Społeczeństwa zbieracko-myśliwskie - plemiona
Naturalne zasoby środowiska, zwłaszcza zasoby żywności dostępne przy użyciu nieskomplikowanych narzędzi (zazwyczaj działających jako maszyny proste), warunkują wydajność gospodarki i określają liczbę ludności zdolnej do przetrwania na danym obszarze. Gospodarka opiera się na zbieraniu jadalnych roślin i drobnych zwierząt, polowaniu na większe zwierzęta i łowieniu ryb. Początkowo wszyscy członkowie plemienia wykonują te same prace, zwłaszcza na etapie społeczeństwa zbieraczy. Z czasem jednak rozwija się specjalizacja i podział pracy między myśliwych, rybaków oraz rzemieślników.
W środowiskach ubogich następuje stagnacja, kiedy społeczeństwa zbieracko-myśliwskie muszą żyć we względnej równowadze z naturalnym otoczeniem. Duża rozrodczość ludzi prowadzi bowiem do zwiększenia ich liczebności i wywołuje nadmierną eksploatację zasobów żywności, a po ich wyczerpaniu zaczynają się głód i choroby, a śmiertelność rośnie. Zmniejszona w ten sposób populacja ludzi potrzebuje mniej żywności, co oznacza ograniczenie eksploatacji środowiska i częściowe odbudowanie naturalnych zasobów. Ten mechanizm przekłada się na powstanie ideologii religijnych oraz związanych z religią etyki i prawa postulujących ograniczenie rozrodczości ludzi oraz powstrzymywanie się od nadmiernej, czyli wyniszczającej eksploatacji środowiska. Tereny łowieckie są wspólną własnością całego społeczeństwa, pozostając pod opieką nadnaturalnych mocy, duchów lub bóstw. Takie społeczeństwa trwają, lecz nie mają dość zasobów, żeby się rozwijać, czyli w pewnym sensie są pozbawione historii.
W środowiskach bogatych zasoby naturalne wystarczą, żeby społeczeństwa były względnie liczne, co stymuluje rozwój kultury. Pojawiają się ludzie bogatsi od innych, a własność prywatna staje się ważnym elementem życia społecznego i może być dziedziczona w ramach danej rodziny (osoby spokrewnione biologicznie) lub klanu (osoby niekoniecznie spokrewnione biologicznie, lecz uznane za duchowe dzieci wspólnego nauczyciela, mistrza lub przodka). W tych okolicznościach ogromnej wagi nabiera ustalenie, kto może dziedziczyć dobra jako spadkobierca po zmarłym oraz komu zmarły chciał je przekazać (zapowiedź instytucji testamentu jako ostatniej woli zmarłego). Konieczność rozwiązywania tego rodzaju problemów powoduje rozwój coraz bardziej złożonego prawa, które reguluje stosunki społeczne oraz sądów, które rozstrzygają spory i orzekają kary za przestępstwa, czyli łamanie prawa.
Wojny toczą się głównie o tereny łowieckie, gdzie występują określone gatunki zwierząt stanowiących cel polowań oraz o zasoby wody i surowców potrzebnych na przykład do wytwarzania narzędzi.
Początkowo obie płcie mają względnie równe prawa, a czasem kobiety postrzegane jako dawczynie życia mogą dominować w społeczeństwie (matriarchat). Jednakże, wraz z rozwojem coraz doskonalszych metod polowania rośnie znaczenie mężczyzn jako dostarczycieli mięsa, a także jako wojowników broniących całą społeczność.
Nadal występuje małżeństwo grupowe, lecz pojawiają się też ściślejsze związki między konkretnymi partnerami, co przynajmniej w niektórych sytuacjach pozwala określić ojcostwo.
Społeczeństwa są wspólnotami podobnie jak to było w hordzie.
