin Matti Hautamaeki 231 m (2003), Norweg B. E. Romoerena w Planicy 239 m (2005), Fin J. Ahonen skacze co prawda aż 240 m, lecz upada przy lądowaniu (2005), a Norweg Johann R. Evensen skacze 246,5 m (2011).

Technika V, która skupia się nie na wybiciu z krawędzi skoczni, lecz na locie skłania trenerów i sportowców do nowych poszukiwań. Austriacy próbują stosować luźne kombinezony, które nadymają się i zwiększają powierzchnię nośną (bardzo szybko zostają zakazane) i pojawiają się szczególne tkaniny (z czasem ich przepuszczalność dla powietrza będzie regulowana przez odpowiednie przepisy). Sami skoczkowie zaś odchudzają się ryzykując anoreksję, dopóki do punktacji nie zostanie wprowadzony dodatkowy współczynnik uwzględniający masę zawodnika.

• 1987 r. - Francuz Stephan Peyron przepływa przez Atlantyk z Nowego Jorku do La Rochelle na desce surfingowej wyposażonej w kabinę. Na trasie 6500 km przeżywa między innymi dwudniowy sztorm.

• 1987 r. - W wyniku rozłamu w WBA powstaje czwarta potężna federacja boksu zawodowego World Boxing Organization (WBO). Odtąd arcymistrzowie walczą aż o cztery różne rodzaje pasów mistrzowskich.

• 1987 r. - Studenci z Oksfordu, naśladując Papuasów, skaczą z drzewa przywiązani za nogi, a długość liny jest tak dobrana, żeby głowa skoczka zatrzymała się nad ziemią. Nowozelandczyk A. J. Hackett wprowadza elastyczną linę i zaczyna bungee jump (skoki z mostów, wież, wysokich tam, budynków, drzew, skał lub balonów). Oczywiście co pewien czas dochodzi do śmiertelnych wypadków, kiedy lina okazuje się zbyt długa lub zbyt słaba i pęka.

Bungee jump to tylko jeden ze sportów ekstremalnych, w których liczą się ryzyko i poczucie nagłego przypływu adrenaliny. Na przykład od drugiej połowy XX w. rozwija się wspinaczka free-solo na skały lub budynki bez asekuracji, czyli liny chroniącej przed upadkiem. Sławny Amerykanin Dan Osman (1963-1998), który ukochał skały w Parku Narodowym Yosemite zapoczątkowuje wspinaczkę na czas bez asekuracji. Słynie z kilkusetmetrowych lotów na linie i w końcu ginie, gdy lina pęka podczas skoku w przepaść.

Inni sławni wspinacze również działający w Yosemite to Amerykanie John Bachar (1958-2009, umiera po upadku ze ściany) i Dean Potter (1972-2015, ginie podczas lotu w wingsuite), Kanadyjczyk Peter Croft (największe sukcesy odnosi w latach 1982-2005) i kolejny Amerykanin Alex Honnold (zaczął wspinanie jako jedenastolatek w 1996 r.). Badania mózgu Honnolda wykazują, że jego ciało migdałowate, które jest odpowiedzialne za odczuwanie strachu i emocje, działa inaczej niż u większości ludzi, co zdaje się wyjaśniać jego szaleńcze wyczyny.

Szczególną pozycję zajmuje Francuz Alain Roberts, który od 1996 r. wspina się po zewnętrznych ścianach wysokich konstrukcji. Zdobywa w ten sposób ponad 70 budowli, wśród których jest między innymi Wieża Eiffla (1996), Petronas Towers, gdzie na 60. piętrze łapie go policja (1997), Sears Tower (1999) i Burj Dubai (2011). Początkowo wspinacz jest aresztowany za zakłócanie porządku, lecz potem zaczyna pracę dla firm reklamowych, co ułatwia mu zdobywanie oficjalnych zezwoleń na wspinaczkę. Wyczyny Robertsa budzą tym większe zainteresowanie, że po licznych upadkach cierpi między innymi na niedowład łokcia i powtarzające się zawroty głowy, a jednak wciąż się wspina.

Względnie popularnymi sportami ekstremalnymi są też przepływanie wpław jezior, cieśnin morskich czy mórz, nurkowanie bez akwalungu (free diving) i z akwalungiem, rafting (spływ rwącymi rzekami), canyoning (przepłynięcie wpław górskich rzek zapoczątkowane przez Francuza Garnerina w 1797 r. i Brytyjczyka Murraya w 1802 r.), skoki narciarskie, skoki spadochronowe, sky diving z wysokości kilku kilometrów (początkowo leci się bez otwierania spadochronu), skoki ze spadochronem w kształcie skrzydła, lotnia i paralotnia (lotnia ze śmigłem i silnikiem).

Na przełomie XX i XXI w. powstaje bardzo niebezpieczny base (building, antenna, span, earth) jumping, czyli skok z małej wysokości i rozwinięcie spadochronu w ostatnim momencie.

W ostatnich latach XX w. Francuz Patrick de Gayardon zaczyna wingsuit flying, czyli latanie w kombinezonie z elastycznymi powierzchniami między nogami oraz między rękami i ciałem. Sportowiec wyskakuje z samolotu i z rozłożonymi kończynami szybuje z prędkością ponad 300 km/h, aby pod koniec lotu rozwinąć spadochron i wylądować na ziemi. Pomysł wywodzi się od amerykańskiego spadochroniarza Rexa Finneya, który w 1930 r. wprowadził kombinezon nazwany wingsuit, żeby manewrować podczas skoku ze spadochronem. Kolejni amatorzy mocnych wrażeń dokonują coraz trudniejszych i niebezpieczniejszych przelotów. Na przykład w 2013 r. Amerykanin J. Corliss przelatuje przez skalną szczelinę szerokości zaledwie 9 m w górze Langshan (Trzy Palce) w Chinach. Niewielki podmuch wiatru lub błąd w obliczeniach musiałyby skończyć się śmiercią. I faktycznie każdego roku ginie kilkanaście osób uprawiających wingsuit flying.

Mistrzem innego ryzykownego sportu jest Francuz Eric Barone, który w roku 2000 osiąga 222 km/h jadąc na rowerze po śniegu z góry w Les Arc we Francji. W roku 2002 zaś odnotowuje 163 km/h na żwirze zbocza wulkanu Cerro Negro w Nikaragui, lecz przy drugiej próbie pęka mu rower, a Barone ledwo uchodzi z życiem i leczy się potem przez siedem lat.

Ok. 2000 r. Francuz S. Foucan zaczyna parcour (free run) - bieg przez miasto i wysokie konstrukcje bez asekuracji, skoki nad ulicą na dach, przeskakiwanie ogrodzeń itp. A. Zeitoun i J. Seri nagrają film Yamakasi: les samourai des temps modernes (Francja, 2001) o grupie paryżan, którzy dzięki parcourowi zdobywają pieniądze na operację dziecka.

W angielskiej miejscowości Perton od roku 1987 Brytyjczyk Billy Wilson (znany jako Mr Mouse) organizuje doroczny wyścig Tough Guy Competition uznany za najtrudniejszy wyścig przełajowy na świecie. W styczniu zawodnicy mają w ciągu jednego dnia przebiec dystans 7-8 mil, pokonując między innymi rowy, czołgając się pod drutem kolczastym, przechodząc doły wypełnione ogniem, błoto i rzekę.

Rozwijają się też ultramaratony w niebezpiecznych i trudnych warunkach, na przykład przez pustynię.

W drugiej połowie XX w. rozwijają się też ekstremalne sporty wodne możliwe dzięki zastosowaniu w łodziach nowoczesnej technologii jak włókna szklane, lekkie polimery i zaawansowana elektronika. Dzięki temu łodzie motorowe biją kolejne rekordy prędkości, żaglowe jachty służą do wyścigów samotnych żeglarzy przez oceany lub wokół planety bez zawijania do portów, a łodzie wiosłowe pozwalają przepływać oceany między kontynentami.

Dziwacznym sportem samochodowym jest wymyślona przez amerykańskich miłośników mocnych wrażeń chicken game, czyli gra w tchórza (gra w cykora). Dwa samochody pędzą wprost na siebie do momentu, gdy jeden z kierowców skręci, aby uniknąć zderzenia, więc drugi zostaje zwycięzcą. Jeżeli obaj będą zbyt długo zwlekać, czyli nie okażą się „tchórzami”, obaj mogą zginąć. Zabawa jest oczywiście zakazana przez władze, ale znajduje zwolenników i co jakiś czas kończy się tragiczne.

Rodzajem sportu ekstremalnego są też turystyka do najdzikszych rejonów planety oraz trekking, czyli piesza turystyka w szczególnie wymagających obszarach (na przykład w Himalajach).

W pogoni za mocnymi wrażeniami pojawia się zdumiewająca turystyka w rejony dotknięte przez katastrofy (na przykład po erupcji wulkanu lub zniszczone przez tsunami). Jeszcze bardziej kontrowersyjna jest turystyka wojenna do miejsc, gdzie akurat trwa konflikt zbrojny. Od 1993 r. w internecie ogłasza się agencja War Zone Tours, która oferuje ryzykowne wycieczki w rejony ogarnięte wojną: między innymi do Bejrutu, Iraku, różnych rejonów Afryki czy też do Meksyku na terytoria objęte walkami między gangami zajmującymi się przemytem narkotyków.

W pogoni za sportowymi rekordami człowiek już dawno dotarł wszędzie, gdzie można dotrzeć na Ziemi. Przekroczył granice biologicznej wydolności dzięki stosowaniu wspomagających substancji chemicznych, manipulowaniu fizjologią i morderczemu treningowi, które skutecznie wyniszczają ludzki organizm. Chęć wyróżnienia się pcha jednak ludzi do coraz dziwniejszych wyczynów. Dowodem mogą być absurdalne rekordy spisywane w Księdze Guinnessa. Na przykład George Christen w 2008 r. w Hiszpanii podnosi w zębach stół (12 kg) z siedzącą na nim kobietą (50 kg) i przenosi na odległość 11,8 m. Niemiec Andre Ortolf ustanawia rekordy świata w biegu na 100 m w narciarskich butach i w ciężkich drewnianych chodakach, a w 2014 r. dmuchnięciem przetacza ziarnko grochu na odległość 7,51 m. W 2014 r. w Mediolanie Ukrainka Olga Liaszczuk rozgniata między udami kolejno trzy arbuzy w ciągu 14,65 sekundy. Chińczyk Li Long Long zaś słynie jako rekordzista we wskakiwaniu na głowie (bez użycia rąk) na schody i w 2015 r. pokonuje w ten sposób 36 stopni.

