Wróżbiarstwo
Wróżenie pojawia się we wszystkich kulturach świata i występuje pod rozmaitymi nazwami: przepowiadanie przyszłości, prognozowanie, sztuki mantyczne albo dywinacja, a rezultatem są wizje przyszłych zdarzeń znane jako wróżby, przepowiednie lub proroctwa.
Przekonanie o możliwości przewidywania przyszłych zdarzeń, czyli wróżbiarstwo opiera się na kilku założeniach. Przede wszystkim przyjmuje magiczną wizję rzeczywistości, w której wszystko jest powiązane ze wszystkim. Poza tym zakłada, że istnieje przeznaczenie (fatum, los), czyli zadany z góry plan rozwoju rzeczywistości, lub przynajmniej dający się wykryć, a zatem przewidzieć, ciąg kolejnych wydarzeń wynikający z określonego porządku świata. W tym kontekście wróżbiarstwo polega na odczytaniu ukrytego kosmicznego planu, lub na wskazaniu zależności między rozmaitymi, czasem odległymi od siebie elementami magicznej wizji kosmosu.
Wróżbiarstwo może opierać się na jasnowidzeniu (prekognicji), czyli szczególnych, często uznawanych za paranormalne, zdolnościach pewnych osób, lub odwołuje się do ustalonych procedur, czyli rytuałów wróżebnych. Najczęściej zaś łączy oba elementy, aby dostrzec i prawidłowo odczytać znaki w najróżniejszych zjawiskach i obiektach. Dlatego istotną częścią sztuki wróżenia jest symbolika przypisywana poszczególnym słowom (wiara w sprawczą moc słowa, zaklęcia i modlitwy), znakom pisma (zwłaszcza literom), liczbom (na przykład liczbom pierwszym), kamieniom, metalom, kolorom, kwiatom i obiektom astronomicznym. Ludzie w różnych kulturach próbują wróżyć niemal ze wszystkiego, co ich otacza: od fusów pozostałych po zaparzeniu herbaty lub kawy, poprzez zachowanie psów i innych zwierząt aż po zjawiska astronomiczne.
Z przewidywaniem przyszłości wiążą się niektóre dziedziny kultury duchowej: na przykład muzyka i ekstatyczne tańce szamanów, którzy w ten sposób chcą wejść w kontakt ze światem nadnaturalnym, duchami, bogami i zapisanym w zaświatach przeznaczeniem. Wiele gier, zwłaszcza opartych na przypadku, powstało lub było wykorzystywanych jako technika wróżenia: i-cing, kości, kulki, karty (na przykład tarot), indiańskie gry w piłkę w Ameryce Środkowej i Andach…
Z drugiej strony od XX w. rozwija się futurologia - dziedzina naukowa zajmująca się ekstrapolowaniem aktualnych procesów w przyszłość, aby z pomocą logiki i zgromadzonej dotąd wiedzy przewidzieć bieg historii politycznej i militarnej, rozwój technologii i społeczeństw, przemiany kulturowe… Niestety, nauka rozwija się w sposób nieliniowy, przechodzi okresy zastoju, a od czasu do czasu dokonują się w niej gwałtowne rewolucje, które nieoczekiwanie zmieniają wcześniejsze paradygmaty, czego oczywiście nie udaje się przewidzieć. To zaś oznacza, że naukowe, czyli racjonalne, empiryczne i w miarę ścisłe próby opisywania przyszłych zjawisk mają w istocie bardzo słabe podstawy.
Ponieważ jednak większość ludzi chciałoby poznać swoją przyszłość, w każdej kulturze pojawiają się wróżbiarze, prorocy, jasnowidze, szamani i kapłani, którzy twierdzą, że mają kontakt z nadludzkimi siłami rządzącymi rzeczywistością, więc potrafią odczytać przyszłe losy świata i poszczególnych osób. Niektórzy z nich zdobywają ogromną popularność, a nawet spisują swoje wizje. Przykładem są proroctwa Sybilli, Malachiasza czy Nostradamusa, a później Cayce’a.
