Pojęcia związane z życiem seksualnym człowieka
płeć genetyczna - podobnie jak u innych ssaków jest określana przez obecność pary chromosomów XX u kobiety i XY u mężczyzny, co w normalnej sytuacji przekłada się na odpowiednie proporcje hormonów kształtujących anatomię, fizjologię i psychikę charakterystyczne dla danej płci. Zdarzają się jednak zaburzenia liczby chromosomów płciowych (zaliczane do kategorii chorób genetycznych), co powoduje bezpłodność; na przykład trisomia XXX i zespół Turnera X dają różnie wyrażone cechy kobiece, a zespół Klinefeltera XXY, XXXY lub XXXXY cechy męskie.płeć biologiczna - zespół cech hormonalnych, anatomicznych i fizjologicznych decydujących o zdolności do płodzenia potomstwa i stosunków seksualnych (cechy płciowe). Czasem jednak występuje niewrażliwość na hormony decydujące o anatomii, a wtedy, mimo obecności chromosomów XY może ukształtować się ciało kobiety, lecz pozbawione piersi oraz żeńskich narządów rozrodczych. Bywa też, że kobieta z chromosomami XX ma nadmiernie wysoki poziom testosteronu, co przekłada się na męską budowę, silne mięśnie, niski głos i skłonność do agresji, a czasem powoduje, że osoba z kobiecym ciałem czuje się mężczyzną. Jest też możliwe, że organizm człowieka składa się z komórek o różnym genotypie, pochodzących na przykład ze zlania komórek bliźniaków na etapie płodowym. Jeżeli miały to być bliźniaki różnopłciowe, jedne komórki mają chromosomy XX a inne XY;
płeć psychiczna - zespół charakterystycznych cech psychicznych związanych z płcią kształtowanych przez hormony, lecz nie zawsze zgodnych z płcią biologiczną (zaburzenia hormonalne);
pierwszorzędne cechy płciowe - dwa jajniki, czyli potencjalna zdolność do wytwarzania komórek jajowych u kobiet oraz dwa jądra, czyli potencjalna zdolność do wytwarzania plemników (spermy) u mężczyzn;
drugorzędne cechy płciowe - genitalia żeńskie: wzgórze Wenery, wargi sromowe otaczające wejście do pochwy, łechtaczka nad wejściem do pochwy, pochwa, macica, dwa jajowody, czyli kanały dla komórki jajowej wędrującej z jajnika do macicy. Genitalia męskie: penis oraz żołądź na czubku penisa przykryta ruchomą skórą napletka, poniżej penisa moszna zawierająca jądra, dwa nasieniowody, czyli kanały dla plemników wędrujących z jąder do penisa;
trzeciorzędne cechy płciowe - u kobiety biust, rozszerzone biodra, okrągłe pośladki, rozbudowana tkanka tłuszczowa i wysoki głos, a u mężczyzny szerokie ramiona, wąskie biodra, silne umięśnienie i niski głos;
płeć społeczna - gender - zespół zachowań uznawanych w danej epoce historycznej i w określonej kulturze za charakterystyczne i prawidłowe dla danej płci związanych z fizycznymi i psychicznymi cechami kobiety i mężczyzny oraz ze społeczną tradycją;
androgyniczność - normalne współwystępowanie u jednej osoby cech psychicznych i kulturowych przypisywanych zwykle kobietom (cechy feministyczne) i cech uznawanych za typowe dla mężczyzn (cechy maskulinistyczne) wbrew tradycyjnym rozróżnieniom w ramach gender. Przytłaczająca większość ludzi jest w jakimś stopniu androgyniczna, lecz wykazuje relatywną przewagę cech żeńskich lub męskich, co umożliwia im samookreślenie się jako kobieta lub mężczyzna. Czasem jednak może wystąpić równowaga między tym, co kulturowo jest uznawane za męskie i tym, co jest traktowane jako typowo kobiece. Mówi się wtedy o genderowej neutralności (stan agender), lub o trzecim, pośrednim stanie gender;
transseksualizm - posiadanie cech różnych płci czasem wyrażające się psychicznymi zaburzeniami tożsamości, kiedy cechy somatyczne, zwłaszcza genitalia, nie odpowiadają cechom psychicznym lub płeć genetyczna nie zgadza się z hormonami, które kształtują zewnętrzne cechy płciowe. Męski hormon testosteron oraz żeńskie estrogeny naturalnie występują u obu płci, lecz u mężczyzn powinien dominować testosteron, a u kobiet estrogeny. Czasem jednak proporcje są zachwiane i wtedy pojawia się niezgodność budowy organizmu z cechami psychicznymi, zwłaszcza z preferencjami seksualnymi, lub budowa ciała jest pośrednia między typowymi płciami;