Szczególną dyscypliną jest też pływanie pod lodem ze wstrzymanym oddechem. W 2013 r. Duńczyk Stig Severinsen ustanowi rekord przepływając 76,2 m. Ten wynik pobije Czech David Vencl, który w 2021 r. przepłynie pod lodem 80,9 m wstrzymując oddech na 1 minutę i 35 sekund.

Sporty ekstremalne są jednym z przejawów pogoni za sensacją i rozrywką za wszelką cenę. Część wyczynów określanych jako sport ekstremalny, jeśli nawet nie kończy się bezpośrednio śmiercią, szkodzi zdrowiu, jak na przykład free diving, który uszkadza płuca i powoduje rozedmę serca zmuszanego do nadmiernego wysiłku.

• 1987 - 1989 r. - Brytyjczyk W. Lindesay przebiega etapami główną linię Muru Chińskiego (2470 km), mimo kilku aresztowań przez chińską policję.

• 1988 r. - W USA Brytyjczyk Per Lindstrand osiąga balonem wysokość 18 209 m, co nie jest łatwe ze względu na rozrzedzenie powietrza.

• 1988 r. - 24. olimpiada letnia w Seulu odbywa się w atmosferze zagrożenia zamachami terrorystycznymi, ponieważ północnokoreański dyktator Kim Ir Sen chciał współorganizować tę olimpiadę, ale spotkał się z odmową, co uznał za osobistą obrazę. Na szczęście bardzo rozbudowane środki ostrożności skutecznie zapobiegają ewentualnym próbom destabilizacji całej imprezy.

Najwięcej, bo aż 18, medali zdobywają Niemcy z NRD (rezultat zabójczego dla organizmu chemicznego dopingu). Po raz pierwszy wśród konkurencji pojawiają się taekwondo i tenis stołowy (ping pong). B. Johnson z Kanady zwycięża w biegu na 100 m, lecz zostaje zdyskwalifikowany za doping, a złoty medal otrzymuje C. Lewis, lecz zatajono, że on też zażywał między innymi efedrynę. Sam Johnson zostanie dożywotnio zdyskwalifikowany, a w roku 1993 napisze książkę, w której stwierdza otwarcie, że doping stosują wszyscy wybitni sportowcy, lecz tylko niektórzy zostają schwytani i ukarani, służąc raczej jako kozły ofiarne.

Zainteresowanie Koreańczyków sportem znajduje wyraz także w budowie ogromnego stadionu na wyspie Rungra na rzece Taedoong z widownią mającą 150 tysięcy miejsc siedzących.

• 1988 r. - W kanadyjskim Calgary odbywa się 15. olimpiada zimowa. Po raz pierwszy igrzyska zimowe nie kończą się stratami finansowymi miasta-gospodarza, lecz przynoszą zysk, ponieważ telewizje z całego świata zakupiły prawo do transmitowania zawodów.

• 1989 r. - Indus Mohammed Salahuddin Choudhury z żoną Neeną objeżdżają Ziemię samochodem w ciągu niemal 70 dni, jadąc na trasie dłuższej od równika. Wystartowali z New Delhi. Oceany przebywają oczywiście na statkach.

• Od 1989 r. - Co 2 lata są rozgrywane regaty Vendée Globe. Samotni żeglarze startują z Vendée (Francja), docierają na południe Atlantyku i płynąc wokół Antarktydy wracają do Vendée, bez zawijania do portów. Pierwszy zwycięzca, Francuz T. Lamazou, płynie ponad 109 dni.

W warunkach, gdy w żeglarstwie osiągnięto już niemal wszystko, zaczyna się bardzo ryzykowne współzawodnictwo na przykład o to, kto jako najmłodszy zdoła samotnie opłynąć planetę bez zawijania do portów i kto dokona tego na możliwie najmniejszej łódce.

Tytuł najmłodszego żeglarza przez wiele lat dzierżył Amerykanin Robert L. Graham, ale odbiera mu go Australijka Jessica Watson, która mając 16 lat płynie samotnie na jachcie Ella’s Pink Lady z Sydney przez Pacyfik, wokół Przylądka Horn, przez południowy Atlantyk i Ocean Indyjski, aby wrócić do Australii 15 V 2010 r. po ośmiu miesiącach żeglugi. Jej wyczyn nie zostaje jednak zaliczony jako formalne opłynięcie planety, ponieważ długość przebytej trasy jest mniejsza niż wymagane minimum 21600 mil morskich.

Jeszcze młodszą żeglarką jest Holenderka Laura Dekker. Urodziła się w Whangarei na Nowej Zelandii na łodzi swoich rodziców, którzy w ciągu siedmiu lat opływali Ziemię. Jako piętnastolatka Laura otrzymuje (po sporze ojca z holenderskimi sądami) zgodę na samotny rejs wokół Ziemi i 20 I 2011 r. wyrusza z karaibskiej wyspy Sint Maarten. Przez Kanał Panamski, Pacyfik, wokół południowej Afryki i przez Atlantyk dopływa do Sint Maarten 21 I 2012 r.

W inny sposób wyróżnia się włoski geolog Alessandro di Benedetto, który na maleńkim jachcie Benedetto o długości 6,5 m wypływa z Francji 26 X 2009 r. i szlakiem Vendée Globe wokół Antarktydy wraca 22 VII 2010 r. po 268 dniach, 19 godzinach, 36 minutach i 12 sekundach. Warto odnotować, że tak małe jachty są normalnie przeznaczone do żeglowania po jeziorach lub tylko w pobliżu brzegu, gdzie nie zagrażają im ogromne oceaniczne fale.

Polak Szymon Kuczyński samotnie opłynie planetę na jeszcze mniejszym jachcie Atlantic Puffin o długości 6,36 m: 19 VIII 2017 r. wyrusza z Plymouth, bez zawijania do portów okrąża Antarktydę i wraca do Plymouth 17 V 2018 r. po 270 dniach, 10 godzinach i 29 minutach.

• Lata 1990. - W USA, Europie i innych krajach upowszechniają się nowe sposoby poruszania się na kółkach: deskorolki (deska na kółkach, na której się stoi) i rolki (wrotki z kółkami ustawionymi w jednym szeregu, czym przypominają łyżwy).

• Lata 1990. - Kończy się klasyczny himalaizm, w którym wspinacz musiał walczyć zarówno z przyrodą jak też z własną słabością i niejednokrotnie ocierał się o śmierć. Właściwie wszystkie szczyty już zdobyto, więc sportowy wyścig już nie ma sensu. Kolejne wyczyny to wejścia i zejścia ze szczytów w jak najkrótszym czasie, w zimie, wspinaczki w specjalny sposób i wykonane przez szczególne osoby (na przykład przez ludzi niewidomych) lub szczególnie trudnymi trasami.

Pojawiają się za to turystyczne wycieczki, gdzie turyści prowadzeni przez zawodowych przewodników i wyposażeni w nowoczesny sprzęt wchodzą nawet na najwyższe góry. Na przykład na Czomolungmę wspinają się tysiące osób, pozostawiając śmieci, sprzęt, zamarznięte fekalia i zwłoki tych, którzy zginęli. Chętni do wspinaczki płacą tysiące dolarów za prawo do wejścia na szczyt i czekają nawet kilka lat na realizację „zamówienia”, a potem stoją w długiej kolejce na wysokości ponad 7000 m. Jest to strefa śmierci, gdzie nie wolno przebywać zbyt długo i dlatego niektórzy z chętnych umierają. Mimo to w 2018 r. na najwyższym szczycie Himalajów staje aż 807 osób. W 2019 r. zaś zostaje opublikowane zdjęcie długiej linii ludzi wchodzących jeden za drugim na Czomolungmę. Tego dnia próbę podejmuje ponad 200 osób jednocześnie.

Niebezpieczna wysokogórska wspinaczka przyciąga też najmłodszych. Na przykład w lipcu 2019 r. 10-letnia Selena Khawaja razem ze swoim ojcem Yousufem wchodzi na szczyt Spantika o wysokości 7027 m w Karakorum na terenie Pakistanu. Zapowiada, że wkrótce zacznie zdobywać ośmiotysięczniki.

• 1991 r. - Chris Dewhirst i Leo Dickinson z wyprawy brytyjsko-australijskiej przelatują balonem nad Czomolungmą, co w rozrzedzonym na tej wysokości powietrzu nie jest łatwe, a wysokogórski teren stwarza poważne zagrożenia przy ewentualnym obniżeniu lotu.

• 1991 r. - Tony Buzan i Ray Keene organizują w Londynie pierwsze Mistrzostwa Świata Pamięci (World Memory Championship). Opiekę nad zawodami sprawuje ogólnoświatowa organizacja World Memory Sports Council.

Zawodnicy zostają zakwalifikowani do konkursu, jeżeli potrafią zapamiętać w ciągu godziny 1000 kolejnych liczb, w ciągu godziny kolejność kart w 10 zestawach oraz w ciągu mniej niż dwie minuty kolejność 54 kart do gry.

Zawody obejmują 10 dyscyplin, czyli kategorii obiektów, które zawodnicy mają zapamiętać i odtworzyć z pamięci w określonym czasie i w określonej kolejności. Te kategorie to: imiona i twarze ludzi; ciągi binarne (liczby zapisane w systemie dwójkowym jako szeregi jedynek i zer); szeregi liczb; abstrakcyjne obrazy; daty; szybko wymieniane cyfry; szybko przekładane karty; niepowiązane ze sobą słowa; cyfry mówione co sekundę oraz ułożone w określonej kolejności karty do gry.

