← Historia buddyzmuHistoria manicheizmu →

Historia chrześcijaństwa

• Pierwsza połowa I w. n.e. - Działalność Jezusa (ur. ok. 7-4 r. p.n.e.), jednego z żydowskich reformatorów w Palestynie. Jezus jest uczniem esseńczyka Jana Chrzciciela (wyznawcy Jezusa przejmą potem esseński chrzest przez obmycie wodą) bardzo bliskim gnozie i hermetyzmowi (dualistyczna walka dobra ze złem). W mitycznym wizerunku Jezusa łączą się elementy różnych religii, co przy braku danych historycznych skłoni niektórych badaczy (na przykład Niemca Bruno Bauera, 1809-1882) do twierdzenia, że Jezus nie istniał.

Według Ewangelii archanioł Gabriel zapowiedział (zwiastowanie) niezamężnej Marii narodziny syna. Mimo to narzeczony Marii Józef żeni się z nią i usynawia Jezusa, a chrześcijanie uznają potem, że ojcem Jezusa był sam Bóg. Zgodnie z Ewangeliami trzech gnostyckich, babilońskich lub zoroastryjskich magów (zwanych też mędrcami albo królami) przybyło do małego Jezusa, idąc za światłem znanym potem jako Gwiazda Betlejemska. Światło faktycznie pojawia się na niebie w 7-6 r. p.n.e., gdy trzykrotnie dochodzi do koniunkcji Jowisza (symbol władzy) i Saturna (planeta losu) w gwiazdozbiorze Ryb, co w astrologii oznacza wyjątkowego człowieka. Natomiast w 4 r. p.n.e. pojawia się Kometa Halleya czasem uznawana za mityczną Gwiazdę Betlejemską. Według innej interpretacji ewangeliści zapożyczyli motyw gwiazdy od Oktawiana Augusta, który na monecie umieścił kometę-gwiazdę reprezentującą wcielenie Juliusza Cezara jako boga.

Za miejsce narodzin Jezusa św. Justyn (II w. n.e.) uzna grotę znaną z kultu Adonisa w Betlejem, gdzie kiedyś urodził się król Dawid. Ubóstwiony Jezus przejmuje bowiem atrybuty bóstw solarnych umierających i zmartwychwstających na wiosnę lub 25 grudnia jak Ozyrys, Tammuz, Adonis, Dionizos czy Mitra i ma być następcą Dawida. Pierwiastek żeński reprezentuje Maria z Magdali (Magdalena), sponsorka sekty i przyjaciółka (żona?) Jezusa, odpowiedniczka Izydy (czerwone szaty symbolizujące życie), Isztar i gnostyckiej bogini mądrości Chokmach, Szehina lub Sophia (Zofia, ślady jej kultu przechowuje biblijna Księga Przysłów).

Jezus uznaje się za mesjasza wysłanego przez Boga (dla johannitów jest oszustem, a według niektórych lekarzy cierpi na zaburzenia psychiczne) i wędruje po Palestynie z dwunastoma apostołami (po grecku posłańcy), czyli uczniami. Zapowiada rychły koniec świata. Mając ok. 33 lat Jezus zostaje zdradzony przez apostoła Judasza (według gnostyków zaś Judasz pomógł Jezusowi odrzucić materialne ciało) i staje przed rzymskim sądem. Zostaje skazany na hańbiącą śmierć na krzyżu jako przestępca polityczny, ponieważ uważał się za żydowskiego króla. Ukrzyżowanie odbywa się Wzgórze Czaszki znanym jako Golgota a po łacinie Kalwaria. Żydzi przyjmują to z ulgą, bo obawiali się, że Jezus wywoła antyrzymskie powstanie, które skończyłoby się rzezią. Jego rodzina próbuje tworzyć dynastię, lecz kończy się to śmiercią kolejnych przywódców. Według późniejszych chrześcijan zaś trzeciego dnia Jezus zmartwychwstaje i po czterdziestu dniach ukazywania się żywym odchodzi do nieba. Po dalszych dziesięciu dniach zaś apostołowie popadają w trans i w cudowny sposób zaczynają mówić wieloma językami, aby móc głosić wiarę w Jezusa.

Szaweł (Saul, św. Paweł), początkowo przeciwnik sekty Jezusa, po nawróceniu się łączy jej nauki z neoplatonizmem i w tekstach biblijnych szuka proroctw mających potwierdzać mesjanizm Jezusa (na przykład Izajasz, 7). Głosi gnostycką niechęć do materii i logiki (mizologia), przekonanie o marności świata (nawiązanie do Księgi Koheleta) oraz pesymistyczną wizję słabego grzesznego człowieka. Nienawidzi kobiet i seksu. Dlatego Paweł nie pisze o Marii, matce Jezusa ani o Marii Magdalenie, a patriarchalizm, antyfeminizm i antyseksualizm czyni dominującymi cechami chrześcijaństwa. Idąc tym tropem Grzegorz I Wielki bezpodstawnie (nie wspominają o tym Ewangelie) uzna Marię Magdalenę za prostytutkę, która według niego została świętą dopiero po odrzuceniu rzekomo nieczystej kobiecości.

Elementem wiążącym wspólnoty wyznawców Jezusa są uczty agape na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy, kiedy Jezus jako ofiarny Baranek Boży został spożyty w chlebie i winie (symboliczny kanibalizm znany też w kulcie Ozyrysa, Tammuza i Dionizosa) na znak zjednoczenia z bóstwem.

• Przed 47 r. n.e. - Powstają ośrodki religijne kierowane przez patriarchów, którym podlegają mniejsze wspólnoty (parafie).

Najstarszym patriarchą (biskupem od greckiego episkopos - opiekun) w Jerozolimie jest Jakub Mniejszy (brat Jezusa). W Jerozolimie i nad Morzem Kaspijskim pracuje apostoł ewangelista św. Mateusz (według tradycji zginie w Etiopii).

Za założyciela patriarchatu w Bizancjum (Konstantynopolu) tradycja uznaje św. Andrzeja (przed 38 r. n.e.), jednego z apostołów, a według Pamfilona misjonarza Pontu i Rusi. Tradycja mówi, że Andrzej zginął na krzyżu w kształcie litery X (krzyż św. Andrzeja). Jego następcami na patriarszym tronie są kolejno Stachys i Onezym.

Św. Piotr apostoł jest uznawany za pierwszego patriarchę Antiochii (37-53).

W Babilonii zaś założenie patriarchatu jest przypisywane apostołowi św. Tomaszowi (według Pamfilona od ok. 33 r. do ok. 77 r. Tomasz pracuje jako misjonarz w Iranie), z którym współpracują apostoł św. Bartłomiej i św. Tadeusz Juda z Edessy (misjonarz w Mezopotamii i Iranie, męczennik).

W Aleksandrii tradycyjnym założycielem patriarchatu jest św. Marek (panuje ok. 43-68), jeden z ewangelistów.

W Azji Mniejszej działa św. Jan, a apostoł św. Filip zostaje tam ukrzyżowany.

• 47 r. n.e. - Zjazd w Jerozolimie (tak zwany Sobór Jerozolimski) ma rozwiązać konflikt między Piotrem (apostoł) i Jakubem Mniejszym (brat Jezusa), którzy uznają, że nauki Jezusa są tylko dla Żydów (judeochrześcijanie) oraz Pawłem, uznającym sektę Jezusa za religię uniwersalną. W końcu zapada decyzja, że Jakub i Piotr mają działać wśród judaistów a Paweł wśród nie-Żydów.

• 64 r. n.e. - Pożar Rzymu (według niektórych podpalenie przez wyznawców oczekujących rychłego końca świata zapowiadanego przez Jezusa) uświadamia Rzymianom istnienie chrześcijan jako odrębnej żydowskiej sekty.

• 65 r. n.e. - Ścięcie Pawła w Rzymie za odrzucanie kultu cesarza. Na domniemanym miejscu kaźni w IV w. powstanie Bazylika św. Pawła za Murami. W 1823 r. zostanie tu odkryty sarkofag.

Według legendy tego samego dnia Piotr zostaje powieszony w Rzymie na krzyżu do góry nogami. Rzymski Kościół katolicki głosi potem, że Piotr założył patriarchat (biskupstwo, późniejsze papiestwo) w Rzymie, chociaż chrześcijański historyk Euzebiusz z Cezarei jako pierwszych patriarchów Rzymu wymienia Linusa (lata 60.), Anakleta i Klemensa I (do ok. 100 r. n.e.). Łaciński Rzym jest w tym czasie ośrodkiem drugorzędnym wobec starszych greckich patriarchatów w Jerozolimie, Antiochii i Bizancjum.

• 70 r. n.e. - Upadek Jerozolimy ostatecznie rozdziela judaistów i wyznawców Jezusa, czyli chrześcijan (greckie chrestos - pomazaniec, mesjasz, chrystus).

Mimo to w Izraelu i Syrii aż do V w. przetrwają judeochrześcijańscy ebionici uznający Jezusa za wybranego człowieka (adopcjonizm), a nie bóstwo.

Natomiast johannici uznający mesjanizm Jana Chrzciciela migrują na wschód w stronę Mezopotamii.

• Po 70 r. n.e. - Szczyt chrześcijańskiej gnozy. Powstaje wiele ewangelii i Apokalipsa św. Jana.

Chrześcijanie negują sztukę i radość (dlatego Rzymianie oskarżają ich o wrogość wobec ludzi), odrzucają higienę (w Ewangelii Łukasza Jezus potępia troskę o ciało). Czekając na rychły koniec świata niektórzy fanatyczni neofici łamią rzymskie prawo, za co bywają karani nawet śmiercią. Jednak wbrew późniejszym legendom sekta nie jest szczególnie prześladowana w tolerancyjnym Imperium Rzymskim, więc dość szybko ekspanduje. Powstaje na przykład łaciński patriarchat Kartaginy. Legenda mówi też o łodzi z wyznawcami Jezusa, która dotarła do Galii, co Francuzi w Saint Marie de la Mer będą świętować jeszcze 2000 lat później.

