Poziom biologiczny - żywy organizm i osobnik
Na poziomie biologicznym działają mechanizmy służące przetrwaniu organizmu, co oznacza zapewnienie bezpieczeństwa, zdobycie pożywienia oraz zorientowane na przyszłość rozmnażanie czyli przetrwanie genów w potomstwie. W konkretnej sytuacji podstawową reprezentacją danego rodzaju organizmu jest osobnik czyli zdolny do względnie samodzielnego życia pojedynczy egzemplarz tego organizmu. Poprzez osobnika realizuje się przetrwanie organizmu. Służą temu odpowiednio wyważone relacje między osobnikiem (fizjologia organizmu), populacją (grupa, rodzina, społeczność) oraz środowiskiem (warunki życia) za pośrednictwem narządów zmysłów i układu nerwowego.
Relacje osobnik-środowisko obejmują instynktowne odruchy czyli uwarunkowane biologicznie, wrodzone, dziedziczne i zwykle nieuświadamiane sposoby reagowania na zaistniałą sytuację. Natomiast reagowanie intuicyjne jest oparte na podobieństwie określonej sytuacji do już wcześniejszych sytuacji i na założeniu lub przypuszczeniu, że sposoby działania wtedy wypróbowane jako skuteczne sprawdzą się i tym razem.
Relacje osobnik-populacja obejmują reprodukcję (rozmnażanie) i kooperację międzyosobniczą, dzięki której każdy ze współpracujących osobników zwiększa swoją skuteczność, możliwości zdobycia pokarmu, bezpieczeństwo i szanse przetrwania. Kontakt z innymi osobnikami poprzez wzrok, dotyk, słuch i wspólne działanie stabilizuje i stymuluje fizjologię organizmu, zapobiega poczuciu osamotnienia (człowiek jest istotą społeczną) i przekłada się na większą odporność na stres oraz choroby.
W relacjach populacja-środowisko zaś mieszczą się konkretne warunki środowiskowe, w jakich przyszło żyć danej populacji, w tym ukształtowanie terenu, dostęp do wody, klimat, rodzaj pożywienia... Każdy gatunek charakteryzuje pewna nisza ekologiczna czyli określony sposób funkcjonowania wypracowany w trakcie ewolucji. W przypadku człowieka jest to życie społeczne, oparcie się przede wszystkim na inteligencji a niekoniecznie na sile fizycznej, wszystkożerność, nastawienie eksploracyjne (ciekawość świata), ogromna plastyczność zachowań, umiejętność wypracowywania nowych, nieznanych wcześniej strategii przetrwania wykraczających poza ograniczenia biologiczne i zdolność do funkcjonowania w najróżniejszych środowiskach.
Kluczowym elementem decydującym o odrębności i tożsamości organizmu jest pamięć czyli zapisywanie i przechowywanie informacji mających znaczenie dla przetrwania.
Jest to pamięć biologiczna obejmująca cechy odziedziczone po przodkach zapisane w genach (genotyp) i widoczne jako anatomia i fizjologia organizmu (fenotyp). Pamięć biologiczna zazwyczaj pozostaje poza świadomą kontrolą (nieświadomość). Dzięki temu procesy fizjologiczne są zautomatyzowane, a przez to sprawniejsze.
Pamięć osobnicza przechowuje indywidualne doświadczenia życiowe danego osobnika zapisane przede wszystkim w układzie nerwowym, ale też w innych strukturach organizmu jako pamięć komórkowa.
Procesy pamięciowe w układzie nerwowym są w większości kontrolowane przez świadomość. Natomiast pamięć komórkowa jest zwykle nieuświadamiana i ma charakter automatyczny, co jest wykorzystywane na przykład w treningu sportowym, podczas nauki tańca i innych czynności, zwłaszcza łączących aktywność nerwową i fizyczną, gdzie ciało ma się nauczyć określonych ruchów.
Dobra pamięć ma ogromne znaczenie dla przetrwania, ale konieczne jest też zapominanie czyli usuwanie z pamięci informacji kiedyś użytecznych a aktualnie mało używanych lub wręcz zbędnych, aby nie blokowały kanałów, którymi płyną dane. Kiedy tak się nie dzieje, mamy do czynienia z umysłem mnemonisty (od greckiego mnimi - pamięć) czyli osoby, która niczego nie zapomina. Mnemonista tonie w lawinowo narastającej ilości zapamiętanych szczegółów i dlatego ma problem z podejmowaniem decyzji: nie potrafi ograniczyć się do określonej liczby danych, bo wciąż przybywają nowe. Zwykle nie jest też zdolny do uogólnień i ekstrapolacji, ponieważ zakładają one pewne uproszczenia oraz abstrahowanie od nadmiaru szczegółów, aby zrozumieć generalną zasadę rządzącą analizowanym procesem.
Przeciwieństwem mnemonizmu jest amnezja czyli zanik pamięci, co oznacza utratę wszystkich lub części zapisanych dotąd informacji. Amnezja pozbawia człowieka tożsamości i prowadzi do wyobcowania z otoczenia, co uniemożliwia normalne funkcjonowanie, uczenie się i budowanie spójnej wizji rzeczywistości.
Trzeci rodzaj pamięci to pamięć wspólnotowa (społeczna) czyli tradycja zapisana w postaci określonych sposobów zachowania przyjętych w danej grupie i przekazywanych poprzez naśladownictwo (uczenie). Pamięć wspólnotowa jest przeważnie kontrolowana w sposób świadomy, ale pewne jej segmenty wymykają się kontroli i funkcjonują niezależnie od woli poszczególnych ludzi czy całej grupy (nieświadomość zbiorowa, niejednoznaczne lub wieloznaczne symbole, archetypy).
Centralnym elementem łączącym wszystkie rodzaje pamięci i koordynującym funkcjonowanie całego organizmu jest wola życia lub instynkt życia - aktywne dążenie organizmu do przetrwania jako indywidualny osobnik i reproduktor przekazujący geny następnemu pokoleniu, jako członek grupy (populacji) i jako element środowiska, w którym żyje. Ukierunkowana przede wszystkim na przyszłość wola życia może być postrzegana jako lustrzane odbicie pamięci stanowiącej zapis przeszłości.