Dzięki własnym zdolnościom oraz wytrwałemu treningowi zawodnicy na poziomie światowym są w stanie odtworzyć z pamięci w określonej kolejności 100-200 imion i twarzy, ponad 300 usłyszanych liczb i ok. 1000 abstrakcyjnych obrazów.

Pierwszym mistrzem świata pamięci zostaje Brytyjczyk Dominic O’Brien (Londyn, 1991). Po rocznej przerwie drugie Mistrzostwa \Świata Pamięci odbędą się w Londynie w roku 1993, a kolejne zawody będą organizowane co roku nie tylko w Londynie, ale w różnych miastach i na różnych kontynentach.

• 1991 - 1999 r. - Fenomenalny Norweg Bjørn Erlend Daehlie wygrywa niemal wszystko, co jest możliwe do wygrania w biegach narciarskich. Zdobywa 6 pucharów Nordyckich Mistrzostw Świata oraz 29 medali na olimpiadach i mistrzostwach świata. Badania lekarskie na olimpiadzie w Nagano w 1998 r. wykazują, że organizm Daehliego jest wyjątkowy. O wydolności organizmu w czasie długotrwałego wysiłku fizycznego decyduje zdolność wchłaniania tlenu przez komórki ciała. Najlepiej wytrenowani sportowcy osiągają 80-90 mililitrów tlenu na kilogram ciała w ciągu jednej minuty. Tymczasem Daehli osiąga wartość 96. Poza tym ma niezwykle wysoki wskaźnik hemoglobiny odpowiedzialnej za przyswajanie tlenu, bo sięgający 17,5. Dopiero po latach, kiedy Daehli już dawno nie startuje w zawodach, naukowcy odkryją, że tak wysoki poziom hemoglobiny jest nieosiągalny w żaden naturalny sposób. Można go uzyskać wyłącznie za pomocą przetoczenia krwi lub zażywając hormon EPO odpowiedzialny za produkcję hemoglobiny. To stwierdzenie wywołuje burzę - norwescy patrioci i fani sportu żądają anulowania wyników badań naukowych.

• 1992 r. - 25. olimpiada letnia w Barcelonie i 16. olimpiada zimowa w Albertville (Francja).

Amerykańska zawodowa drużyna koszykarska bez kłopotu rozgramia wszystkich konkurentów, wykazując absolutną wyższość zawodowców.

Po raz pierwszy pojawia się też baseball jako jedna z dyscyplin olimpijskich.

• 1992 r. - Will Schortz z magazynu Games (USA) zaczyna mistrzostwa w rozwiązywaniu łamigłówek (World Puzzle Championships).

• 1992 r. - Izraelczyk Tal Burt okrąża Ziemię rowerem, jadąc w poprzek większości kontynentów, a oceany przekraczając na statkach. Po nim kolejni cykliści będą dokonywać okrążenia w coraz krótszym czasie. Pierwszym cyklistą, który objechał planetę w roku 1984 był Brytyjczyk Nick Sanders, lecz okrążył tylko północną półkulę (13 tysięcy mil) w ciągu 78 dni. W 2003 r. redakcja Księgi Guinnessa formułuje ścisłe reguły, według których zawodnik musi przejechać co najmniej 18 tysięcy mil lądem i co najmniej 8000 mil przebyć drogą wodną lub w powietrzu. W roku 2005 dokonują tego Brytyjczycy Steve Strange w ciągu 276 dni i 19 godzin oraz Phil White w ciągu 299 dni. Następni rekordziści to między innymi Szkot Mark Beaumont - 194 dni i 17 godzin (2008), Brytyjczyk James Bowthorpe - 175 dni (2008), Brytyjczyk Julian Sayarer - 169 dni (2010), Brytyjczyk Vincent Cox - 163 dni, 6 godzin i 58 minut (2010) i Niemiec Thomas Großerichter w ciągu 105 dni, 1 godziny i 44 minut (2012).

• 1994 r. - Amerykanie Jim Bowden i Scheck Exley (pierwszy, który ponad 1000 razy nurkował w jaskiniach) nurkują w meksykańskiej jaskini Zacaton, osiągając głębokość 282 m, lecz Exley ginie.

Kolejne rekordy głębokości zanurzenia w jaskiniach zalanych wodą są ustanawiane przez zdalnie sterowane bezzałogowe sondy, ponieważ nurkowanie ludzi jest bardzo ryzykowne. W roku 2002 sonda opuszcza się do krasowej studni Pozzo del Mero w środkowych Apeninach na północ od Tivoli: jaskinia ma głębokość ok. 470 m, z czego 392 m zalane wodą. W roku 2016 zaś grupa speleologów pod kierunkiem Polaka Krzysztofa Starnawskiego wysyła sondę do czeskiej jaskini Hranická Propast 404 m poniżej powierzchni jeziora znajdującego się na dnie krasowego zapadliska o głębokości 70 m.

• Od 1994 r. - Niemiecki kierowca samochodowy Michael Schumacher startujący w zespole Benetton zostaje mistrzem świata F1. Swój wyczyn powtarza w roku 1995, a następnie, już jako członek zespołu Ferrari zdobywa tytuł mistrza świata F1 w latach 2000, 2001, 2002, 2003 i 2004. Jest uznawany za największego kierowcę wyścigowego w dziejach, mając między innymi siedem mistrzostw świata F1, szereg zwycięstw w wyścigach na całym świecie, najwięcej najszybszych okrążeń toru, największy dystans w stosunku do drugiego bolida... W roku 2002 dokonuje wyczynu, który zadziwia znawców - podczas wszystkich wyścigów zaliczanych do F1 staje na podium, czyli za każdym razem zdobywa miejsce od pierwszego do trzeciego.

• 1994 r. - W Lillehammer w Norwegii odbywa się 17. olimpiada zimowa. Odtąd zimowe igrzyska olimpijskie mają być organizowane dwa lata po olimpiadach letnich, żeby uniknąć spiętrzenia imprez sportowych oraz nie zmuszać kibiców do wybierania między olimpiadami.

• 1994/1995 r. - Francuz Guy Delage w ciągu 55 dni o własnych siłach przepływa Atlantyk z Wysp Zielonego Przylądka do Barbados, używając termoizolującego skafandra, balonów podtrzymujących go w wodzie i małej tratwy z zapasami żywności oraz sprzętem radiowym do komunikacji ze światem. Krytycy zauważają, że nikt go nie obserwował w czasie tej podróży, a tratwa mogła mieć żagiel więc czasem być może holowała pływaka.

• 1995 r. - Polak Marek Kamiński jako pierwszy w jednym roku dociera pieszo do obu biegunów Ziemi. W 2004 r. powtórzy wyczyn z niepełnosprawnym (pozbawionym jednej stopy) Janem Melą z Polski.

• 1995 r. - We wschodniej części USA pod koniec czerwca zostają rozegrane letnie igrzyska sportów ekstremalnych X Games, obejmujące na przykład wyczynową jazdę na rowerze i motocyklu, jazdę na deskorolce i surfing, Odtąd kolejne X Games są rozgrywane co roku.

• 1995 r. - Norweżka Liv Arnesen jako pierwsza kobieta samotnie dociera do Bieguna Południowego po marszu trwającym 50 dni.

• 1996 r. - Na 26. olimpiadzie w Atlancie pojawia się siatkówka plażowa rozgrywana na piasku. Szczególne zainteresowanie mężczyzn budzą kobiety występujące w skąpych strojach bikini, co wywołuje pytanie, czy chodzi tylko o widowisko sportowe.

Udział kobiet w sporcie jest od dawna kwestią drażliwą dla religijnych konserwatystów, zwłaszcza dla muzułmanów. Większość krajów muzułmańskich nie dopuszcza kobiet do sportu lub narzuca im szczególne ograniczenia. Na przykład duchowne władze Iranu kobietom grającym w piłkę nożną nakazują nosić na głowie chusty. Muzułmański kler w Nigerii i w Iranie zakazuje muzułmankom jeździć na motocyklu i rowerze, ponieważ kobieta w tej pozycji jest rzekomo zbyt wyzywająca. Powstają specjalne stroje dla muzułmanek uprawiających rozmaite sporty, a niektóre dyscypliny, na przykład pływanie, są dla nich całkowicie zakazane.

• 1996 r. - Ukraiński bokser wagi ciężkiej Wołodymyr Kłyczko (Kliczko) zdobywa mistrzostwo Europy. Wcześniej zdobył złoty medal olimpijski w Atlancie. Jest jednym z największych bokserów w dziejach jako zdobywca mistrzostwa WBO w roku 2000 oraz mistrzostwa IBF, WBO i WBA w roku 2006. Jego brat Witalij również robi karierę bokserską jako kilkukrotny mistrz Ukrainy oraz mistrz świata WBO (1999) i WBC (2004, 2008).

• 1997 r. - W styczniu w Kalifornii zostają zorganizowane pierwsze zimowe igrzyska sportów ekstremalnych. Kolejne zawody będą rozgrywane co roku. Wśród dyscyplin są między innymi skicrossing, czyli narciarstwo przełajowe (poza trasami), snowboarding i akrobatyczne ewolucje na nartach.

• 1997 r. - W Stanach Zjednoczonych powstaje liga zawodowych graczy gier komputerowych Cyberathtlete Professional League. Analogiczne organizacje pojawią się potem również w innych krajach i będą uczestniczyły w światowych rozgrywkach, jak na przykład w World Cyber Games czy w Electronic Sports World Cup.

W roku 2008 dochody Hollywood z gier komputerowych przewyższą dochody z tradycyjnych filmów. Z drugiej strony gry komputerowe stają się obsesją wielu ludzi, która prowadzi czasem do zaburzeń zdrowia, a nawet śmierci, kiedy gracz przestaje jeść i spać, a wirtualny świat w komputerze uznaje za prawdziwy.

• 1997 r. - Amerykański golfista Eldrick „Tiger” Woods jest najmłodszym zwycięzcą Masters Tournament. Należy do największych golfistów wszech czasów zwyciężając między innymi w Masters Tournament (w latach 1997, 2001, 2001 i 2005), PGA Championship (w latach 1999, 2000, 2006 i 2007), U. S. Open Golf (w latach 2000, 2002, 2008) i British Open Golf (w latach 2000, 2005, 2006). Jest też najlepiej opłacanym graczem, który w roku 2012 zarobił 78 milionów dolarów. Z drugiej zaś strony słynie z licznych skandali obyczajowych, kochanek i problemów rodzinnych.