• II - III w. n.e. - Neoplatońska gnoza łączy Jezusa z ezoteryką Egiptu, dualizmem z Azji Zachodniej oraz reinkarnacją z Indii. Gnostyk Marcjon z Synopy, twórca kościoła w Syrii, jest dualistą: materia i duch (spirytualizm dualistyczny), sprawiedliwość i miłosierdzie, Stary Testament i Nowy Testament. Jezus był dla niego duchem o pozornym ciele i pozornie umarł. Paweł z Samosaty zaś głosi, że Jezus to człowiek wybrany przez Boga (adopcjonizm, Kościół paulicjański w Antiochii).

W północnej Afryce Orygenes (zmarły w 254 r. n.e.) naucza o preegzystencji (istnieniu przed narodzinami) dusz, reinkarnacji i pustym niebie (konsekwencja reinkarnacji). Zgodnie z nakazami Jezusa bezwzględnie zwalcza wszelkie pokusy i dlatego się kastruje.

W północnej Afryce działa antynatalistyczna (przeciwna płodzeniu potomstwa) sekta walezjan kastrująca wszystkich napotkanych ludzi ku chwale Chrystusa (potępiona przez większość biskupów w 249 r.).

• 112 r. n.e. - Pliniusz Młodszy w licie do Trajana po raz pierwszy wspomina o wyznawcach Chrystusa.

Kilka lat później Tacyt pisze, że wyznawcy Chrystusa są powszechnie pogardzani za ich nienawiść do ludzi. Ok. 178 r. zaś stoicki filozof Celsus z Aleksandrii pisze Słowo prawdy - pierwszą usystematyzowaną krytykę kultu Chrystusa.

• Ok. 160 r. n.e. - Montanus w Azji Mniejszej tworzy sektę oczekującą końca świata i potępia logikę (irracjonalizm). Mimo prześladowań, montaniści przetrwają do VI w., a ich zwolennikiem jest między innymi pisarz Tertulian (zmarły w 240 r.), który zasłynie jako przeciwnik logiki i nauki, krytyk estetyki oraz przeciwnik dbałości o własny wygląd i higienę.

• 167 r. n.e. - Melito, biskup Sardes, głosi, że Żydzi zabili Jezusa.

Narasta chrześcijański antysemityzm wynikający z odrzucenia przez Żydów mesjanizmu Jezusa, a uzasadniany w pismach Pawła z Tarsu.

• II/III w. n.e. - Chrześcijanie głoszą sukcesję (przekazywanie) nauk Chrystusa od apostołów do biskupów (patriarchów).

Zabity w 202 r. biskup Lugdunum św. Ireneusz ze Smyrny (greckie eirenaios - spokojny) i inni teolodzy uznają za kanoniczne cztery Ewangelie przypisywane Markowi, Mateuszowi, Łukaszowi i Janowi.

• Od ok. 200 r. - Istnieje duchowieństwo (kapłani) z podziałem na patriarchów (biskupów, papieży) i podległych im księży. W patriarchalnym Kościele kobiety są odsuwane od sprawowania kultu jako istoty, które muszą podlegać mężczyznom. Synod (rada duchownych) w Elwirze zakazuje seksu żonatym księżom w Hiszpanii (306), później Justynian zakaże biskupom posiadania dzieci (528, 530), aby nie dziedziczyły, a od VI w. zaleca się duchownym celibat lub tylko jedną żonę.

• III - IV w. n.e. - W Indiach powstają dwa kościoły obrządku syryjskiego wiązane ze św. Tomaszem apostołem.

• 232 r. n.e. - Patriarcha Kościoła koptyjskiego w Aleksandrii Heraklas przyjmuje tytuł papieża (greckie pappas - ojciec).

• 245 r. n.e. - Historycy próbują ustalić dokładny dzień narodzin Jezusa, co potępiają biskupi, którzy twierdzą, że jest to bluźniercze nawiązanie do urodzin faraonów i rzymskich arystokratów.

• Od 250 r. n.e. - Nowacjan (Novatian, pretendent do biskupiego tronu w Rzymie) twierdzi, że nikt, kto pod wpływem prześladowań wyparł się chrześcijaństwa nie może wrócić do Kościoła i nie może liczyć na zbawienie.

• Ok. 250 r. n.e. - Powstaje idea piekła jako pośmiertnej kary (do XX w. uznawanej za wieczną) za grzechy.

• III/IV w. n.e. - Ariusz głosi, że Jezus był istotą stworzoną przez Boga dla zbawienia świata. Tak zaczyna się arianizm.

• Pierwsza połowa IV w. - Euzebiusz z Cezarei pisze pierwszą historię chrześcijaństwa.

• IV w. n.e. - Krzyż uznawany dotąd za znak hańby, o czym świadczy graffiti z Palatynu w Rzymie wykpiwające kult ukrzyżowanego proroka przedstawionego z głową osła, staje się symbolem nowej wiary. Wynika to z wcześniejszej zmiany rzymskiego prawa polegającej na odejściu od krzyżowania przestępców.

Innym symbolem jest ryba, po grecku ichthys, bo litery tego słowa to pierwsze litery greckiej formuły „Jezus Chrystus Syn Boży Zbawiciel”.

• IV w. - Wzmianki pisane wskazują, że wyznawcy Jezusa Chrystusa celebrują Wielki Tydzień na pamiątkę ukrzyżowania.

• IV w. - Sekta donatystów w Północnej Afryce i Iranie w oparciu o pisma Tertuliana i Cypriana głosi duchową czystość i równość (egalitaryzm) wobec Boga bez pośrednictwa kapłanów. Donatyści potępiają chrześcijan, którzy pod wpływem prześladowań (za czasów Dioklecjana) choćby chwilowo wyrzekli się wiary.

• IV w. - Powstaje pierwszy chrześcijański zbiór praw Konstytucje Apostolskie.

• IV - VI w. - W Irlandii powstaje Kościół celtycki (iryjski): samodzielność biskupstw, kobiety mogą sprawować msze (to znaczy cykliczne ceremonie w świątyni). Zlikwiduje go antyfeministyczny i episkopalny (hierarchiczny i scentralizowany) katolicyzm uznający władzę biskupów Rzymu.

• IV - VI w. - Arianizm jest religią większości Germanów i najpopularniejszą formą chrześcijaństwa.

• 311 r. - Grzegorz Iluminator przekształca Armenię w pierwsze chrześcijańskie państwo.

• 311 - 356 r. - Pochodzący z Egiptu św. Antoni. Żyjąc jako pustelnik w Syrii zaświadcza o swojej wierze.

Asceza, często w dziwnych warunkach (na przykład Szymon na wysokim słupie), służy uduchowieniu. Kolejni święci zasłyną z tego, że nie będą się myli przez całe życie, a wokół nich będzie panował niesamowity odór (św. Hieronim, św. Franciszek, św. Bernard), który apologeci chrześcijaństwa nazywają zapachem świętości (odor sanctitatis). Nawiązują w ten sposób do legend o cudownych woniach w świętych miejscach i wskazują, jak ulotna i nieuchwytna jest świętość.

• 313 r. - Rzymski cesarz Konstantyn romanizuje chrześcijaństwo, łącząc święta różnych religii, mitraizm i kult Jezusa utożsamionego ze Słońcem Niezwyciężonym, które sam czci (funduje świątynię Słońca-zbawiciela na Lateranie). Uznaje chrześcijaństwo za jedną z legalnych religii w państwie (Edykt Mediolański) i nadaje przywileje biskupowi Rzymu Sylwestrowi I rezydującemu na Lateranie. W 321 r. wprowadza niedzielę jako dzień Słońca wolny od pracy wspólny dla wielu religii (chrześcijanie rezygnują z celebrowania żydowskiej soboty). Agape zastępuje msza w świątyni, kiedy kapłan odprawia eucharystię wzorowaną na misteriach mitraistów: je chleb - „ciało Chrystusa” i pije wino - „krew Chrystusa” jako symbole ofiarnego Baranka Bożego.

• 314 r. - Synod w Arles potępia donatystów i zakazuje homoseksualizmu zwanego wtedy sodomią.

• 325 r. - Cesarz Konstantyn zwołuje sobór w Nicei (Azja Mniejsza), aby ujednolicić chrześcijaństwo na wzór kultów solarnych. Pod wpływem cesarza i św. Atanazego (przyszłego patriarchy Aleksandrii) sobór ustala nicejski symbol wiary, który zakłada współistnienie w Jezusie natury boskiej i ludzkiej. Sobór potępia arianizm i tworzy dogmat Trójcy Świętej (Bóg-Ojciec, Duch Święty, Jezus-Chrystus). Do 367 r. Atanazy ustali zestaw tekstów kanonicznych uznanych za pisane pod natchnieniem Boga.

Matka cesarza Konstantyna św. Helena każe ustalić miejsca zdarzeń z życia Jezusa i buduje tam kościoły. Na jej rozkaz zostaje odnaleziony dół ze szczątkami krzyży użytych w Jerozolimie w I w. n.e. Według legendy rozpoznano krzyż Jezusa, ponieważ trędowaty, który go dotknął natychmiast ozdrowiał. Inna tradycja głosi, że krzyż Jezusa znaleziono w suchej cysternie na wodę. Kawałki obu krzyży i prawdopodobnie wiele innych szczątków drewna są potem relikwiami.

• 340 - 345 r. - Pachomiusz zakłada wspólnotę pustelników (laura) w Egipcie, zaczynając w ten sposób chrześcijańskie życie klasztorne. Św. Atanazy Anonita (X w.) przeniesie tę ideę do Italii.

