← II wojna światowaGlobalizacja po formalnym zakończeniu zimnej wojny →

Globalizacja w okresie zimnej wojny

• 1945 r. - Przeżycia wojenne, doświadczone niebywałe okrucieństwa i ciągłe zagrożenie przekładają się na urazy psychiczne, poczucie zagubienia, trudności ze snem i koncentracją, strach przed niewiadomym i niezdolność do życia w normalnych warunkach (zespół stresu pourazowego). Wojenna trauma dotyka setek tysięcy wracających do domów żołnierzy, uwolnionych więźniów obozów koncentracyjnych i ludność cywilną. Niektórzy popełniają samobójstwo, a inni już nigdy nie odzyskają równowagi i poczucia bezpieczeństwa. Poszczególne kraje, na przykład Wielka Brytania, organizują pomoc psychologiczną, lecz nie obejmuje ona wszystkich potrzebujących. Trauma wojenna staje się jedną z podstaw dla kształtowania nowej, głębszej wrażliwości. Coraz mniej ludzi wierzy, że żołnierz powinien być bezwzględną maszyną wytrenowaną do zabijania, a delikatność i łagodność rzekomo nie przystoją mężczyźnie. Mimo wysiłków większości rządów nadal wpajających ludziom idee patriotyczno-wojskowe, rośnie popularność postaw pacyfistycznych.

Ogólnoplanetarna solidarność ludzi, która dotychczas była raczej piękną ideą wykształconych elit, a nie rzeczywistością, zyskuje coraz więcej zwolenników i staje się istotnym czynnikiem życia politycznego i gospodarczego. Dwie wojny światowe pokazały, że myślenie w kategoriach narodowych i państwowych (różne formy trybalizmu) jest groźne nie tylko dla poszczególnych osób, lecz dla całej ludzkości.

Pozytywnym pokłosiem II wojny światowej jest fakt, że mimo trwającej niechęci chrześcijańskich kościołów do judaistów i mimo powojennych pogromów Żydów, świat wreszcie oficjalnie potępia antysemityzm i zaczynają się wysiłki, aby z myślenia chrześcijan wyrugować postawy antysemickie.

Po doświadczeniach wojennych nauka odrzuca też eugenikę jako metodę ulepszania ludzkiego gatunku; człowiek przekonuje się, że likwidacja osób upośledzonych umysłowo lub homoseksualistów nie oznacza likwidacji tego typu zjawisk, ponieważ występują one z określoną częstotliwością w każdym pokoleniu. Okazuje się też, że rasizm nie znajduje potwierdzenia w danych naukowych, a więc nie ma ras „niższych” i „wyższych”.

• 1945 r. - Powstaje Liga Arabska grupująca państwa arabskie. Stowarzyszona z ONZ.

• 1945 r. - Zwycięskie państwa podpisują 26 maja w San Francisco Kartę Narodów Zjednoczonych.

Zaproponowana przez F. D. Roosevelta UNO (United Nations Organization), czyli ONZ (Organizacja Narodów Zjednoczonych) z siedzibą w Nowym Jorku zastępuje Ligę Narodów rozwiązaną w 1946 r. USA, Wielka Brytania, Francja, Związek Sowiecki i Chiny są założycielami ONZ, a 46 państw członkami zwyczajnymi. Pięć państw założycielskich gwarantuje sobie prawo weta, czyli możliwość zablokowania dowolnej decyzji ONZ, w tym także w sprawach dotyczących tych państw. Bardzo szybko okaże się to wygodnym narzędziem, szczególnie w rękach Sowietów, którzy będą blokowali próby krytykowania ich imperialistycznej polityki.

Najważniejszym organem organizacji jest odbywające się co pewien czas Zgromadzenie Ogólne, w którym uczestniczą przedstawiciele wszystkich państw członkowskich. Do najważniejszych organów ONZ należą Rada Bezpieczeństwa zajmująca się sprawami pokoju, Rada Gospodarczo-Społeczna, Rada Praw Człowieka, Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej i Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze. Do 1994 r. (niepodległość Palau) działa też Rada Powiernicza zajmująca się terytoriami zależnymi i koloniami.

Stale pracuje Sekretariat ONZ z wybieranym co 5 lat Sekretarzem Generalnym. Jego zadaniem jest utrzymywanie kontaktów z poszczególnymi rządami i organizacjami oraz nadzorowanie pracy ONZ, a zwłaszcza realizacji postanowień Zgromadzenia Ogólnego.

W ramach ONZ działa założone w Quebecu FAO (Food and Agriculture Organization z siedzibą w Rzymie) do spraw żywności i głodu oraz założone w Londynie UNESCO (United Nations Educational Scientific and Cultural Organization z siedzibą w Paryżu) promujące współpracę w dziedzinie kultury, sztuki, nauki, wolności słowa i praw człowieka.

W odróżnieniu od Ligi Narodów ONZ jest podmiotem prawa międzynarodowego (może zawierać umowy) i stanowi krok ku zjednoczeniu świata (uniwersalizm) w imię pokoju (idee pacyfizmu), rozwoju ekonomii i dobrobytu.

W 1959 r. powstanie Stowarzyszenie na Rzecz Ogólnoświatowej Konstytucji i Parlamentu (World Constitution and Parliament Association, WCPA) oraz pomysł Federacji Globu.

• Od połowy 1945 r. - Rośnie napięcie między państwami demokratycznymi i Związkiem Sowieckim.

Państwa zachodnie rozpuszczają żołnierzy do domów, lecz Sowieci trzymają pod bronią co najmniej 4 miliony żołnierzy przygotowując ich do najazdu na Europę. W tym czasie jest to najliczniejsza armia świata. Churchill zdaje sobie sprawę z tego zagrożenia i rozważa nawet prewencyjny atak na imperium Stalina, ale specjaliści twierdzą, że wynik takiej wojny nie byłby pewny.

Podobnie dowódcy polskiej armii wciąż stojącej w zachodniej Europie spodziewają się rychłego konfliktu ze Stalinem, a koło Flensburga nadal istnieją oddziały niemieckie, które poddały się Brytyjczykom i są gotowe wraz z nimi walczyć przeciw Sowietom. Otto Skorzenny proponuje sformowanie kilkusettysięcznej armii złożonej z doskonale wyszkolonych i zaprawionych w walce byłych esesmanów, lecz Brytyjczycy i Amerykanie odmawiają. Nastroje społeczne nie sprzyjają ani współpracy z niedawno pokonanymi Niemcami, ani rozpoczynaniu nowej wojny.

• XI 1946 r. - Podczas konferencji w Luwrze powstaje Międzynarodowa Rada Muzeów koordynująca pracę muzealników z całego świata.

• Koniec 1945 r. - Wybucha międzynarodowy skandal, kiedy we wrześniu Igor Guzenko wynosi z sowieckiej ambasady w Toronto 109 tajnych dokumentów świadczących o działalności sowieckich szpiegów nawet w najbliższym otoczeniu prezydenta Stanów Zjednoczonych. Przede wszystkim zaś okazało się, że wśród twórców bomby atomowej było wielu szpiegów pracujących dla Stalina (dzięki nim Związek Sowiecki w zaskakująco krótkim czasie zbuduje kopię bomby z Hiroszimy).

Sowieci umieszczają podsłuch w amerykańskiej ambasadzie w Moskwie: konstrukcja wykonana przez Lwa Termena zostanie wykryta dopiero po siedmiu latach.

• 1945 - 1947 r. - UNRRA, teraz pod egidą ONZ, lecz nadal finansowana głównie przez Stany Zjednoczone, udziela gigantycznej bezzwrotnej pomocy ludności krajów zniszczonych przez wojnę. USA, Wielka Brytania i Kanada wysyłają żywność, lekarstwa i narzędzia o łącznej wartości ok. 4 miliardów (ówczesnych) dolarów, a głównymi beneficjentami są Chiny, Polska, Włochy, Jugosławia, Grecja, Czechosłowacja, Ukraina i Austria.

• 1945 - 1970 r. - Gospodarka obozu zachodniego rozwija się zgodnie z Umową z Bretton Woods (New Hampshire, 1944). Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju przy ONZ (Bank Światowy, 25 VI 1946), Międzynarodowy Fundusz Walutowy (1947), stałe kursy walut wobec dolara, którego wartość jest oparta na zasobach złota w amerykańskich bankach i kontrola rządów nad ich transferem zapobiegają chaosowi całkowicie wolnego rynku i niszczeniu małych firm, pozwalają kierować ekonomią oraz gwarantują przestrzeganie demokracji. Narastający po wojnie kryzys w Europie oraz niebezpieczeństwo jej podboju przez Sowietów i komunizacji zastaną zatrzymane przez Plan Marshalla (zaproponowany w 1947 r.).

• 1945 - 1970 r. - Ropa naftowa jest głównym źródłem energii oraz surowcem strategicznym w światowej gospodarce i polityce. Dostępność złóż ropy i jej względna taniość powodują spadek zainteresowania paliwami syntetycznymi jak na przykład syntiną. Wyjątkiem jest RPA odcięta od dostaw ropy w ramach sankcji za rasizm.

Ten stan rzeczy utrzyma się aż do kryzysu energetycznego w latach 1970. związanego ze wzrostem cen ropy.

• Od 1945 r. - Zarówno Amerykanie, jak i Sowieci wykorzystują niemieckie wynalazki zdobyte podczas wojny i hitlerowskich konstruktorów (na przykład W. Dornberger i W. von Braun pracujący dla Amerykanów). Stany Zjednoczone i ich sojusznicy chcą też uzyskać poparcie Niemców w ewentualnej walce z komunistami, więc ograniczają ściganie hitlerowskich przestępców. Według różnych ocen od 30 do ponad 100 tysięcy zbrodniarzy ucieka z Europy dzięki zgromadzonym podczas wojny pieniądzom, pomocy ODESSY, wywiadu brytyjskiego, USA oraz Watykanu, między innymi z pomocą austriackiego biskupa Aloisa Hudala i chorwackiego księdza Krunoslava Draganovicia, chcących z Niemcami stworzyć światowy system antykomunistyczny. Dzięki watykańskim paszportom wydanym przez Hudala wielu psychopatycznych morderców i sadystów dożywa sędziwego wieku, bynajmniej nie cierpiąc z powodu wyrzutów sumienia. Przykładem są K. Barbie (kat Lyonu), który pół wieku po wojnie działa w Boliwii oraz A. Brunner (organizator mordów na Żydach we Francji) żyjący w Syrii. Węgierski morderca Żydów C. Zentai mieszka w Australii, ukraiński zabójca Żydów w Sobiborze J. Demjaniuk mieszka w USA, a J. Kumpf, sadysta z obozu w Trawnikach, spokojnie żyje w Austrii.

Niewiele pomaga nawet praca takich ludzi jak polski Żyd Simon Wiesenthal, który w Austrii zakłada organizację tropiącą nazistów czy też jego następca Efraim Zuroff oraz Eli Rosenbaum w USA i Francuz Serge Klarsfeld.

• 1946 r. - ONZ ustala światowe prawo paszportowo-celne, przepisy o międzynarodowym transporcie i znakach drogowych.

• 1946 r. - Sowieci żądają od Turcji prawa swobodnego przepływania przez Dardanele, co oznaczałoby wejście sowieckich okrętów wojennych na Morze Śródziemne i zagrożenie dla krajów Bliskiego Wschodu. Jednak Turcja wspierana przez mocarstwa zachodnie odmawia.

• 1946 r. - Zaczyna się wyścig zbrojeń Zachodu (USA, Wielka Brytania, Francja) i ZSRS. Churchill obawiający się sowieckiego ekspansjonizmu ogłasza (IX 1946) powstanie żelaznej kurtyny od Szczecina do Triestu między komunizmem w Eurazji (w sensie geopolitycznym heartland) oraz demokracją w Europie i Ameryce (geopolityczne peryferie). Zaczyna się zimna wojna, czyli współzawodnictwo między Sowietami i Zachodem o dominację na planecie.

N. J. Spykman (USA) głosi geopolityczną koncepcję rimland - obrzeży Światowej Wyspy, opanowanie których okrążyłoby ZSRS: stąd system wojskowych paktów: NATO, CENTO, SEATO, ANZUS.

R. Strausz-Hupe (USA) rozwija tezy Mahana i głosi dwubiegunowość (biopolarity) - równowagę między lądowymi siłami ZSRS a morsko-powietrznymi USA (1945).