• 1997 r. - Brytyjczyk Sir Chay Blyth organizuje pierwszy wioślarski wyścig przez Ocean Atlantycki, Atlantic Rowing Race. Zawodnicy płyną z Wysp Kanaryjskich na Antyle.

• 1997 r. - Arcymistrz szachowy Gary Kasparow przegrywa mecz z komputerem Deep Blue zbudowanym przez IBM. Odtąd wystarczająco silne programy komputerowe regularnie wygrywają z arcymistrzami szachowymi. To oznacza, że nawet stosunkowo prosta sztuczna inteligencja działająca w programach zamkniętych, gdzie liczba możliwych kombinacji jest ograniczona, a takie są szachy, zdecydowanie przewyższa możliwości mózgu człowieka.

• 1997 - 2003 r. - Anglik Robert Garside jako pierwszy obiega planetę, przemierzając wszystkie kontynenty (oceany przekracza oczywiście dzięki środkom komunikacji).

• 1998 r. - Australijka Susie Maroney płynie wpław bez żadnych ułatwień i zabezpieczeń przed rekinami z Meksyku na Kubę (197 km).

• 1998 r. - Amerykanin francuskiego pochodzenia Benoit Lecomte przepływa wpław Atlantyk, żeby zebrać pieniądze na zwalczanie nowotworów (jego ojciec umarł na raka). W ciągu ponad 72 dni dociera z Massachusetts do Bretanii. Towarzyszy mu kilka osób w żaglowej łodzi, na której pływak śpi i odpoczywa. Urządzenie wytwarzające pole elektromagnetyczne wokół Lecomte’a odstrasza rekiny.

• 1998 r. - Podczas Tour de France policja u większości zawodników wykrywa zakazany doping. Część kolarzy zostaje zdyskwalifikowana, lecz strajk pozostałych zagraża całej imprezie oraz związanym z nią dochodom (bilety kibiców, sprzedaż gadżetów, opłaty za reklamy), więc akcję ostatecznie przerwano.

• 1998 r. - W japońskim Nagano odbywa się 18. olimpiada zimowa. Wśród wielu wybitnych sportowców wyróżnia się norweski biatlonista Ole Einar Bjørndalen, który zdobywa swoje pierwsze medale olimpijskie - złoty i srebrny. W następnych latach Bjørndalen pokaże, że jest najlepszym biatlonistą w dotychczasowej historii tego sportu. Zgromadzi dziesiątki nagród, w tym kilkanaście medali olimpijskich oraz wiele złotych srebrnych i brązowych medali na mistrzostwach świata. Co ciekawe, na tej samej olimpiadzie swój pierwszy złoty medal zdobywa też inny wielki biatlonista Niemiec Sven Fischer, który do roku 2006 wywalczy łącznie 8 medali olimpijskich. Wśród wielkich w tej dyscyplinie na uwagę zasługuje też Niemiec Rico Gross, zdobywca złotego medalu w Nagano, który wcześniej był medalistą olimpijskim w Albertville (złoto i srebro) i w Lillehammer (złoto i srebro), a potem jeszcze w Salt Lake City (srebro i brąz) oraz w Turynie (złoto).

• 1998 r. - Powstaje Międzynarodowa Federacja Cheerleaderska (International Federation of Cheerleading) z siedzibą w Tokio. Nadal jednak większość zespołów cheerleaderskich działa w USA, ale pomysł podchwyciły też inne kraje. Pierwsze cheerleaderskie mistrzostwa świata World Cheerleading Championships odbywają się w Stanach Zjednoczonych w roku 2004. Inne doroczne zawody są organizowane w Stanach Zjednoczonych od 2006 r., w Japonii od 2007 r., w Tajlandii od 2009 r., w Indonezji od 2010 r. Co dwa lata od 2009 r. odbywają się zawody panamerykańskie w Ameryce Łacińskiej, a poza tym liczne lokalne konkursy w różnych krajach na całym świecie.

• 1998 - 1999 r. - Wybucha największy skandal w dotychczasowej historii olimpiad: niektórzy członkowie komisji decydującej o miejscu igrzysk olimpijskich w roku 2002 za przyznanie tego prawa otrzymali ogromne łapówki pieniężne od władz Salt Lake City. Władze miast oczekują bowiem zwiększenia dochodów podczas olimpiady i podniesienia prestiżu miasta.

• 1999 r. - Szwajcar Bertrand Piccard (syn Jacquesa i wnuk Auguste’a) oraz Brytyjczyk Brian Jones startują z Genewy i balonem Breitling Orbiter jako pierwsi przelatują bez lądowania nad Pacyfikiem, a po blisko 20 dniach nieprzerwanego lotu okrążają Ziemię. Amerykański milioner Steve Fossett powtórzy ten wyczyn samotnie w ciągu 14 dni (2002). Fossett zginie, pilotując samotnie samolot w 2007 r.

• 1999 r. - J. Carpenter jako pierwszy zdobywa maksymalną nagrodę w amerykańskim turnieju Milionerzy. Kolejne edycje tego turnieje to transmitowane przez telewizję widowiska, które polegają na zadawaniu pytań, a za każdą prawidłową odpowiedź na konto gracza zostaje dopisana określona suma pieniędzy. Gracz może zrezygnować w wybranym momencie i odebrać zdobyte pieniądze lub ryzykując ich utratę grać do końca, żeby zdobyć nagrodę maksymalną.

• 1999 r. - Dochodzi do jednego z najgłośniejszych śmiertelnych wypadków podczas pokazów wrestlingu. Mający walczyć o mistrzowski pas WWF amerykański wrestler Owen Hart chce efektownie opuścić się na ring po linie, ale spada z wysokości 20 m i ponosi śmierć. To wywołuje szeroką dyskusję na temat wrestlingu. Zwłaszcza że od lat w kolejnych publikacjach lekarze wykazują szkodliwość tej dyscypliny i wyższą umieralność zawodników w porównaniu do przeciętnych Amerykanów. Bezpośrednio w ringu dochodzi do złamań, wylewów, uszkodzeń mózgu i zawałów serca. Wrestlerzy poddani ciągłemu stresowi umierają poza ringiem na choroby serca i układu krążenia oraz z powodu zażywanych sterydów, środków przeciwbólowych i pobudzających oraz narkotyków. Częściej niż w innych grupach zawodowych zdarzają się też samobójstwa.

• 10 XI 1999 r. - Pod auspicjami MKOl i na podstawie dokumentu znanego jako Deklaracja z Lozanny powstaje Światowa Agencja Antydopingowa WADA (World Anti-Doping Agency). Początkowo wiele państw nie chce uznać WADA argumentując, że organizacja ma charakter prywatny i powstała w oparciu o prawo szwajcarskie a nie międzynarodowe. W rzeczywistości kilku rządom chodzi o to, by nie wprowadzać systematycznej kontroli dopingu. W końcu jednak Unia Europejska zatwierdza prawne podstawy działania WADA w roku 2002 i powstaje zbiór przepisów World Anti-Doping Code w roku 2003.

Od roku 2002 siedzibą organizacji jest Montreal w Kanadzie.

• 1999 - 2002 r. - Statystyk Jeff Sonas (USA) opracowuje metodę oceny siły szachistów wyrażonej w punktach (100% wygranych partii = 850 pkt; 1% = 8,50 pkt) w relacji do siły innych szachistów uczestniczących w danym turnieju. Jego metodę pokazuje wzór AT = (ST + PA – 50) · 8,50, gdzie AT to siła gracza A w turnieju T, ST oznacza uśrednioną siłę wszystkich przeciwników gracza A w turnieju T, a PA procent zwycięskich rozgrywek gracza A w turnieju T.

Obliczając wyniki punktowe gracza w wybranych, najważniejszych turniejach, otrzymuje się wykres obrazujący zmiany jego siły jako szachisty i można określić konkretny rok lub miesiąc albo wiek gracza, który jest szczytowy w jego karierze. Można też porównywać szachistów, którzy nigdy ze sobą nie grali oraz oceniać ich rozwój.

• 1999 - 2005 r. - Amerykański kolarz Lance Armstrong siedmiokrotnie wygrywa Tour de France. W roku 2012 zostaje jednak oskarżony o doping i pozbawiony tytułów.

• Ok. 2000 r. - Iranka Laleh Seddigh jest jednym z najlepszych kierowców w wyścigach samochodowych.

• 2000 r. - Na 27. olimpiadzie w Sydney do programu olimpiad zostają wprowadzone akrobatyka sportowa obejmująca bardzo trudne ćwiczenia gimnastyczne oraz triatlon.

• 2000 r. - Korea Południowa rozpoczyna doroczne igrzyska gier komputerowych i filmów interaktywnych World Cyber Games w Seulu. Następne finały igrzysk odbywają się USA, Singapurze, Włoszech, Niemczech, Chinach, znowu w Korei Południowej i ponownie w Chinach. Finały WCG zostaną zawieszone w roku 2014.

• XX/XXI w. - Anachroniczne podejście islamu do sportu przekłada się na otyłość w krajach muzułmańskich porównywalną z otyłością w USA. Większość muzułmańskiego kleru zakazuje sportu, widząc w nim rozrywkę niewiernych i obrazę moralności, ponieważ obnaża ciało (włosy i twarz u kobiety, ramiona i nogi u obu płci).

• XXI w. - Coraz więcej wątpliwości otacza sport wyczynowy.

Badania wykazują, że o sukcesie w sporcie decydują przede wszystkim wrodzone cechy (na przykład struktura mięśni i zdolność hemoglobiny do wiązania tlenu) zwykle związane z genotypem konkretnej osoby, co stawia pod znakiem zapytania założenie, że wszyscy mają równe szanse.

