Socjalizacja, autorytet, więzi i grupy społeczne - intersubiektywny aspekt człowieka

Sposób łączenia rozmaitych wrażeń, emocji oraz wiedzy ma zwykle wymiar społeczny, to znaczy jest uzależniony od przyjętych w danej grupie zasad, stając się istotnym elementem socjalizacji. Na poziomie neurologicznym socjalizacja wyraża się jako synchronizacja i upodobnienie fal elektromagnetycznych w mózgach członków jednej grupy. Dokonuje się to poprzez wymianę informacji zarówno emocjonalnych jak i racjonalnych. Dzięki synchronizacji fal mózgowych w obrębie grupy poszczególne osoby reagują tak samo lub podobnie na określone bodźce i podobnie je interpretują. Za to są skłonne odrzucać reakcje osób z innych grup, ponieważ nie doszło do synchronizacji ich fal mózgowych, a obcy sposób reagowania jest odbierany jako nieprawidłowy, zły lub wręcz niebezpieczny. Jest to mechanizm uniwersalny nie tylko w świecie ludzi, lecz także wśród innych organizmów, a szczególnie zwierząt społecznych.

  • Socjalizacja - czyli dostosowanie człowieka do życia w społeczeństwie oraz zdefiniowanie jego społecznej pozycji, określa umiejętność życia w rodzinie, udział w pracy i zyskach z tej pracy, udział w sprawowaniu władzy, wychowanie, przestrzeganie obyczajów jako przyjętych zasad współistnienia w grupie i wskazań etycznych oraz indywidualny system wartości moralnych. Centralną kategorią socjalizacji jest sprawiedliwość, czyli równowaga między emocjami, pragnieniami i interesami (praca, zyski, władza) jednostki oraz innych członków społeczeństwa wyrażana w postaci zasad moralnych i prawa. Zachwianie tej równowagi odbierane przez ludzi jako niesprawiedliwość prędzej czy później prowadzi do społecznych protestów a nawet rozpadu społeczeństwa.

Istotnym elementem socjalizacji jest autorytet osób z jakichś powodów uznanych za najlepsze, najmądrzejsze lub najsilniejsze, czyli przekonanie, że należy tym osobom wierzyć, słuchać ich opinii i nakazów. Natomiast opinie nieposłusznych trzeba odrzucić, lub ich uciszyć i zmusić do posłuszeństwa, albo nawet ukarać czy też usunąć ze społeczności.

Protesty społeczne mają różne przyczyny: ekonomiczne (niezadowolenie z podziału pracy i zysków), tożsamościowe (niezadowolenie z traktowania określonych grup społecznych) i godnościowe (niezadowolenie z traktowania określonych idei).

Socjalizacji służą między innymi rytuały redukujące agresję wśród ludzi i wiążące społeczeństwo, które rozrastają się do rozmiarów nieznanych u innych ssaków i przekładają się na teatralizację zachowań. Udział w rodzinnych i społecznych ceremoniach wiąże ludzi ze sobą i tworzy poczucie wspólnoty. W ten sposób rozwijają się sport, obrzędy magiczne i religijne oraz rozrywka i zabawa na poziomie nieporównywalnym z zabawą u zwierząt. Powstają gry, które dostarczają rozrywki, zwiększają zakres bodźców i emocji, zwłaszcza radości, mogą rozwijać sprawność intelektualną i fizyczną. Bywają także treningiem przygotowującym do spełniania określonych funkcji w społeczności i zrytualizowaną formą konkurencji mającej ustalić hierarchię w społeczeństwie.

Wielkie zgromadzenia, na przykład podczas uroczystości religijnych lub państwowych, podczas pielgrzymek, zawodów sportowych, koncertów muzycznych lub spotkań ze znanymi osobami wyzwalają silne emocje, uświadamiając ludziom, że są elementem czegoś większego. To może skłaniać ludzi do poświęceń na rzecz wspólnoty, kiedy w imię szacunku i posłuszeństwa wobec przywódców, w imię rodu, plemienia, państwa, narodu, religii, honoru czy rasy człowiek jest gotów zrezygnować z własnego interesu, a nawet oddać życie. Z drugiej zaś strony socjalizacja w mniejszym lub większym stopniu oznacza ksenofobię, czyli odrzucenie tych, którzy nie należą do mojej grupy. Rezultatem jest wtedy trybalizm przybierający formę nacjonalizmu lub szowinizmu, rasizm, fanatyzm religijny, obawa przed zmianami rodząca postawy konserwatywne oraz pogarda, wrogość i agresja prowadzące do wojen.

