Trzy aspekty istoty ludzkiej i pojęcie faktu
Na każdym poziomie organizacji istoty ludzkiej ujawniają się trzy aspekty: subiektywny tożsamy z indywidualnym, jednostkowym odbiorem rzeczywistości, obiektywny związany ze światem materialnym i przyrodą jako antytezą człowieka oraz aspekt intersubiektywny, czyli kolektywny, społeczny.
Z każdym z tych aspektów wiąże się pojęcie faktu rozumianego jako zjawisko uznawane za część rzeczywistości. Istnieją co najmniej trzy różne rodzaje faktów reprezentujące trzy różne rzeczywistości zależnie od tego, w jaki sposób człowiek je postrzega i tworzy.
- Aspekt subiektywny to obszar ludzkiej natury w dużej części zależny od nieświadomości obejmujący fizjologiczne procesy organizmu, mechanizmy reprodukcji i dziedziczenia genetycznego, a na poziomie psychicznym indywidualne wrażenia zmysłowe i emocje (stany psychiki) wiążące się z osobistym poczuciem szczęścia, moralnością i wyobraźnią.
Na poziomie kulturowym zaś subiektywizm wyraża się w konwencjonalnych znakach, które z natury są nieprecyzyjne i wielowymiarowe, ale właśnie dzięki temu stają się elementem sztuki, mistyki i etyki odwołujących się przede wszystkim do wrażeń i emocji.
Fakty subiektywne zależą od indywidualnych odczuć konkretnego człowieka. Na przykład przeżycia mistyka, który wierzy, że kontaktuje się z wyższym bytem są tak bardzo indywidualne, że nie można ich zmierzyć, nikomu przekazać ani w wiarygodny sposób opisać. To jednak nie oznacza, że ich nie ma - fakty subiektywne istnieją w subiektywnej rzeczywistości danej osoby i jako takie są nieporównywalne z innymi rzeczywistościami. Typowe dla przeżyć związanych z medytacją, indywidualnym odczuwaniem, mistyką i sztuką. Kryterium rozpoznania faktu subiektywnego są emocje i wola danej jednostki.
Aspekt obiektywny to sfera dominacji świadomości, na którą składają się praca systemu nerwowego wiążącego organizm ze światem a właściwie z warunkami środowiskowymi, oraz zapamiętane osobnicze doświadczenia służące przetrwaniu w określonych warunkach.
Na poziomie psychicznym aspekt obiektywny oznacza umysł jako zdolność do myślenia, badania i poznawania świata, tworzenia narzędzi oraz do budowania możliwie spójnego, logicznego obrazu rzeczywistości, czyli światopoglądu.
Natomiast na poziomie kulturowym aspekt obiektywny wyraża się w konwencjonalnych możliwie precyzyjnych i jednoznacznych pojęciach oraz w takich instytucjach społecznych jak język, nauka, technika i filozofia z założenia odwołujących się do myślenia w kategoriach logiki.
Fakty obiektywne można mierzyć metodami fizykalnymi uznawanymi za niezależne od człowieka, na przykład natężenie dźwięku można wyrazić w konkretnej liczbie jednostek. To oznacza, że istnieją metody opisywania, porównywania i wartościowania faktów zgodnie z przyjętymi zasadami, co jest charakterystyczne dla nauki i techniki. Kryterium rozpoznania faktu obiektywnego są logika i zgodność ze zgromadzoną dotąd wiedzą.
Aspekt intersubiektywny kulturowo-społeczny lub inaczej grupowy (wspólnotowy) pojawia się na poziomie biologicznym jako rezultat kooperacji kilku lub więcej osobników, które zajmują określoną niszę ekologiczną. Tworzą rodzinę i populację z tradycją jako formą społecznej pamięci, co zapewnia grupie wewnętrzną spójność i względną stabilność funkcjonowania.
Na poziomie psychicznym konkretna osoba zajmuje pewną pozycję, czyli odgrywa określoną rolę społeczną, co przekłada się na udział w zarządzaniu społeczeństwem i w zyskach z działań ekonomicznych. Dalszą konsekwencją jest prestiż wynikający z uznania kompetencji tej osoby w sferze praktycznej, poznawczej lub estetycznej. Natomiast na poziomie kulturowym aspekt intersubiektywny oznacza określone obyczaje i rytuały regulujące życie społeczne oraz związane z nimi instytucje społeczne jak ekonomia, polityka, prawo i ideologia.
- Fakty intersubiektywne kulturowo-społeczne są wynikiem konwencji przyjętej w danym społeczeństwie i mają sens zasadniczo tylko w obrębie tego społeczeństwa. Do tej kategorii należą przykładowo tradycje, język, religia, struktura władzy, obyczaje oraz rytuały i święta celebrowane przez daną społeczność, lecz niekoniecznie zrozumiałe dla innych społeczności. Kryterium rozpoznania faktu intersubiektywnego jest przestrzeganie nakazów tradycji lub uznanie autorytetu określonych osób w danym społeczeństwie.
Rozwój i funkcjonowanie ludzkiej istoty polega na wzajemnym oddziaływaniu wszystkich elementów w każdym aspekcie i na wszystkich poziomach organizacji. Zmiana jednego elementu, chociaż początkowo może wydawać się nieistotna, wpływa w końcu na całą strukturę. Na tym też polega ewolucja człowieka: nawet niewielka zmiana w jednym punkcie skutkuje kaskadą zmian stopniowo obejmujących całość systemu. Emocjonalne fakty subiektywne związane z indywidualnym odbiorem rzeczywistości mieszają się faktami obiektywnymi opartymi o racjonalną wiedzę i faktami społecznymi odwołującymi się do wiary w autorytety.
Taki system jest z natury labilny, podlega ciągłym przemianom i nie ma stanu docelowego jako utrwalonej równowagi między wszystkimi elementami. To oznacza, że człowiek jest procesem ciągłego stawania się, a jego rozwój nigdy nie osiągnie hipotetycznego końcowego stanu najwyższej doskonałości, wszechwiedzy, wiecznego szczęścia czy absolutnej wolności, chociaż obiecuje to wiele systemów ideologicznych, zwłaszcza religii.