• 347 - 357 r. - Chrześcijanie zaczynają napadać innowierców i ludzi uznanych za heretyków.

Zanika mitraizm (do V w.), kult Słońca Niezwyciężonego i rzymski kult Matki Boskiej (bogini płodności).

• Druga połowa IV w. - Biskup Apolinary z Azji Mniejszej uczy, że Jezus miał ciało człowieka i duszę Boga.

• Od drugiej połowy IV w. - Popierany przez biskupa Rzymu Damazego I św. Hieronim pisze Vulgatę obejmującą łacińskie tłumaczenie a w rzeczywistości przeróbkę Starego Testamentu (wybrane teksty Biblii) i Nowy Testament. Będzie to podstawowy tekst dla katolicyzmu do 1350 r., kiedy powstanie niemieckie tłumaczenie Nowego Testamentu.

• 354 - 430 r. - Aurelianus Augustinus (św. Augustyn), łaciński biskup Hippony.

W De Civitate Dei (O Państwie Bożym) uzasadnia istnienie kleru i prześladowanie innowierców, zwłaszcza Żydów, ponieważ odrzucili Jezusa. Potem idąc za wskazaniami Augustyna rzymski papież Aleksander III skodyfikuje antyżydowskie prawa (1179), a Paweł IV każe Żydom nosić żółte znaki (1555) i stworzy getta. Augustynizm dominuje w katolicyzmie do XIII w.

Augustyn zaleca tolerowanie prostytucji, ponieważ i tak nie można jej całkowicie wyrugować.

• 375 - 383 r. - Panuje rzymski cesarz Gracjan. Jako wyznawca Chrystusa zaczyna oficjalne prześladowania niechrześcijan.

• Koniec IV w. - Powstaje Credo (po łacinie Wierzę), symbol wiary według legendy stworzony przez apostołów. Biskup Salaminy na Cyprze św. Epifaniusz pisze, że Jezus Chrystus i Duch Święty są równi Bogu (374). Na soborze w Konstantynopolu (381) ten pogląd zostaje elementem nicejsko-konstantynopolskiego symbolu wiary.

• 385 r. - Biskup Rzymu św. Syrycjusz chce zastrzec dla siebie używanie tytułu „papież” przysługującego wszystkim patriarchom. Wsławia się pychą i dążeniem do władzy absolutnej.

• Początek V w. - Eutyches z Konstantynopola i Dioskur z Aleksandrii tworzą monofizytyzm (Jezus miał podwójną naturę boską i ludzką w jednej osobie). Doktrynę przyjmie Armenia, Gruzja i Kościół koptyjski (Egipt, Etiopia).

• 428 - 431 r. - Nestoriusz, patriarcha Konstantynopola, głosi dualizm Jezusa z dwoma naturami ludzką i boską. Tę koncepcję akceptuje patriarchat w Babilonii, a nestorianizm szerzy się w Azji (w 636 r. dotrze do Chin).

• 431 r. - Sobór w Efezie potępia nestorianizm. Nestoriański patriarcha Babilonu Dadisho I zrywa z kościołami pentarchii - Jerozolimy, Antiochii, Konstantynopola, Aleksandrii i Rzymu.

Uczestnicy soboru potępiają też millenaryzm oparty na dosłownym rozumieniu Apokalipsy.

Sobór w Efezie wprowadza kult maryjny (Marii), aby zastąpić i przejąć rzymski kult Matki Boskiej. Co prawda św. Epifaniusz kult maryjny nazywa herezją, lecz mimo to zaczynają się pielgrzymki do domniemanego grobu Marii w Jerozolimie (opactwo Dormition) i drugiego w Efezie (z legendy o przeprowadzce Marii do Efezu).

• Od 449 r. - Biskup Rzymu Leon I Wielki przyjmuje tytuł papieża i następcy św. Piotra, choć nie godzą się na to patriarchowie Konstantynopola, Antiochii, Aleksandrii i Kartaginy (rzekomy grób św. Piotra i jego tron, w rzeczywistości wykonany w średniowieczu, znajdują się na Watykanie).

Natomiast świątynia na Lateranie (św. Jana) staje się główną katedrą zachodniego chrześcijaństwa, czyli kościołem pod zarządem biskupa i wybranej grupy duchownych nazwanych później kanonikami.

• 451 r. - Sobór w Chalcedonie (koło Konstantynopola) potępia monofizytyzm.

Biskupi stosują klątwę: religijne przeklęcie (zabieg magiczny) przeciwnika. Klątwa będzie odtąd częstym elementem prześladowań krytyków kościelnej hierarchii.

• 496 r. - Frankowie przyjmują katolicki chrzest od biskupa Rzymu. Jest to pierwszy sukces katolicyzmu w ariańskiej Europie. Północna Afryka jest w tym czasie głównie monofizycka a zachodnia Azja nestoriańska.

• 496 r. - Ukazuje się pierwsza, jeszcze nieoficjalna, lista ksiąg uznanych przez Kościół katolicki za szkodliwe, prototyp dla całej serii podobnych indeksów tworzonych aż do XX w.

• VI w. - Powstaje monofizycki kościół syryjski (rozkwit w XII w. a do XX w. jako Kościół jakobicki).

• 506 r. - Synod gruzińskich monofizytów w Dwinie potwierdza dogmat o jedności natury Jezusa.

• VI - X w. - W Kościele katolickim powstaje spowiedź - wyznanie grzechów przed kapłanem, aby uzyskać rozgrzeszenie, czyli odpust, co oznacza wybaczenie. Spowiedź jest tajna, odbywa się bez świadków, a kapłan ma formalnie obowiązek utrzymania w tajemnicy tego, co usłyszał.

• 529 r. - Św. Benedykt zakłada pierwszy katolicki zakon (benedyktyni) i wzorcowy klasztor na Monte Cassino.

• 532 r. - Mnich Dionizius Minor błędnie oblicza, że Jezus urodził się 754 lata po założeniu Rzymu. Arbitralnie uznaje, że stało się to 25 grudnia, czyli w dniu przesilenia zimowego (typowe dla bóstw solarnych).

• 553 r. - Sobór w Konstantynopolu odrzuca dyskutowaną dotąd reinkarnację (metempsychosis, wędrówka dusz).

Kościół frankoński ostatecznie odbiera kobietom prawo do sprawowania mszy.

• 580 r. - Longinus przynosi do Nubii chrześcijaństwo w wersji monofizyckiej.

• 590 - 604 r. - Grzegorz I głosi prymat rzymskich papieży (biskupów Rzymu) nad chrześcijanami.

• Początek VII w. - Pod naciskiem Bizancjum Gruzja przyjmuje prawosławie, odrzucając monofizytyzm.

• VII w. - Joannes Scholasticos (Jan Scholastyk) z Antiochii tworzy kodeks prawa kanonicznego Nomokanon przyjęty w kościołach prawosławnych. Zachowuje zasadę kolegialności decyzji na soborach (zjazdach) i równości biskupów (odrzuca postulowany przez Rzym prymat papieży jako sprzeczny z tradycją).

• VII w. - Na półwyspie i górze Athos w Grecji kształtuje ośrodek pustelników, a potem życia monastycznego. W ciągu następnych stuleci Athos stanie się jednym z najświętszych miejsc prawosławia.

• 622 r. - Cyrus i Sergiusz tworzą syryjski monoteletyzm. Według nich Jezus miał ludzkie ciało, ale boską wolę.

• 680 r. - Sobór w Konstantynopolu potępia monoteletyzm. Potwierdza to biskup Rzymu Agaton.

• VIII - IX w. - Nestorianizm szerzy się w Azji. W Chinach źródła wymieniają patriarchę Alopena (Rabana lub Adama). W 845 r. chiński rząd każe zburzyć obce klasztory (w tym czasie jest tu ok. 3000 duchownych). Nestorianie przenoszą się do Mongolii.

• 726 - 787 r. - Na terenie Bizancjum ikonoklaści (czyli niszczyciele obrazów) znoszą kult obrazów (ikonolatrię, podobieństwo do totemizmu) zgodnie z drugim przykazaniem Dekalogu w Księdze Wyjścia. Chrześcijanie usuwają drugie przykazanie, a ostatnie dzielą na dwa, aby zachować liczbę dziesięciu przykazań.

• 755 r. - Frankonia tworzy wasalne Państwo Kościelne papieża Stefana II z centrum w Rzymie.

W 754 r. Stefan przedstawił fałszywy akt Konstantyna (rzekomo z 315 lub 337 r.) rzekomo nadający biskupom Rzymu całą Italię i zachodnie Cesarstwo oraz prawo do noszenia insygniów królewskich - korony, purpurowego płaszcza i tuniki. Stefan oddaje się pod opiekę Franków, równoważąc siłę Longobardów, więc nie prosi już cesarza w Konstantynopolu o tradycyjne potwierdzenie swego urzędu i koronuje władcę Franków na króla (rytuał upowszechni się potem w Europie). Fałszerstwo udowodni Lorenzo Valla w 1440 r. ale Eugeniusz IV i inni papieże aż do XX w. konsekwentnie będą temu zaprzeczać.

• 787 r. - Drugi sobór w Nicei uznaje ikonoklastów za heretyków. Dopuszcza antykoncepcję i aborcję do 40. dnia od zapłodnienia, ponieważ biskupi uznają, że dusza wnika do płodu w 40. dniu u mężczyzn i w 80. dniu u kobiet.

• Początek IX w. - Rzymski papież ogłasza, że Maria, matka Jezusa, została wniebowzięta, a nie umarła.

• 813 - 843 r. - Ikonoklaści jeszcze raz zwyciężają w Kościele bizantyjskim za patriarchów Konstantynopola Nicefora I (806-815), Teodeta I Kassiterasa (815-821), Antoniego I Kassimatesa (821-836) i Jana VII Grammatikosa (836-843). Po zwalczeniu ikonoklazmu uznanego za herezję Metody I wprowadza doroczne święto triumfu nad ikonoklazmem (843).