Z socjalizacją wiąże się rozwój kultury materialnej obejmującej między innymi odzież, domy, narzędzia i technologię produkcji żywności. To z jednej strony pozwala człowiekowi ekspandować na obszary dawniej niedostępne, a z drugiej identyfikuje danego człowieka jako członka określonej społeczności z określoną kulturą materialną. Rozwija się język jako system znaków dźwiękowych produkowanych w jamie gębowej (język, zęby, wargi) i gardle. Precyzyjne kształtowanie dźwięku i jego słyszenie wiążą się z uruchomieniem genów obecnych u czworonogów (Tetrapoda) od ok. 300 milionów lat i odpowiedzialnych między innymi za zdolność śpiewania ptaków. U większości ssaków jednak geny te pozostają nieaktywne i dopiero odpowiednia mutacja pozwoliła człowiekowatym wykorzystać uśpione zdolności. Dzięki temu ściśle określone dźwięki nabierają znaczenia, zwłaszcza w połączeniu z innymi dźwiękami, co oznacza początek gramatyki. Dźwięki mogą więc być symbolami pojęć usankcjonowanymi przez konwencję obowiązującą w danym społeczeństwie. Z pojęciami zaś wiąże się metafizyka, która odnosi się do obszarów niedostępnych bezpośredniej percepcji lub wręcz nieistniejących, a jednak nazwanych i poprzez nazwę zyskujących status bytu uznawanego za realny. Tak powstanie między innymi idea absolutu.

Socjalizacja wyraża się w kilku rodzajach więzi społecznych

  • Biologiczne „naturalne” więzi społeczne związane z organizmalnym aspektem ludzkiej istoty - wynikają ze wspólnego pochodzenia, czyli genetycznego pokrewieństwa, więc wyrażają się przede wszystkim w rodzinie lub grupie spokrewnionych rodzin. Bywają też formalnie uznawane za podstawę kształtowania hord, plemion i narodów, lecz rola wspólnego pochodzenia maleje wraz z rosnącą liczbą członków danej społeczności, ponieważ są oni ze sobą spokrewnieni w coraz mniejszym stopniu.

Z liczbą członków wiąże się zwykle charakter społeczności. We wspólnocie wszyscy członkowie społeczności znają się i mają ze sobą bezpośredni kontakt, więc więzi między nimi mają charakter emocjonalny, są zindywidualizowane i mocne, a jednostka nie jest sama. W asocjacji zaś liczba osób jest zwykle zbyt duża, żeby wszyscy mogli stale się kontaktować, więc więzi między nimi są słabsze lub wyłącznie formalne, a jednostka jest praktycznie sama.

  • Dobrowolne więzi społeczne związane z indywidualnym aspektem ludzkiej istoty - są rezultatem umowy między jednostkami-członkami grupy. Tak powstają stowarzyszenia, kluby i partie polityczne, gdzie z własnej woli należą osoby związane ze sobą poprzez wspólną ideologię, interesy lub cele.

  • Narzucone ustanowione więzi społeczne związane z grupowym, intersubiektywnym aspektem ludzkiej istoty - są tworzone przez grupy lub ich przywódców, którzy zmuszają poszczególne jednostki do posłuszeństwa. Tak działa na przykład wojsko i państwo.

Więzi społeczne prowadzą do powstania agregatów społecznych złożonych z określonej liczby osób jako jednostek-członków danej zbiorowości.