Ludzie tworzą hordy lub większe od nich i wewnętrznie zróżnicowane plemiona - grupy spokrewnionych ze sobą rodów żyjących na określonym obszarze i mających tę samą kulturę. Zazwyczaj członkowie plemienia wyznają tę samą religię. Czasem odwołują się do mniej lub bardziej mitycznego wspólnego przodka, co daje im poczucie przynależności do jednego plemienia (trybalizm).
Zaczyna się specjalizacja zawodowa w obrębie plemienia - pojawiają się zawodowi myśliwi, rybacy, rzemieślnicy.
Wszyscy członkowie plemienia są zasadniczo równi (egalitaryzm), chociaż wyróżnia się starszyzna, czyli klasa wyższa, do której zazwyczaj zalicza się najsprawniejszych wojowników, najlepszych myśliwych i rybaków oraz szamana lub kapłana jako osobę o specjalnych uprawnieniach. Są to ludzie najbogatsi i najbardziej doświadczeni, czyli najstarsi, którzy decydują o losach wspólnoty.
W porównaniu do hordy jednostka ma mniejszy wpływ na decyzje dotyczące całego plemienia, ponieważ plemiona liczą co najmniej kilkadziesiąt a często dużo więcej członków. Nie jest więc możliwe, aby wszyscy mogli bezpośrednio uczestniczyć w podejmowaniu decyzji. W tej sytuacji władzę, czyli prawo decydowania za całą wspólnotę, ma starszyzna, która zbiera się co pewien czas (pierwotna forma parlamentaryzmu), żeby podjąć decyzje w określonych sprawach i ustalić ogólne zasady postępowania, a także rozsądzić spory (forma sądu). Starszyzna tworzy też radę rządzącą plemieniem (rodzaj pierwotnego rządu) i wyłania wodza jako osobę najważniejszą w plemieniu. Wódz jest szczególnie potrzebny podczas wojny, kiedy trzeba szybko decydować i nie ma miejsca ani czasu na dyskusję, żeby wspólnie podejmować decyzję.
O władzę w plemieniu konkurują rody i klany oraz bractwa dążące do określonych celów.
Podstawową techniką polityczną jest przekonywanie członków społeczeństwa do racji osób rządzących poprzez negocjowanie rozwiązań kompromisowych i propagandę (pojęcie wprowadzone przez papieża Grzegorza XV), czyli manipulowanie informacją posunięte czasem aż do kłamstwa. Poprzez propagandę ludzie poznają i ewentualnie akceptują określoną ideologię jako uznany wspólny światopogląd stanowiący podstawę funkcjonowania wspólnoty i uzasadniający aktualny stan danego społeczeństwa. W skrajnych przypadkach rządzący sięgają po przemoc, narzucając swoją wolę społeczeństwu przy użyciu siły. To zadanie realizuje gwardia lub straż, czyli wyspecjalizowana grupa wojowników posłusznych rządzącym.
Dominuje ideologia podkreślająca przynależność plemienną (trybalizm a w przyszłości patriotyzm) zwykle stopiona w jedno z mitologią i elementami magiczno-religijnymi.
- Rozwinięta struktura społeczna i wielość relacji między coraz liczniejszymi członkami społeczności wymagają większego uporządkowania zachowań w formie zwyczajów, co oznacza ich daleko posuniętą rytualizację. Rytuały związane z różnymi sytuacjami przekształcają się w etykietę, czyli przepisy drobiazgowo regulujące zachowanie poszczególnych osób w określonych sytuacjach. Pojawiają się też obrzędy magiczno-religijne, to znaczy zrytualizowane czynności mające wiązać ludzi z siłami nadnaturalnymi oraz umacniać poczucie wspólnoty wewnątrz społeczności.
Zbliżoną kategorią są święta rozumiane jako wyjątkowy czas, kiedy ludzie celebrują coś ważnego dla pojedynczego człowieka, rodziny lub całego plemienia. Mogą to być na przykład narodziny dziecka, zawarcie małżeństwa, pogrzeb, wygrana wojna, nadejście wiosny, migracja zwierząt łownych…