• IX - X w. - Święci Cyryl i Metody nawracają Wielkie Morawy, Czechy i Wiślan w obrządku słowiańskim.

Po śmierci Metodego (885) wprowadzany jest obrządek łaciński (msza odprawiana po łacinie).

• Ok. 850 r. - Na życzenie rzymskiego papieża Leona IV powstają Dekretalia, dokumenty rzekomo z IV-VI w. mające uzasadniać władzę papieża nad światem. Pogłębia to podział na scentralizowany, autorytarny katolicyzm i samodzielne kościoły wschodnie z ich zbiorem praw Nomokanon (zwłaszcza w wersji Focjusza) i słowiańskim Kormiło (Ster).

Za Leona IV Watykan zostaje otoczony murami jako miejsce schronienia papieży rezydujących stale na Lateranie.

• 853 r. - Nestoriański patriarcha babiloński Teodozjusz I przenosi swoją siedzibę do Bagdadu.

• 867 r. - Rozdział kościoła łacińskiego z Rzymu i greckiego z Konstantynopola (po soborze w Konstantynopolu).

Łacinnicy zmienili nicejski symbol wiary z roku 325, wprowadzając filioque (po łacinie i Syna). Twierdzą, że Duch Święty pochodzi od Ojca i Syna, a nie tylko od Ojca. Papież Hadrian II podkreśla w ten sposób swoją samodzielność, ponieważ uważa się za jedynego namiestnika Chrystusa (Syna).

Godłem Patriarchatu Konstantynopola jest dwugłowy orzeł nawiązujący do tradycji starożytnego Rzymu, symbolizujący potęgę patriarchy, który uważa się za władcę ortodoksyjnych kościołów wschodnich i łacińskich kościołów zachodnich.

• 882 - 1046 r. - W Rzymie panuje 48 papieży zależnych od rodów Italii. Szerzy się korupcja, nepotyzm i zbrodnia, papieże mordują przeciwników i walczą o władzę. Kochanki i córki papieży znane z wybujałego erotyzmu i chciwości praktycznie rządzą Państwem Kościelnym („pornokracja” w latach 904-936).

• 988 r. - Chrzest Włodzimierza, a rok później uznanie chrześcijaństwa za religię państwową na Rusi.

• 999 - 1003 r. - Rzymski papież Sylwester II. Z powodu wiedzy wykraczającej poza standardy chrześcijańskie (na przykład zna arabskie dzieła matematyczne i przyrodnicze) jest posądzany o pakt z diabłem.

• 1000 r. - Rzymski papież ustala dogmat o czyśćcu (odtąd można odprawiać płatne msze za dusze zmarłych).

• XI w. - W Kijowie powstaje pustelnia i klasztor nazwany Peczerską Ławrą (podziemna laura).

• XI - XV w. - Legendarni święci ruskiej Cerkwi (kościoła): Joann, Wasilij, Awraamij i inni.

• XI - XVI w. - Santiago de Compostella jest jednym trzech wielkich katolickich centrów pielgrzymkowych obok Jerozolimy i Rzymu, a znak muszli przegrzebka staje się symbolem pielgrzymujących do Compostelli.

• 1054 r. - Ostateczne zerwanie stosunków Rzymu z Konstantynopolem (przez katolików określane jako Schizma Wschodnia) za patriarchy Cerulariusza i rzymskiego papieża Leona IX. Patriarchowie Konstantynopola pozostają najwyższym autorytetem dla kościołów prawosławnych, a papieże rządzą Kościołem katolickim.

• 1076 r. - Rzymski papież Grzegorz VII zaczyna spór z Cesarstwem Niemieckim o dominację w Europie (Dominium mundi). Żąda celibatu kleru, by zapobiec dziedziczeniu przez dzieci księży. Centrum klerykalnej ideologii jest benedyktyński klasztor w Cluny we Francji (od 910 r.). Potęgę osiąga zakon cystersów (do XIII w. najbogatszy zakon) założony przez Roberta z Molesme jako narzędzie papieża w walce o dominację.

W 1080 r. rzymski papież zakazuje czytania Biblii, jedynie wyższy kler ma prawo czytać święte teksty, ponieważ często są sprzeczne z kościelną praktyką.

• 1096 - 1270 r. - Okres krucjat, czyli wypraw krzyżowych. Idący do Palestyny na „świętą wojnę” z islamem otrzymują od rzymskiego papieża Urbana II odpust (uwolnienie od grzechów i czyśćca).

Dzięki kontaktom z muzułmanami Europejczycy poznają higienę (mycie się, powrót łaźni do Europy, dbałość o strój) oraz zapomnianą w Europie filozofię starożytną, osiągnięcia nauki, techniki i sztuki.

• XI/XII w. - Katarzy (greckie kathar - czysty) i albigensi (od miasta Albi) we Francji postulują powrót do Ewangelii i likwidację papiestwa w Rzymie. Wierzą w reinkarnację, nawiązują do manicheizmu (nienawiść do materii) i kultu Marii Magdaleny. Nawet Dominik Guzman (1205) i św. Antoni z Padwy (1225-1227) nie potrafią ich nawrócić na katolicyzm. Ostatecznie papieże Innocenty III i Honoriusz III każą wymordować kilkaset tysięcy katarów (w latach 1207-1244 zostają wykonane jedne z pierwszych wyroków spalenia na stosie za herezję).

Podobny ruch bogomilców na Bałkanach również zostanie zlikwidowany, a jego zwolennicy wymordowani.

• XII w. - Wzrost potęgi papieża, zwłaszcza od Eugeniusza III. Jej symbolem jest wysoka czapka (tiara) z pasami oznaczającymi władzę kościelną i sądową. W XIV w. dojdzie trzeci pas - symbol władzy nad światem.

• XII w. - Nestorianizm z Chaldei (patriarchat babiloński) szerzy się w Arabii i Indiach. Nestorianizm jest najbardziej rozpowszechnioną formą chrześcijaństwa: od Morza Śródziemnego, przez Azję Środkową do Chin.

Monoteleci zaś tworzą Kościół maronitów w Syrii (w latach 1182, 1445 i 1736 uznają prymat rzymskich papieży).

• XII w. - Kijowscy misjonarze chrystianizują północną Ruś.

• 1118 - 1128 r. - Hugo de Payns zakłada zakon templariuszy, mający bronić Świątyni Jerozolimskiej.

• Ok. 1173 r. - Waldo z Lyonu zaczyna ruch waldensów nawiązujący do idei katarów.

• 1198 - 1216 r. - Rzymski papież Innocenty III wypiera Niemców z Italii. Uważa się za drugiego po Bogu, pana chrześcijan i następcę św. Piotra. Organizuje czwartą krucjatę (1202-1204), która łupi Konstantynopol. Potępia Magna Charta i tworzy getta dla Żydów. W 1215 r. zwołuje sobór na Lateranie.

W odpowiedzi na autorytaryzm Kościoła katolickiego upowszechnia się millenaryzm, który głosi upadek zepsutego papiestwa, rychłe przyjście Królestwa Chrystusa na ziemi i koniec świata tysiąc lat później (Joachim z Fiore, 1135-1202).

W tym nurcie działa Wilhelmina (umrze w 1281 r. w Mediolanie), założycielka sekty zapowiadającej kościół pod władzą kobiety-papieża. Po jej śmierci inkwizycja likwiduje ruch, a zwłoki mistyczki usuwa z grobu (1300). Millenaryzm będzie jednak wracał w poglądach Kolumba, Savonaroli, Lutra, Napiera i wielu innych. W odpowiedzi hierarchowie Kościoła katolickiego wypracują własną interpretację Apokalipsy: zapowiadane tysiącletnie panowanie Chrystusa ma być tylko symbolem czasu panowania Kościoła, a Chrystus przybędzie ponownie dopiero na koniec świata.

• XIII w. - Św. Franciszek zakłada zakon franciszkanów (1209), a św. Dominik dominikanów (1216), którzy wkrótce staną się znani jako inkwizytorzy.

Dominikanin Tomasz z Akwinu łączy filozofię Arystotelesa i katolicyzm. Tomizm jako ideologia papiestwa odrzuci irracjonalizm i sformułuje pozornie logiczne zasady religii. W jego ujęciu cud to zjawisko sprzeczne z logiką zaistniałe mocą Boga, a zabobon to wiara w zjawiska sprzeczne z logiką niezależne od Bogu.

• Od 1215 r. - Innocenty III, Honoriusz III, Grzegorz IX i Innocenty IV organizują inkwizycję, terrorem zwalczającą przeciwników papiestwa, zwłaszcza waldensów, którzy zostają krwawo wytępieni. Ostatni duży ruch tego typu to bracia apostolscy aktywni w północnej Italii (XIII-XIV w.), którzy też w końcu zostaną wymordowani

W ramach walki o panowanie nad ludzkimi umysłami papiestwo po raz kolejny zakazuje czytania Biblii (synod w Tuluzie potępiający waldensów w 1229 r.), ponieważ Biblia pokazuje bezpodstawność władzy Kościoła.

• 1261 - 1310 r. - Schizma arseniańska w Bizancjum.

• 1268 - 1271 r. - Po śmierci Klemensa IV zebrani w Viterbo kardynałowie nie potrafią wybrać nowego rzymskiego papieża. Po dwóch latach mieszkańcy miasta zamurowują drzwi i okna budynku, zdejmują dach i karmią kardynałów tylko wodą i chlebem. Tak potraktowani hierarchowie wybierają Grzegorza X, który nakazuje, by wybór biskupa Rzymu odbywał się za zamkniętymi drzwiami i w ciągu niewielu dni. Odtąd obrady i głosowanie noszą nazwę konklawe (łacińskie con clave, czyli pod kluczem).

