Poziom kulturowy - kreatywność, rozwój społeczny i wspólnota
- Poziom kulturowy człowieka jest związany z życiem społecznym.
Źródłem i podstawą funkcjonowania kultury jest kreatywność człowieka, która oznacza zdolność do tworzenia nowych jakości. Większość członków każdego społeczeństwa wykazuje raczej niewielkie zdolności twórcze i jest zainteresowana przede wszystkim utrzymaniem stanu aktualnego, a ich postawa może być określana jako konserwatywna. Dzięki temu społeczeństwo zachowuje spójność połączone wspólnymi wartościami i zasadami postępowania. Temu celowi służy kreatywność adaptacyjna, czyli zdolność dostosowania się do określonych warunków, wymogów i sytuacji bez wychodzenia poza aktualnie przyjęte granice. Przeciwieństwem jest kreatywność innowacyjna typowa dla nielicznych jednostek tworzących społeczne elity, które chcą zmieniać rzeczywistość i przekraczają dotychczasowe granice, aby wyznaczać nowe. Tacy ludzie rozwijają kulturę i wyznaczają kierunki jej przemian poprzez dokonywanie odkryć i wynalazków (innowacyjność), reformowanie społeczeństwa, tworzenie dzieł sztuki czy bicie rekordów sportowych. Innymi słowy wskazują elementy, które definiują wspólnoty, czyli grupy ludzi żyjących razem i zachowujących się w konwencjonalny, typowy dla danej grupy sposób, specyficznie postrzegających rzeczywistość i wyznających te same lub zbliżone wartości. To wszystko różnicuje poszczególne ludzkie wspólnoty, odróżnia wspólnoty ludzi od wspólnot innych istot i od reszty rzeczywistości, a także chroni tożsamość człowieka i nadaje mu sens wobec wszechświata.
Kultura duchowa jest nastawiona na poznanie za pomocą nauki jako rezultatu kompetencji poznawczych, rozrywki i sportu odpowiadających potrzebie zabawy i konkurowania oraz sztuki, gdzie człowiek dzięki kompetencjom estetycznym wyraża siebie i swoją subiektywną, emocjonalną wizję świata.
Kultura wspólnotowa odnosi się do zjawisk i problemów związanych z funkcjonowaniem społeczeństwa. Zagadnienia aksjologiczne, czyli związane z kompetencjami moralnymi systemy wartości i wynikające z nich oceny wyrażają się w etyce i przenikają całą kulturę wspólnotową. W odniesieniu do konkretnej osoby aksjologia przejawia się w postaci osobistych zasad moralnych. Pedagogika zajmuje się kształtowaniem postaw akceptowanych w danym społeczeństwie, a prawo i polityka regulują życie społeczne.
Kultura materialna zaś wiąże się z praktycznym działaniem w ramach techniki oraz gospodarki obejmującej technologię i ekonomię. Celem techniki jest wytwarzanie narzędzi pracy, a technologia to praktyczne zastosowanie osiągnięć techniki do wytwarzania dóbr potrzebnych do życia. Ekonomia zaś jest dziedziną zajmującą się organizacją produkcji oraz dystrybucją zysków wytworzonych podczas produkcji (procesów technologicznych), czyli podziałem dóbr między członków społeczeństwa. Tak powstaje gospodarka obejmująca technologię i ekonomię, zależna z jednej strony od rozwoju techniki, a z drugiej od sytuacji polityczno-prawnej.
Centralnym dla kultury zagadnieniem stosunku człowieka do universum lub absolutu zajmują się trzy dziedziny: mistyka, ideologia i filozofia.
Postawa mistyczna zakłada bezpośredni, osobisty i emocjonalny, zwykle do pewnego stopnia irracjonalny związek konkretnego człowieka ze światem pojmowanym jako jedność przeniknięta duchowością lub energią wspólną dla całego bytu. Mistyk wierzy, że jego subiektywne wrażenia i emocje są ogromne ważne, niosą wartościową wiedzę o rzeczywistości, a czasem też, że sięgają poza ograniczenia świata materialnego, czego przykładem są stany ekstatyczne (od greckiego ekstasis - wyjście poza siebie).
Ideologia (pojęcie wprowadzone przez de Tracy’ego) jest zestawem założeń światopoglądowych mówiących, jak organizować życie społeczeństwa. W przeciwieństwie do indywidualistycznej mistyki ideologia ma charakter wspólnotowy, oparty na wzajemnym zaufaniu członków danej społeczności. Zatem pojedynczy człowiek zakłada, czyli wierzy, że grupa (wspólnota) działa dla dobra wspólnego to znaczy dobra wszystkich lub przynajmniej dla dobra określonej części społeczeństwa. Każda ideologia koncentruje się wokół określonego systemu wartości. To może być plemię, naród, rasa, kraj, władza, religia… W przypadku religii wartością centralną, której ma być podporządkowane społeczeństwo jest sacrum uznane za reprezentację hipotetycznych mocy nadnaturalnych oraz przeciwieństwo pojęcia profanum odnoszącego się do sfery materialnej i ziemskiej.
Ideologia zawsze wiąże się z określonym systemem edukacji, który ma wpoić ludziom przekonanie o wartości danej ideologii. Chodzi o to, by człowiek uwierzył w pewne zasady, czyli zaakceptował je bez logicznej czy naukowej analizy, niemal wyłącznie w oparciu o autorytet tych, którzy tę ideologię głoszą. Mogą to być rodzice, ludzie sprawujący władzę, ekonomiści, kapłani, uczeni, a czasem też osoby z jakiegoś względu bardzo popularne lub wręcz ikony społeczne, jak znani artyści, sportowcy lub działacze społeczni. Ich zdanie jest powszechnie uznawane za godne zaufania i to może wystarczyć, żeby zaakceptować ich opinię.
Filozofia, inaczej niż mistyka i ideologia, odwołuje się do racjonalizmu i nauki z założenia odrzucając mistyczny subiektywizm oraz ideologiczne zaufanie do autorytetów. Celem filozofii jest bowiem zbudowanie obiektywnego obrazu rzeczywistości możliwie niezależnego od emocji jednostki oraz od założeń ideologicznych narzucanych przez religię, politykę i społeczne tradycje. W praktyce oczywiście czynniki irracjonalne i emocjonalne mogą mieć silny wpływ na filozofię, zwłaszcza gdy chodzi o zagadnienia transcendencji. Filozofia, mistyka oraz ideologia, w tym religia, zajmują się bowiem transcendencją, czyli zagadnieniami wykraczającymi poza sferę dostępną bezpośredniemu badaniu i kwestiami najogólniejszymi jak byt oraz sens istnienia.
Na kulturowym poziomie organizacji ujawnia się wpływ czynników nieświadomych w postaci nieświadomości zbiorowej. To oznacza, że w społeczeństwie funkcjonują archetypy, czyli wyobrażenia i pojęcia, których pochodzenie i znaczenie nie jest powszechnie zrozumiałe, ale ich wpływ na kulturę mimo to jest bardzo duży.
Centralnym czynnikiem koordynującym funkcjonowanie społeczeństwa i kultury jest wola grupowa wyrastająca z woli jednostek tworzących grupę i z fundamentalnej woli życia. Jest to wspólne dążenie do celu określonego i zaakceptowanego przez grupę.