transwestytyzm - operacyjna zmiana płci (w sensie fizycznym wykonywana od XX w.);
heteroseksualizm - zainteresowanie kontaktami seksualnymi z osobnikami innej płci;
homoseksualizm - mężczyźni geje, kobiety lesbijki - zainteresowanie seksem z osobnikami tej samej płci, uwarunkowane genetycznie (już u zwierząt określony procent osobników bywa homoseksualny) lub hormonalnie (nietypowa proporcja hormonów męskich i żeńskich). Na homoseksualizm mogą się czasem nakładać wzorce genderowe, kiedy osoby homoseksualne przyjmują role społeczne, na przykład rodzinne, uznawane tradycyjnie za męskie lub kobiece;
biseksualizm - zainteresowanie seksem zarówno z osobnikami tej samej płci jak i odmiennej;
dojrzałość płciowa - zdolność do świadomych zachowań seksualnych. W normalnych warunkach wiąże się ze zdolnością do rozmnażania, czyli płodzenia potomstwa (bycia rodzicem). Jest sygnalizowana przez pojawienie się włosów na genitaliach oraz rozwój trzeciorzędnych cech płciowych, zwykle po 12.-13. roku życia u dziewcząt (kobiet) i kilka lat później u chłopców (mężczyzn);
dziewictwo - dziewica to kobieta, która jeszcze nie odbyła stosunku seksualnego, co może się wiązać z obecnością błony dziewiczej w wejściu do pochwy. Błona zwykle, choć niekoniecznie, ulega przerwaniu podczas pierwszego stosunku. U mężczyzny, który jeszcze nie miał stosunku, może ewentualnie występować trudność z odsunięciem napletka z żołędzi członka. Czasem przybiera to postać stulejki, kiedy napletek jest zbyt ciasny i nie można go zsunąć nawet podczas wprowadzania członka do pochwy;
popęd płciowy - związane z dojrzałością płciową, regulowane hormonalnie pragnienie kontaktów seksualnych, które nosi nazwę pożądania, jeżeli jest bardzo mocne i skierowane wobec konkretnej osoby. Popęd i pożądanie w sprzyjających okolicznościach wywołują podniecenie seksualne, które przejawia się między innymi poprzez zesztywnienie penisa i rozwarcie pochwy. Jak u większości ssaków popęd jest zazwyczaj silniejszy u samca, czyli mężczyzny i nie wykazuje cyklicznych zmian. U samicy zaś, czyli u kobiety, popęd jest zwykle słabszy niż u mężczyzny i cyklicznie osiąga szczyt w okresie płodnym, to znaczy w fazie owulacji;
sztuka miłości - umiejętność uwodzenia (zaloty, sygnały wysyłane do partnera), uprawiania seksu i dążenie do przyjemności (libido) podczas zaspokajania popędu seksualnego. Obejmuje zmysłowe pieszczoty w kontaktach z innymi osobami (heteroseksualizm, homoseksualizm) i zaspokajanie potrzeb seksualnych bez partnera (autoseksualizm). Pieszczoty w fazie wstępnej obejmują wzajemne dotykanie się partnerów i stopniową koncentrację na strefach erogennych, czyli szczególnie związanych z uprawianiem miłości. Są to linia kręgosłupa na plecach, dłonie, usta, piersi, pośladki, brzuch, wewnętrzna strona ud, rejon odbytu oraz genitalia, zwłaszcza penis i łechtaczka. Dopiero po fazie wstępnej partnerzy są gotowi do stosunku zarówno psychicznie jak i fizycznie, co u mężczyzny wyraża się zesztywnieniem i wydłużeniem penisa, a u kobiety nawilżeniem i rozwarciem pochwy oraz powiększeniem łechtaczki. W przeciwieństwie do większości zwierząt człowiek rozwija szereg technik seksualnych, w tym pozycji, w jakich może odbyć stosunek. Częsta jest też masturbacja - pobudzenie organów płciowych za pomocą ręki lub innych części ciała, zwłaszcza ust (seks oralny) i odbytu (seks analny) lub za pomocą przedmiotów (na przykład wibratorów);
stosunek seksualny - zasadniczo polega na wprowadzeniu zesztywniałego penisa do pochwy, przy czym napletek zsuwa się z żołędzi, a potem wykonywaniu ruchów frykcyjnych, co jest źródłem satysfakcji i ewentualnie może prowadzić do wytrysku spermy oraz osiągnięcia orgazmu;
orgazm - szczyt seksualnej przyjemności związanej ze sztuką miłości i stosunkiem seksualnym. U mężczyzny jest wynikiem przede wszystkim mechanicznego pobudzenia penisa przez ruchy frykcyjne i zbiega się z wytryskiem spermy. Trwa kilkanaście sekund, a potem następuje rozluźnienie i mężczyzna zazwyczaj przez kilkanaście-kilkadziesiąt minut nie jest zdolny do ponownego orgazmu.