• 1274 r. - Na soborze w Lyonie łacinnicy podtrzymują filioque (traktat Tomasza z Akwinu Przeciw błędom greckim). Ustalenia te potwierdzi potem sobór florencki (1439-1443). Bizantyjski cesarz Michał VIII akceptuje filioque i zawiera kościelną unię zwaną florencką, ale kilka lat później odrzucą je greccy teologowie.

• Od 1283 r. - Patriarchat babiloński co kilkadziesiąt lat zmienia siedzibę, a nestorianizm słabnie.

• 1299/1300 r. - Metropolita Kijowa Maksim przenosi się do Włodzimierza uciekając przed Mongołami, a w 1325 r. metropolita Petro na stałe osiedla się w Moskwie.

• XIV w. - Na Rusi działa pustelnik Sergiej Rodoneżskij, założyciel monastyrów, patron ruskiego prawosławia.

Na górze Athos powstaje sekta hezychatów (greckie hesychia - spokój) - medytują, wpatrując się w swój pępek. Na Rusi rozpropaguje ją Nil Sorskij (1433-1508).

• 1302 r. - Rzymski papież Bonifacy VIII w bulli Unam Sanctam głosi, że wszyscy, łącznie z monarchami, mają podlegać władzy papieża i to jest warunek zbawienia. Bonifacy funduje też rzymski uniwersytet La Sapienza (1303), która ma walczyć z odradzającym się wolnomyślicielstwem.

• 1307 - 1314 r. - Atak na zakon templariuszy oskarżanych o herezję (za rzekome odrzucenie bóstwa Jezusa). Filip IV Piękny przenosi zależnego od siebie papieża Klemensa V do Avignon i zmusza do rozwiązania zakonu. Zagroził Klemensowi, że założy odrębny francuski kościół, jeśli papież nie zlikwiduje templariuszy, chociaż papieskie dochodzenie nie potwierdza większości oskarżeń o herezję (protokół spisany na zamku w Chinon).

• 1309 - 1378 r. - Od Klemensa V do Grzegorza XI kolejni rzymscy papieże rezydują w Avignon pod kuratelą królów Francji. Na tę epokę przypada Czarna Śmierć (od 1347 r.), epidemia częściowo związana z ochłodzeniem półkuli północnej. Chrześcijanie przypisują zarazę wrogiej działalności Żydów i heretyków, co często prowadzi do pogromów i mordów, czasem po inkwizycyjnych procesach.

Szerzą się fanatyczne ruchy religijne, których członkowie przerażeni zarazą próbują przebłagać Boga biczując się (biczownicy, flagellantes), leżąc godzinami na ziemi w kościołach lub naśladując mękę i śmierć Jezusa nawet poprzez krzyżowanie się (Całun Turyński?). Kościół początkowo akceptuje te praktyki, zwłaszcza dobrowolne biczowanie się znane chrześcijanom od samego początku, a popularne poza klasztorami od XI w. Jednak w roku 1349 papież Klemens VI zakazuje publicznego samobiczowania, ponieważ ruch prowadzi do histerycznych zachowań, odrzuca władzę świecką i kościelną a nawet sakramenty. Publiczne biczowanie się pozostaje mimo to popularne aż do XV w. Natomiast jako rodzaj prywatnej ofiary realizowanej w klasztorach i religijnych wspólnotach (na przykład Opus Dei) lub domach (król Zygmunt III Waza) nie zaniknie przez kilka stuleci.

• Ok. 1348 - 1666 r. - Szczyt millenaryzmu w Europie zawarty między dwoma wielkimi epidemiami dżumy.

• 1377 r. - Grzegorz XI przenosi siedzibę rzymskich papieży z Lateranu na Watykan.

Wzgórze Watykańskie staje się ośrodkiem władzy politycznej i religijnej oraz miejscem, gdzie zostanie zgromadzona największa na świecie liczba relikwii związanych ze świętymi.

• 1378 - 1417 r. - Wielka Schizma Zachodnia, kiedy procesarska linia papieży rezyduje w Rzymie, a profrancuska w Avignon. Spór zakończy sobór w Konstancy (1415) i wybór Marcina V, którego siedzibą jest znów Rzym. Mimo cesarskiego listu żelaznego (dokument, który miał go chronić w czasie soboru), czeski teolog Jan Hus zostaje spalony na stosie w Konstancy, ponieważ głosi, że władza papieża i Kościoła jest sprzeczna z Ewangeliami.

• XV w. - Monofizytyzm zostaje oficjalnie uznany za państwową religię Etiopii.

• 1415, 1458 r. - Kijów ogłasza się patriarchatem Cerkwi niezależnym od Moskwy.

• Od 1419 r. - Husyci (Bracia Czescy, zwolennicy Husa) walczą z klerem jako źródłem zła.

Mateusz z Janowa (1350-1393) już wcześniej pisał, że Kościół jest główną przyczyną upadku moralności.

• 1478 r. - Na rozkaz Sykstusa IV na czele hiszpańskiej inkwizycji staje dominikanin Tomaso de Torquemada.

Do 1481 r. psychopatyczny zakonnik działający w imieniu papiestwa wymorduje ok. 2000 Żydów i muzułmanów, w ciągu 10 lat zamyka kilkaset tysięcy ludzi, torturuje 140 tysięcy, a 10 tysięcy osób pali na stosie oskarżając ich o nieszczere przejście na chrześcijaństwo.

• 1484 r. - Papież Innocenty VIII każe ścigać i sądzić czarownice (odzywa się niechęć chrześcijan do kobiet).

• 1516 r. - Papiestwo zakazuje kaznodziejom mówić o końcu świata, ponieważ millenaryzm prowadzi do społecznych niepokojów, powoduje bierność, rezygnację z pracy i podważa pozycję Kościoła.

Rozwija się antykościelny katolicki spirytualizm, postulujący osobisty kontakt z Bogiem bez pośrednictwa kleru.

• 31 X 1517 r. - Niemiecki duchowny Martin Luter ogłasza tezy przeciw nieuzasadnionej władzy rzymskiego papieża. Żąda zniesienia symonii (nazwa wywodzona od Szymona Maga), czyli handlu kościelnymi stanowiskami, odpustów za pieniądze (wysłannicy papieża sprzedają odpusty, żeby zdobyć pieniądze na przebudowę Bazyliki św. Piotra). Chce też zniesienia celibatu księży i piętnuje papieża, który jest właścicielem rzymskich burdeli, a pieniądze z prostytucji przeznacza między innymi na budowę Bazyliki św. Piotra. Luter potępiony i zagrożony przez inkwizycję sam potępia papieża Leona X i staje na czele protestantów. Głosi powrót do zasad Ewangelii i duchowy kontakt z Bogiem bez udziału kleru. Zaczyna się luteranizm i Reformacja.

• 1517 r. - XIX w. - Kościoły reformowane zmieniają katolickie sakramenty (zwłaszcza ślub kościelny), wywołując kontrowersje. Niemiecki duchowny Ulrich Zwingli odrzuca władzę rzymskiego papieża (1518-1531). Luter zaś twierdzi, że chrzest noworodków musi zawierać egzorcyzmy wypędzające demony, które panują nad dziećmi bez chrztu, a Filip Melanchton wręcz przeciwnie utrzymuje, że chrzest to tylko przyjęcie dziecka do wspólnoty religijnej. Współpracownik Lutra Niemiec Johannes Agricola odrzuca (1527) ścisłe przepisy moralne, czyli etyczny legalizm zarówno katolicki, jak też luterański. Postuluje wolną od reguł ocenę indywidualną, dostosowaną do danej sytuacji, co Luter nazwie antynomizmem, czyli bezprawiem (zapowiedź etyki sytuacyjnej). Podobne poglądy będą mieli niektórzy anabaptyści oraz niektórzy purytanie i metodyści.

Anabaptyści chrzest nieświadomych dzieci zastępują chrztem dorosłych (Szwajcaria, Niemcy, Czechy, Holandia). Doprowadza to do anabaptystycznych buntów, którym przewodzą: T. Münzer w Zwickau (1525), Jakub Hutter na Morawach (spalony na stosie w 1535 r.) i Menno Simmons z Fryzji (założyciel mennonitów). W 1534 r. Johann z Lejdy (J. Bockelson) ogłasza się w Münster władcą Nowego Królestwa Syjonu. Ma ono charakter anarchistycznej dyktatury ze wspólnotą majątkową, wielożeństwem i brakiem hierarchii kościelnej - przeciwników anabaptyzmu wygnano, dochodzi do rozbojów. W 1535 r. biskup von Waldeck i władca Hesji zdobywają miasto, a przywódców ruchu każą torturować i stracić. W Anglii członkowie ruchu przeciw chrzczeniu dzieci przybierają nazwę baptystów (główny teoretyk John Smith w XVII w.). Antytrynitarze (unitarianie) - odrzucają Trójcę Świętą i hierarchię duchownych. Antytrynitaryzm zaczyna F. Socinius (1539-1604) z Italii, który ucieknie przed inkwizycją i w Polsce założy Kościół ariański (Braci Polskich). Podobne idee rozwijają się w Holandii, Anglii (J. Priestley i T. Lindsey, 1774) i Ameryce Północnej. Niemiec Ph. Spener (1635-1705) z Halle zakłada pietyzm, ruch skierowany przeciw instytucjonalnemu luteranizmowi. Podobny ruch w Kościele anglikańskim to purytanizm (XV lub kongregacjonalizm, gdzie wspólnota wierzących ma zastąpić hierarchiczny kler: G. Fox, R. Barclay (1648-1690), W. Penn (1644-1718). Ten ostatni, pod wpływem Boehmego, głosi mistyczne zjednoczenie z Bogiem w sekcie kwakrów (od angielskiego quake - drżeć). Purytanin J. Wesley (1703-1791) tworzy Kościół metodystów (1784), postulujący metodyczne życie religijne. Z USA pochodzą synkretyczny Kościół mormonów założony przez J. Smitha (1830) po jego rzekomych spotkaniach z nieziemską istotą; Świadkowie Jehowy (C. T. Russell, 1872), głoszący bliski koniec świata (daty kolejno przekładane: 1878, 1914, 1918, 1925, 1941, 1954, 1958, 1975) i konieczność powrotu do Biblii; ruch Christian Science (Mary Baker-Eddy, 1866) leczący cytatami z Biblii i modlitwą.