Obie strony utrzymują służby wywiadowcze, rekrutując szpiegów na całym świecie. Nieprzypadkowo w 1948 r. Amerykanie intensyfikują współpracę z byłymi hitlerowskimi specjalistami od wywiadu jak Gehlen czy Skorzenny.

I komuniści, i kraje demokratyczne rozwijają broń nuklearną, biologiczną i chemiczną. Naukowcy eksperymentujący z bronią masowego rażenia dla Hitlera pracują teraz dla Amerykanów, ale ofiarami ich tajnych doświadczeń padają już nie więźniowie obozów koncentracyjnych, lecz reprezentanci mniejszości, nieświadomi ochotnicy i przestępcy. Sowieci, Amerykanie i Brytyjczycy próbują zbudować system psychologicznego (na przykład przez hipnozę) oddziaływania na ludzi, aby uczynić ich posłusznymi zabójcami.

Obie strony podsycają lokalne konflikty: poparcie ZSRS dla komunistów w Grecji i próba opanowania cieśnin tureckich w 1946 r.; doktryna odpychania komunizmu sformułowana 12 III 1947 r. przez amerykańskiego prezydenta Trumana; blokada Berlina przez Sowietów; NATO i Układ Warszawski; wojna w Korei; doktryna Dullesa z 1954 r. (obronne uderzenie atomowe); sowiecka napaść na Węgry i wojna o Kanał Sueski w 1956 r.; doktryna Eisenhowera o amerykańskim zaangażowaniu wojskowym na Bliskim Wschodzie (1957).

Zaczyna się współzawodnictwo o wpływy w trzecim świecie, czyli w krajach najuboższych i zacofanych, które nie należą ani do zachodniej demokracji, ani do obozu komunistycznego. Powstają idee trzeciej drogi rozwoju gospodarki, nowe nurty religijne i style artystyczne odzwierciedlające specyfikę krajów postkolonialnych, zacofanych i biednych jak katolicka teologia wyzwolenia w Ameryce Łacińskiej, Tercer Cine czy lewicowy islam w Libii.

• 1946 r. - W Londynie powstaje International Organization for Standarization (ISO), organizacja zajmująca się ujednolicaniem norm w ekonomii i technice. Kontynuuje tradycje ISA z 1926 r.

• 1946 r. - Prawnicy Australijczyk Roland Berrill i Brytyjczyk Lancelot Ware zakładają w Oksfordzie (Anglia) organizację Mensa (po łacinie Stół), która ma grupować ludzi ponadprzeciętnie inteligentnych (IQ > 100). Mensa stanie się organizacją światową z wieloma oddziałami narodowymi, do których można przystąpić po przejściu odpowiednich testów.

• 1946 r. - Z inicjatywy polsko-żydowskiego bakteriologa i znanego masona dr Ludwika Rajchmana (1881-1965) w Nowym Jorku powstaje UNICEF (United Nations International Children’s Emergency Fund) z siedzibą w Nowym Jorku – organizacja podległa ONZ pomagająca dzieciom oraz ich matkom w krajach biednych i rozwijających się.

• 1946 - 1951 r. - Kolejne konferencje dyrektorów służb meteorologicznych rozwijają ideę stworzenia międzynarodowej organizacji związanej z rządami państw.

W 1950 r. na podstawie traktatu podpisanego 11 października 1947 r. w Paryżu powstaje World Meteorological Organization (WMO), czyli Światowa Organizacja Meteorologiczna, która kontynuuje założenia Międzynarodowej Organizacji Meteorologicznej (IMO). Jej siedzibą zostaje Genewa, a od 1951 r. WMO działa jako agenda ONZ, która ma koordynować działania rządowych służb meteorologicznych obserwujących pogodę oraz prace służące badaniu pogody i jej wpływu na stan światowej gospodarki. W ciągu kilku następnych dekad do WMO przystąpią praktycznie wszystkie państwa i terytoria na całej planecie.

• 1946 - 1951 r. - Pod egidą ONZ działa IRO (Międzynarodowa Organizacja do spraw Uchodźców), następczyni UNRRA. Ma pomagać tym, którzy z powodu wojny stracili domy i ojczyzny.

• 1947 r. - Powstaje amerykański Plan Marshalla przewidujący odbudowę gospodarki Europy, aby powstrzymać kryzys. Projekt ogłasza generał George Marshall 5 czerwca przemawiający na Uniwersytecie Harvarda.

Amerykanie pamiętają, że po I wojnie światowej Europa, a zwłaszcza Niemcy, była pozostawiona sama sobie, co doprowadziło do załamania gospodarki i biedy, eskalacji napięcia, chęci odwetu, popularności faszyzmu, komunizmu i nazizmu a w końcu do nowej wojny. Lepiej więc zainwestować w odbudowę Europy, żeby uniknąć ekspansji ideologii totalitarnych jak faszyzm czy sowiecki komunizm. Amerykanie proponują pomoc również Sowietom, lecz Stalin odmawia. Co więcej, 27 czerwca na spotkaniu w Paryżu Mołotow próbuje zablokować plan, ponieważ słaba, biedna i wewnętrznie skłócona Europa byłaby łatwym łupem dla Sowietów. Dlatego Stalin namawia Brytyjczyków i Francuzów, żeby zażądali od Amerykanów konkretnych sum bez jednoczesnego kontrolowania wydatków. To byłoby oczywiście nie do przyjęcia dla Waszyngtonu. Amerykanom bowiem chodzi nie tylko o pomaganie, lecz także o rozwój własnej gospodarki produkującej dla Europejczyków.

Stalin nie godzi się na udział w Planie Marshalla ZSRS oraz krajów podbitych przez Sowietów, ponieważ to oznaczałoby konieczność wprowadzenia gospodarki wolnorynkowej wbrew ideologii komunistycznej oraz utratę kontroli przez Moskwę. Mimo że Polska i Czechosłowacja wstępnie zgadzają się na przyjęcie Planu Marshalla, Związek Sowiecki wymusza na nich rezygnację. Co więcej, na polecenie Stalina zachodni komuniści organizują zamieszki i demonstracje skierowane przeciw Planowi Marshalla: na ulicach Francji, Włoch i krajów Beneluksu dochodzi do walk z policją. Europejskie partie komunistyczne i związki zawodowe opłacane z Moskwy żądają zerwania współpracy z USA, to bowiem pozostawiłoby Europę zrujnowaną, biedną, podatną na lewicową ideologię i bezbronną wobec Związku Sowieckiego. Zwłaszcza że sowiecka armia od wojny jest wciąż zmobilizowana i gotowa do ataku. Mimo to europejskie rządy, zwłaszcza Francji i Wielkiej Brytanii, mają obawy przed podporządkowaniem ich gospodarki i polityki Stanom Zjednoczonym.

Równolegle powstaje South Pacific Commission (Canberra, Australia), koordynujący gospodarczą działalność krajów Pacyfiku, oprócz Hawajów: Australii, Nowej Zelandii, Holandii (do 1962 r.), Francji, Wielkiej Brytanii, a potem także Samoa Zachodniego (Nauru), Fidżi, Papui, Tuvalu, Wysp Salomona i Wysp Cooka.

• 1947 r. - Stany Zjednoczone mają 13 bomb atomowych, a naukowcy z Bulletin of the Atomic Sciences na Uniwersytecie Chicago budują symboliczny Zegar Sądu Ostatecznego (The Doomsday Clock, czyli Zegar Zagłady), który ma pokazywać, jak blisko jest zagłada ludzkości tu umieszczona na godzinie dwunastej. Pomysłodawcy oceniają, że katastrofa atomowa jest bardzo bliska i ustawiają wskazówki tylko siedem minut przed dwunastą. Po pierwszym sowieckim teście broni nuklearnej 29 VIII 1949 r. przesuną wskazówki na trzy minuty przed dwunastą, a w czasie największego napięcia w latach 1953-1960 zegar będzie wskazywał już tylko dwie minuty do dwunastej.

Nieprzypadkowo w roku 1950 R. D. Bradbury pisze poruszające opowiadanie Nadejdą ciepłe deszcze o zautomatyzowanym domu w Kalifornii, który wciąż przygotowuje śniadania, dzieciom czyta bajki przed snem i podtrzymuje normalną egzystencję mieszkańców, których jednak już nie ma, bo zginęli w wojnie nuklearnej.

Po traktatach rozbrojeniowych ZSRS-USA wskazówki Zegara Sądu Ostatecznego zostaną cofnięte 12 minut przed dwunastą, a po upadku żelaznej kurtyny i rozpadzie ZSRS nawet 17 minut. Od roku 2002 znów jednak zbliżają się do dwunastej w związku z terroryzmem, rezygnacją USA z ograniczenia liczby ładunków atomowych, agresywną, imperialną polityką Rosji i Chin oraz ze względu na efekt cieplarniany, przeludnienie i załamanie równowagi ekologicznej. W roku 2020 zegar pozostawi ludzkości tylko 1 minutę i 40 sekund, a przyczyną takiej oceny sytuacji będą dziki kapitalizm, odradzające się nacjonalizmy i ruchy faszystowskie, kryzys ekologiczny a potem epidemia Covid-19.

• 1947 r. - Powstaje Międzynarodowy Fundusz Walutowy (International Monetary Fund) w Waszyngtonie, zdominowany przez USA (płacą największe składki). Ma służyć rozwojowi gospodarki poprzez udzielanie kredytów.

W Genewie 23 państwa podpisują Układ Ogólny Ceł i Handlu (GATT) częściowo liberalizujący i kontrolujący handel międzynarodowy.

• 1947 r. - Chilijski rząd jako pierwszy na świecie ogłasza, że w strefie szelfu do 200 mil od brzegu nie wolno prowadzić działalności gospodarczej nikomu poza Chile.

W tym samym roku podobną decyzję podejmie Peru.

• Od 1947 r. - Pod wpływem doświadczeń wojennych etyka medyczna rozwija się z niespotykaną wcześniej dynamiką. Już nie wystarczy ogólnikowe zalecenie, żeby nie szkodzić pacjentowi (Hipokrates), ani też późniejsze wskazania związane z eksperymentowaniem na ludziach w XVIII w. (Lind, Stoerck, Gmelin, Hildebrandt). W roku 1947 w Norymberdze zostaje podpisany układ zakazujący eksperymentów medycznych na ludziach, co jest reakcją na wiwisekcje, celowe zakażanie i inne zbrodnicze doświadczenia prowadzone podczas niedawnej wojny.

We wrześniu 1948 r. na 2. Sesji Ogólnej Światowego Stowarzyszenia Lekarzy powstaje Deklaracja Genewska, gdzie sygnatariusze zobowiązują się do równego traktowania wszystkich pacjentów (sprzeciw wobec rasizmu) i stosowania najlepszych znanych w danym momencie metod leczenia. Deklaracja Genewska będzie potem poprawiana na kongresach lekarzy między innymi w Wiedniu w roku 1959 i w Sydney w sierpniu 1968 roku.

Kongres w Sydney (1968) wypracowuje też ogromnie ważną deklarację, która reguluje zasady orzekania o śmierci pacjenta na podstawie ustania pracy mózgu („śmierć mózgowa”). Jest to ważne nie tylko ze względu na interes danego pacjenta, ale też ze względu na interes ewentualnego biorcy narządów, jeżeli ma być przeprowadzona transplantacja.

Rok 1957 przynosi dokument międzynarodowej społeczności lekarskiej, który nakazuje pomagać poszkodowanym bez względu na to, po której stronie dany człowiek walczy (rozwinięcie Konwencji Genewskiej z 1864 r.).

Jedną z najbardziej znaczących umów dotyczących etyki lekarskiej jest Deklaracja Helsińska opracowana podczas walnego zgromadzenia Światowego Stowarzyszenia Lekarzy w Helsinkach w czerwcu 1964 roku. Deklaracja głosi, że eksperymenty medyczne z udziałem ludzi są możliwe wyłącznie wtedy, gdy dobro pacjenta jest stawiane przed interesem nauki i ciekawością uczonych. Deklaracja jest potem poprawiana i uzupełniana odpowiednio do zmieniających się realiów, a zwłaszcza technologii na zjazdach Światowego Stowarzyszenia Lekarzy w Tokio w październiku 1975 roku, w Wenecji w październiku 1983 roku i w Hongkongu we wrześniu 1989 roku.

• Od 1947 r. - Rośnie fala obserwacji UFO często uznawanych za pojazdy pozaziemskie osiągając czasem poziom zbiorowej histerii.

