Struktura władzy
Struktura władzy to ludzie uczestniczący w zarządzaniu społecznością oraz ich wzajemne relacje. Tak rozumiana struktura władzy jest skorelowana z całkowitą liczbą członków danej społeczności oraz z liczbą osób podejmujących decyzje. Zauważył to już Arystoteles, według którego rządy jednej osoby to albo dobra monarchia, albo zła tyrania, rządy niewielkiej liczby osób to dobra arystokracja lub zła oligarchia, a rządy całej społeczności to dobra demokracja lub zła anarchia. W tym dość prostym schemacie można umieścić praktycznie wszystkie rodzaje władzy politycznej, jakie pojawiają się w ciągu historii ludzkości.
Z drugiej zaś strony, niezależnie od epoki historycznej, zaawansowania technologicznego i społecznego oraz liczby członków danej społeczności zawsze można wyodrębnić trzy grupy ludzi. Pierwsza grupa to ci, którzy bezpośrednio sprawują władzę; druga - ci, którzy są z władzą blisko związani i mają na nią wpływ oraz trzecia - cała reszta podlegająca władzy, lecz bez możliwości realnego wpływania na nią.
Krąg ludzi sprawujących władzę obejmuje tylko nieliczne osoby dominujące w społeczeństwie. Ci ludzie czerpią bezpośrednie korzyści z władzy i podejmują decyzje. Zwykle tworzą też spójną grupę, czasem zwaną klasą polityczną, powiązaną licznymi wewnętrznymi więzami, na przykład ekonomicznymi, rodzinnymi, kulturowymi czy politycznymi.
Na poziomie elementarnym sprawujący władzę to osoby po prostu najsilniejsze fizycznie i psychicznie, które dominują dzięki zwycięstwom w bezpośredniej konfrontacji z innymi członkami społeczności. Na bardziej zaawansowanych etapach rozwoju historycznego i w liczniejszych społecznościach sytuacja się komplikuje, ponieważ o przynależności do kręgu sprawujących władzę decyduje nie tylko osobista siła fizyczna i psychiczna, lecz także czynniki ekonomiczne, rodzinne i społeczne.
Do kręgu ludzi sprawujących władzę, których można określić jako klasa polityczna, zaliczają się wodzowie, monarchowie, prezydenci, członkowie rządu i przywódcy najsilniejszych organizacji politycznych, na przykład partii.
W najprostszym przypadku uprzywilejowana pozycja może być dziedziczona, czyli przechodzi z rodziców na ich dzieci dzięki zgromadzonym zasobom oraz odpowiedniej organizacji społeczeństwa. Tak powstają dynastie, czyli rodziny sprawujące władzę i przekazujące tę władzę z pokolenia na pokolenie, a popierane przez elity, które czerpią korzyści ze współpracy z władzą.
Inny sposób transmisji władzy to rozmaicie zorganizowane wybory, co oznacza, że ludzie do tego uprawnieni, czyli wyborcy, wskazują, kto ma sprawować władzę. Na przykład elektorzy w Cesarstwie Rzymskim Narodu Niemieckiego wskazują cesarza, kardynałowie w Państwie Kościelnym wybierają papieża, udziałowcy wielkich firm głosują na prezesa lub dyrektora, mieszkańcy miasta wybierają burmistrza, arystokraci w monarchiach elekcyjnych wskazują władcę państwa, a ogół obywateli decyduje o składzie rządu w państwach demokratycznych.
W wyniku wyborów władca może sprawować urząd dożywotnio, jak w monarchiach elekcyjnych, czego przykładem jest Państwo Kościelne. W innych przypadkach wybory mogą się odbywać cyklicznie w określonym rytmie, na przykład co kilka lat w państwach demokratycznych. To oznacza, że co kilka lat dotychczas rządząca ekipa ustępuje, a jej miejsce zajmują nowowybrani.
Krąg ludzi nadających władzę obejmuje stosunkowo nieliczne elity wyróżniające się w ramach społeczeństwa jako organizacje ekonomiczne, na przykład firmy, organizacje polityczne, partie lub stronnictwa, oraz organizacje społeczne jak bractwa religijne, stowarzyszenia, kluby... Ci ludzie nie rządzą, ale od ich poparcia zależy, kto będzie rządził i jak długo utrzyma władzę. Sami zaś czerpią korzyści ze współpracy z władzą.
W tej grupie początkowo mieszczą się najsprawniejsi myśliwi i wojownicy, potem arystokraci, najbogatsi właściciele ziemscy, kler i burżuazja, którzy mogą wpływać na rządzących i rządzonych na przykład poprzez dostarczanie środków finansowych. Należą tu też siły porządkowe, jak policja, wojsko i wyżsi urzędnicy, od których zależy, czy władca lub rząd będą mogli skutecznie narzucać społeczeństwu swoją wolę. Dlatego muszą być dobrze wynagradzani, żeby byli lojalni wobec aktualnie rządzących nawet wtedy, gdy całe społeczeństwo cierpi biedę. Jeżeli bowiem dla tych ludzi zabraknie odpowiednio wysokich nagród za wierność, zbuntują się i obalą aktualną władzę.
Krąg ludzi niemających realnego wpływu na władzę, którzy formalnie mogą dysponować określonymi prawami politycznymi. W rzeczywistości jednak ta najliczniejsza część społeczeństwa jest w większości nieświadoma mechanizmów rządzących polityką. Dlatego jest sterowana przez ludzi z organizacji politycznych i względnie łatwo ulega indoktrynacji, propagandzie, prostym ideologiom, populizmowi lub wręcz korupcji, czyli przekupstwa. Szerokie masy społeczne są utrzymywane w spokoju za pomocą rozdawnictwa dóbr materialnych oraz wpajanych im ideologii religijnych, narodowych, rasowych, patriotycznych czy politycznych. Przeciętni, niczym niewyróżniający się ludzie potrzebują bowiem gotowych wzorców zachowania i ustalonych z góry systemów wartości, żeby iść posłusznie za przywódcami z kręgu ludzi sprawujących władzę. Ta część społeczeństwa jest znana jako plebs, plebejusze, klasy niższe lub klasa ludowa, jej przeciwieństwem są klasy wyższe obejmujące ludzi, którzy sprawują władzę oraz elity wspierające tę władzę.
Przynależność do określonej klasy społecznej jest zwykle dziedziczona, czyli przechodzi z rodziców na dzieci. Jednak jednostki najambitniejsze i najzdolniejsze wywodzące się z plebsu potrafią czasem przejść do klas wyższych dzięki swoim zdolnościom i pracy, lub wykorzystując sprzyjające okoliczności. Zdarzają się też sytuacje odwrotne, kiedy przedstawiciele klas wyższych spadają do poziomu plebsu, najczęściej w wyniku zubożenia.