Osobowość prawna i źródła prawa
Zachowanie poszczególnych członków danego społeczeństwa jest regulowane przez prawo rozumiane jako sformalizowany zestaw reguł postępowania. Prawo dotyczy tych, którzy mają osobowość prawną, czyli mogą być podmiotem prawa, a to oznacza, że są w stanie realizować nałożone na nich obowiązki, świadomie podejmować decyzje i działania prawne oraz odpowiadać za konsekwencje tych działań. W odróżnieniu od osoby prawnej osoba fizyczna (termin typowy dla prawa cywilnego) może nie mieć osobowości prawnej, jeżeli nie potrafi samodzielnie podejmować decyzji i samodzielnie działać (na przykład płód, małe dziecko, człowiek z zaburzeniami osobowości).
Teoretycy prawa wskazują różne jego źródła, co przekłada się na różne sposoby klasyfikacji prawa.
Prawo naturalne
Odwołuje się do wrodzonych uprawnień wynikających z samej natury człowieka (koncepcja Grotiusa). W wymiarze biologicznym opiera się na pokrewieństwie (wspólnocie genetycznej) i zakłada ochronę rodziny choćby kosztem obcych, czyli niespokrewnionych osób. Im bliższe jest pokrewieństwo, czyli większa liczba wspólnych genów, tym silniejsza jest tendencja do bronienia danej osoby (koncepcja samolubnego genu). W tym kontekście jest oczywiste, że najsilniejsze więzi łączą rodziców z dziećmi oraz rodzeństwo.
Pojęciem prawa naturalnego posługują się też niektórzy myśliciele religijni (na przykład Tomasz z Akwinu), lecz wywodzą je od bóstwa stojącego ponad naturą, co oznacza, że w istocie chodzi im o prawo absolutne boskie.
- Prawa człowieka - odwołują się do koncepcji godności ludzkiej istoty. Godność ta wynika z samej natury człowieka, a więc jest uniwersalna bez względu na rasę, tradycję, epokę historyczną i klasę społeczną (Powszechna Deklaracja Praw Człowieka).
Prawo absolutne
Opiera się na założeniu, że istnieją uniwersalne i niezmienne zasady rządzące światem niezależnie od ludzi i ich woli.
Prawo absolutne boskie - odwołuje się do zasad religii uznanych za uniwersalne i wieczne (klerykalizm, fundamentalizm religijny, religie uniwersalne, monoteistyczne i misjonarskie, Tomasz z Akwinu). Sprawiedliwość ma zwykle charakter odwetowy (prawo talionu), czyli jest wyrazem gniewu bóstw i odpłatą za złamanie prawa strzeżonego przez kler lub sprzymierzoną z klerem władzę świecką (przykładem jest katolicka inkwizycja czy muzułmańscy fundamentaliści).
Prawo absolutne obiektywne - odwołuje się do praw przyrody interpretowanych jako zasady rządzące kosmosem niezależnie od człowieka. Zasady te są uznawane za stałe z samej natury kosmosu (I. Kant, G. Hegel).
Sprawiedliwość ma zwykle charakter odwetu za zaburzanie kosmicznego porządku lub jest rozumiana jako naturalna konsekwencja, czyli skutek określonych działań stanowiących przyczynę (na przykład indyjska koncepcja karmy).
Prawo stanowione
Opiera się na woli prawodawców, czyli grupy rządzącej społeczeństwem w imię dobra grupy lub państwa, co oznacza etatyzm. Prawo jest więc świadomym projektem człowieka. Zostaje narzucone społeczeństwu jako wartość sama w sobie, co jest określane mianem legalizmu (J. Bentham, E. Durkheim, Robert Owen, L. Tołstoj, F. von Liszt, F. Gramatica).
Prawo zwyczajowe - odwołuje się do tradycji, dawnych rozstrzygnięć sądowych i zwyczajowych ocen, które nie zostały ujęte w regularny spis praw i reguł, czyli nie tworzą kodeksu. Sądy posługują się analogią między właśnie rozpatrywanym problemem prawnym i podobnymi sprawami z przeszłości. Tak działa na przykład brytyjskie prawo precedensowe zwane common law, pozostawiając sporą swobodę interpretacyjną sędziom, prokuratorowi, adwokatowi i ławnikom.
Prawo stanowione państwowe - odnosi się do danego państwa (etatyzm). Przykładem legalizmu na poziomie państwa są konstytucja, czyli zbiór ogólnych przepisów określających sposób działania rządzących i rządzonych, oraz kodeks - zbiór szczegółowych zasad prawnych wraz z listą przestępstw i odpowiednich kar. Prawo kodeksowe jest mniej elastyczne w porównaniu do prawa precedensowego, ograniczając się do zapisów kodeksu; sytuacje niedające się ująć w ramy tych zapisów nie podlegają osądowi. Ławnicy zaś pełnią rolę wyłącznie pomocniczą.
Prawa jednostki są podporządkowane interesom całej społeczności (Hammurabi, E. Durkheim, C. Lombroso, E. Ferri), a prawo jest utylitarne, czyli powinno być użyteczne dla społeczeństwa.
Kary mają charakter wykluczający lub wychowawczy.
Prawa stanowe - odnoszą się tylko do poszczególnych warstw lub klas społecznych, są więc różne dla różnych grup (na przykład dawne Chiny i średniowieczna Europa).
Prawo stanowione międzynarodowe - reguluje stosunki między państwami oraz między jednostkami w wymiarze uniwersalnym. Akceptuje wielość i odmienność systemów prawnych w różnych państwach (pluralizm). W organizacjach ponadpaństwowych zakłada się wyższość prawa międzynarodowego nad prawem państwowym (na przykład koncepcja światowego państwa F. Tönniesa i Unia Europejska). Zwykle jednak rządzący państwami wolą uznawać wyższość prawa państwowego (G. Hegel) lub przynajmniej ich równorzędność, czyli głoszą prawny dualizm (H. Grotius, H. Triepel, E. S. Rappaport).
Do kategorii prawa międzynarodowego czy raczej ponadpaństwowego należą między innymi
prawo dyplomatyczne - określa zasady działania oraz rodzaje instytucji reprezentujących państwa w stosunkach międzypaństwowych;
międzynarodowe prawo handlowe - ustala reguły prowadzenia wymiany handlowej;
prawo wojenne - określa zasady prowadzenia wojen, traktowania żołnierzy, jeńców i ludności cywilnej;
prawo morskie - reguluje zachowanie na wodach międzynarodowych pozostających poza obszarem jurysdykcji państw jako domena publiczna (res communis);
prawo kosmiczne - zasady korzystania z przestrzeni kosmicznej ponad górną granicą atmosfery Ziemi, gdzie nie sięga jurysdykcja poszczególnych państw (res communis);
prawa człowieka obejmują między innymi prawa mniejszości etnicznych i seksualnych oraz prawa kobiet i dzieci, a odnoszą się do zagadnień wolności osobistej, wolności słowa i wyznania, prawa do życia, bezpieczeństwa, zdrowia i leczenia, prawa do edukacji, rzetelnej informacji i pracy;
prawa zwierząt i prawa chroniące przyrodę aż do przyznania naturze osobowości prawnej, czego przykładem są szczególne prawa przyznane małpom człekokształtnym oraz prawa regulujące sposób traktowania zwierząt hodowlanych.