Wynika to z odkrycia hitlerowskich programów badawczych, a także z serii obserwacji poczynając od słynnego lotu K. Arnolda w Górach Kaskadowych (26 VI 1947) i incydentu w Roswell (VII 1947). Na całym świecie pojawiają się doniesienia o latających dyskach i małych zielonych ludzikach, którzy rzekomo odwiedzają Ziemię, a nawet dokonują testów na porywanych ludziach. Powstają fotografie domniemanych pojazdów kosmitów, a część z nich to świadome fałszerstwa jak słynne zdjęcie „latającego talerza”, które w istocie przedstawia część biurkowej lampy z lat 1950. Wykonał je Amerykanin polskiego pochodzenia George Adamski znany z wielu podobnych fotografii i opowieści o rzekomych spotkaniach z kosmitami.

Powstają nawet religie odwołujące się do kosmitów i oczekujące ich przybycia (analogia do kultów cargo). Przykładem jest Aetherius Society założone przez londyńskiego taksówkarza i jogina Georga Kinga (1955). Członkowie stowarzyszenia wierzą, że podczas specjalnych ceremonii kontaktują się duchowo z kosmitami.

To wszystko powoduje, że ludzie wierzący w istnienie UFO nie są traktowani poważnie. W dodatku władze poszczególnych państw, służby specjalne i wojskowi celowo i świadomie bagatelizują, lub ukrywają informacje o UFO. Chcą uniknąć paniki, ponieważ nawet najnowocześniejsze samoloty i broń okazują się całkowicie bezsilne wobec technicznych możliwości domniemanych pojazdów pozaziemskich.

Inną metodą neutralizowania doniesień o UFO jest logiczna i naukowa analiza wykazująca, że te obserwacje można wyjaśnić jako zjawiska naturalne, uznać je za pomyłki, złudzenia lub ewentualnie oszustwa, a nawet czyjeś żarty. W pewnym sensie symboliczne podsumowanie tego sposobu myślenia przyniesie rok 1997. Wtedy bowiem armia amerykańska ujawni dokumenty dotyczące rzekomej katastrofy pojazdu kosmitów w Roswell i przyzna, że chodziło o tajny amerykański program szpiegowski.

Z drugiej jednak strony, jeżeli nawet odrzuci się zjawiska, które można wyjaśnić na gruncie dotychczasowej wiedzy lub jako efekt działania człowieka, pozostają tysiące potwierdzonych, zarejestrowanych obserwacji UFO oraz podobnych obiektów w oceanach. Nie można więc zwyczajnie zaprzeczyć ich istnieniu, wykpić ludzi, którzy o tym mówią, lub zlekceważyć takie doniesienia. Władze wojskowe i cywilne próbują ukrywać incydenty z UFO, rekwirują nagrania i fotografie pokazujące te zjawiska, a świadków zmuszają do milczenia. To może wskazywać, że władze nie chcą wywołać paniki, lub same prowadzą tajne eksperymenty.

Poszukiwacze UFO zauważają też, że tajemnicze pojazdy szczególnie często pojawiają się koło obiektów związanych z wykorzystaniem energii jądrowej, jak elektrownie jądrowe, broń atomowa czy też okręty nawodne i podwodne z napędem jądrowym. To sugeruje, że pozaziemskie cywilizacje mogą monitorować poziom technologii człowieka, a zwłaszcza tak groźnej jak technologia nuklearna.

O tym, że wbrew oficjalnym deklaracjom rządy poważnie interesują się UFO świadczą tajne programy zbierające dane i badające te zjawiska, jak na przykład Sign i Blue Book (1952). Powstają także tajne instrukcje dla wojskowych pilotów i kapitanów okrętów wojennych uczące, jak odróżnić UFO od znanych pojazdów i jak zachować się podczas spotkania z tymi obiektami.

Władze amerykańskie i ONZ nakazują opracowywać w tajemnicy różne wersje planów odparcia ewentualnego ataku z kosmosu, co oznacza, że ludzkość zaczęła dostrzegać realność takiego zagrożenia. Gdyby bowiem istoty inteligentne dotarły do Ziemi, niewątpliwie byłyby bardziej zaawansowane technicznie od człowieka, lecz to nie musi oznaczać, że byłyby mniej od człowieka agresywne. Zagrożenie należy więc potraktować poważnie.

Dowodem na to jest opracowany w 1960 r. przez amerykański think tank Brookings Institution raport o konsekwencjach ewentualnego spotkania z obcą cywilizacją. Zgodnie z tą analizą nieoczekiwane przybycie tak zwanych obcych mogłoby wywołać panikę, falę psychicznych depresji i zachwiałoby tradycyjnymi religiami oraz systemami wartości. Szok nie tylko technologiczny, ale przede wszystkim kulturowy mógłby okazać się zabójczy dla ludzkości. Innymi słowy byłoby to bardzo niebezpieczne. Taką opinię powtórzy potem między innymi S. Hawking podkreślając, że kosmici nie muszą być przyjaźni. W każdym razie zarówno raport Brookings jak też sugestie Hawkinga nakazują raczej ostrożność i powolne przygotowanie ludzkości na spotkanie z pozaziemskimi cywilizacjami.

W 1989 r. Międzynarodowa Akademia Astronautyczna ogłosi protokoły CETI, czyli procedury postępowania w momencie hipotetycznego spotkania z kosmitami. Natomiast na przełomie XX i XXI wieku amerykański Pentagon opracuje koncepcję walki partyzanckiej z kosmitami, którzy mimo oporu armii zniszczyli miasta i opanowali Ziemię. W myśl tego planu odpowiednio przeszkolone grupy miałyby ukrywać się w lasach i górach lub w miejskich kanałach i niespodziewanie atakować poszczególne obiekty najeźdźców.

• 3 IV 1948 r. - Plan Marshalla wchodzi w życie po zaakceptowaniu przez rządy Europy Zachodniej i zatwierdzeniu przez amerykański kongres.

Bezpośrednim impulsem dla Planu Marshalla był komunistyczny pucz w Pradze, który w lutym 1947 r. obalił dotychczasowe władze i podporządkował Czechosłowację Stalinowi. Europejskie rządy zrozumiały, że Związek Sowiecki wykorzysta ich słabość i będzie chciał w podobny sposób przejąć kontrolę nad Europą Zachodnią. Amerykański plan ma zaś zablokować sowiecką ekspansję.

Program pomocowy będzie działał do czerwca 1952 r. W tym czasie kraje europejskie otrzymają sprzęt techniczny, technologie i zasoby finansowe o łącznej wartości ok. 13 miliardów dolarów. Co prawda poszczególne kraje, zwłaszcza Francuzi, Włosi i Brytyjczycy, dość szybko zauważają, że Stany Zjednoczone czerpią ogromne korzyści z udzielania pomocy. Amerykanie bowiem narzucają Europie swoje produkty i rozwój tych gałęzi ekonomii, na których im zależy, co nie zmienia faktu, że Europa dzięki temu wychodzi z powojennej zapaści unikając komunizacji i podboju przez Związek Sowiecki.

• 7 IV 1948 r. - Na posiedzeniu w Genewie powstaje WHO (World Health Organization z siedzibą w Genewie), czyli Światowa Organizacja Zdrowia. Kontynuuje ona tradycje podlegającej Lidze Narodów Health Organization.

• 24 VI 1948 r. - Zaczyna się (pierwszy) kryzys berliński. Sowieci nie akceptują reformy walutowej mającej ustabilizować sytuację ekonomiczną Niemiec, więc odcinają Berlin Zachodni od prądu i zaopatrzenia w żywność oraz inne towary, aby wymusić oddanie go pod władzę Moskwy. USA i Wielka Brytania odpowiadają utworzeniem mostu powietrznego, czyli zaopatrzenia miasta drogą lotniczą. Mimo że Sowieci grożą wojną, most działa do 12 V 1949 r. i ratuje Berlińczyków przed sowiecką aneksją.

• 25-28 VIII 1948 r. - Z inicjatywy Polski i Francji odbywa się Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju we Wrocławiu. W obradach biorą udział przedstawiciele 45 państw.

• 9 XII 1948 r. - Zostaje podpisana Konwencja ONZ w Sprawie Zapobiegania i Karania Zbrodni Ludobójstwa.

Do międzynarodowego systemu prawnego wchodzi na stałe pojęcie ludobójstwa (angielskie genocide). Jego definicję podał polsko-żydowski prawnik Rafał Lemkin (1900-1959), który w roku 1944 opublikował w USA książkę Axis Rule in Occupied Europe i jest współautorem tekstu konwencji.

Ludobójstwo to celowe wyniszczanie części lub całych grup etnicznych, religijnych lub rasowych. Ludobójstwo może być dokonywane poprzez bezpośrednie mordowanie, stworzenie warunków, w których dochodzi do wymierania danej grupy lub odbieranie dzieci i ograniczanie rozrodczości.

• 10 XII 1948 r. - 48 państw należących do ONZ ogłasza Powszechną Deklarację Praw Człowieka (Universal Declaration of Human Rights) jako ogólne ramy dla demokratycznego prawodawstwa poszczególnych krajów. Jest to zarazem pierwszy uniwersalny dokument dotyczący praw istoty ludzkiej.

Propozycję opracowania listy praw podstawowych wysunięto na konferencji ONZ w San Francisco i powołano Komisję Praw Człowieka (1947), mającą opracować taką listę. Głównymi twórcami Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka byli Kanadyjczyk John Peters Humphrey, Francuz René Cassin, Amerykanka Eleanor Roosevelt, Libańczyk Charles Malik i Chińczyk Peng-chun Chang.

Wcześniej prawa człowieka były uwzględniane w angielskiej Magna Carta Libertatum (1215), brytyjskich Habeas Corpus Act (1679) i Bill of Rights (1689), w Bill of Rights kolonii w Wirginii (1776), we francuskiej Deklaracji Praw Człowieka (1789) oraz w pierwszych dziesięciu poprawkach do amerykańskiej konstytucji zwanych United States Bill of Rights (1791), a potem w Konwencjach Genewskich (1864, 1906, 1929).

Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka nie podpisują jedynie Związek Sowiecki i zależne od Sowietów państwa komunistyczne oraz Watykan, Republika Południowej Afryki i Arabia Saudyjska. Pół wieku później na początku XXI w. już tylko Watykan i Arabia Saudyjska będą oficjalnie przyznawać, że nie są demokratyczne i nie podpiszą Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Wszystkie inne państwa oficjalnie będą się posługiwać demokratyczną retoryką, chociaż część z nich to faktyczne dyktatury lub państwa autorytarne jak Chiny czy Związek Sowiecki.

• 1948 r. - Pod egidą ONZ zostaje podpisana w Londynie międzynarodowa konwencja, która rozwija postanowienia konwencji z 1929 r. o bezpiecznej żegludze na morzach świata i określa kryteria stabilności statków odwołując się głównie do obliczeń J. Raholi z 1939 r.

W 1959 r. powstaje w Londynie Intergovernmental Maritime Consultating Organisation, czyli IMCO, która w 1982 r. przekształci się w Międzynarodową Organizację Morską, czyli International Maritime Organisation (IMO). Do IMO przystąpią rządy zdecydowanej większości państw dysponujących własną flotą. Powstanie takiej organizacji jest istotne, ponieważ transport morski to jeden z najważniejszych elementów światowego handlu, a coraz ściślejsze kontakty między nawet odległymi krajami wymuszają ujednolicenie przepisów.

Potwierdzają to kolejne międzynarodowe umowy ustalające reguły konstruowania bezpiecznych statków: konwencja SOLAS (International Convention for the Safety of Life at Sea) podpisana podczas Konferencji do spraw Bezpieczeństwa Życia na Morzu (1 XI 1974 r.), Protokół do Międzynarodowej Konwencji o Liniach Ładunkowych (1988), Rezolucja do Międzynarodowego Kodeksu IS określająca kryteria stateczności statku na wodzie (2008) oraz zestaw kryteriów ustalony w 2020 r. przez Podkomitet do spraw Projektowania i Konstruowania Statków w ramach Międzynarodowej Organizacji Morskiej.

• Od 1948 r. - Pod auspicjami UNESCO działa Międzynarodowa Rada Muzeów (ICOM) z siedzibą w Paryżu. Koordynują i kontrolują działalność muzeów na całym świecie.

• 1949 r. - Zostają podpisane cztery kolejne Konwencje Genewskie dotyczące ochrony ofiar wojny: rannych i chorych żołnierzy, jeńców oraz osób cywilnych. Ustalenia te będą potem uzupełniane przez protokoły dodatkowe (1977, 2005).