W każdej kulturze na całym świecie powstają wyspecjalizowane ośrodki zajmujące się przewidywaniem przyszłości, czyli wyrocznie często związane z religiami, jak choćby Memfis w Egipcie czy słynna wyrocznia delficka w Grecji.
Istnieje niemal nieograniczona liczba rodzajów i technik wróżbiarstwa.
Wróżbiarstwo indywidualne - służy do przewidywania przyszłych losów konkretnej osoby.
Wróżbiarstwo publiczne - ma przewidywać przyszłość całych grup społecznych, krajów lub wręcz ludzkości.
Wróżbiarstwo okazjonalne - służy do przewidywania losów konkretnego przedsięwzięcia. Może to być rozwój danej firmy, wynik wojny, przyszłość określonego projektu społecznego…
Wróżbiarstwo cykliczne - to rytuały wróżbiarskie powtarzane z określoną częstotliwością. Ten typ wróżenia stanowi pierwotnie element kultu przyrody w jej cyklicznych przemianach i dlatego powtarza się na przykład na początku roku zwykle tożsamym z początkiem wiosny fenologicznej (związanej z rocznym cyklem zmian roślinności) lub astronomicznej (określanej przez pozycję gwiazd), podczas przesileń i równonocy, w ramach świąt ku czci zmarłych, jako część corocznych wydarzeń rolniczych (na przykład przewidywanie plonów)… Bywa też składnikiem lub dodatkiem do cyklu roku liturgicznego poszczególnych religii jako powszechnie przyjęty obyczaj, a potem element folkloru i rodzaj zabawy.
Chiromancja (po grecku cheir - dłoń) - wróżenie z ręki.
Fizjognomika (po grecku physis - natura; gnomon - wskazówka) - wróżenie z twarzy.
Frenologia (po grecku phren - rozum) - wróżenie z kształtu czaszki.
Onejromancja (po grecku oneiro - sen) - znane we wszystkich kulturach świata wróżenie ze snów (na przykład znane dzieło greckiego onejromanty Artemidorosa), w tym słynne sny prorocze zapowiadające ważne wydarzenia.
Kledomancja (po grecku kledon - krzyk) - wróżenie z przypadkowo wypowiedzianych słów lub dźwięków, na przykład pod wpływem substancji odurzających, narkotyków i trucizn w Afryce, w prehistorycznej i starożytnej Europie, Indiach, Azji Wschodniej i w obu Amerykach.
Astrologia (po grecku asteri - gwiazda) - wróżenie z układu ciał niebieskich.
Meteoromancja (po grecku meteoros - nadziemny) - wróżenie ze zjawisk obserwowanych wysoko ponad ziemią, jak na przykład burze uznawane zwykle za zły znak i pioruny jako oznaka mocy (między innymi Germanie), zorza polarna (Syberia, Grenlandia), złowróżbny fenomen podwójnego słońca (Kanada), traktowane zwykle jako zapowiedź nieszczęścia komety, przelot meteorów i upadek meteorytów.
Radiestezja - ruch wahadełka interpretowany w odniesieniu do określonej sytuacji lub zadanego pytania. Technika wróżbiarska znana w większości kultur.
Geomancja (po grecku ge - ziemia) - wróżenie z kształtu, układu i rozmiarów elementów krajobrazu, zwłaszcza powierzchni ziemi, praktykowane na przykład w Azji Wschodniej.
Hydromancja (po grecku hydor - woda) - znane na całym świecie wróżenie z wody, wirów wodnych i obrazów dostrzeganych na powierzchni wody.
Katoptromancja (po grecku katoptrikos - odbity w lustrze) - analogicznie do niektórych form hydromancji wróżenie opiera się na obrazach dostrzeganych w lustrze. Znane między innymi w Europie, Azji i prekolumbijskim Meksyku.
Keromancja (po grecku keri - wosk) - znane w Europie wróżenie z kształtu, w jakim zastygł wosk, który roztopiono i wylano na zimną wodę. Można też lać na wodę roztopiony ołów lub cynę.
