Poziom biologiczny - żywy organizm i osobnik
- Na poziomie biologicznym działają mechanizmy służące przetrwaniu organizmu, co oznacza zapewnienie bezpieczeństwa, zdobycie pożywienia oraz zorientowane na przyszłość rozmnażanie, czyli przetrwanie genów w potomstwie. W konkretnej sytuacji podstawową reprezentacją danego rodzaju organizmu jest osobnik, czyli zdolny do względnie samodzielnego życia pojedynczy egzemplarz tego organizmu. Poprzez osobnika realizuje się przetrwanie organizmu. Służą temu odpowiednio wyważone relacje między osobnikiem (fizjologia organizmu), populacją (grupa, rodzina, społeczność) oraz środowiskiem (za pośrednictwem narządów zmysłów i układu nerwowego).
Relacje osobnik-środowisko obejmują instynkty, czyli wrodzone, dziedziczne i zwykle nieuświadamiane sposoby reagowania, uwarunkowane biologicznie lub wyuczone odruchy oraz intuicję. Reagowanie intuicyjne jest oparte na podobieństwie określonej sytuacji do już zaistniałych sytuacji i na założeniu lub przypuszczeniu, że sprawdzą się sposoby działania wcześniej wypróbowane jako skuteczne.
Relacje osobnik-populacja obejmują reprodukcję (rozmnażanie) i kooperację międzyosobniczą, dzięki której każdy ze współpracujących osobników zwiększa swoją skuteczność, możliwości zdobycia pokarmu, bezpieczeństwo i szanse przetrwania. Kontakt z innymi osobnikami poprzez wzrok, dotyk, słuch i wspólne działanie stabilizuje i stymuluje fizjologię organizmu, zapobiega poczuciu osamotnienia (człowiek jest istotą społeczną) i przekłada się na większą odporność na stres oraz choroby.
W relacjach populacja-środowisko zaś mieszczą się konkretne warunki środowiskowe, w jakich przyszło żyć danej populacji. Każdy gatunek charakteryzuje pewna nisza ekologiczna, czyli określony sposób funkcjonowania wypracowany w trakcie ewolucji. W przypadku człowieka jest to życie społeczne, oparcie się przede wszystkim na inteligencji a niekoniecznie na sile fizycznej, wszystkożerność, nastawienie eksploracyjne (ciekawość świata), ogromna plastyczność zachowań, umiejętność wypracowywania nowych, nieznanych wcześniej strategii przetrwania wykraczających poza ograniczenia biologiczne i zdolność do funkcjonowania w najróżniejszych środowiskach.
Niezmiernie ważnym elementem decydującym o odrębności i tożsamości organizmu jest pamięć, czyli zapisywanie i przechowywanie informacji mających znaczenie dla przetrwania. Jest to pamięć biologiczna obejmująca geny odziedziczone po przodkach (genotyp) i cechy organizmu (fenotyp), pamięć osobnicza przechowująca indywidualne doświadczenia życiowe danego osobnika oraz tradycja, czyli pamięć wspólnotowa (społeczna) zapisana w postaci określonych sposobów zachowania przyjętych w danej grupie i przekazywanych poprzez naśladownictwo (uczenie).
Pamięć biologiczna obejmująca informacje zapisane w genomie (czyli w całym zestawie genów danego osobnika) i strukturach biologicznych zazwyczaj pozostaje poza świadomą kontrolą (nieświadomość). Dzięki temu procesy fizjologiczne, które muszą stale zachodzić są zautomatyzowane, a przez to sprawniejsze. Pamięć osobnicza, czyli indywidualne doświadczenie życiowe jest w większości kontrolowana przez świadomość, chociaż niektóre informacje mogą ulec zapomnieniu (nieświadomość indywidualna). Podobnie pamięć społeczna jest przeważnie kontrolowana w sposób świadomy jako tradycja, ale pewne jej segmenty wymykają się tej kontroli i funkcjonują niezależnie od woli poszczególnych ludzi czy całej grupy (nieświadomość zbiorowa, archetypy).
Dobra pamięć ma ogromne znaczenie dla przetrwania, ale konieczne jest też zapominanie, czyli usuwanie z pamięci zbędnych informacji. W skrajnym wypadku dochodzi do amnezji, czyli zaniku pamięci, co oznacza utratę wszystkich lub części zapisanych dotąd informacji. Amnezja pozbawia człowieka tożsamości i prowadzi do wyobcowania z otoczenia, w którym dotychczas żył, co uniemożliwia normalne funkcjonowanie, uczenie się i budowanie spójnej wizji rzeczywistości. Równie szkodliwe są obie skrajności: nadmierne zapominanie lub amnezja, jak też pamiętanie wszystkich szczegółów, które zwykle po jakimś czasie stają się zbędne i powinny być usunięte. Kiedy tak się nie dzieje, mamy do czynienia z umysłem mnemonisty (od greckiego mnimi - pamięć), czyli osoby, która niczego nie zapomina, a przez to nie jest zdolna do uogólnień i ekstrapolacji zakładających pewne uproszczenia oraz abstrahowanie, aby zrozumieć analizowany proces.
Centralnym elementem łączącym wszystkie rodzaje pamięci i koordynującym funkcjonowanie całego organizmu jest wola życia - aktywne dążenie organizmu do trwania jako indywidualny osobnik i reproduktor przekazujący geny następnemu pokoleniu jako członek grupy (populacji) i jako element środowiska, w którym żyje.