Ok. 70% kobiet osiąga orgazm przez mechaniczne pobudzanie łechtaczki, a ruchy frykcyjne penisa w pochwie są ewentualnie dodatkową podnietą. U kobiety orgazm wiąże się z serią skurczy pochwy trwających kilka minut. W przeciwieństwie do mężczyzny kobieta może przeżywać orgazm wielokrotnie w krótkim czasie, lub nawet bez przerw;
aseksualizm - brak zainteresowania seksem lub w różnym stopniu wyrażona niechęć do seksu. Aseksualizm bywa interpretowany jako sposób życia, w którym miłość, przyjaźń lub sympatia nie muszą być łączone z seksualnością (na przykład wśród elit starożytnych Aten), lub jako oziębłość płciowa uznawana za zjawisko negatywne, a nawet patologiczne (Freud);
erotomania - zaburzenie psychiczne polegające na nadmiernym, szkodliwym dla psychiki i społeczeństwa zainteresowaniu seksem. Erotomania jest często łączona z pojęciem rozpusty, czyli nadmiernej aktywności seksualnej, niekontrolowanej i łamiącej aktualnie obowiązujące społeczne zasady;
burdel - instytucja zwana też domem publicznym oferująca usługi seksualne za odpowiednią opłatę;
promiskuityzm - brak społecznych ograniczeń w życiu seksualnym typowy dla pierwotnych człowiekowatych, w młodszych kulturach występuje czasowo jako część określonych rytuałów, zwłaszcza podczas wiosennych świąt płodności, gdy chwilowo są zawieszane zakazy;
kazirodztwo - seks uprawiany z bliskim krewnym zakazywany w danej kulturze, a z biologicznego punktu widzenia niebezpieczny, ponieważ u ewentualnego potomstwa mogą ujawnić się wady, których nosicielami są przedstawiciele danej rodziny;
incest - seks uprawiany z bliskim krewnym, członkiem lineażu lub fratrii przy zakazie małżeństwa i płodzenia dzieci (zazwyczaj dotyczy kuzynów). Z drugiej strony incest może występować jako zabieg magiczny lub ofiara religijna, a także jest częstym elementem mitów.;
pedofilia - seks uprawiany z dzieckiem, w większości kultur potępiany lub uznawany za przestępstwo;
gwałt - wymuszony stosunek seksualny (zwykle przez silniejszego mężczyznę), normalnie potępiany i zakazany. Często jest uznawany za znak dominacji (organizacje przestępcze, zwycięstwo w czasie wojny, poniżenie wroga);
zoofilia - uprawianie seksu ze zwierzętami;
nekrofilia - uprawianie seksu ze zwłokami;
fetyszyzm - uznawane za chorobliwe czerpanie satysfakcji seksualnej z obiektów i czynności niezwiązanych lub tylko pośrednio związanych z seksem jak na przykład określone części i rodzaje odzieży, włosy, stopy, zapachy ciała, określone ruchy ciała, zwłaszcza taniec, ale też lalki (agalmatofilia), tortury i wiele innych;
choroby weneryczne - choroby zakaźne przekazywane podczas kontaktów seksualnych.