• 1949 r. - W Moskwie powstaje Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej grupująca państwa komunistyczne podporządkowane imperium Sowietów.

• 1949 r. - ONZ tworzy światową organizację medyczną i ogłasza Konwencje Genewskie o ochronie ofiar wojny i ludności cywilnej. W 1977 r. zostanie dodany zakaz atakowania ludności cywilnej i szpitali.

• 1949 r. - I Światowy Kongres Pokoju w Pradze żąda powszechnego rozbrojenia.

ZSRS jako pierwsze państwo oficjalnie zakaże propagandy wojny (1951), a India ustanowi Nagrodę Nehru (1964) za budowę międzynarodowego porozumienia i pokoju. Symbolem pokojowego ruchu jest gołąbek pokoju narysowany przez Pabla Picasso.

Za to najemnicy walczą za pieniądze bez kontroli prawa międzynarodowego (analogia z dawnymi kaperami): D. Stirling (były pułkownik SAS) zakłada pierwszą prywatną firmę najemników Watch Guard International (1967), a E. Barlow z RPA międzynarodową korporację Executive Outcomes (1989, od 1999 r. pod inną nazwą na Dominikanie) dysponującą sporą armią.

• 4 V - 24 VIII 1949 r. - Powstaje antysowiecki i antykomunistyczny wojskowy Pakt Północnoatlantycki (NATO, North Atlantic Treaty Organization) grupujący Stany Zjednoczone, Kanadę, Wielką Brytanię, Francję, kraje Beneluksu, Włochy, Danię, Norwegię, Islandię i Portugalię. W 1952 r. przystąpią do niego Grecja i Turcja, w 1955 r. Niemcy Zachodnie, a w 1982 r. Hiszpania. Przez dziesięciolecia będzie to najsilniejszy pakt wojskowy na planecie i w dużym stopniu gwarant stabilności przynajmniej na półkuli północnej, mimo agresywnej polityki ZSRS i Chin.

• 5 V 1949 r. - Ministrowie Francji, Włoch, Niemiec i Beneluksu (organizacji gospodarczej założonej w latach 1947-1948 z inicjatywy Paula-Henri Spaaka) tworzą w Brukseli Radę Europy (idea Churchilla z roku 1946). Jest to przykład regionalizacji, a zarazem nawrót do idei zjednoczenia Europy wyrażającej się niegdyś w postaci monarchii frankońskiej.

• Od 1949 r. - Trwa zimna wojna, czyli imperialistyczna gra USA i ZSRS o dominację nad światem.

Próba opanowania Berlina Zachodniego przez Sowietów poprzez blokadę dostaw (od 24 VI) omal nie kończy się wybuchem trzeciej wojny światowej, czemu zapobiega jedynie zdecydowana postawa USA, która zmusza Stalina do ustąpienia.

ZSRS ma 25-30 dywizji (związków taktycznych różnych broni liczących po 5-15 tysięcy żołnierzy), a wspierana przez USA Europa dysponuje 10 dywizjami. Moskwa popiera lewicową partyzantkę na Malajach i w Indochinach, a Mao zwycięża w Chinach, lecz Amerykanie powstrzymują komunizację Austrii i Grecji. Rządy USA, ZSRS i Chin inspirują wojny w Korei i Wietnamie.

Na granicy imperium sowieckiego mnożą się incydenty związane z tajnymi akcjami szpiegowskimi oraz prowokacjami, które mają testować reakcję drugiej strony. Na przykład 13 czerwca 1952 r. Sowieci zestrzeliwują amerykański samolot rozpoznania radiowego o nazwie Hygin (po grecku Czysty) na obszarze międzynarodowym na wschód od Gotlandii na Bałtyku: ginie cała załoga złożona z ośmiu osób. Trzy dni później koło wybrzeży Estonii sowiecki myśliwiec zestrzeliwuje latającą łódź Catalina, która poszukuje zaginionego Hygina.

CIA tworzy antysowiecki Komitet Wolna Europa w 1949 r. i propagandowe Radio Wolna Europa w 1950 r. (od 1951 r. w Monachium). W latach 1949-1952 CIA ponosi szereg spektakularnych i bardzo kosztownych porażek (Albania, Polska, ZSRS, Korea, Chiny), kiedy jej tajnymi akcjami kieruje niezrównoważony psychicznie Frank Wisner.

29 VIII 1949 r. Sowieci odpalają swoją pierwszą bombę atomową zbudowaną według danych wykradzionych Amerykanom. Zachód traci przewagę.

W ramach zimnej wojny odbywa się nie tylko wyścig coraz skuteczniejszych broni, lecz także na poziomie chemicznego dopingu, bowiem żołnierze obu stron, zwłaszcza przed specjalnymi i trudnymi akcjami, zażywają narkotyki, zwykle są to pochodne amfetaminy i ich kombinacje z rozmaitymi substancjami.

Groźbę trzeciej wojny światowej nieco zmniejszy dopiero rozpad sojuszu ZSRS-Chiny (1957).

Produktem ubocznym zimnej wojny jest swoista nauka nazwana sowietologią, która zajmuje się problematyką dochodzenia do władzy, a następnie mechanizmów sprawowania władzy, metod gospodarowania i niszczenia ludzkich osobowości przez system sowiecki czy raczej rosyjski. Tak rozumiana sowietologia ma swoje korzenie w analizach społeczeństwa i polityki Rosji oraz Związku Sowieckiego pisanych przez polskiego myśliciela i publicystę Józefa Mackiewicza już w latach 1930., lecz jej rozkwit przypada na połowę XX w.

Z drugiej strony wielu zachodnioeuropejskich intelektualistów (na przykład J.-P. Sartre) jest zafascynowanych komunizmem i mniej lub bardziej świadomie fałszują rzeczywistość, żeby gloryfikować Związek Sowiecki jako kraj rzekomo budujący sprawiedliwy ustrój polityczny.

Natomiast zachodni politycy i ekonomiści naiwnie wierzą, że z Sowietami czy z Rosją można ułożyć normalne stosunki. Aż do początków XXI w. nie będą chcieli dostrzec, że Moskwa nigdy nie respektuje zawartych umów i zrywa je, kiedy widzi słabość po stronie Zachodu. Typowo sowiecką praktyką jest atomowy szantaż: Moskwa grozi wojną, która zniszczy całą planetę, albo Zachód ustąpi i zaakceptuje kolejne sowieckie prowokacje (na przykład przy brzegach Szwecji) i podboje (jak krwawa pacyfikacja Węgier).

Mówi się o strategicznej równowadze między krajami demokratycznymi i imperium Sowietów opartej na wzajemnym odstraszaniu bronią jądrową. Ten stan bywa określany skrótem MAD – Mutually Assured Destruction, czyli Wzajemnie Gwarantowane Zniszczenie, ponieważ w światowej wojnie jądrowej nie będzie zwycięzców. Nieprzypadkowo angielskie słowo mad znaczy szalony.

• 1950 r. - ONZ powołuje Wysokiego Komisarza Do Spraw Uchodźców.

• 1950 r. - W Londynie powstaje Międzynarodowy Instytut Konserwacji Dzieł Historycznych i Artystycznych, który ma koordynować współpracę specjalistów od konserwacji i restaurowania dzieł sztuki oraz zabytków.

Zbliżone zadania będzie spełniała inna organizacja powstała w 1999 r. Międzynarodowa Sieć Internetowa do Spraw Konserwacji Sztuki Nowoczesnej.

• 1950 r. - Podpisanie Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Obywatela.

Rozwija się ruch przeciw karze śmierci (moratoria w USA), chociaż w Chinach nadal wykonuje się kilka tysięcy wyroków rocznie.

• 1950 r. - I Światowa Konferencja Ludnościowa.

Przy tej okazji odbywa się pierwsze globalne zliczenie ludzi. Mówi się o eksplozji demograficznej, czyli katastrofalnym przyroście liczby ludzi (francuski bakteriolog i filozof medycyny René Dubos proponuje nazwę lawiny demograficznej, ponieważ jest to proces narastający).

Według szacunków do 4. tysiąclecia p.n.e. liczba ludzi rosła powoli: ok. 80 tysięcy lat p.n.e. cała populacja człowieka oscylowała wokół 1 miliona, a 10 tysięcy lat p.n.e. ludność planety wynosiła prawdopodobnie ponad 5 milionów. W epoce rolniczej przyrost liczby ludzi jest szybszy: w I w. n.e. ok. 200 milionów, w 1000 r. ok. 274 milionów, w 1500 r. ok. 420 milionów. W epoce kapitalistycznej i przemysłowej populacja rośnie jeszcze szybciej: w 1650 r. ok. 600 milionów, w 1850 r. ponad 1,2 miliarda, w 1950 r. ponad 2,4 miliarda. Wzrost jest związany z technologią zapewniającą więcej żywności (rewolucja neolityczna, rewolucja przemysłowa) i z zajmowaniem coraz większego obszaru, co przekłada się na dużą liczbę dzieci, które potem też mają dużo dzieci. Czynnikiem bezpośrednio decydującym o skokowym przyroście zaludnienia od połowy XX w. okazała się skuteczna walka z epidemiami, a szczególnie z malarią od lat 1940., oraz zielona rewolucja (DDT i inne chemiczne środki ochrony upraw, nawozy sztuczne, wydajne odmiany roślin uprawnych, nawodnienie) w krajach trzeciego świata.

Niekontrolowany wzrost zaludnienia grozi jednak klęską ekologiczną i gospodarczą oraz głodem, ponieważ liczba ludzi rośnie w postępie geometrycznym (potęgowanie), a produkcja żywności w postępie arytmetycznym (dodawanie). Charakterystyczne, że ogromny przyrost demograficzny jest największy wśród słabo wykształconych i biednych mieszkańców krajów południa planety.

W latach 1947-1948 ONZ stwierdziła, że głód jako zjawisko społeczne nie występuje tylko w USA, Kanadzie, Australii, Nowej Zelandii, Szwecji, Norwegii i Danii. W połowie XX w. ponad 70% ludności świata cierpi z powodu biedy.

Dzięki rozwojowi i upowszechnieniu nowoczesnej medycyny w rozwiniętych, bogatych krajach północy (do której zalicza się też Australię, Nową Zelandię, Izrael i RPA) spada śmiertelność rodzących kobiet (zbliża się do zera) i noworodków, co jednak przekłada się na rosnącą liczbę dzieci z wadami wrodzonymi, które uratowano dzięki technice.

Z przeludnieniem wiąże się zacofanie wyrażane liczbą analfabetów: w 1950 r. 50% ludzkości nie potrafi czytać i pisać. Wysiłki ONZ i rządów zmniejszą tę liczbę do 40% w 1960 r. i 34% w 1970 r. w skali planety, ale w przeludnionej Afryce sięga ona aż 73%.

ONZ i inne organizacje promują politykę antynatalistyczną (zmniejszającą liczbę urodzeń) obejmująca między innymi antykoncepcję i aborcję, wbrew nieracjonalnym ideologiom (na przykład chrześcijaństwo, faszyzm, nazizm, komunizm), które każą się mnożyć jak najbardziej. Buddyści, katolicy i ewangelicy zakazują aborcji, luteranie dopuszczają ją dla ratowania życia matki, muzułmanie do 120 dnia ciąży, a judaiści do 14 dnia. Komuniści początkowo zakazują aborcji, ale potem ją dopuszczają. Do końca stulecia aborcja będzie dostępna w wielu krajach (USA, Kanada, Rosja, Azja Środkowa, Chiny, Wietnam i Europa), choć bywa ograniczana (Australia, Nowa Zelandia, Finlandia, Islandia, Wielka Brytania, Niemcy, Szwajcaria, Hiszpania, Portugalia, Polska, India, Japonia, Korea, Argentyna, Peru, Boliwia i większa część Afryki). Całkowity zakaz utrzyma się tylko w konserwatywnych państwach katolickich i muzułmańskich (Meksyk, Honduras, Gwatemala, Wenezuela, Kolumbia, Ekwador, Brazylia, Irlandia, Iran, Syria, Oman, Jemen, Birma, Indonezja i niemal połowa Afryki).