Piromancja (po grecku pyr - ogień) - wróżenie z ognia, zwłaszcza podczas palenia ofiar. Szczególną odmianą tego sposobu przepowiadania przyszłości jest lichnomancja, czyli wróżenie z płonących świec. Spokojny płomień i dym wznoszący się pionowo są uznawane za dobry znak, a jasny, żarzący się punkt zapowiada powodzenie. Przygasanie, migotanie, drganie i skręty płomienia lub dymu to zwykle niedobra wiadomość.
Pośrednio z ogniem wiąże się też chińskie wróżenie z kształtu spękań na wyprażonych w ogniu skorupach żółwi i zwierzęcych kościach.
Krystalomancja (po grecku krystallos - lód) - wróżenie z kryształu, zwłaszcza kryształu górskiego, lub ze szklanej kuli, w którą wpatruje się osoba wróżąca i stara się dostrzec rozmaite obrazy.
Litomancja (po grecku lithos - kamień) - wróżenie z kolorowych kamieni, najlepiej kryształów. Wróżbita losowo wybiera jeden lub więcej kamieni, a jego interpretacja odwołuje się do znaczenia magicznego przypisywanego danemu kamieniowi i barwie.
Floromancja (po grecku flos - kwiat) - wróżenie z roślin, a szczególnie z drzew i płatków kwiatów znane między innymi wśród Celtów.
Wróżenie z obserwacji zwierząt - na przykład koni - hippomancja (Scytowie, Celtowie, Germanie, Słowianie, Indie), kur - alektromancja (Afryka, Rzym, Azja), świętych byków - tauromancja (Egipt, Kreta), ryb - ichtiomancja (między innymi Azja Wschodnia), lotu ptaków - ornitomancja lub auspicium (wszystkie kultury). Poza tym w wielu regionach świata znane jest wróżenie oparte na interpretacji zachowania owadów, na przykład mrówek i pszczół, a także kotów, psów i innych zwierząt.
Hieromancja (po grecku hiero - świątynia) - wróżenie z zachowania zwierząt ofiarnych praktykowane we wszystkich częściach świata.
Haruspicja (po łacinie haruspex - kapłan ofiarnik) - wróżenie z wnętrzności zabitych zwierząt, a przede wszystkim złożonych w ofierze, zwłaszcza wątroby (organ szczególnie wrażliwy na warunki otoczenia, sposób odżywiania i ogólny stan zdrowia), na przykład w Azji Zachodniej i Grecji.
Arytmomancja (po grecku arythmos - liczba) - wróżenie z kombinacji liczb: na przykład żydowska kabała odwołująca się do symboliki liczb i liter oraz japońska numerologia.
Kartomancja - wróżenie z użyciem specjalnych kart (na przykład tarota Europie) lub różnych zestawów kart do gry: 52 (od asa do dwójki), 32 (od asa do siódemki) lub 24 (od asa do dziewiątki).
Kleromancja (po grecku kleros - przedmiot do losowania) - wróżenie z przypadkowego ułożenia rzuconych przedmiotów, kamyków, kości, patyczków, monet, znane między innymi w Chinach jako i-cing i wśród Indian Ameryki Północnej.
Losowanie - wróżenie poprzez przypadkowy wybór określonego przedmiotu, liczby czy kartki z napisem (na przykład chińska tradycja wróżenia na podstawie sentencji zawartych w ciasteczkach).
Nekromancja (po grecku nekros - martwy) - wróżenie na podstawie kontaktów z duchami zmarłych, na przykład poprzez spędzenie nocy przy grobach, lub spanie na cmentarzu (rodzaj onejromancji) znane między innymi na Nowej Gwinei i w dawnej Europie. Nekromancja bywa też praktykowana za pośrednictwem medium, czyli osoby obdarzonej szczególną zdolnością dostrzegania zjawisk nadnaturalnych (jasnowidzenie), lub przy użyciu określonych technik (na przykład wprowadzenie się w trans, środki halucynogenne, automatyczne pismo i inne praktyki spirytystyczne).