Estetyka, sport i sztuka
Zmysłowe i emocjonalne poznawanie rzeczywistości, określenie swojego stanowiska w jej obrębie i autoekspresja poszczególnych osób a nawet grup społecznych są podstawą dziedzin znanych jako sport i sztuka. Ten sposób oglądu zwany estetycznym (od greckiego aisthetikos - wrażliwy zmysłowo) jest z założenia nieprecyzyjny i wyraża przede wszystkim subiektywny stosunek człowieka do rzeczywistości oraz jego wyobrażenia o świecie, a nie realną, możliwie zobiektywizowaną wiedzę. Charakterystyczną cechą artystycznego widzenia świata jest oderwanie od rzeczywistości aż do zaprzeczania zasadom logiki, często egocentryzm artysty, który postrzega siebie jako ośrodek świata, geniusza i mistrza, który nie musi liczyć się z innymi ludźmi. W dziedzinach estetycznych pojawia się zjawisko żartu, czyli odwołanie do niejednoznacznej interpretacji rzeczywistości, która może być postrzegana w kategoriach absurdu, a zarazem może być podstawą dla zabawy emocjami czy pojęciami.
W wielu przypadkach artyzm lub estetyczna wizja rzeczywistości wiąże się z synestezją, czyli łączeniem wrażeń różnych zmysłów w sposób nietypowy dla większości ludzi. To oznacza na przykład „widzenie” dźwięków w kolorach, „słyszenie” kolorów i kształtów, odczuwanie ciężaru słów, odbieranie kolorów dotykiem, „smakowanie” dźwięków, odczuwanie temperatury poszczególnych kolorów i dźwięków… Synestetami jest wielu artystów, jak choćby V. Kandinsky, P. Klee, V. Nabokov, F. Liszt, A. Skriabin czy O. Messiaen. Synestezja bywa istotnym elementem w budowaniu symbolicznej wizji rzeczywistości, kiedy określone wrażenie zmysłowe jest łączone w całość z wrażeniem związanym z innym zmysłem.
Na synestezji, czyli wzajemnym oddziaływaniu na siebie różnych zmysłów, opiera się koncepcja znana jako korespondencja sztuk, według której jedno dzieło sztuki może być odbierane jednocześnie na wiele sposobów. Na przykład poezja bywa odczuwana jak muzyka, dzieło muzyczne jest postrzegane w kategoriach barwnych, a literatura jest czytana jak dzieło malarskie.
Przykładem analizy zakładającej korespondencję sztuk jest rozprawa niemieckiego krytyka sztuki G. E. Lessinga na temat słynnej antycznej rzeźby Grupa Laokoona. Lessing wskazuje, że Wergiliusz w Eneidzie opisał śmierć Laokoona, jego cierpienie i krzyk. Natomiast w słynnej rzeźbie Grupa Laokoona można to zdarzenie tylko zobaczyć, lecz krzyku nie da się usłyszeć. To jest ilustracja zasadniczej tezy Lessinga, że poszczególne rodzaje sztuki są spokrewnione i mogą się uzupełniać, ale nie do końca są sobie równoważne. Poezja jest niczym malowidło (ut pictura poesis), czyli pozwala przekazywać emocje, wrażenia i obrazy podobnie do dzieła plastycznego, lecz w szerszym zakresie.
Zbliżoną koncepcją jest synteza sztuk, która zakłada, że wszystkie rodzaje działalności artystycznej wywodzą się z jednego źródła, czasem nawet przypisanego siłom nadnaturalnym jak demony lub bóstwa. Według innej, mniej mistycznej interpretacji wspólnym źródłem sztuki jest ludzka natura, czyli typowe dla człowieka zmysły i sposób funkcjonowania mózgu. W obu wypadkach pojawia się całościowe, artystyczne spojrzenie na rzeczywistość łączące wszelkie rodzaje sztuki. Stąd też wywodzą się dzieła z założenia multimedialne, czyli oddziałujące na różne zmysły, jak balet, teatr czy film oraz gry multimedialne wykorzystujące ruchome obrazy, dźwięki i typowe dla sportu współzawodnictwo lub dążenie do określonego stanu docelowego.
Centralną kategorią artystycznej wizji rzeczywistości jest piękno, w którym zawierają się wszystkie elementy od wrażeń i emocji po indywidualną autoekspresję.
Przeciwieństwem pojęcia piękna jest brzydota, czyli cecha odnosząca się do obiektów, które przeczą przyjętym kanonom piękna, zależnym od kultury, epoki historycznej oraz wykształcenia i indywidualnych poglądów danej osoby.