Staje się powszechnie wiadome, że sport wyczynowy jest narzędziem politycznym w rękach władz poszczególnych państw, więc wbrew formalnym deklaracjom nie jest szlachetną rywalizacją. Organizacja olimpiad nie ma służyć rozwojowi sportu, lecz stanowi element propagandy politycznej służąc nawet dyktaturom, co wkrótce pokażą igrzyska w Rosji czy Chinach.

• 2001 r. - W fińskim Lahti odbywają się mistrzostwa świata w sportach zimowych. Oprócz wyników sportowców wielkie zainteresowanie wzbudza afera dopingowa w ekipie fińskiej. W organizmach kilku Finów odkryto bowiem zakazany środek rozrzedzający krew, co przyspiesza pobieranie i transport tlenu. Centralną postacią afery jest fiński trener Kari-Pekka Kyroe, który chemiczny doping traktował jak część przygotowania swoich podopiecznych.

• 2001 r. - Amerykanin Dennis Tito jako pierwszy za 20 milionów dolarów odbywa lot w międzynarodowej stacji kosmicznej ISS). Od 2009 r. rośnie liczba chętnych i powstają turystyczne kosmodromy, więc nieco spada cena wycieczek w przestrzeń kosmiczną.

Wyprawy na orbitę okołoziemską należą do kategorii turystyki, którą możma określić jako ekstremalną, ponieważ łączy się z dość dużym ryzykiem. Poza tym ze względu na wysokie koszty turystyka ekstremalna jest dostępna przede wszystkim dla najbogatszych. Chodzi na przykład o wejście z przewodnikiem na Czomolungmę, opuszczenie się w batyskafie na dno oceanu, w tym odwiedzenie wraku Titanica (wycieczki od lat 1990.) a nawet Rowu Mariańskiego, wycieczki na obszary objęte wojną lub inną katastrofą oraz loty samolotowe do granicy ziemskiej atmosfery.

• 2002 r. - W Nuuk na Grenlandii odbywają się arktyczne igrzyska sportowe, podczas których są rozgrywane konkurencje typowe dla eskimoskich myśliwych jak powożenie psim zaprzęgiem, rzut harpunem, pływanie kajakiem, próby siły, skoki i biegi.

• 2002 r. - W Hongkongu powstaje pomysł zorganizowania serii wyścigów nazwanej po angielsku Racing the Planet. Biegacze mają się ścigać w najtrudniejszych okolicach na całej Ziemi, jak na przykład w Wietnamie (w 2008 r.), w Namibii (w 2009 r.), na pustyni w Australii (w 2010 r.), w Nepalu (w 2011 r.) czy też na Islandii (w 2013 r.).

Rusza też 4 Deserts, czyli wyścig przez cztery pustynie - Gobi w Chinach (pierwszy w 2003 r.), Atacamę w Chile (pierwszy w 2004 r.), Saharę w Egipcie (pierwszy w 2005 r.) i Antarktydę (pierwszy w 2006 r.). Na każdy z wyścigów przypada ponad 200 km, które zawodnicy przebiegają zazwyczaj w 6-7 dni, niosąc na plecach sprzęt, odzież, jedzenie i wodę. Mistrzami pierwszej edycji wyścigu 4 Deserts w roku 2006 zostają Chińczyk z Tajwanu Kevin Lin i Amerykanka Lisanne Dorion. Brytyjczyk Paul Acheson jako pierwszy w roku 2010 zdobywa Wielkiego Szlema (Big Slam), czyli w ciągu jednego roku bierze udział i dociera do mety we wszystkich czterech biegach. Natomiast Ryan Sandes z RPA jest pierwszym człowiekiem, który zwycięża we wszystkich czterech pustynnych wyścigach w 2010 r.

• 2002 r. - 19. olimpiada zimowa zorganizowana w Salt Lake City (USA).

• 2002 r. - Pochodzący z Nigerii amerykański lekarz Bennet Omalu odkrywa, że bezdomny nędzarz, który zmarł śmiercią samobójczą to niegdyś legendarny zawodnik Michael Webster. Lekarz ustala, że samobójstwo jest wynikiem uszkodzenia mózgu podczas meczów footballu amerykańskiego. Mimo niechęci innych lekarzy, gróźb sponsorów footballu oraz kibiców Omalu stopniowo przebija się do świadomości społecznej z informacją, że football amerykański jest szkodliwy i tysiące graczy zostało kalekami, a wielu umarło. Wkrótce rusza lawina procesów sądowych przeciwko NFL (National Football League). W 2017 r. 4500 byłych zawodników uzyskuje odszkodowanie za trwałe uszkodzenie mózgu: NFL ma wypłacić łącznie 870 milionów dolarów. Wbrew pozorom jest to suma niewielka, ponieważ roczne dochody z meczów footballu amerykańskiego przekraczają 10 miliardów dolarów, a popularność zabójczego sportu wciąż nie maleje.

Za to w 2020 r. Australijczycy Ian Roberts, Peter FitzSimons i Collin Scotts deklarują, że chcą, aby po śmierci zbadano ich mózgi. Dwaj pierwsi grali w rugby a Scotts występował w USA jako gracz footballu amerykańskiego. Chodzi o ustalenie, jakie urazy odnieśli w wyniku uprawiania tych sportów. Narasta świadomość, że takie dyscypliny jak boks, wrestling, rugby czy football amerykański prowadzą do trwałych uszkodzeń mózgu, co przekłada się na zaburzenia pamięci, problemy emocjonalne i depresje, a nawet grozi kalectwem oraz przedwczesną śmiercią.

• 2003 r. - Podczas maratońskiego biegu w Berlinie Kenijczyk Paul Tergat jako pierwszy osiąga czas poniżej 2 godzin i 5 minut.

• Od 2003 r. - We Francji i raz w roku 2088 w amerykańskim San Jose są rozgrywane mistrzostwa świata w grach komputerowych Electronic Sports World Cup.

• 2004 r. - 28. olimpiada letnia w Atenach i Olimpii.

• 2004 r. - Francuski żeglarz Jean Luc Van Den Heede dokonuje niezwykłego wyczynu: na jachcie Adrien w ciągu zaledwie 122 dni i ponad 14 godzin okrąża samotnie Ziemię płynąc wokół Antarktydy na zachód, czyli pod wiatr. Żeglarze zwykle wybierają łatwiejszy kurs w kierunku wschodnim, co pozwala wykorzystać przeważające wiatry.

• 2004, 2005, 2007 r. - W USA odbywają się zawody autonomicznych to znaczy samosterujących samochodów.

• 2005 r. - W Monachium powstaje stadion Allianz Arena na 70 tysięcy widzów z dachem z 2900 powietrznych poduszek.

• 2006 r. - W czasie 20. olimpiady zimowej w Turynie policja wykrywa anaboliki oraz inne chemiczne środki dopingujące i przybory do transfuzji krwi w bagażach austriackich biatlonistów. Jest to jeden z większych skandali związanych z dopingiem.

• 2007 r. - W Argentynie zostają rozegrane pierwsze oficjalne Mistrzostwa Świata Sportowych Walk Rycerskich. Dotychczas zawody nawiązujące do średniowiecznych turniejów były organizowane tylko na poziomie lokalnym, ewentualnie krajowym. Odbywają się między innymi walki na miecze i tarcze, pojedynki jeźdźców na kopie, mêlée oraz strzelanie z kuszy. Co ciekawe, zawodnikami są nie tylko mężczyźni, lecz także kobiety. Ze względu na sportowy charakter broń używana przez uczestników nowoczesnych turniejów różni się od średniowiecznej broni, chociaż naśladuje jej wygląd. Kopie są spreparowane w taki sposób, żeby łamały się przy mocnym uderzeniu. Miecze turniejowe mają środek ciężkości przesunięty z końcowej części ostrza na jego podstawę, żeby zmniejszyć siłę uderzenia, a czubek miecza jest zaokrąglony. Pałki są wykonane w taki sposób, żeby rozpadały się po szczególnie silnych ciosach.

Organizacje rycerskie z poszczególnych krajów świata są zrzeszone w Międzynarodowej Federacji Sportowych Walk Rycerskich (International Medieval Combat Federation).

• 2008 r. - Biegacz z RPA Oscar Pistorius wygrywa bezprecedensowy proces sądowy o uznanie jego prawa do występu na najbliższej olimpiadzie. Pistorius ma amputowane obie nogi poniżej kolan i porusza się na konstrukcjach z włókien (polimerów) węglowych. Jest medalistą paraolimpijskim, kilkakrotnym rekordzistą świata niepełnosprawnych oraz wicemistrzem RPA w biegu na 400 m, gdzie walczył ze zdrowymi sportowcami. Specjaliści nie chcieli zaakceptować jego udziału w olimpiadzie, ponieważ włókna węglowe sprężynują i Pistorius zużywa o ok. 25% mniej energii niż biegacze na własnych nogach. Kariera Pistoriusa nagle kończy się w roku 2013, ponieważ sportowiec po kłótni morduje swoją partnerkę, za co trafia do więzienia.

Dopuszczenie człowieka z protezami do współzawodnictwa ze zdrowymi ludźmi otwiera zupełnie nową drogę rozwoju sportu opartego na technologii. Wszystko wskazuje, że rozwój techniki we względnie bliskiej przyszłości umożliwi powstanie nowych sportów i bicie nowych rekordów. Na przykład na Marsie znana jest góra Olympus Mons o wysokości przekraczającej 20 km od podstawy; to wyzwanie dla wspinaczy, ale oczywiście wyposażonych w skafandry.

• 2008 r. - W lipcu podczas międzynarodowej wyprawy na K2 ginie aż 11 wspinaczy (z Korei, Nepalu, Pakistanu, Serbii, Irlandii, Norwegii i Francji) - udaje się uratować tylko dwóch Holendrów i Włocha.

• 2008 r. - Francuski żeglarz Francis Joyon na trimaranie (trójkadłubowy katamaran) Idec 2 ustanawia nowy rekord samotnego okrążenia Ziemi: płynąc na wschód (zgodnie z wiatrami wokół Antarktydy) dokonuje tego w ciągu 57 dni i ponad 13 godzin.