  • Kręgi społeczne - zwykle niewielkie zespoły osób, które pozostają ze sobą w bezpośrednim kontakcie, ponieważ razem pracują, bawią się lub uczestniczą w innej aktywności. Kręgi społeczne nie wykazują wewnętrznej struktury i nie są spójne. Przykładem kręgów mogą być pracownicy określonego biura lub zakładu przemysłowego, sąsiedzi, uczniowie jednej szkoły…

  • Grupy społeczne - zespoły osób, które wykazują kilka charakterystycznych cech jak: poczucie odrębności grupy od innych grup (tożsamość grupowa, podobny sposób myślenia), łatwa komunikacja wewnątrz grupy, współdziałanie członków wewnątrz grupy, emocjonalne więzi między członkami grupy (struktura socjometryczna), wyznawanie przez członków podobnych wartości (ideologia, etyka, normy prawne), ustalona hierarchia członków i sposób kierowania grupą (struktura władzy).

Typowe grupy społeczne to

  • rodzina - krewni’

  • grupy wiekowe - dzieci, młodzież, dorośli i starcy. Zwykle nie wykazują wewnętrznej struktury (podobieństwo do zbioru społecznego), chociaż mają poczucie tożsamości;

  • grupy płciowe (genderowe) - kobiety, mężczyźni i ewentualnie inne wyróżniane w danej społeczności, na przykład gender neutralny. Zwykle nie budują wewnętrznych struktur (podobieństwo do zbioru społecznego), ale rozwijają silne poczucie tożsamości;

  • horda, klan, plemię, naród - grupy polityczno-kulturowe, ewentualnie odwołujące się do wspólnego pochodzenia lub do legendy o wspólnym pochodzeniu;

  • grupy zawodowe - obejmują ludzi wykonujących określony rodzaj pracy (zawód) i zwykle nie wykazują wewnętrznej struktury (podobieństwo do kręgu społecznego), ale mogą być podstawą dla ukształtowania świadomości klasy społecznej. Mogą też stać się punktem wyjścia dla założenia cechu, czyli lokalnej organizacji strzegącej ekonomicznych interesów danej grupy zawodowej. Z drugiej zaś strony powstają stowarzyszenia lub partie polityczne odwołujące się do świadomości grupy zawodowej, na przykład partie rolników;

  • klasa społeczna - (pojęcie wprowadzone przez G. Hegla) wielka grupa społeczno-ekonomiczna, którą określa przede wszystkim rola odgrywana w gospodarce (na przykład zawód), do pewnego stopnia pochodzenie członków tej grupy (rodzina) oraz świadomość przynależności do danej klasy. Szczególną formą klasy społecznej jest warstwa społeczna, którą wyróżnia dość ścisłe rozgraniczenie klas i utrudnienie lub zablokowanie możliwości przejścia poszczególnych osób z jednej klasy do drugiej;

  • stowarzyszenie, partia, stronnictwo polityczne - grupy dobrowolnie uformowane dla osiągnięcia określonego celu, często związana z określoną ideologią;

  • instytucje administracyjne, wojskowe i państwowe - grupy zakładane przez rządzących społeczeństwem i narzucane ludziom przemocą lub pod groźbą określonych kar. Zazwyczaj istnienie takich instytucji jest uzasadniane za pomocą ideologii głoszącej hasła patriotyczne, lojalność wobec władcy lub państwa, odwołującej się do religii lub do zasad etyki.

Obserwatorzy i badacze, na przykład socjologowie, historycy lub statystycy, mogą też na własny użytek wyróżniać specyficzne agregaty w obrębie społeczeństwa nieoparte na realnie istniejących więziach społecznych i niefunkcjonujące jako całości w realnych grupach

  • Kategoria społeczna - arbitralnie przez obserwatora wybrana dla jego własnych celów cecha członków grupy społecznej, na przykład kolor włosów, bezdomność lub orientacja seksualna.

  • Zbiór społeczny - arbitralnie przez obserwatora wybrana część społeczeństwa z pewną cechą lub zespołem cech, na przykład ludzie z określonym kolorem włosów, ludzie bezdomni lub osoby o określonej orientacji seksualnej.

  • Skład społeczny - wyróżniony przez obserwatora procentowy udział ludzi określonej kategorii społecznej w całej grupie. Na przykład procent ludzi z wybranym kolorem włosów.