Trzy aspekty istoty ludzkiej i pojęcie faktu
Na każdym poziomie organizacji istoty ludzkiej ujawniają się trzy aspekty: subiektywny tożsamy z indywidualnym, jednostkowym odbiorem rzeczywistości; obiektywny związany ze światem materialnym i przyrodą jako antytezą człowieka oraz aspekt intersubiektywny czyli kolektywny, społeczny.
Z każdym z tych aspektów wiąże się pojęcie faktu rozumianego jako zjawisko uznawane za część rzeczywistości. Istnieją co najmniej trzy różne rodzaje faktów reprezentujące trzy różne rzeczywistości zależnie od tego, w jaki sposób człowiek je postrzega i tworzy.
Aspekt subiektywny to obszar ludzkiej natury wynikający pierwotnie z biologii człowieka i w dużej części zależny od nieświadomości. Obejmuje fizjologiczne procesy służące przetrwaniu organizmu, mechanizmy reprodukcji i dziedziczenia biologicznego, a na poziomie psychicznym indywidualne wrażenia zmysłowe i emocje związane z odczuwaniem przyjemności, osobistym poczuciem szczęścia, moralnością i wyobraźnią.
Na poziomie kulturowym zaś subiektywizm przejawia się w konwencjonalnych znakach, które z natury są nieprecyzyjne i wielowymiarowe, ale właśnie dzięki temu stają się elementem sztuki, mistyki i magii a także etyki odwołujących się przede wszystkim do wrażeń i emocji.
Fakty subiektywne zależą od indywidualnych odczuć konkretnego człowieka. Na przykład przeżycia mistyka, który wierzy, że kontaktuje się z wyższym bytem są tak bardzo indywidualne, że nie można ich zmierzyć, nikomu przekazać ani w wiarygodny sposób opisać. To jednak nie oznacza, że ich nie ma - fakty subiektywne istnieją w subiektywnej rzeczywistości danej osoby i jako takie są nieporównywalne z innymi rzeczywistościami. Typowe dla przeżyć związanych z indywidualnym odczuwaniem, medytacją, mistyką i sztuką, które mogą się wyrażać poprzez niejednoznaczne symbole. Kryterium rozpoznania faktu subiektywnego są odczuwane emocje i wola indywidualna osoby pragnącej uznać dany fakt.
Aspekt obiektywny to sfera dominacji świadomości, na którą składają się praca systemu nerwowego i zmysłów wiążąca organizm ze światem, a właściwie z warunkami środowiska życia, oraz zapamiętane osobnicze doświadczenia służące przetrwaniu w określonych warunkach.
Na poziomie psychicznym aspekt obiektywny to umysł czyli zdolność do myślenia, badania i poznawania oraz tworzenia narzędzi służących poznaniu i pracy, które pomagają przetrwać. Motorem napędzającym umysł jest ciekawość i szukanie sensu oraz tworzenie spójnego, logicznego obrazu rzeczywistości czyli światopoglądu.
Natomiast na poziomie kulturowym aspekt obiektywny przejawia się w konwencjonalnych pojęciach oraz w odpowiadających im możliwie precyzyjnych słowach języka. Obiektywne spojrzenie na rzeczywistość wyrażają nauka, technika oraz filozofia z założenia odwołujące się do myślenia w kategoriach logiki.
Fakty obiektywne można mierzyć metodami fizykalnymi uznawanymi za niezależne od człowieka, na przykład natężenie dźwięku można wyrazić w konkretnej liczbie jednostek. To oznacza, że istnieją metody opisywania, porównywania i wartościowania faktów zgodnie z przyjętymi, mierzalnymi zasadami, co jest charakterystyczne dla nauki, filozofii i techniki, a niekoniecznie musi się zgadzać z subiektywnymi odczuciami poszczególnych jednostek. Kryterium rozpoznania faktu obiektywnego jest logika, możliwie jednoznaczne pojęcia i zgodność ze zgromadzoną dotąd wiedzą.
Aspekt intersubiektywny kulturowo-społeczny lub inaczej grupowy (wspólnotowy) pojawia się na poziomie biologicznym jako rezultat kooperacji kilku lub więcej osobników, które chcą przetrwać, zajmując określoną niszę ekologiczną. Tworzą rodzinę i populację z tradycją jako formą społecznej pamięci, co zapewnia grupie wewnętrzną spójność, względną stabilność funkcjonowania i odporność na czynniki rozbijające spójność wspólnoty.
Na poziomie psychicznym aspekt intersubiektywny wyraża się jako ambicja danej osoby czyli chęć zajęcia określonej pozycji społecznej, co przekłada się na udział tej osoby w zarządzaniu społeczeństwem i w zyskach z działań ekonomicznych. Dalszą konsekwencją jest społeczny prestiż wynikający z uznania kompetencji tej osoby w sferze praktycznej, poznawczej lub estetycznej.
Natomiast na poziomie kulturowym aspekt intersubiektywny oznacza określone obyczaje i rytuały regulujące życie społeczne oraz związane z nimi instytucje społeczne jak ekonomia, polityka, prawo i ideologia.
Fakty intersubiektywne kulturowo-społeczne są wynikiem konwencji przyjętej w danym społeczeństwie i zasadniczo mają sens tylko w obrębie tego społeczeństwa. Do tej kategorii należą przykładowo tradycja, język, mity, religia, ideologia, struktura władzy, obyczaje oraz rytuały i święta celebrowane przez daną społeczność, lecz niekoniecznie zrozumiałe dla innych społeczności. Kryterium rozpoznania faktu intersubiektywnego jest wola grupy i związana z nią akceptacja wartości funkcjonujących w danym społeczeństwie, przestrzeganie nakazów tradycji lub uznanie autorytetu osób, które cieszą się społecznym prestiżem.
Rozwój i funkcjonowanie ludzkiej istoty polega na wzajemnym oddziaływaniu wszystkich elementów w każdym aspekcie i na wszystkich poziomach organizacji. Zmiana jednego elementu, chociaż początkowo może wydawać się nieistotna, wpływa w końcu na całą strukturę. Na tym też polega ewolucja człowieka: nawet niewielka zmiana w jednym punkcie skutkuje kaskadą zmian stopniowo obejmujących całość systemu. Emocjonalne fakty subiektywne związane z indywidualnym odbiorem rzeczywistości mieszają się faktami obiektywnymi opartymi o racjonalną wiedzę i faktami społecznymi odwołującymi się do wiary w autorytety.
Taki system jest z natury labilny, podlega ciągłym przemianom i nie ma stanu docelowego jako utrwalonej równowagi między wszystkimi elementami. To oznacza, że człowiek jest procesem ciągłego stawania się, a jego rozwój nigdy nie osiągnie hipotetycznego końcowego stanu najwyższej doskonałości, wszechwiedzy, wiecznego szczęścia czy absolutnej wolności, chociaż obiecuje to wiele systemów ideologicznych, zwłaszcza religii.