• 2008 r. - 29. olimpiada letnia w Pekinie powoduje protesty na całym świecie, ponieważ igrzyska z założenia powinny być wyrazem pokoju, a Chiny są komunistyczną dyktaturą notorycznie łamiącą prawa człowieka. Zaledwie kilka tygodni przed zawodami chińska armia sterroryzowała okupowany Tybet, a w Pekinie władze wysiedliły tysiące ludzi, żeby zbudować obiekty sportowe. Płonący znicz olimpijski niesiony przez świat do Pekinu prowokuje zamieszki: w Paryżu demonstrantom udaje się nawet zgasić płomień, a na Czomolungmę Chińczycy wnoszą go w tajemnicy, żeby uniknąć przeciwdziałania ze strony Tybetańczyków. Zasieki otaczają chińskie stadiony olimpijskie i kilkadziesiąt tysięcy uzbrojonych żołnierzy oraz policjantów ma zapobiegać antyreżimowym wystąpieniom. Mimo to dochodzi do incydentów, a pewien brytyjski dziennikarz filmuje akcję aresztowania jego samego: Chińczycy nie ośmielili się uwięzić lub zabić dziennikarza, a w zamieszaniu nie odebrali mu kompromitującego filmu.

Coraz głośniejsza jest dyskusja, czy organizację igrzysk można powierzać totalitarnym reżimom. Po raz kolejny - jak na olimpiadach w nazistowskim Berlinie (1936) i w komunistycznej Moskwie (1980) - igrzyska stały się narzędziem politycznej propagandy. Nieprzypadkowo mówi się, że olimpiadę w Pekinie wygrała Komunistyczna Partia Chin a nie sportowcy. Zwłaszcza że Chińczycy po raz pierwszy w dziejach olimpiad zdobyli najwięcej medali, wyprzedzając Stany Zjednoczone. Co ciekawe chińscy mistrzowie olimpijscy wcześniej nie byli nigdzie znani, a po olimpiadzie znikają ze światowej sceny sportowej. Wskazuje to, że zostali sztucznie za pomocą nielegalnego dopingu doprowadzeni do wyjątkowej dyspozycji fizycznej na czas igrzysk, aby zaświadczyć o rzekomej wyższości chińskiego sportu. Krążą też pogłoski, że Chińczycy manipulują wiekiem zawodników (na przykład dziewczynki-gimnastyczki występujące jako dorosłe), co znajdzie później potwierdzenie w aferach z fałszowaniem wieku zawodniczek w Chinach (na przykład w roku 2009).

Sensacją igrzysk w Pekinie jest amerykański pływak Michael Phelps, który startując osiem razy na różnych dystansach i w różnych stylach pływania zdobywa osiem złotych medali, ustanawiając osiem rekordów świata. Phelps jest najlepszym pływakiem w dotychczasowych dziejach: na olimpiadzie w Atenach (2004) zdobył sześć złotych medali i dwa brązowe, a od roku 2001 siedemnaście razy zdobywał mistrzostwo świata i wielokrotnie ustanawiał pływackie rekordy świata. Późniejsze badania wykazują, że organizm Phelpsa ma cechy anomalne, ponieważ jego tkanki pochłaniają więcej tlenu niż jest to normalnie obserwowane wśród ludzi i produkują mniej kwasu mlekowego, a to daje większą wydolność mięśni.

• 2008 r. - W Pekinie po olimpiadzie letniej odbywa się 1. Olimpiada Sportów Umysłowych (World Mind Sports Games). Podczas tych igrzysk są rozgrywane zawody w brydżu (odtąd nie ma już odrębnych olimpiad brydżowych), szachach, go, warcabach i chińskich szachach xiangqi (siang k’i).

• 2010 r. - 21. olimpiada zimowa odbywa się w Vancouver (Kanada).

• Ok. 2010 r. - Lekarze odnotowują wzrost liczby nagłych zgonów sportowców na treningach i podczas zawodów. Na przykład do roku 1990 zmarło w ten sposób 33 piłkarzy, a w latach 1990-2010 aż 51. Podobne dane odnoszą się również do innych dyscyplin sportowych. Lekarze przyznają, że przyczyną zgonów jest przeciążenie organizmu oraz używanie środków dopingujących (dozwolonych i zakazanych) oraz sztucznych odżywek. Sport wyczynowy już dawno przekroczył wydolność człowieka i dawno przestał być rzekomo szlachetną rywalizacją, stając się raczej sposobem zarabiania pieniędzy, a dla dyktatur narzędziem polityki.

• 2011 r. - Norweski arcymistrz szachowy (tytuł uzyskał jako czternastolatek w roku 2004) Magnus Carlsen zdobywa pierwsze miejsce w rankingu szachistów FIDE. Trzy lata później zdobywa rekordową w dotychczasowej historii liczbę 2889 punktów elo w klasyfikacji FIDE. W 2013 r. zaś zdobywa szachowe mistrzostwo świata po pokonaniu dotychczasowego mistrza Viswanathana Ananda z Indii. W lutym 2020 r. ustanawia inny szachowy rekord - w 120 kolejnych partiach odnosi 120 zwycięstw.

• 2012 r. - Powstaje europejska gra liczbowa Eurojackpot, która oferuje dużo wyższe wygrane (minimalna wygrana pierwszego stopnia wynosi 10 milionów euro, a maksymalna 90 milionów) niż loterie w poszczególnych krajach Europy. Początkowo uczestniczą w niej Niemcy, Holandia, Dania z Grenlandią, Norwegia, Szwecja, Islandia, Finlandia, Estonia, Łotwa, Litwa, Hiszpania, Włochy, Chorwacja i Słowenia. W ciągu kilku lat do gry przyłączają się Czechy, Węgry, Słowacja i Polska.

• 2012 r. - Szwajcarscy uczeni badają zależność między religią i osiągnięciami sportowymi. Najambitniejsi okazują się sportowcy areligijni, a po nich kolejno protestanci, katolicy i muzułmanie. Badania nie objęły judaistów, buddystów i hinduistów.

• 2012 r. - Francuscy żeglarze pod dowództwem kapitana Loïcka Peyrona ustanawiają nowy rekord: na trimaranie Banque Populaire V opływają Ziemię w ciągu 45 dni i prawie 14 godzin żeglując wokół Antarktydy w kierunku wschodnim.

• 2012 r. - 30. olimpiada letnia w Londynie.

Pierwszy raz w historii konserwatywne muzułmańskie władze Arabii Saudyjskiej po długich wahaniach zezwalają dwóm kobietom na udział w 30. olimpiadzie letniej. Sensacją igrzysk jest ciemnoskóry biegacz z Jamajki Usain Bolt, który jako pierwszy zdobywa złote medale w trzech dyscyplinach na dwóch kolejnych olimpiadach (2008, 2012) - bieg na 100 m, bieg na 200 m i sztafeta. W roku 2009 Bolt pobił rekord świata w biegu na 100 m, osiągając 9,58 sekundy. Wyniki Bolta są tak rewelacyjne, że skłaniają do przeprowadzenia badań jego organizmu i okazuje sie, że jego mięśnie mają większą niż przeciętna liczbę kurczliwych włókien.

Inną sensacją tych igrzysk jest reprezentujący Wielką Brytanię biegacz Mo Farah, emigrant z ogarniętej wojną Somalii. Mo, jako pierwszy Brytyjczyk zdobywa dwa złote medale na jednej olimpiadzie. Cztery lata później znów zdobędzie dwa złote medale na kolejnej olimpiadzie w Rio de Janeiro.

• 2012 r. - W Lille (północna Francja) odbywa się 2. Olimpiada Sportów Umysłowych.

• 15 X 2012 r. - Austriak F. Baumgartner bije trzy rekordy: wysokości lotu balonu z załogą, wysokości skoku spadochronowego (ponad 39 km) oraz przekracza prędkość dźwięku podczas spadania, zanim otworzył spadochron.

• 2012/2013 r. - Ujawnienie jednej z największych afer korupcyjnych w sporcie. Przez kilka lat działała zorganizowana międzynarodowa grupa, której członkowie zakładali się, obstawiając wyniki określonych meczów piłki nożnej. Zapewniali sobie wysokie wygrane poprzez przekupienie sędziów i zawodników.

Podobne afery na mniejszą skalę już od dawna wybuchają w poszczególnych krajach, a nawet dotyczą wyboru miast organizujących piłkarskie mistrzostwa, ponieważ rozgrywki oznaczają reklamę i ewentualnie dochody dla miasta-gospodarza.

• 2013 r. - Jeden z najbardziej spektakularnych aktów terrorystycznych w sporcie ma miejsce w Bostonie 16 kwietnia podczas dorocznego maratonu. Pochodzący z Czeczenii, lecz mieszkający w USA muzułmańscy fanatycy bracia Tamerlan i Dżohar Carnajew detonują ładunki wybuchowe umieszczone wśród kibiców na mecie. Kilka osób ginie, a ponad 150 jest rannych. Tamerlan zostaje zastrzelony podczas pościgu, a Dżohar ranny trafia ręce policji. Okazuje się, że krótko przedtem Tamerlan był na naukach religijnych w Dagestanie, a dwaj jego przyjaciele zostali tam zabici przez tajne służby rosyjskie. Sam Tamerlan oraz jego matka byli znani Rosjanom jako potencjalni zamachowcy. Mimo to Tamerlan niezatrzymywany odleciał z Dagestanu do USA. Matka zamachowców wprost oskarża Rosję o skierowanie jej synów przeciwko USA, żeby w ten sposób zdyskredytować walkę o niepodległość Czeczenii. Z drugiej strony Tamerlan miał żonę Amerykankę, która pod jego wpływem nawróciła się na islam i również popierała jego terrorystyczną działalność.

• 2013 r. - 27 kwietnia na południowym stoku Czomolungmy wytrawni himalaiści Szwajcar Ueli Steck, Włoch Simone Moro i Brytyjczyk Jon Griffith zostają zaatakowani przez ok. 100 Szerpów.

Szerpowie żyją z wprowadzania na szczyt kolejnych wypraw i turystów, więc wspinaczy, którzy obyli się bez ich pomocy, a na dodatek wykazali sprawność większą niż oni, uznali za konkurencję. Trójkę himalaistów ratuje interwencja innych Europejczyków.