Rządy poszczególnych państw zaczynają prowadzić politykę antynatalistyczną, wprowadzając regulacje prawne i bodźce ekonomiczne, aby zmniejszyć liczbę rodzonych dzieci: India (1952), Bangladesz i Pakistan (1960), Korea Południowa (1961), Chiny i Fidżi (1962), Tunezja (1964), Egipt, Maroko, Mauritius, Singapur, Sri Lanka i Turcja (1965), Iran, Jamajka, Kenia, Malezja i Nepal (1966) oraz kolejne.

Równolegle w poszczególnych krajach w coraz większym stopniu i coraz chętniej są przeprowadzane spisy ludności, aby kontrolować sytuację demograficzną. W drugiej połowie XIX w. maksymalnie 41% ówczesnej ludności świata zostało spisanych, lecz w połowie XX wieku ten udział wzrasta już do 78%. Psychologowie i lekarze dostrzegają też wyraźny wzrost zaburzeń psychicznych związanych z życiem w tłoku i pośpiechu, typowych dla nadmiernie zagęszczonych miast.

• 1950 r. - Popierani przez Chiny komuniści z Korei Północnej napadają Koreę Południową, żeby opanować cały Półwysep Koreański. Na południu jednak znajdują się wojska amerykańskie, co grozi wybuchem trzeciej wojny światowej.

Po pierwszym zaskoczeniu dowódca sił amerykańskich MacArthur odpycha komunistów dzięki udanemu desantowi (15 IX) i zdobywa Seul (1951), lecz zdaje sobie sprawę, że to za mało w obliczu wkroczenia do Korei armii chińskiej. Proponuje więc przenieść walki na terytorium Chin i użyć broni atomowej, żeby ostatecznie rozwiązać problem w Korei i skutecznie osłabić lub wręcz rozbić komunistyczne Chiny. Jednak amerykański prezydent obawia się eskalacji napięcia i odwołuje MacArthura, żeby uniknąć wojny, która mogłaby przekształcić się w światową. Ostatecznie w Korei ustala się linia demarkacyjna między komunistyczną północą i proamerykańskim południem. Będzie to miało fatalne skutki w przyszłości, ponieważ komunistyczna Korea Północna i Chiny staną się ciągłym zagrożeniem nie tylko we wschodniej Azji, ale z czasem również w skali globalnej. Zwłaszcza, gdy komuniści w Chinach, a potem w Korei Północnej zdobędą broń atomową. Brutalne rozstrzygnięcie wojny proponowane przez MacArthura zmieniłoby dalszą historię i być może zablokowałoby postępy komunizmu w Azji, ale stało się inaczej.

• Od 1950 r. - Kształtuje się antysowiecki wojskowy pakt South-East Asia Treaty Organization (SEATO, oficjalna umowa podpisana w 1954 r.) pod przewodem USA grupujący Australię i niektóre państwa Azji. Rozpadnie się w 1977 r.

• Od połowy XX w. - Dobrobyt Zachodu przekłada się na niebywały wzrost popularności turystyki. Ludzie coraz częściej podróżują dla przyjemności i rozrywki, a podróże oznaczają znajomość innych ludzi i coraz głębsze poczucie jedności całej planety. Niebagatelną rolę odgrywa tu technika: sprawna i szybka kolej (coraz częściej spalinowa lub elektryczna), tańsze podróże statkami i samolotami pasażerskimi, a także masowa produkcja samochodów, w tym autobusów do przewożenia dużej liczby ludzi. W wielu krajach powstaje też sieć autostrad pozwalających jeździć samochodem z prędkością dużo ponad 100 km/h. Świat pokrywa sieć linii komunikacyjnych tak gęsta jak nigdy w dotychczasowej historii. Rozwija się system hoteli, schronisk turystycznych, restauracji i firm oferujących wycieczki oraz przewodników. Kwitnie amatorska fotografika, ponieważ turyści chętnie robią zdjęcia miejsc, które odwiedzają.

Turystyka staje się coraz bardziej znaczącą gałęzią gospodarki, zwłaszcza w Europie i Ameryce Północnej. Najczęściej odwiedzanym przez turystów rejonem świata jest basen Morza Śródziemnego z takimi krajami jak Francja, Hiszpania, Włochy czy Grecja.

Z drugiej strony łatwość komunikacji i wielu turystów przekładają się na łatwość rozpowszechniania epidemii (na przykład grypy) oraz gatunków szczególnie ekspansywnych, które mogą zagrażać poszczególnym ekosystemom. Przykładem są agresywne południowoamerykańskie mrówki ogniowe (zwane tak z powodu wyjątkowo bolesnych ukąszeń), które na przełomie XX i XXI w. dzięki człowiekowi przedostają się na wszystkie kontynenty z wyjątkiem Antarktydy. Wszędzie wyniszczają miejscowe mrówki i atakują nawet małe kręgowce oraz śpiących ludzi. Gnieżdżą się w budynkach i rozmaitych dziurach.

Inne groźne zwierzęta ekspandujące dzięki człowiekowi to między innymi agresywne pszczoły afrykańskie, kraby z mórz Dalekiego Wschodu (Azji Wschodniej) i Malajów czy też pasożytnicze robaki.

• Od połowy XX w. - Począwszy od katastrofalnego smogu londyńskiego rośnie świadomość, że zanieczyszczenie powietrza zarówno mechanicznie przez pyły, jak też substancje aktywne chemicznie jest śmiertelnym zagrożeniem dla człowieka. Pyły wywołują alergie, astmę, choroby dróg oddechowych, w tym raka płuc, oparzenia dróg oddechowych, oczu i skóry, choroby serca. Coraz częściej mówi się o rezygnacji ze spalania węgla i ropy naftowej oraz z silników spalinowych.

• Druga połowa XX w. - W Europie a potem także w Kanadzie, Nowej Zelandii i Australii upowszechnia się idea państwa dobrobytu oparta na liberalizmie gospodarczym i świadczeniach socjalnych obejmujących finansowaną przez państwo powszechną edukację, ubezpieczenia medyczne (określony zakres usług medycznych), gwarantowane przez państwo ubezpieczenia od nieszczęśliwych wypadków i bezrobocia, zasiłki dla najuboższych, emerytury, renty. Dzięki temu zostaje ograniczone ubóstwo i częściowo zniwelowane nierówności społeczne wynikające z różnic ekonomicznych.

Świadczenia socjalne są znacząco niższe w krajach hołdujących kapitalistycznemu liberalizmowi na przykład w Stanach Zjednoczonych oraz w krajach rządzonych autorytarnie w Ameryce Łacińskiej.

Na przeciwległym biegunie znajdują się państwa komunistyczne, gdzie teoretycznie świadczenia socjalne są powszechne, a nierówności społeczne powinny być najmniejsze, ale niewydolność gospodarki powoduje technologiczny zastój i biedę.

Natomiast w Afryce i południowej Azji świadczeń socjalnych praktycznie nie ma, więc tam idea państwa dobrobytu nie istnieje. Zdarzają się jednak wyjątki jak na przykład Singapur, gdzie świadczenia socjalne stoją na wysokim poziomie.

• Druga połowa XX w. - Wzrasta poziom i zakres społecznej wrażliwości na krzywdę i cierpienie. Na coraz większą skalę rozwijają się organizacje chroniące najsłabszych: dzieci (na przykład International Orphans w 1959 r.), ludzi chorych i biednych, uchodźców wygnanych z domu przez wojny, a także zwierzęta, dotąd bezkarnie maltretowane i traktowane jak przedmioty. W krajach Zachodu powstaje policja chroniąca zwierzęta.

• Druga połowa XX w. - W bogatych, rozwiniętych krajach pojedynczy człowiek zostaje poddany zniewoleniu w stopniu dotąd nieznanym, mimo formalnie głoszonej wolności i demokracji.

Międzynarodowy Fundusz Walutowy narzuca poszczególnym krajom sposób prowadzenia gospodarki, a próby oporu łamie nakładając finansowe kary oraz przyznając lub odbierając kredyty.

Producenci i handlowcy narzucają człowiekowi swoje towary, a za pomocą reklamy wmawiają mu, że to on samodzielnie wybiera dany produkt. W praktyce klient jest zależny od tego, co producent dostarcza na rynek.

Dodatkowo w mechanizm zniewolenia włączana jest nauka, kiedy z pomocą danych statystycznych udowadnia, że dany produkt, pogląd czy sposób postępowania jest właściwy, ponieważ większość go akceptuje. W ten sposób w otoczce rzekomo obiektywnej nauki wytwarzane jest przekonanie, że większość ma rację i to zdanie większości określa, co jest właściwe, a jednostka może to jedynie zaakceptować. Zabijany jest więc nie tylko indywidualizm i poczucie odrębności osoby, lecz także odwaga samodzielnego myślenia.

Indywidualizm niszczą też ujednolicone, sformalizowane i zdepersonalizowane systemy kształcenia, których celem jest wpojenie społeczeństwom określonych wartości, zwłaszcza patriotyzmu, aby jednostkę podporządkować grupom dzierżącym władzę. Na egzaminach stosowane są punkty zamiast oceny słownej, co ma rzekomo zapewnić obiektywizm, a w rzeczywistości mechanizuje proces uczenia i pozbawia ucznia indywidualności, ponieważ szkoła oczekuje od niego spełnienia ściśle określonych wymogów, udzielania z góry przewidzianych odpowiedzi i niechętnie patrzy na oryginalność, która wykracza poza oczekiwania ujęte w systemie punktów.

Religie szerzone przez misjonarzy i struktury kościelne nadal są wykorzystywane do niszczenia indywidualizmu, aczkolwiek znaczenie religii w społeczeństwach bogatych i wykształconych wyraźnie maleje. Mimo to politycy wciąż chętnie posługują się religijnymi sloganami, a w imię tolerancji i multikulturowości mówią o rzekomo szlachetnych ideach głównych religii świata. Nie chcą widzieć, że religie wciąż nawołują do agresji, działań terrorystycznych i wojny (islam), są nietolerancyjne wobec odmienności (islam, chrześcijaństwo), chcą opanować cały świat (misjonarstwo), nadal poniżają kobiety (większość tradycyjnych religii jest patriarchalna), zazwyczaj odrzucają nowe rozwiązania społeczne i techniczne (konserwatyzm) i uparcie próbują powstrzymywać rozwój badań naukowych tam, gdzie uznają je za groźne dla wiary (obskurantyzm).

Jak nigdy dotąd pojedynczy człowiek nie ma już żadnej ucieczki przed instytucjami. Dawniej eremici mogli osiedlić się na ziemi niczyjej, w głębi lasów lub na przykład na bezludnej wyspie, lecz w XX w. nie ma już ziemi niczyjej, bo wszystko zostało zaanektowane przez państwa, instytucje lub prywatnych właścicieli. Paradoksalnie, ewentualny eremita musiałby więc wynajmować swoją pustelnię. Dawniej pojedyncza osoba mogła zrezygnować z uczestnictwa w państwie, przenosząc się poza zasięg jakichkolwiek władz, lecz w XX w. nie ma już takiej możliwości: każdy musi płacić podatki, każdy musi być obywatelem jakiegoś państwa, podlegać przepisom prawa, poddać się określonemu systemowi szkolnemu, systemowi ochrony zdrowia oraz narzuconych przez państwo świadczeń socjalnych. Ponadto pojedynczy człowiek musi być zewidencjonowany w dziesiątkach dokumentów, gdzie funkcjonuje nie jako określona osoba, lecz numer. Osoba staje się szeregiem cyfr pośród milionów innych cyfr; w praktyce ten, kto nie ma przypisanego numeru, nie istnieje w sensie prawnym. Tak samo, jak nie istnieje ktoś, kto nie posiada konta w banku, pracodawca bowiem nie płaci już bezpośrednio pracownikowi, lecz na jego konto. Większość operacji finansowych odbywa się nie przy użyciu realnego pieniądza, lecz za pomocą pieniędzy wirtualnych, zapisanych w komputerze, które nie istnieją w postaci monet czy banknotów. Człowiek drugiej połowy XX w. okazuje się niewolnikiem technologii i przepisów, które często hamują rozwój. Przykładem może być system podatkowy w wielu częściach świata blokujący inwestycje przez narzucenie zbyt wysokich danin na rzecz państwa. W rezultacie wiele firm działających w bogatych państwach lokuje swoje siedziby oraz pieniądze w tak zwanych rajach podatkowych, gdzie podatki są minimalne, a państwo prawie nie wtrąca się do polityki banków. Najsłynniejsze raje podatkowe to Liechtenstein, San Marino, Wyspa Jersey, Kajmany, Bermudy, Bahamy, Mauritius, Singapur, Nauru. Oczywiście większość rządów i organizacji ponadrządowych dąży do likwidacji rajów podatkowych, które zmniejszają dochody państw, gdzie dane firmy realnie działają. Z drugiej jednak strony raje podatkowe stanowią enklawy niemal wolnego rynku, a zatem przyczyniają się do rozwoju gospodarki, ograniczając finansową drapieżność państw, które i tak większość pieniędzy zabranych firmom przeznaczają na nieproduktywną, często nazbyt rozbudowaną administrację, propagandę i działania polityczne.