• XVI - XX w. - Chrystianizacja Ameryki Łacińskiej (katolicy) i Północnej (głównie protestanci). Ponurą sławę zdobywają fanatyczni misjonarze mordujący opornych Indian i celowo niszczący zabytki, jak na przykład słynny katolicki biskup Diego de Landa.

• 1522 r. - Luter tłumaczy na niemiecki Nowy Testament, a w 1534 r. całą chrześcijańską Biblię.

• 1529 r. - Powstaje pojęcie protestantyzmu; Niemcy protestują przeciw dominacji katolików w parlamencie.

• 1534 r. - Hiszpan Ignacy Loyola zakłada katolicki zakon jezuitów do walki z protestantyzmem.

Ich konkurentem w zwalczaniu protestantyzmu będą pijarzy (Rzym, 1597) zajmujący się głównie szkolnictwem.

• 1536 - 1564 r. - J. Kalwin (Jean Cauvin) odrzuca rzymski katolicyzm (zapoczątkowuje kalwinizm), głosi powrót do zasad Ewangelii, a zwolenników racjonalizmu i przeciwników wiary nazywa libertynami. Idee kalwińskie docierają wkrótce do Francji, gdzie je wyznają Hugenoci (od genewskiego kaznodziei B. Hugues’a).

• 1542 - 1552 r. - Jezuita św. Franciszek Ksawery (Xavier, 1506-1552) z Nawarry szerzy katolicyzm w Indiach. Miejscowy nestoriański Kościół malabarski na krótko (1599-1653) uznaje zwierzchnictwo rzymskiego papieża. Franciszek próbuje też nawracać Malakkę (1545-1546), Moluki (1546), Kanton (1549) i Japonię (1549-1551).

• 1543 r. - Rzymski papież Paweł III ogłasza Index librorum prohibitorum, czyli Indeks ksiąg zakazanych przez papiestwo jako szkodliwe dla katolicyzmu. Wcześniejsze podobne listy miały charakter lokalny. Ostatnie wydania papieskiego indeksu ukażą się w latach 1948 i 1959, a oficjalne odwołanie indeksu nastąpi dopiero w 1960 r.

• 1545 - 1563 r. - Antyprotestancki sobór katolików w Trydencie ogłasza nowy dogmat o niepokalanym poczęciu Jezusa, celibat kleru, kościelne małżeństwa i nowy kodeks prawa kanonicznego (następne powstaną dopiero w latach 1917 i 1983). Sobór ogłasza, że autorytet Kościoła katolickiego jest równorzędny z autorytetem Biblii, aby przeciwstawić się protestantom i spirytualistom. Biblia zaś trafia na Indeks ksiąg zakazanych przez Kościół katolicki (1563), ponieważ jej czytanie prowadzi do herezji i protestantyzmu.

• 1546 - 1633 r. - Próba katolicyzacji Etiopii zakończona wypędzeniem jezuitów. W Etiopii ze zdwojoną siłą wybucha dyskusja chrystologiczna o sposobie złączenia w Chrystusie natury ludzkiej z boską.

• 1547 r. - Powstaje Kościół anglikański.

• 1552 r. - Schizma w patriarchacie Babilonu. Powstaje podległy Rzymowi Kościół chaldejski jako konkurencja dla nestoriańskiego Kościoła asyryjskiego. Przez następne stulecia obie wspólnoty będą się zwalczać.

• 1581 r. - Na Ukrainie powstaje fundamentalne dla prawosławia tłumaczenie Biblii.

• 1582 r. - Jezuici przynoszą katolicyzm z Indii do Chin.

Hiszpanie katolicyzują Filipiny, dokonując pogromów Chińczyków (kilkadziesiąt tysięcy zamordowanych w XVII w.), którzy nie przyjęli nowej wiary.

• 1589 r. - Sobór w Moskwie tworzy patriarchat Rosji i zbiór kościelnych ustaw Sto gław (Sto rozdziałów).

• 1594 r. - Piąta Kongregacja Generalna Jezuitów w Rzymie nakazuje misjonarzom używać miejscowych języków, żeby ułatwić wprowadzanie nowej religii.

• 1595 r. - Unia Brzeska: katoliccy Polacy narzucają prawosławnym w Rzeczpospolitej zwierzchność rzymskiego papieża.

• 1598 r. - Koniec wojen religijnych we Francji po pokonaniu Hugenotów przez katolików. Rośnie niezależność kościoła francuskiego od papiestwa (gallikanizm) potwierdzana przez królów w roku 1682, 1690, 1693 i 1766.

• 1603 r. - Rzymski papież Klemens VIII tworzy Papieską Akademię Nauk, aby zwalczać nieprawomyślną naukę.

• 1618 - 1648 r. - Wojna trzydziestoletnia między katolikami i protestantami pustoszy Europę (ok. 7 milionów ofiar). Religijny fanatyzm, szaleństwo polowania na heretyków i rzekome czarownice pochłaniają tysiące ofiar zabijanych lub torturowanych w najokrutniejszy sposób: wieszanych, ścinanych, palonych na stosach, topionych, ćwiartowanych czy łamanych kołem.

• 1622 r. - Za rządów rzymskiego papieża Grzegorza XV (panuje w latach 1621-1623) jego bratanek kardynał Lodovico tworzy Kongregację Propagandy Wiary (Congregatio de Propaganda Fide), której celem jest szerzenie katolicyzmu w ramach kontrreformacji. Odtąd słowo propaganda staje się niemal synonimem kłamstwa.

• 1632 r. - Sobór etiopskiego Kościoła koptyjskiego w Gonderze modernizuje jego prawną organizację.

• 1640 r. - Petr Mohyla, biskup Kijowa, pisze pierwszy podręcznik (katechizm) prawosławia. Podobną książkę napisze w Jerozolimie patriarcha Dozyteusz (1672). Mimo to prawosławie słabnie.

• 1640 r. - Ukazuje się drukiem książka Augustinus Cornelisa O. Jansena (1585-1638), katolickiego biskupa Ypres we Flandrii. Dzieło stanie się podstawą jansenizmu – radykalnego ruchu ideowo bliskiego kalwinizmowi. Według niego człowiek jest slaby i z natury zepsuty, więc może tylko przestrzegać przykazań i liczyć na łaskę Boga niezbędną do zbawienia. Przyjmowanie komunii jest rzadkie, ponieważ grzeszny człowiek rzadko bywa gotowy do tak doniosłego wydarzenia. Jansenizm zostaje potępiony przez Kościół rzymskokatolicki, lecz przetrwa jako doktryna Kościoła Starokatolickiego w Holandii.

• 1666 - 1667 r. - Sobór w Moskwie reformuje rosyjską Cerkiew, aby powstrzymać napór katolicyzmu.

Przeciwnicy reformy (starowiercy) zaczynają raskoł (rozbicie); mimo prześladowań przetrwają do końca XVIII w.

• 1681 r. - Patriarcha Kościoła asyryjskiego Shimun XIII odrzuca związki z Rzymem i wraca do Mosulu. Shimun XXIII zaś przeniesie się do Chicago w USA (1920). W Iraku pozostanie szczątkowy Kościół chaldejski uznający zwierzchność Watykanu.

• 1686 r. - Moskwa likwiduje patriarchat Kijowa. W Rosji w XVII-XIX w. działa wiele sekt prawosławia.

• XVIII - XIX w. - Synkretyczne kościoły afrochrześcijańskie.

• 1700 - 1721 r. - Car Rosji Piotr czyni Stefana z Riazania patriarchą Moskwy. W 1742 r. caryca Elżbieta powoła podległy jej Święty Synod Rosji, aby ostatecznie uzależnić Cerkiew od państwa.

• 1722 r. - Husyci z Czech przenoszą się do Saksonii, a pod górą Hutberg nazwaną Herrnhut (po niemiecku opieka pańska) N. L. von Zinzendorf zakłada ruch hernhutów (1727) jednoczący husytyzm, luteranizm, kalwinizm i mistyki Boehmego (jedność dobra i zła pojmowana nie rozumem, lecz czuciem).

• 1741 r. - Powstaje kościół unitów koptyjskich, którzy przyjęli zwierzchnictwo rzymskiego papieża.

• 1772 r. - Matka Ann zakłada w Manchesterze sektę szejkersów (shakers, shaking quakers - drżący kwakrzy), którzy krzycząc, często w „obcych językach” (wydają dziwne dźwięki), trzęsąc się i wykonując dziwaczne ruchy oddają się we władanie Ducha Świętego. Obowiązuje absolutny celibat, a więc są antynatalistami, a dzieci można jedynie adoptować. W 1774 r. sekta przenosi się do Stanów Zjednoczonych, gdzie zaniknie w początkach XXI w.

• 1773 r. - Rzymski papież Klemens XIV likwiduje zakon jezuitów, który jest oskarżany o intrygi.

• 1789 - 1815 r. - Rewolucja Francuska oraz Napoleon znoszą feudalizm i odbierają klerowi większość majątków.

• 1802 r. - Książka W. Paley’a Natural Theology (Teologia Naturalna) otwiera nowy etap walki kreacjonistów z nauką. Głosi, że świat jest rzekomo tak mądrze urządzony, ponieważ zbudowała go inteligencja (Bóg). Zaprzeczy temu ewolucjonizm Brytyjczyków R. Chambersa (1844, 1846) i C. Darwina (1859).