Natomiast w nocy z 22 na 23 czerwca w Pakistanie pod Nanga Parbat na wysokości 6000 m talibowie otaczają obóz himalaistów i po obrabowaniu wszystkich mordują: nepalskiego przewodnika, trzech Ukraińców, dwóch Słowaków, dwóch Chińczyków, Amerykanina i Litwina. Polacy, którzy też mieli tam bazę, ocaleli, bo w chwili ataku byli w wyższym obozie.

Islamscy fundamentaliści uderzyli nie tylko w ideę sportu, której i tak nie rozumieją i nie akceptują, lecz również w ekonomię Pakistanu, czerpiącego spore dochody z turystyki, a szczególnie himalaizmu.

• 2 IX 2013 r. - Po 53 godzinach spędzonych w wodzie 64-letnia Amerykanka Diana Nyad przepływa 177 km w niebezpiecznej Cieśninie Florydzkiej między Kubą i Florydą bez stalowej klatki chroniącej pływaczkę przed ewentualnym atakiem rekinów. Nyad jest jedną z najlepszych pływaczek w dziejach: przepłynęła jezioro Ontario z północy na południe (w 1970), opłynęła wyspę Manhattan w Nowym Jorku (w 1975 r.), a potem przepłynęła Kanał Sueski, Nil i całą długość Wielkiej Rafy Koralowej. Bez skutku próbowała przepłynąć Kanał La Manche, a w roku 1978 Cieśninę Florydzką. Twierdzi, że pływając chce udowodnić swoją wartość i przełamać kompleks związany z traumatycznymi przeżyciami z dzieciństwa, kiedy była molestowana seksualnie przez swojego trenera.

• 2014 r. - W rosyjskim Soczi odbywa się 22. olimpiada zimowa, która pod wieloma względami przypomina igrzyska w hitlerowskim Berlinie, w sowieckiej Moskwie i w Pekinie. Wszystkie one pokazują, że organizacja igrzysk w państwach dyktatorskich wypacza ideę sportu jako pomostu między ludźmi. Rosyjski prezydent Putin zapewnia, że na olimpiadzie mogą występować homoseksualni sportowcy (analogia do Hitlera zapewniającego, że nie ma nic przeciw żydowskim sportowcom), o ile nie będą zaczepiać dzieci (Putin najwyraźniej utożsamił homoseksualizm z pedofilią). Władze rosyjskie siłą usuwają z Soczi ludzi niewygodnych i odbierają mieszkańcom miasta nieruchomości, jeśli potrzebują terenu na budowę obiektów sportowych. Soczi jest nadzorowane przez kilkadziesiąt tysięcy policjantów, agentów i wojskowych: na jednego sportowca przypada ok. 24 ludzi w mundurach. Na morzu stoją okręty wojenne, a większość ulic w centrum miasta jest zamknięta nawet dla mieszkańców Soczi. Niedługo przed igrzyskami rosyjska armia dopuszcza się czegoś niebywałego - odsuwa granicę Rosji dalej od Soczi w głąb zwasalizowanej przez Putina Abchazji. W tej sytuacji przywódcy większości państw odmawiają przyjazdu na olimpiadę, ale nie zakazują tego sportowcom, więc mimo wszystko igrzyska się odbywają.

• 2014 r. - Niemiecka telewizja ARD pokazuje sensacyjny program dokumentalny Jak Rosja produkuje mistrzów, który wywołuje wściekłość w Rosji. Okazuje się, że nielegalnym dopingiem od lat zajmują się instytucje związane z rosyjskim rządem. Szef komisji medycznej związku lekkoatletycznego Siergiej Portugałow (wcześniej sowiecki działacz sportowy) nadzoruje planowe podawanie środków dopingujących i za odpowiednią opłatą (może być udział w nagrodach zdobytych przez sportowca) wydaje zaświadczenie, że dany sportowiec nie stosuje zakazanych substancji. Sami sportowcy mówią, że to jest rosyjski system od lat potajemnie utrzymywany przez rząd i Putina, a w rzeczywistości kontynuujący praktyki sowieckie. Dyskobolka Jewgienia Pieczenina twierdzi, że 99% rosyjskich sportowców zażywa chemiczne środki dopingujące. Ujawnienie tych faktów powoduje szereg dyskwalifikacji Rosjan na międzynarodowych zawodach, w tym zawieszenie znakomitej tenisistki Mariji Szarapowej w roku 2016 za zażywanie meldonium. Poza tym Światowe Stowarzyszenie Federacji Lekkoatletycznych (IAAF) czasowo wyklucza Rosję z udziału w zawodach i nie dopuszcza wielu Rosjan do olimpiady w Rio de Janeiro. W ciągu kilku lat ponad połowa rosyjskich medalistów z zimowej olimpiady w Soczi zostaje pozbawiona medali, ponieważ badania wykazują, że zażywali zakazane środki dopingujące. Dotyczy to również sportowców niepełnosprawnych, więc Międzynarodowy Komitet Olimpijski wykluczy Rosję z zimowej paraolimpiady w 2020 r.

• Od 2014 r. - Norweg Magnus Carlsen wygrywa niemal wszystkie konkursy szachowe, a po kilku latach zostaje uznany za arcymistrza i najsilniejszego szachistę wszech czasów.

• Od 2014 r. - Odbywa się Wings for Life World Run, w którym może uczestniczyć praktycznie dowolna liczba zawodników. Jest to charytatywna akcja mająca na celu zbieranie funduszy (na przykład od reklamodawców) na badanie i leczenie chorób kręgosłupa oraz rdzenia kręgowego. Pomysłodawcami są dwaj Austriacy kierowca motokrosowy Heinz Kinigadner i przedsiębiorca-miliarder Dietrich Mateschitz, którzy w 2004 r. założyli fundację na rzecz światowego wyścigu Wings for Life. W kilkunastu dużych i kilkuset małych miastach na całej planecie o jednej godzinie startują biegacze, a pół godziny później rusza za nimi samochód pościgowy z prędkością 15 km/h. Co godzinę prędkość rośnie do chwili, gdy samochód doścignie pierwszego biegacza.

• Od ok. 2015 r. - Początkowo w Japonii i na Węgrzech, a potem na całym świecie upowszechnia się nowa rozrywka wzorowana na grach komputerowych znana jako Escape Room. Uczestnicy zabawy pozwalają zamknąć się w pokoju pełnym rozmaitych przedmiotów i mają się z niego wydostać w określonym czasie, zwykle w ciągu godziny. Nie wolno używać siły a jedynie inteligencji, żeby dotrzeć do rozwiązania ukrytego w przedmiotach. Jeżeli grający nie znajdą rozwiązania lub wcześniej zechcą przerwać grę, nadzorujący (za pośrednictwem kamery) otwiera pokój. Czasem jednak dochodzi do tragicznych wypadków, kiedy na przykład wybucha pożar, a uczestnicy zabawy nie mogą się wydostać.

• 2015 - 2016 r. - Szwajcarzy Bertrand Piccard i André Borschberg na zmianę pilotują napędzany energią słoneczną samolot Solar Impulse 2, aby w wielu etapach oblecieć całą planetę. Po starcie 9 marca 2015 r. w Abu Dhabi samolot dociera do Omanu, Indii, Birmy, Chin, przez Pacyfik do Hawajów i USA, a potem nad Atlantykiem do Sewilli, nad Morzem Śródziemnym do Kairu i wraca do Abu Dhabi 26 lipca 2016 r. Samolot pokonał 43 041 km w siedemnastu etapach.

• 2016 r. - Kolejna afera ze środkami dopingującymi wybucha w Wielkiej Brytanii, kiedy gazeta The Sunday Times ujawnia, że doktor M. Bonar od lat podaje sportowcom zakazane specyfiki.

• 2016 r. - 31. olimpiada letnia w Rio de Janeiro. Dla wielu obserwatorów wyniki sportowe okazują się mniej zajmujące niż afery związane z dopingiem.

Ponieważ Rosjanie nie zostali dopuszczeni do igrzysk z powodu dopingu, rosyjscy hakerzy próbują się mścić destabilizując systemy informatyczne zawodów.

Szeroko dyskutowanym problemem jest też kwestia płci Caster Semenyi, ciemnoskórej biegaczki z RPA. Semenya od dzieciństwa była uznawana za chłopaka z powodu szerokich ramion, wąskich bioder, niekobiecych rysów twarzy, niskiego głosu i zachowań tradycyjnie przypisywanych mężczyznom. W 2009 r. zdobyła dwa złote medale podczas mistrzostw juniorów Afryki na Mauritiusie oraz złoty medal na mistrzostwach świata w Berlinie, lecz wszędzie wywoływała dyskusję, czy jest kobietą. Co prawda po niemal rocznym badaniu Międzynarodowe Stowarzyszenie Federacji Lekkoatletycznych dopuściło ją do startów jako kobietę, lecz nakazało obniżyć farmakologicznie poziom testosteronu do 10 nanomoli na litr krwi, co stanowi minimum u mężczyzn. W rezultacie sprinterka zaczęła przegrywać, a w roku 2013 jej wyniki były tak słabe, że nie mogła wziąć udziału w mistrzostwach świata. Wtedy Semenya złożyła skargę o dyskryminowanie do Trybunału Arbitrażowego do spraw Sportu w Lozannie. Ostatecznie sąd pozwolił jej przerwać zażywanie środków obniżających poziom testosteronu. W Rio de Janeiro Semenya zdobywa złoty medal w biegu na 800 m, lecz znowu wywołuje dyskusje na temat jej płci.

• 2016 r. - Fan Hui, arcymistrz go przegrywa mecz z programem komputerowym. Fan Hui tłumaczy, że program zastosował niekonwencjonalny sposób gry, którego jeszcze nikt nie znał. Podobne są odczucia południowokoreańskiego arcymistrza go Lee Se-dola, który przegrywa z programem AlphaGo. W tych wypadkach grające programy nie posługiwały się zapisanymi w ich pamięci rozgrywkami arcymistrzów, lecz same wypracowały własną oryginalną taktykę, co oznacza, że się uczyły i okazały się twórcze.