• Druga połowa XX w. - Wybory powszechne uznawane za fundament demokracji coraz częściej okazują się bardzo kosztownym politycznym teatrem, gdzie zwycięża ten, kto lepiej się zaprezentuje, sprytnie odwoła się do powszechnych emocji, jest lepszym mówcą, a nawet lepiej wygląda. Rozwój technik indoktrynacji i propagandy powoduje, że wyborów nie wygrywa polityk głoszący najlogiczniejsze rozwiązania lub specjalista lepiej znający się na kierowaniu społeczeństwem i gospodarką, lecz najskuteczniejszy mówca, aktor i propagandysta grający na emocjach szerokich mas społecznych. Wyboru dokonuje bowiem społeczna większość słabo zorientowana w programach politycznych, mechanizmach ekonomii i prawa, ale przekonana dzięki umiejętnej kampanii wyborczej.

Kampania obejmuje wiece, czyli bezpośrednie spotkania kandydata z wyborcami, agitujące plakaty rozklejane na ścianach i drzewach, ulotki i artykuły prasowe, reklamowe programy w radiu, a potem również w telewizji i internecie oraz debaty, czyli dyskusje między konkurentami. W rezultacie kampania jest bardzo kosztowna - w Stanach Zjednoczonych może pochłaniać miliony dolarów, a kryteria liczące się dla wyborców bywają wręcz absurdalne. Przykładem jest wybór prezydenta Stanów Zjednoczonych J. F. Kennedy’ego po debacie telewizyjnej z jego konkurentem R. Nixonem w 1960 r. Zwyciężył Kennedy, ponieważ był młodszy, przystojniejszy i nieco wyższy. Obserwatorzy zauważą potem, że w kolejnych wyborach prezydenckich w USA niemal zawsze zwycięża kandydat wyższy. Nieprzypadkowo we Francji aż do XXI w. nie wolno organizować telewizyjnych debat prezydenckich.

W miarę, jak rośnie liczba obywateli angażujących się w życie polityczne coraz wyraźniej widać, że powszechna demokracja prowadzi do kosztownego i niebezpiecznego populizmu. Zasada, zgodnie z którą większość ma rację oznacza, że zadaniem polityka nie jest optymalne kierowane społeczeństwem, lecz schlebianie szerokim masom społecznym, żeby wygrać następne wybory.

• Druga połowa XX w. - Rosną możliwości komunikacji: upowszechnia się samochód, podróże samolotami są coraz popularniejsze. Niemal wszędzie znana jest wymiana informacji przez telefon, radio, telewizję, łączność satelitarną a potem internet, co pozwala skomunikować się z dowolnym miejscem na Ziemi w ciągu zaledwie kilku minut. Coraz trudniej dyktatorom budować swoją władzę opartą na nieświadomości ludzi i coraz trudniej jest ukrywać fakty niewygodne dla rządzących. Z drugiej strony przeludnienie powoduje ogromne tłoki komunikacyjne, codziennie wielkie miasta przez kilka godzin są zablokowane przez tysiące samochodów jednocześnie próbujących wjechać lub wyjechać w drodze do pracy i domu. Autostrady są pełne samochodów. Mnożą się wypadki. Tłok, hałas, spaliny zatruwające powietrze oraz pośpiech są podstawowymi cechami komunikacji w przeludnionym świecie, a szczególnie w coraz większych miastach. Niewiele pomagają nawet piętrowe, kilkupasmowe jezdnie i bezkolizyjne skrzyżowania autostrad.

• Druga połowa XX w. - Zachód stopniowo przechodzi kolejną wielką transformację społeczno-ekonomiczną czasem zwaną trzecią rewolucją przemysłową, kiedy przemysł przestaje być głównym działem zatrudniającym ludność - większość mieszkańców Europy oraz Ameryki Północnej i Japonii, a potem także innych rejonów planety, zaczyna pracować w szeroko pojętych usługach od handlu, transportu i szkolnictwa po gastronomię i turystykę. W społeczeństwie usługowym maleje liczba i znaczenie robotników, a zatem spada też znaczenie związków zawodowych, które zwykle działały w dużych fabrykach. Zaciera się też podział na lewicę i prawicę ustępując raczej poglądom centrowym.

Wraz z rosnącym bogactwem społeczeństw maleje tempo reprodukcji, czyli spada przeciętna liczba dzieci rodzonych przez statystyczną kobietę, chociaż liczba ludności planety wciąż szybko rośnie: 3 miliardy w 1959 r. i 4 miliardy w 1974 r. Kraje ubogie coraz bardziej przeważają demograficznie nad krajami bogatymi: ok. 1970 r. aż 40% ludności świata mieszka w przeludnionej i na ogół biednej Azji, a zaledwie 17% w bogatej Europie. Ludność obu Ameryki razem stanowi w tym czasie 14% globalnej populacji, a Afryki 9%. W następnych latach zaś największe przyrosty liczby ludności będą obserwowane w Chinach, Indii i Afryce, a zwłaszcza w Nigerii.

Bogate społeczeństwa Zachodu popadają w konsumpcjonizm, czyli niepohamowane dążenie do jak największego spożycia dóbr wszelkiego rodzaju, pogoń za przyjemnością i chęć posiadania dla samego posiadania. Coraz większa podaż towarów, wzrost możliwości technicznych, wzrost zamożności przeciętnego obywatela i duża ilość wolnego czasu po pracy przekładają się na konkurencję producentów i nieznany wcześniej rozwój reklamy. Kicz w masowej produkcji i przemysł rozrywkowy zaspokajają ludzkie pragnienie maksymalizacji doznań i zmniejszają lęk przed nudą w czasie wolnym od pracy.

Po raz pierwszy w dziejach przeważająca część społeczeństwa Zachodu ma niemal nieograniczony dostęp do żywności. Bogactwo i konsumpcjonizm wyzwolone przez postęp technologiczny zderzają się z tradycyjnym modelem zachowania wytworzonym przez kilka milionów lat powtarzających się klęsk głodu. Ludzie zwykle jedli tyle, ile aktualnie mieli, ponieważ nigdy nie było wiadomo, kiedy znowu będą mogli się nasycić. W warunkach powszechnej dostępności taniego jedzenia w bogatych krajach dawne zwyczaje żywieniowe powodują plagę otyłości. Początkowo głównie Amerykanie słyną z otłuszczenia i nadwagi (czasem ponad 400 kg), które wynikają z nadmiaru jedzenia i spożywania pokarmów tłustych, bardzo słonych i słodkich, zwłaszcza typu fast food oraz z braku ruchu fizycznego. Z czasem jednak plaga dociera do wszystkich krajów, łącznie z biednymi. Na początku XXI wieku aż 1/3 ludności świata cierpi na otyłość. Przekłada się to na epidemię schorzeń przeciążonego szkieletu, cukrzycy i próchnicy oraz chorób serca i miażdżycy.

Miażdżyca, zwana też sklerozą, to zwężenie naczyń krwionośnych przez złogi cholesterolu na ścianach tych naczyń. To powoduje kłopoty z właściwą pracą mózgu, osłabia pamięć i zdolność uczenia się. Miażdżyca osłabia naczynia krwionośne i prowadzi do zbyt wysokiego ciśnienia krwi, a to przekłada się na tendencję do wylewów, udaru mózgu (wylew krwi w mózgu) i zawałów serca (nagłe zatrzymanie akcji niedotlenionego serca) mogących skończyć się śmiercią.

• Druga połowa XX w. - W typowym dla Zachodu zatomizowanym społeczeństwie dobrobytu i indywidualizmu rośnie liczba psychicznych zaburzeń wynikających z samotności w anonimowym tłumie i z braku idei wyższych (na przykład upadek religijności). Objawia się to czasem jako odrzucenie zimnego społeczeństwa epoki konsumpcji, kiedy zrozpaczony i zniewolony człowiek protestuje zabijając ludzi, jak to robi słynny Unabomber. A może też marzyć o sławie jak niegdyś Herostrates lub o wyróżnieniu się z anonimowego społeczeństwa i dla tego celu jest gotów poświęcić własne życie. Co kilka lat zdarza się więc spektakularny mord, a sprawca to zazwyczaj sfrustrowany mężczyzna, który wchodzi do szkoły lub innej instytucji symbolizującej nieprzyjazny świat i otwiera ogień z broni palnej (często maszynowej), żeby pokazać swój sprzeciw. Pojawia się więc terroryzm społeczny, gdzie przemoc ma służyć wyłącznie zastraszeniu innych i manifestacji własnej odrębności.

Z drugiej strony Francuzi Isidore Isou (1925-2007) oraz Guy Debord ogłaszają sprzeciw wobec wszechwładzy instytucji określany jako sytuacjonizm (oficjalnie od 1957 r.) - antykapitalistyczny ruch łączący pacyfizm, marksizm, anarchizm, relatywizm etyczny i letryzm wyrażający się w street art, a zwłaszcza w graffiti.

• Od drugiej połowy XX w. - Wzorem Yellowstone na całej planecie szybko rośnie liczba parków narodowych, gdzie państwa chronią środowisko naturalne, aby utrzymać równowagę ekologiczną.

Idea regulowanej przez państwo ochrony przyrody pojawiła się dużo wcześniej, a jej podstawą były odpowiednie akty prawne na przykład w Prusach (1836), Szwajcarii (1860), Kanadzie (1867), Szwecji (1909), Stanach Zjednoczonych (1916) czy Argentynie (1934).

• Od drugiej połowy XX w. - Coraz częściej zwraca się uwagę na zagrożenie ze strony składów szkodliwych substancji chemicznych, porzuconej broni chemicznej lub materiałów wybuchowych.

Na przykład pod Verdun wciąż zalegają miliony pocisków i leżą miny, które sto lat po słynnej bitwie wciąż zabijają ludzi i zwierzęta. Podobnie dzieje się pod El Alamein i Tobrukiem, gdzie po II wojnie światowej pozostały ogromne pola minowe. Natomiast na dnie Bałtyku, zwłaszcza na południe od Gotlandii, koło Pomorza i na wschód od Bornholmu, leży ponad 300 wraków okrętów wojennych w większości pochodzących z II wojny światowej. Z ich zbiorników może wydobywać się paliwo zatruwając wody płytkiego morza. Tony amunicji zalegające pod wodami Bałtyku wciąż grożą eksplozją, a rozszczelnione, korodujące pojemniki z trującymi gazami, na przykład z iperytem, mogą spowodować katastrofę ekologiczną.

Po II wojnie światowej Amerykanie zatapiają w Pacyfiku pojemniki z odpadami radioaktywnymi nie licząc się z tym, że za kilkadziesiąt lat pojemniki się rozpadną. Bezpieczniejsze rozwiązanie stosują Kanadyjczycy, którzy odpady radioaktywne umieszczają w tunelach wykutych głęboko w krystalicznych skałach Tarczy Kanadyjskiej.

Sowieci a potem Rosjanie swoje odpady chemiczne i radioaktywne składują na Syberii na ogół lekceważąc zasady bezpieczeństwa i nie licząc się z dobrem własnej ludności. Powodują więc zatrucie gleby, wody i powietrza często odpowiedzialne za choroby i skrócenie życia okolicznej ludności.

• Od drugiej połowy XX w. - Na całym świecie upowszechniają się wielkie centra handlowe znane pod nazwą shopping center lub shopping mall. Ich pierwowzorem były kryte dachem bazary Azji Zachodniej a potem paryski Passage du Caire (1798), The Arcade w amerykańskim Providence (1828) czy Broadway-Crenshaw Center w Los Angeles (1947). Centra handlowe stają się czynnikiem globalizacji, ponieważ bez względu na kraj na ich terenie działały te same światowe firmy, oferowano te same lub bardzo podobne towary i usługi.

• Od drugiej połowy XX w. - Na Zachodzie a potem w innych rejonach świata narasta konflikt między konserwatywnymi tradycjonalistami i zwolennikami liberalizmu.