• Od 1809 r. - Papiestwo używa biało-żółtej flagi. Luteranie zaś w 1926 r. przyjmą flagę białą z fioletowym krzyżem.

• 1814 - 1815 r. - Odbudowa pozycji Kościoła w Europie i reaktywacja jezuitów po upadku Napoleona. Mimo to kler nie odzyskuje wszystkich dóbr, a Pius VII nie potrafi dojść do porozumienia ze wszystkimi krajami niemieckimi.

• 1820, 1821 r. - Likwidacja trybunałów inkwizycyjnych w Hiszpanii i Portugalii.

• 1841 r. - Papież Grzegorz XVI (1831-1846) ustanawia Order Świętego Sylwestra za działalność charytatywną prowadzoną przez katolików. Wcześniej wsławił się potępieniem ulicznych latarni (1831).

• Druga połowa XIX w. - Sekularyzacja oraz antykatolicka polityka kilku rządów, zwłaszcza Niemiec i Włoch, powodują spadek zainteresowania relikwiami świętych. W rezultacie tysiące kości, zębów i całych szkieletów, kawałków skóry i drewna otaczanych dotąd czcią stają się nikomu niepotrzebne, trafiają na targowiska lub po prostu na śmietnik. Jednak belgijski misjonarz Suitbert Godfrey Molinger skupuje te przedmioty i gromadzi w Kaplicy św. Antoniego w Pittsburghu (USA). Tak powstaje największa po watykańskiej kolekcja katolickich relikwii, która na początku XXI w. będzie liczyła ponad 5000 obiektów.

• 1854 r. - Rzymski papież Pius IX ogłasza dogmat „o niepokalanym poczęciu” Marii, co oznacza, że urodziła się wolna od grzechu pierworodnego i bez udziału seksu. Kult maryjny staje się narzędziem utrzymania wpływów papiestwa wśród ludu i elementem walki z „modernizmem”, aby przez pochwałę dziewictwa neutralizować emancypację kobiet. Papież zakazuje antykoncepcji i aborcji (1869).

• 1859 r. - Anglikański teolog Henry J. Prince zakłada sektę agapemonitów i dzięki donacjom zwłaszcza od bogatych kobiet buduje w Clapton pod Londynem kościół zwany Arką Przymierza. Prince jako mesjasz słynie z bogactwa, licznego haremu kobiet i zapowiedzi, że nie umrze. Kiedy jednak umiera, jego następcy twierdzą, że wkrótce zmartwychwstanie. Agapemonici przetrwają do połowy XX w. Potem ich kościół przejmą katolicy.

• 1863 - 1875 r. - Po powstaniu w Polsce Rosja likwiduje Kościół unicki za sprzyjanie katolickim Polakom.

• 1865 - 1878 r. - Metodysta W. Booth zakłada w Londynie Armię Zbawienia, organizację charytatywną.

• 1869 - 1870 r. - Sobór watykański (Vaticanum I) potępia laicyzację, ogłasza dogmat o nieomylności papieża (część kleru odrzuci go i założy kościoły starokatolickie) oraz celibat księży. Odtąd rzymscy papieże podpisują konkordaty (umowy z rządami poszczególnych państw), aby utrzymać przywileje Kościoła katolickiego.

Włochy likwidują Państwo Papieskie.

• 1878 r. - Sobór w Boru-Mieda ogłasza jedność natury (teuahdo) Chrystusa i jednoczy Kościół etiopski.

• 1891 r. - Po encyklice rzymskiego papieża Leona XIII z 1891 r. powstają partie chadeckie łączące konserwatyzm i zasady chrześcijaństwa z demokracją. Leon XIII znowu wpisuje Biblię na Indeks ksiąg zakazanych (1897), ponieważ uznaje, że świeckim wolno jedynie słuchać fragmentów wybieranych i odpowiednio komentowanych przez duchowieństwo.

• 1903 r. - Rzymski papież Pius X znosi ekskluzywę, czyli prawo władców Hiszpanii, Francji i Austrii do wykluczenia jednego kandydata na papieża. Wiąże się to z problemami przy wyborze jego samego. Otóż pierwszym zwycięzcą wyborów był Mariano Rampolla, lecz zablokował go cesarz Austro-Węgier. Pius X zaś ma kłopoty z powodu swojego pochodzenia, ponieważ jest Włochem, lecz jego rodzice przyjechali do Italii z Polski, o czym nie wiedział władca Austro-Węgier obawiający się prorosyjskiego panslawizmu.

• 1903, 1920 r. - Patriarchowie Konstantynopola Konstantyn V (1897-1901), Germanos V (1913-1918) i Melecjusz IV (1921-1923) proponują zjednoczenie kościołów prawosławnych przy zachowaniu ich tradycyjnej równości i wewnętrznej samodzielności.

• 1904 - 1905 r. - M. Weber w książce Etyka protestancka a duch kapitalizmu pokazuje, że powstanie gospodarki rynkowej i nowoczesnego społeczeństwa było możliwe w krajach protestanckich, podczas gdy kraje katolickie trwały przy feudalizmie.

• 1908 r. - Pius X powołuje Kongregację Świętego Oficjum zamiast krwawej inkwizycji. W 1910 r. zaś wprowadza przysięgę kleru przeciw „modernizmowi”, czyli racjonalizmowi, nauce (zwłaszcza ewolucjonizm), reformom Kościoła (integryzm - niezmienność Kościoła i wiary) oraz reformom społecznym. Reformację i protestantyzm nazywa buntem i wynaturzeniem (26 V 1910).

• 1910 r. - Zjazd protestantów w Edynburgu zaczyna ekumenizm, czyli dialog międzyreligijny.

• Od 1914 r. - Rzymski papież Benedykt XV bezskutecznie nawołuje do pokoju podczas I wojny światowej.

• Lata 1920. - Patriarcha Moskwy Siergij zaczyna współpracę z komunistami, powodując rozłam w rosyjskiej Cerkwi.

• 1922, 1923 r. - Encykliki rzymskiego papieża Piusa XI stają się początkiem fundamentalistycznej organizacji pod nazwą Akcji Katolickiej.

• 1928 r. - Hiszpan J. E. Balaguer zakłada Opus Dei, klerykalną organizację-sektę zwalczającą „modernizm”. Rzymscy papieże obawiają się fanatyzmu Opus Dei (wielogodzinne modły, granie na emocjach). Dopiero Jan Paweł II wprowadzi członków tej organizacji do władz kościelnych, a Balaguera nawet kanonizuje.

• 1929 r. - B. Mussolini tworzy i finansuje nowe Państwo Kościelne na Watykanie z rzymskim papieżem jako jego monarchą. W zamian uzyskuje poparcie Kościoła dla faszyzmu.

• 1939 - 1959 r. - W Watykanie panuje papież Pius XII (Włoch E. Pacelli) sprzyjający faszyzmowi, choć niekoniecznie nazizmowi. Nawołuje do krucjaty przeciw ZSRS.

Jego dziełem jest „katofaszyzm” - sojusz katolickiego kleru z Mussolinim we Włoszech, Franco w Hiszpanii (ksiądz Balaguer jest współpracownikiem Franco), Salazarem w Portugalii i księdzem Tiso w Słowacji. Wymowne jest też milczenie papieża wobec holokaustu. Kościoły niemieckie zdobędą się tylko na odczytanie protestu (6 VII 1941) przeciw tak zwanej eutanazji, a w rzeczywistości mordowaniu, osób uznanych przez nazistów za zbędne. Co znamienne, na powojenne indeksy autorów potępianych przez papiestwo (1948, 1959) nie trafią Mussolini, Franco i Hitler. Pius XII zaś próbuje namówić Amerykanów do pokoju z Mussolinim, aby uratować dyktatora.

• 1940 r. - W burgundzkiej wsi Taizé Szwajcar Brat Roger (R. Schutz) zakłada ekumeniczną wspólnotę modlitewną i ratuje kilku Żydów przed nazistami. Taizé stanie się ponadreligijnym centrum modlitewnym.

• Lata 1940. - Rzymski papież Pius XII ogłasza, że podczas wykopalisk na Watykanie jezuici odkryli grób św. Piotra. W 1956 r. okaże się, że są to zmieszane kości dwóch mężczyzn, kobiety i zwierząt. Jednak w latach 1960. papież Paweł VI stwierdzi, że jezuici znaleźli drewnianą skrzynkę w bocznej niszy podpisanej rzekomo imieniem Piotra.

• 1948 r. - W Amsterdamie powstaje Światowa Rada Kościołów (Kościoła rzymskokatolicki odmawia udziału).

• 1950 r. r. - Kościół katolicki ogłasza dogmat o wniebowzięciu (a nie śmierci) Marii.

• 1948, 1950 r. - Kościół etiopski odrzuca i tak formalne zwierzchnictwo dalekiej Aleksandrii i Konstantynopola.

• Lata 1960. - Wbrew Watykanowi synkretyczne kościoły Afryki przyznają kobietom prawo do kapłaństwa.

Kaznodzieje (religijni nauczyciele) protestanccy coraz szerzej używają radia i telewizji, zyskując miliony zwolenników. Ideę przejmą potem kaznodzieje katoliccy, muzułmańscy, żydowscy i inni.

• 1962 - 1965 r. - Sobór na Watykanie (Vaticanum II) za papieża Jana XXIII (Time uznaje go za Człowieka Roku 1962) i Pawła VI reformuje Kościół katolicki, aby odzyskać kontakt z nowoczesnym światem. Po raz pierwszy Kościół akceptuje czytanie Biblii przez świeckich, ale tylko duchowni mogą ją interpretować.