Inny zakupiony przez Google’a program Deep Mind pokonuje najlepszych graczy w StarCraft. Jest to trudna i bardzo skomplikowana gra strategiczna wymagająca planowania, prognozowania i podejmowania ryzyka.

Sztuczna inteligencja definitywnie wygrywa z człowiekiem, ponieważ programy grające to już nie tylko wzorem Turinga zbiory wszelkich możliwych kombinacji oraz odpowiedzi na określone sytuacje w grze, lecz złożone sieci asocjacyjne samodzielnie uczące się w trakcie gry. To powoduje, że program może działać niekonwencjonalnie, zaskakując nowatorskimi posunięciami, których nikt wcześniej nie projektował.

• 2017 r. - 25-letni Polak Sebastian Karaś jako pierwszy człowiek w historii przepływa wpław Bałtyk z Kołobrzegu na Bornholm. 28-29 sierpnia pokonuje 100 km w ciągu ponad 28 godzin. Towarzyszy mu łódź, z której otrzymuje posiłki.

• 2017 r. - Konflikt między zawodnikami Mistrzostw Świata Pamięci powoduje rozłam w ich środowisku: obok starszej organizacji World Memory Sports Council (WMSC) powstaje druga pod nazwą International Association of Memory (IAM). Odtąd są rozgrywane dwa odrębne Mistrzostwa Świata Pamięci. W 2017 r. mistrzem świata federacji WMSC zostaje Munkhshur Narmandakh z Mongolii, a federacji IAM Alex Mullen z USA.

Na początku XXI w. potęgami w sportach pamięciowych są Chiny, Wielka Brytania, Niemcy, Stany Zjednoczone, Mongolia, India, Wietnam, Malezja.

• 2018 r. - Jeden z najbardziej spektakularnych wypadków związanych z turystyką jaskiniową ma miejsce w północnej Tajlandii. Trener piłki nożnej i dwunastu chłopców w wieku 11-16 lat wchodzą do jaskini Tham Luang Nang Non (23 VI), a ulewne deszcze powodują zalanie części podziemnych korytarzy, odcinając im drogę powrotną. Odnajdują ich brytyjscy nurkowie na początku lipca. Po trudnej akcji speleologów i nurków wszyscy zostają wyprowadzeni (do 10 VII).

• 2019 r. - Świetny francuski paralotniarz Antoine Girard jako pierwszy przelatuje paralotnią nad najwyższym pasmem Andów. 15 lutego osiąga wysokość 7203 m lecąc nad szczytem Aconcagui, ląduje na grani na wysokości ok. 6500 m, gdzie spędza noc w temperaturze -15^oC, a następnego dnia jeszcze raz przelatuje nad najwyższym szczytem Andów i ląduje na zachodnich stokach gór.

Wcześniej nad najwyższą częścią Andów jako pierwszy przeleciał balon w 1916 r, samolot w 1918 r. i szybowiec w 1964 r.

• 2019 r. - Francuz Franky Zapata po raz pierwszy przelatuje najwęższą 35-kilometrową część Kanału La Manche przy użyciu odrzutowego plecaka (jetpacka). W połowie drogi ląduje na pływającej platformie, by zatankować paliwo.

• 2019 r. - Kenijski biegacz Eliud Kipchoge jako pierwszy człowiek w dziejach przebiega dystans maratoński w czasie krótszym niż dwie godziny. Próbował tego dokonać trzy lata wcześniej, ale nie zdołał. Tym razem w Wiedniu przebiega 42,196 km w ciągu 1 godziny, 59 minut i 40 sekund, co daje przeciętną prędkość 21 km/h. Wynik nie zostaje wpisany na listę oficjalnych rekordów, chociaż bieg odbył się w ściśle określonych warunkach, lecz bez udziału innych biegaczy i pod kierunkiem zespołu stale monitorującego prędkość biegacza. Mimo to wyczyn Kipchoge wzbudza sensację.

• 2020 r. - Holenderka Indy Mellink opracowuje nowe karty do gry zgodne z ideami feminizmu, a więc odrzuca wyższość króla jako mężczyzny nad damą jako kobietą. Mellink produkuje i sprzedaje własne zestawy kart, gdzie zamiast króla jest złoto, zamiast damy srebro i zamiast waleta brąz.

• 2020 r. - Z powodu pandemii Covid-19 igrzyska olimpijskie zostają przesunięte. Zatem 32. olimpiada letnia ma się odbyć w roku 2021 zachowując przy tym nazwę Tokio 2020. Z drugiej jednak strony ponad 80% Japończyków pytanych w 2021 r. stwierdzi, że nie chce olimpiady za cenę zakażenia sportowców w imię narodowych ambicji i politycznej rywalizacji z Chinami.

Odwołany zostaje też najsłynniejszy turniej tenisowy Wimbledon oraz setki innych imprez sportowych.

• 16 I 2021 r. - Wyprawa nepalskich Szerpów dokonuje zimowego wejścia na K2, uznawany za najtrudniejszy chociaż dopiero drugi co do wysokości szczyt na Ziemi. Chcąc, by wszyscy byli uznani za równorzędnych zdobywców niebezpiecznej góry, dziesięciu Szerpów wchodzi jednocześnie: Mingma G, Nirmal Purja, Gelje Sherpa, Mingma David Sherpa, Sona Sherpa, Mingma Tenzi Sherpa, Pem Chhiri Sherpa, Dawa Temba Sherpa, Kili Pemba Sherpa i Dawa Tenjing Sherpa.

Polacy jako pierwsi zdobyli zimą dziesięć spośród wszystkich czternastu ośmiotysięczników, a K2 był ostatnim ośmiotysięcznikiem jeszcze niezdobytym. Wyczyn Szerpów oznacza więc definitywne zamknięcie klasycznego himalaizmu. Jest też swoistym podsumowaniem dotychczasowej roli Szerpów, którzy pomagali w niemal wszystkich ekspedycjach, lecz sami ich nie organizowali.

• 1 X 2022 r. - W mieście Malak na wschodzie Jawy miejscowa drużyna przegrywa mecz piłki nożnej. Rozwścieczeni kibice wybiegają na boisko, na co policja odpowiada gazem łzawiącym wywołując panikę. Pod nogami oszalałych ludzi stłoczonych w wąskich wyjściach ginie 125 osób, a ok. 180 jest rannych. Jest to jeden z najtragiczniejszych epizodów w dziejach piłki nożnej i sportu w ogóle.

• XI 2022 r. - W Katarze zaczyna się mundial czyli piłkarskie mistrzostwa świata.

Muzułmański Katar nie ma tradycji sportowych, zwłaszcza piłkarskich, lecz rząd chce podnieść międzynarodowy prestiż Kataru i w 2012 r. za ok. 4 miliony dolarów przekupił działaczy FIFA, żeby mistrzostwa odbyły się w pustynnym kraju, gdzie temperatura latem sięga 50^oC uniemożliwiając grę, a większość mieszkańców nie rozumie idei sportu. Mimo to Katar zbudował chłodzone kryte stadiony wydając ponad 220 miliardów dolarów, czyli pięciokrotnie więcej niż łączny koszt wszystkich mundiali od roku 1990 (wcześniej państwa raczej ukrywały poniesione koszty). Obserwatorzy zwracali poza tym uwagę, że tani robotnicy z Bangladeszu, Nepalu, Pakistanu i Indii byli zmuszani do pracy przez kilkanaście godzin dziennie, a wielu z nich zmarło od nadmiernego wysiłku. Skorumpowani działacze FIFA zostali usunięci i stanęli przed sądem, lecz kontrowersyjne mistrzostwa i tak się odbywają. Wraca jednak pytanie, czy organizację wielkich imprez sportowych można powierzać dyktaturom, które nie przestrzegają praw człowieka. To samo pytanie zadawano już wcześniej wobec olimpiad i mistrzostw w hitlerowskich Niemczech, w Związku Sowieckim, Rosji czy Chinach.

• VI 2023 r. - Należąca do amerykańskiej firmy Ocean Gate Expeditions mikrołódź podwodna Titan z pięcioma osobami na pokładzie ma opuścić się 3800 m na dno Atlantyku, żeby obejrzeć z bliska wrak Titanica. Każdy z turystów zapłacił 250 tysięcy dolarów za wycieczkę i przeszedł krótki kurs, jak zachowywać się w trakcie 8-godzinnego zanurzenia. Pięciu pasażerów Titana to Stockton Rush - założyciel Ocean Gate, doświadczony francuski pilot łodzi podwodnej Paul-Henry Nargeolet, pochodzący z Pakistan Brytyjczyk Shahzada Dawood z synem Sulemanem oraz brytyjski miliarder Hamish Harding, szef firmy z siedzibą w Dubaju sprzedającej luksusowe samoloty. Harding jest znanym amatorem turystyki ekstremalnej: kilkakrotnie odwiedził Biegun Południowy, był na orbicie okołoziemskiej i opuścił na dno Rowu Mariańskiego. Tym razem nie ma szczęścia bo radiowy kontakt z Titanem urywa się niedługo po zanurzeniu. Po kilku dniach poszukiwań okaże się, że batyskaf został zgnieciony przez ciśnienie wody. Pojazd nie został wcześniej sprawdzony i według znawców tematu miał istotne wady konstrukcyjne, co zakończyło się tragedią.

• 29 VI 2023 r. - Po kilka latach prób, amerykańska firma Virgin Galactic założona przez Richarda Bransona organizuje pierwszy komercyjny lot turystyczny specjalnym samolotem do granicy ziemskiej atmosfery na wysokość ponad 80 km. Turyści wracają bezpiecznie na Ziemię pełni wrażeń, bo doznali nieważkości, oglądali z góry Ziemię i popatrzyli w otwartą przestrzeń kosmiczną. Mimo że bilety na lot kosztują od 250 do 400 tysięcy dolarów, Virgin Galactic ma już 800 chętnych, którzy wykupili następne wycieczki.

• 2024 r. - 33. olimpiada letnia odbywa się w Paryżu.

← Koncepcje piękna, wyczynu sportowego i dzieła sztukiHistoria mody, strojów, biżuterii, fryzur, makijażu, kosmetyki i higieny →