Tradycjonaliści z niechęcią i lękiem obserwują rozkład dotychczasowego sposobu pojmowania rzeczywistości, na co składają się: wolność wyznania i coraz powszechniejsza areligijność, zanik postaw patriotycznych, globalizacja, akceptacja odmienności rasowej, etnicznej czy seksualnej, pluralizm kulturowy, relatywizm moralny, kwestionowanie patriarchalnej struktury rodziny i społeczeństwa, prawa kobiet i równość płci, prawa zwierząt, ochrona środowiska naturalnego... Tradycjonaliści wierzący, że ich przekonania pochodzą z niebios nie chcą przyjąć do wiadomości, że ktoś ma prawo myśleć inaczej i próbują narzucać wszystkim swoje poglądy poprzez regulacje prawne, szkoły a nawet siłowo (policja, wojsko). W ich oczach liberałowie uosabiają zło i prowadzą ludzkość do zagłady (kolejna wersja końca świata).

Paradoksalnie, konserwatywni tradycjonaliści uważają, że są dyskryminowani, kiedy ludzie mający inne poglądy niż oni mogą swobodnie wybierać sposób życia. Natomiast narzucenie wszystkim tradycyjnych poglądów konserwatyści uważają za wyraz tolerancji i wolności.

Spór ma w istocie cechy konfliktu społecznego głównie między słabo wykształconymi, konserwatywnymi klasami ludowymi dominującymi w środowisku wiejskim oraz klasami wyższymi, które są lepiej wykształcone, bardziej otwarte, tolerancyjne i częściej związane z miastem.

• Od drugiej połowy XX w. - W krajach zachodnich zmienia się stosunek do niepełnosprawności.

Inwalidów, niewidomych czy głuchych i ludzi z problemami psychicznymi postrzegano dawniej jako „gorszych”, lub byli uznawani za osoby dotknięte niełaską niebios. Dlatego spychano ich na margines życia społecznego. Teraz jednak na fali demokratyzacji i upowszechnienia idei równości ludzie niepełnosprawni są traktowani inaczej. Powstają na przykład wygodne podjazdy i windy dla ludzi poruszających się na wózkach inwalidzkich oraz napisy alfabetem Braille’a i nagrania dźwiękowe dla niewidomych. Muzea i galerie sztuki (na przykład w Sztokholmie w 1968 r.) zaczynają wystawiać rzeźby dla niewidomych przeznaczone do dotykania. Niepełnosprawni są aktywni w sztuce, nauce i polityce, a nawet w sporcie.

• 1950 - 1951 r. - W Paryżu powstaje Międzynarodowa Federacja Astronautyczna.

Pierwszym szefem Międzynarodowej Federacji Astronautycznej zostaje Eugen Sänger, świetny niemiecki konstruktor, pomysłodawca suborbitalnego samolotu Silbervogel dla armii Hitlera. Po wojnie pracował dla Francji. Kiedy odmówił wyjechania do Związku Sowieckiego, Stalin planował nawet porwanie Sängera, aby zbudował dla Sowietów broń mogącą zagrozić Stanom Zjednoczonym.

W 1959 r. powstanie Komitet do Spraw Pokojowego Wykorzystania Przestrzeni Kosmicznej przy ONZ, a w 1960 r. Międzynarodowa Akademia Astronautyczna w Paryżu. Paryż jest też siedzibą Międzynarodowego Instytutu Prawa Kosmicznego.

Od 1950 r. są organizowane doroczne kongresy Międzynarodowej Federacji Astronautycznej służące wymianie doświadczeń i koordynacji działań podejmowanych przez instytucje w różnych krajach.

• 1951 r. - Powstaje antysowiecki pakt wojskowy ANZUS (Australia, Nowa Zelandia, USA).

• 1951 r. - Powstaje Organización de los Estados Centroamericanos (ODECA) z siedzibą w San Salvador obejmująca Salwador, Gwatemalę, Honduras, Nikaraguę i Kostarykę, a od 1962 r. również Panamę. Wraz z USA ODECA ma zwalczać komunizm, rozwijać gospodarkę środkowej Ameryki i znosić bariery celne (1960).

• 1951 r. - W Genewie powstaje konwencja o prawach uchodźców, czyli emigrantów uciekających przed prześladowaniami. Początkowo odnosi się ona tylko do prześladowań zaistniałych przed 1 I 1951 r. To ograniczenie czasowe zlikwiduje protokół ONZ z Nowego Jorku w 1967 r.

• 1951 r. - I Światowy Kongres Głuchych powołuje do istnienia Światową Federację Głuchych z siedzibą w Helsinkach. Jej zadaniem jest reprezentowanie interesów głuchych. Zapada decyzja o stworzeniu uniwersalnego języka migowego, której konsekwencją będzie powstanie ISL zwanego gestuno (1973) jako alternatywy dla już istniejących języków migowych z ASL na czele.

Natomiast w roku 1974 Valerie Sutton opracowuje uniwersalny system zapisywania ruchów ciała człowieka, który także może być użyty do stworzenia języka migowego.

• Lata 1951, 1964 - Konferencje ONZ deklarują równość wszystkich ras człowieka, czyli formalnie odrzucają rasizm.

• Od ok. 1951 r. - Światowa akcja zwalczania epidemii, zwłaszcza malarii (wybijanie komarów za pomocą DDT) i ospy (szczepienia) znacząco zmniejsza zagrożenie ze strony chorób zakaźnych.

A jednak kolejne epidemie wciąż nawiedzają ludzkość. Wirus grypy H2N2 odpowiedzialny za śmierć około miliona ludzi pod koniec XIX w. wywołuje pandemię grypy azjatyckiej w latach 1957-1958, która zabija blisko 2 miliony osób. W latach 1968-1969 zmutowany wirus H3N2 wywołuje pandemię grypy hongkong i śmierć około miliona chorych. W roku 1997 zaś w Hongkongu zaczyna się pandemia ptasiej grypy. Z drugiej strony nawracająca co roku grypa zabija zwykle 200-500 tysięcy ludzi bez ogłaszania stanu epidemii.

Inną śmiertelnie groźną chorobą zakaźną jest wirusowe zapalenie wątroby typu B, czyli żółtaczka zabijająca co roku kilkaset tysięcy ludzi, zwłaszcza w Afryce i Azji.

Ostatnia epidemia ospy zdarza się w Indii w roku 1974, kiedy umiera ok. 15 tysięcy osób a jeszcze więcej cierpi z powodu powikłań (na przykład utrata wzroku). W 1978 r. zostaje odnotowany ostatni zgon spowodowany przez ospę. Od tego momentu choroba jest uznawana za zlikwidowaną.

• Do 1952 r. - Kończy się realizacja Planu Marshalla, a Europa odbudowuje gospodarkę zniszczoną przez wojnę. Jest to zapowiedź przyszłej Unii Europejskiej. Narasta dystans między demokratycznymi i coraz bogatszymi krajami Zachodu, które skorzystały z Planu Marshalla oraz kierowanym przez Sowietów obozem krajów uwikłanych w ideologię komunistyczną, biednych i wciąż zmagających się z wojennymi zniszczeniami.

• 1952 r. - Francja, zachodnie Niemcy, Włochy, Belgia, Holandia i Luksemburg tworzą Europejską Wspólnotę Węgla i Stali, koordynującą współpracę gospodarczą, aby przygotować zjednoczenie Europy (przykład regionalizmu).

Jest to idea pochodzącego z Niemiec francuskiego polityka Roberta Schumana, który 9 maja 1950 r. ogłosił dokument zapowiadający utworzenie EWWiS znany potem jako Deklaracja Schumana. Dzień 9 maja będzie potem oficjalne Dniem Europy, czyli świętem Unii Europejskiej, a Schuman zyska miano ojca zjednoczonej Europy.

Inną osobą ważną dla idei jednoczenia krajów europejskich, zwłaszcza w obliczu zagrożenia ze strony Sowietów, jest brytyjski polityk Winston Churchill. Podczas przemówienia w Zurychu w 1946 r. Churchill nawoływał do utworzenia Stanów Zjednoczonych Europy, aby przełamać nienawiść między narodami i zbudować strefę pokoju oraz dobrobytu.

Z drugiej strony jednoczenie Europy jest możliwe dzięki Planowi Marshalla, który zapewnia szybki rozwój. Do roku 1952 Stany Zjednoczone wydatkują łącznie ponad 13,3 miliarda dolarów (w dolarach z roku 1948), z czego prawie 3,2 miliarda przypadnie na Wielką Brytanię, ponad 2,7 miliarda na Francję, 1,5 miliarda na Włochy, prawie 1,4 miliarda na Niemcy oraz mniejsze sumy na inne kraje: Holandię, Belgię, Luksemburg, Austrię, Grecję, Turcję, Irlandię, Portugalię, Danię Szwecję, Norwegię, Islandię.

Uczestnicy Planu Marshalla zwiększyli swoją produkcję przemysłową o ponad 40% w porównaniu do stanu przedwojennego i ponad 60% w porównaniu do stanu z końca wojny. To pozwala stopniowo znosić (od 1949 r.) bariery celne w handlu między krajami zachodniej Europy, tym bardziej przyspieszając ich rozwój, a 6 lat później doprowadzi do podpisania Traktatu Rzymskiego o wspólnym europejskim rynku. Jedynie produkcja rolna wzrosła za mało, więc Europa musi jeszcze częściowo polegać na imporcie żywności.

W tym czasie państwa opanowane przez Sowietów rozwijają się o wiele wolniej, hamowane przez terror narzucony przez komunistyczny reżim oraz sterowaną centralnie gospodarkę nastawioną na przemysł ciężki i zbrojenia, ponieważ Sowieci przygotowują się do planowanego podboju Europy.

• 1952 r. - W Amsterdamie odbywa się kongres założycielski Międzynarodowej Unii Humanistycznej i Etycznej (IHEU, czyli International Humanist and Ethical Union) z siedzibą w Londynie. Cele organizacji to jednoczenie intelektualistów a za nimi całej ludzkości wokół idei wolności w sferze intelektualnej i moralnej, tolerancji, pacyfizmu i praw człowieka. Organizacja spotyka się z ostrą krytyką ze strony konserwatywnych klerykałów i hierarchów kościelnych, ale staje się płaszczyzną porozumienia dla wielu podobnych organizacji krajowych i lokalnych.

• 1952 r. - W Paryżu przedstawiciele Francji, Włoch, Szwajcarii, Belgii, Holandii, Republiki Federalnej Niemiec, Danii, Norwegii, Szwecji, Jugosławii i Grecji podejmują decyzję o zbudowaniu europejskiego centrum badań cząstek elementarnych CERN. Niedługo potem do inicjatywy przyłącza się Wielka Brytania. Laboratorium działa od 1954 r., a w 1957 r. otrzymuje pierwszy wielki akcelerator. W CERN będzie pracować kilka tysięcy osób rocznie z kilkudziesięciu państw całego świata.

• Od 1952 r. - Broń jądrowa staje się problemem globalnym, ponieważ „jądrowy klub” państw dysponujących bronią atomową rozrasta się, co gwałtownie zwiększa prawdopodobieństwo wybuchu wojny nuklearnej.

Brytyjczycy dokonują swojej pierwszej eksplozji jądrowej 3 X 1952 r.

13 II 1960 r. Francja przeprowadza eksplozję swojej pierwszej bomby atomowej na Saharze w Mauretanii.

Pierwsza chińska eksplozja jądrowa odbywa się na pustyni koło jeziora Łob Nor 16 X 1964 r.

India detonuje bombę atomową w 1974 r., lecz dopiero w 1998 r. oficjalnie przyznaje się do posiadania broni jądrowej.

Incydent Vela z 22 IX 1979 r. na południowym Oceanie Indyjskim wskazuje, że nad bronią jądrową potajemnie pracują też Izrael i RPA.

W 1998 r. Pakistan detonuje swoją pierwszą bombę atomową jako straszak przeciwko Indii.

12 II 2013 r. próbnej detonacji ładunku jądrowego dokonuje Korea Północna.

W ciągu kilku dekad USA, ZSRS, Wielka Brytania, Francja i Chiny a potem także inne kraje gromadzą arsenał jądrowy, który wystarczyłby do wielokrotnego zabicia wszystkich ludzi. Do pierwszej dekady XXI w. zostaje przeprowadzonych co najmniej 1500 próbnych eksplozji jądrowych dokonanych na całej planecie.

• Do 1953 r. - USA i ZSRS próbują wykorzystać metodę Bergiusa do produkcji syntiny, lecz spadek cen ropy blokuje badania jako nieopłacalne.