• 1966 r. - A. Sz. La Vey (USA) zakłada Kościół Szatana głoszący radość życia i dumę aż do okrucieństwa, w opozycji do chrześcijańskiej ascezy. La Vey uczy dumy z bycia człowiekiem i odrzuca pokorę i ascezę, co oznacza odrzucenie chrześcijaństwa. Dlatego odwrócony krzyż łaciński bywa używany jako symbol satanizmu.

• 1970 r. - Francuski biskup Marcel Lefebvre zakłada Bractwo Kapłańskie Świętego Piusa X dla zachowania katolickiej tradycji, którą zaprzepaścił ostatni sobór. Według lefebrystów papiestwo nie może przewodzić Kościołowi, ponieważ rzekomo ulega masonom, komunistom i „modernizmowi” (w znaczeniu chrześcijańskim).

• 1971 r. - G. Gutierez (Peru) zaczyna katolicką teologię wyzwolenia, walczącą z biedą w Ameryce Łacińskiej.

• 1971 r. - Synod (zjazd) Cerkwi rosyjskiej znosi Unię Brzeską jako próbę katolicyzacji Rosji.

• 1978 r. - Następca Pawła VI, Jan Paweł I umiera w niejasnych okolicznościach po miesiącu rządzenia. Podobno chciał ujawnić współpracę Banku Watykańskiego (R. Calviego) z mafią. W ciągu roku giną wszyscy zamieszani w tę sprawę, oprócz arcybiskupa P. Marcinkusa. Ten wątek eksploatuje F. Coppola w filmie Ojciec chrzestny III.

• 1978 - 2005 r. - Jan Paweł II jest papieżem Kościoła rzymskokatolickiego.

Każe biskupowi Hnilicy odkupić dokumenty Calviego kompromitujące Watykan i chroni Marcinkusa oskarżanego o współpracę z mafią. Potępia inkwizycję i antysemityzm, lecz jest autorytarnym konserwatystą, zwalcza teologię wyzwolenia i lefebrystów. Odrzuca antykoncepcję i aborcję, a kobiety, które mimo ostrzeżeń lekarzy urodziły dziecko i umarły, ogłasza „błogosławionymi męczennicami”. Utrzymuje celibat kleru, potępia homoseksualizm (chociaż ponad 75% członków Kurii Watykańskiej to geje) i pedofilię, a zarazem chroni księży-pedofilów przed świeckimi sądami.

• 1987 r. - Protestancka organizacja The Council on Biblical Manhood and Womanhood głosi patriarchalizm w imię komplementaryzmu, który mówi, że mężczyzna ma „łagodnie panować” nad kobietą, a ona „radośnie poddawać się” jego władzy, ponieważ do tego zostali stworzeni. W tym samym duchu w Kalifornii południowi baptyści proponują kobietom studia z prowadzenia domu (2007).

Również rzymski papież Jan Paweł II (list Mulieris Dignitatem, 1988) i kardynał J. Ratzinger (2005) nakazują kobiecie rezygnację z ambicji i podporządkowanie rzekomym „prawom bożym”. Oburzony tą obłudą włoski pisarz Alfredo Ormando protestuje dokonując samospalenia na Placu św. Piotra w Watykanie (13. I 1998).

• 1987 - 1989 r. - Amerykanin Monte Kim Miller zakłada ruch Zaangażowanych Chrześcijan, millenarystów potępiających New Age, osiągnięcia nauki i wszystkie istniejące kościoły.

• XX/XXI w. - Ludzie Zachodu nie akceptują pesymistycznej katolickiej wizji człowieka jako istoty słabej i skłonnej do zła. Wolą koncepcję protestantów podkreślającą ludzką godność i aktywność. Nie jest przypadkiem, że prawosławie i rzymski katolicyzm trwają głównie w krajach biednych: najwięcej katolików jest w Ameryce Łacińskiej, a w Afryce ich nawet przybywa. Dobrobyt i wykształcenie powodują laicyzację: w zachodniej Europie tylko połowa dzieci jest chrzczona, gwałtownie spada liczba ślubów kościelnych, a kościoły są zamieniane w kluby, kawiarnie i banki. W Wielkiej Brytanii tylko 10% ludności uczestniczy w mszach, a w Niemczech ok. 100 tysięcy osób rocznie odchodzi z Kościoła katolickiego.

Szerzy się areligijność lub New Age, neopogaństwo, buddyzm czy islam (luterański pastor R. Weisselberg dokonuje samospalenia w Erfurcie w 2006 r., aby zaprotestować przeciw islamizacji).

W Unii Europejskiej religia powoli znika ze szkół. Francja, Słowenia, Bułgaria i Luksemburg zakazują nauczania jakiejkolwiek religii w szkole i używania religijnych symboli w państwowych urzędach. Na Cyprze, Malcie, w Austrii, Szwecji, Danii, Finlandii i Grecji oraz w większości landów w Niemczech religia jest w programie szkolnym, ale to rodzice decydują, czy ich dzieci będą się jej uczyć. W pozostałych piętnastu krajach Unii Europejskiej szkolne lekcje religii są formalnie obowiązkowe, lecz zdecydowany sprzeciw rodziców zwalnia uczniów z tego obowiązku, a z każdym rokiem spada liczba chętnych.

Anglikanie od połowy XX w. akceptują antykoncepcję, aborcję, kapłaństwo kobiet, homoseksualizm (1998), a nawet wątpiących w istnienie osobowego Boga. Amerykański Kościół Episkopalny jako pierwszy wybiera biskupa-homoseksualistę (G. Robinson, 2003).

• 2001 r. - Amerykańskie pismo Boston Globe publikuje raport o pedofilii katolickich księży, co zaowocuje procesami sądowymi: na przykład diecezja kalifornijska musi wypłacić ofiarom 660 milionów dolarów odszkodowań, a bostońska 100 milionów. Na przełomie stuleci Kościół katolicki wypłaca łącznie kilka miliardów dolarów odszkodowań. Oburzenie wywołuje tajna instrukcja Jana Pawła II nakazująca ukrywać przestępstwa seksualne księży, a winni są przenoszeni do innych parafii a nawet krajów (głównie do Afryki).

Mimo to dziennikarze ujawniają tysiące przypadków pedofilii duchownych na całym świecie, między innymi we Włoszech, w Argentynie, Chile, Irlandii, Niemczech, Holandii, Francji, Australii, a nawet w klerykalnej Polsce.

Innym problemem i powodem wielkich odszkodowań jest ujawnienie zbrodni popełnianych przez katolickie zakonnice prowadzące sierocińce między innymi w Irlandii i Kanadzie w XX w.

• 2005 r. - Rzymski papież Benedykt XVI (niemiecki kardynał Joseph Ratzinger) przejmuje po Janie Pawle II (uznanym potem za świętego) Kościół wzmocniony organizacyjnie, lecz anachroniczny ideowo, przeżarty korupcją i ukrywanymi aferami pedofilskimi. W 2009 r. Benedykt XVI znosi ekskomunikę nałożoną na lefebrystów, chociaż zbuntowani biskupi nie kryją antysemityzmu, a jeden z nich neguje nawet holokaust.

• 2007 r. - Zjednoczenie Cerkwi w Rosji i na uchodźstwie (rozdzielonych w latach 1920.). Moskiewski patriarchat rządzący Cerkwią rosyjską jest podporządkowany władzom Rosji i wspiera imperialne ambicje Rosji.

• 2013 r. - Benedykt XVI abdykuje, a nowym rzymskim papieżem zostaje wybrany argentyński biskup Jorge Mario Bergoglio. który przyjmuje imię Franciszka.

Pod naciskiem opinii publicznej po serii ujawnionych pedofilskich afer kleru w Irlandii, Austrii, USA i innych krajach Franciszek zaczyna walkę z tym zjawiskiem. Na przykład w 2024 r. odsuwa rekordową liczbę aż 13 polskich biskupów, którzy przez wiele lat chronili i ukrywali księży pedofilów.

• 2014 r. - Watykan zakłada Międzynarodowe Stowarzyszenie Egzorcystów, czyli osób wypędzających demony.

Duchowni nie rezygnują z egzorcyzmowania, mimo że rytuały są okrutne i niekoniecznie skuteczne, co pokazują przeżycia między innymi Anny Ecklund, Michaela Taylora czy Anneliese Michel.

• 2016 r. - Patriarcha Konstantynopola Bartłomiej zwołuje prawosławny sobór do Kolimwari na Krecie zbojkotowany przez Gruzję, Bułgarię, Antiochię i Rosję (Rosjanie chcą zwołać własny sobór w Moskwie).

Niektórzy teologowie i duchowni katoliccy przyznają, że filioque nie musi być traktowane jak dogmat.

• 2018 - 2019 r. - Za zgodą patriarchy Konstantynopola Cerkiew ukraińska odrywa się od Moskwy, odzyskując autokefalię pod kontrolą patriarchatu kijowskiego.

• 2019 r. - Synod biskupów katolickich pozwala, aby w Amazonii wyświęcać na księży żonatych mężczyzn.

Na całym świecie kościoły chrześcijańskie, a zwłaszcza katolicki, cierpią na brak chętnych do stanu duchownego. Jest to szczególnie widoczne w Ameryce Łacińskiej, gdzie od lat wielu księży otwarcie łamie celibat.

• 2022 r. - Cerkiew rosyjska popiera napaść Rosji na Ukrainę. W odpowiedzi ukraińskie władze przejmują ośrodki prorosyjskiej Cerkwi w Ukrainie, na przykład Peczerską Ławrę w Kijowie. W grudniu zaś ukraińska Cerkiew dopuszcza stosowanie w liturgii kalendarza gregoriańskiego, co oznacza zerwanie z juliańskim kalendarzem liturgicznym stosowanym w Rosji.

← Historia buddyzmuHistoria manicheizmu →