Filozofia i pojęcie sensu
Każdy człowiek jako istota inteligentna i świadoma swojej odrębności od reszty świata, a zarazem zdająca sobie sprawę, z tego, że jest częścią świata próbuje budować całościową wizję rzeczywistości i nadawać jej sens.
Sens w wymiarze logicznym oznacza to, co jest spójne z aktualnie znanymi faktami, czyli danymi empirycznymi, ze społecznie ugruntowanymi i w jakimś stopniu sprawdzonymi pojęciami i zasadami oraz z indywidualnym doświadczeniem danej osoby. W wymiarze etycznym sens to zgodność z akceptowanymi wartościami moralnymi. Dodatkowym elementem jest celowość - sens oznacza wskazanie celu, czyli określenie stanu końcowego, do którego zdają się zmierzać znane procesy, działania, fakty, interpretacje i oceny. Brak spójności lub wręcz sprzeczność między doświadczeniem, zasadami, wartościami i celami w wymiarze obiektywnym, społecznym i indywidualnym (jednostkowym) oznacza brak sensu, a więc wymaga zmiany w sposobie interpretowania rzeczywistości.
Jeżeli w ukształtowaniu sensownej wizji rzeczywistości główną rolę odgrywają zasady logiki i wiedza naukowa (oczywiście na danym etapie rozwoju cywilizacyjnego) a nie ideologia religijna, plemienna, narodowa czy polityczna, można mówić o refleksji filozoficznej. Taka refleksja oczywiście nie wyklucza pewnych założeń pozalogicznych lub wręcz irracjonalnych, ale zasadnicza struktura budowanej wizji filozoficznej powinna mieć charakter racjonalny, ponieważ opiera się na rozumie i wiedzy. Poza tym refleksja filozoficzna obejmuje też obszary jeszcze niepoznane naukowo i tam konieczne jest odwołanie się do wyobrażeń lub do z góry powziętych założeń, które mogą być ewentualnie weryfikowane w miarę postępów nauki.
Filozofia oznacza zatem poszukiwanie sensu w świecie, którego obraz jest zbudowany z elementów już poznanych i sprawdzonych (teorie naukowe), elementów jeszcze niepoznanych, lecz potencjalnie poznawalnych (hipotezy), elementów wykraczających poza naukę empiryczną (transcendencja) oraz określonego systemu wartości (etyka). Jak najmniej zaś powinno w niej być subiektywizmu (emocje, mistyka) oraz ideologii (wiara w autorytety, religia, polityka).
Centrum filozofii stanowi ontologia zwana też filozofią pierwszą, a czasem uznawana za właściwą filozofię. Jest to uogólniona na danym etapie rozwoju wiedzy wizja pochodzenia, struktury, funkcjonowania i sensu rzeczywistości, co oznacza połączenie obiektywizmu nauk szczegółowych, subiektywizmu indywidualnego oglądu świata, intersubiektywizmu opinii społecznej oraz metafizyki, czyli pojęć wykraczających poza aktualnie dostępne dane empiryczne, lecz tworzących z nimi w miarę spójną całość.
Rozważania filozoficzne są zawieszone między obiektywnym opisem świata materialnego (filozofia przyrody), subiektywnym postrzeganiem świata przez daną osobę (filozofia osoby) oraz intersubiektywnymi zasadami narzuconymi przez społeczeństwo (filozofia społeczna, antropologia filozoficzna).
W ramach rozważań filozoficznych można wyróżnić trzy wielkie działy: gnoseologię, aksjologię i filozofię pracy.
Gnoseologia zajmuje się poznaniem od z założenia obiektywnego ujęcia naukowego (filozofia przyrody, epistemologia, filozofia nauki) do subiektywnego poznania poprzez indywidualne emocje i autoekspresję w sztuce i sporcie (filozofia osoby, estetyka).
Aksjologia zajmuje się sferą wartości subiektywnych uznawanych przez daną osobę (moralność) i wartości intersubiektywnych uznawanych przez społeczeństwo (etyka, prawo i polityka).
Filozofia działania analizuje aktywność praktyczną a przede wszystkim pracę w intersubiektywnym wymiarze społecznym (ekonomia) i obiektywnym wymiarze technicznym (technologia).