• 1953 r. - Po wojnie w Korei USA zwiększają budżet na zbrojenia.

Sowiecka i amerykańska propaganda wywołują wojenną a zwłaszcza nuklearną histerię zarówno w społeczeństwach obozu sowieckiego, jak i w krajach demokratycznych. Amerykanie i Sowieci żyją w przekonaniu, że druga strona przygotowuje się do napaści, wszędzie doszukują się szpiegów i tajnych działań.

Rządy i armie obu stron budują podziemne bunkry, na przykład amerykańskie schrony pod Białym Domem, w Appalachach i Górach Skalistych. Sowieci budują podobne bunkry na Uralu. Jako schrony przeciwatomowe są też przewidziane podziemne stacje i linie metra na całym świecie. Szwajcarzy zaś przygotowują na wojnę tunele komunikacyjne, drogowe i kolejowe, w których przewidują miejsca dla tysięcy ludzi.

W Stanach Zjednoczonych a potem również w innych krajach zaczyna się ruch prepersów (preppers od angielskiego prepare, czyli przygotować się). Prepersi całe swoje życie podporządkowują przygotowaniom do wojny i rozmaitych klęsk czasem otwarcie nazywanych apokalipsą lub końcem świata. Opracowują scenariusze ucieczki z wielkiego miasta zalewanego przez tsunami, zniszczonego przez huragan, wybuch superwulkanu lub trzęsienie ziemi, pozbawionego elektryczności, zaatakowanego przez terrorystów, albo skażonego radioaktywnie po ataku nuklearnym. Budują ukryte podziemne mieszkania w bunkrach z własnymi źródłami wody, agregatami wytwarzającymi elektryczność, zapasami żywności na wiele miesięcy, przygotowują broń i maski gazowe. Zakładają nawet niewielkie samowystarczalne osady. Ich rodziny trenują strzelanie, walkę wręcz, sztukę przetrwania w różnych okolicznościach i sposoby zdobywania żywności oraz metody odbudowania cywilizacji na przykład po wojnie nuklearnej. Popularność prepersów znacznie wzrośnie w początkach XXI w., zwłaszcza po terrorystycznym ataku na World Trade Center.

• 1954 r. - Birma, India, Cejlon (Sri Lanka), Pakistan i Indonezja tworzą w Colombo organizację chroniącą interesy krajów rozwijających się. Od 1958 r. jej siedzibą jest Kair i grupuje ona 69 państw Azji i Afryki.

• 1954 r. - Odnosząc się do ogólnych zasad Konwencji Haskiej z 1907 r. oraz Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w Norymberdze z 1945 r. przedstawiciele 86 państw podpisują w Hadze konwencję o ochronie dóbr kultury w czasie wojny (odtąd ONZ chroni zabytki). Chodzi między innymi o rabunek dzieł sztuki, nieuzasadnione niszczenie dzieł sztuki, zabytków, budowli osad i miast. Niestety, za formalną deklaracją nie idą regulacje prawne. Dopiero konkretne wydarzenia wymuszą próby zastosowania prawa wobec ludzi i instytucji niszczących dobra kultury, na przykład na terenie byłej Jugosławii i w Kambodży (1975-1979), ale nawet wtedy nie dojdzie do procesów sądowych. Na pierwszy wyrok za niszczenie dóbr kultury trzeba będzie poczekać do 27 września 2017 r., kiedy Międzynarodowy Trybunał Karny skaże Ahmada al-Mahdiego z Mali na 7 lat pozbawienia wolności. Al-Mahdi w 2012 r. jako jeden z przywódców fanatycznego ugrupowania islamskiego Ansar Dine (Obrońcy Wiary) kierował w Timbuktu akcją zburzenia dziewięciu grobowców sufickich mędrców oraz zniszczenia drzwi w XV-wiecznym meczecie Sidi-Jahia.

• 1954 - 1957 r. - Brytyjczycy projektują pas min atomowych wzdłuż wschodniej granicy FRN, który ma zatrzymać spodziewany sowiecki atak. Miny mają jednak tę wadę, że nie eksplodują w mrozie, więc inżynierowie muszą znaleźć sposób na utrzymanie ich w cieple. Wpadają na zdumiewający pomysł, żeby w podziemnych silosach koło min ustawić klatki z kurami, które miałyby utrzymywać wysoką temperaturę. Absurdalny plan jednak upada, ponieważ ewentualna eksplozja planowanych dziesięciu min zniszczyłaby połowę terytorium Niemiec, które są sojusznikiem Wielkiej Brytanii. Projekt pozostanie tajny przez pół wieku, a po ujawnieniu go 1 kwietnia 2004 r. większość ludzi uzna go początkowo za dowcip z okazji prima aprilis.

• 28 IX 1954 r. - Międzynarodowa konwencja o ochronie bezpaństwowców i trybie przyznawania obywatelstwa apatrydom (od łacińskiego a - bez i patria - ojczyzna). Uzupełni ją konwencja (28 VIII 1961) Komisji Prawa Międzynarodowego, która zaleca unikanie bezpaństwowości.

• 1955 r. - Powstaje antysowiecka Baghdad Pact Organization (Irak, Turcja, Wielka Brytania, Pakistan, Iran), która po wystąpieniu Iraku przekształci się w CENTO (Central Treaty Organization, 1959) z siedzibą w Ankarze (działa do 1979 r.).

Związek Sowiecki zaś organizuje antyzachodni Układ Warszawski, obejmujący okupowane przez Moskwę kraje komunistyczne.

• 1955 r. - Konferencja w Bandungu (Jawa) 29 państw Azji i Afryki głosi Pańcza sila (w sanskrycie Pięć zasad): nienaruszalność terytorialną, suwerenność państw, nieagresję, pokój i równość,

• 1955 r. - Nowozelandczyk John Money (1921-2006) w USA pisze pracę o gender (płci w kulturze) i prawach kobiet. Kobiety na Zachodzie coraz bardziej świadomie dążą do równouprawnienia, co wiąże się z ich niezależnością ekonomiczną oraz postępującą demokratyzacją życia społecznego w kulturze zachodniej. Odradzają się nawet starożytne kulty Bogini-Matki (na przykład w neopogańskim ruchu Wicca).

W tym samym czasie w Afryce i krajach muzułmańskich kobiety są wciąż dyskryminowane i większość z nich nie wyobraża sobie, że możliwe jest zrównanie praw kobiet z prawami mężczyzn, chociaż rośnie liczba ambitnych, wykształconych Afrykanek i Azjatek. Dyskryminację kobiet wspierają rzekomo święte tradycje i zasady religijne, zwłaszcza islam. To powoduje paradoksalną sytuację, kiedy większość kobiet zepchniętych na społeczne dno uważa to za stan naturalny i gorąco protestuje przeciwko ewentualnym zmianom, które godziłyby w religię utrzymującą przecież poddaństwo kobiet. Pozbawiono kobiety możliwości kształcenia i wmówiono, że ich powinnością jest poświęcenie się dla rodziny i wiary. Co prawda kościoły chrześcijańskie reprezentują podobne stanowisko (wywodzona z Biblii koncepcja komplementaryzmu), lecz w odchodzącej od religii cywilizacji zachodniej nie mają już tak wielkiego wpływu na społeczeństwo i są przez to mniej szkodliwe.

• Od 1955 r. - Europejska Wspólnota Energii Atomowej i Traktat Rzymski o wspólnym rynku (Francja, Niemcy, Włochy, Belgia, Holandia, Luksemburg, 25 III 1957) zapoczątkują Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG, 1 I 1958). Do EWG przystąpią potem: Dania, Irlandia i Wielka Brytania (1973); Grecja (1981), Hiszpania i Portugalia (1986).

• Po 1955 r. - Zachodnia Europa i Australia przyjmują 40-godzinny tydzień pracy.

• 1956 r. - Zagrożone sowiecką napaścią państwa Europy Zachodniej oraz NATO i CIA uruchamiają operację Gladio. Jej celem jest organizowanie tajnych oddziałów paramilitarnych, które mogłyby podjąć partyzancką walkę z ewentualną sowiecką okupacją. Takie jednostki powstają we wszystkich krajach od Norwegii po Turcję i od Portugalii po Finlandię. Gladio przestanie funkcjonować w 1990 r., kiedy kraje demokratyczne uwierzą (niestety naiwnie), że Rosja nie będzie już prowadziła agresywnej polityki.

• 1956 r. - Polityczna odwilż w ZSRS i całym sowieckim obozie po śmierci Stalina i słynnym referacie Chruszczowa. W nowych okolicznościach nawet konflikt izraelsko-egipski, który mógłby rozpocząć wojnę mocarstw, kończy się jedynie wzrostem napięcia, a szpiegowskie loty amerykańskich U-2 nad ZSRS pokazują, że Sowieci nie mobilizują armii.

• 1957 r. - Na apel Russela i Einsteina naukowcy zbierają się na konferencji w kanadyjskiej miejscowości Pugwash. Powstaje organizacja o tej nazwie grupująca naukowców, którzy działają na rzecz rozbrojenia.

• 1957 r. - Powstaje Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej mająca kontrolować energetykę jądrową na całej planecie i zapobiegać wykorzystaniu jej dla celów militarnych. Jest to realizacja planu amerykańskiego polityka Bernarda Barucha przedstawionego na forum Komisji Energii Atomowej 14 czerwca 1946 r. Baruch chciał, aby międzynarodowa organizacja nadzorowała energetykę jądrową, a nawet mogła odbierać państwom prawo jej użytkowania, jeśli to zagraża pokojowi.

• 1957 r. - Brazylijski uczony Josue de Castro inicjuje w Paryżu powstanie organizacji zwalczającej głód.

• 1957 r. - ZSRS a potem USA budują rakiety zdolne osiągnąć orbitę wokółziemską, co oznacza, że wkrótce stworzą bojowe rakiety międzykontynentalne. Staną się one rzeczywistością w USA i ZSRS w roku 1959.

Tak powstaje najgroźniejsza broń zimnej wojny - wielkie okręty podwodne z wyrzutniami rakiet balistycznych wyposażonych w ładunki jądrowe.

Sowieci mają w tym czasie najliczniejszą armię na świecie, która jednak ustępuje technicznie wojskom amerykańskim wyposażonym w doskonalsze rakiety z ładunkami jądrowymi.

• Od 1957 r. - W ramach zimnej wojny trwa wyścig badań kosmicznych, które w równym stopniu mają wymiar praktyczny, ponieważ mogą służyć bezpośrednio celom militarnym, jak też wymiar propagandowy, budując międzynarodowy prestiż Sowietów i Amerykanów.

• 1958 r. - Kubitschek proponuje gospodarczą unię latynoamerykańską (zrealizowana w 1960 r. w Montevideo).

• 1958 r. - Podczas antynuklearnej manifestacji przed brytyjskim centrum rozwoju broni jądrowej w Aldermaston po raz pierwszy zostaje użyty symbol ruchu pacyfistycznego znany odtąd jako pacyfa. Twórcą znaku jest brytyjski projektant Gerald Holtom, a inspiratorem prawdopodobnie B. Russell. Jest to koło z pionową średnicą i dwoma ukośnymi promieniami po jej bokach. Zwykle wskazuje się na połączenie liter N oraz D (angielskie Nuclear Disarmament, czyli Rozbrojenie Jądrowe) z alfabetu semaforowego używanego przez marynarzy na morzu.

• Lata 1958, 1968 - Międzynarodowe konwencje zapewniają państwom nadmorskim wyłączność na szelfie do głębokości 200 m i do 3-12 mil od brzegu (wody terytorialne). Natomiast dno i wody otwartych oceanów pozostają wolne i podlegają prawu międzynarodowemu, co w praktyce oznacza brak kontroli oraz swobodę działania ekonomicznego i militarnego.

• 1959 - 1972 r. - Sowieccy agenci realizują tajną operację Cedar atakując ważne elementy gospodarczej infrastruktury USA: elektrownie, linie energetyczne, tamy, gazociągi… Głównym celem wysłanników KGB jest Nowy Jork i tamtejszy port.

Akcja jest zapowiedzią wojny hybrydowej jako metody walki technologicznie i gospodarczo zacofanego Związku Sowieckiego przeciwko zdecydowanie lepiej rozwiniętym i silniejszym Stanom Zjednoczonym.

• Od 1959 r. - Trwa planowe poszukiwanie kontaktu z hipotetycznymi istotami rozumnymi spoza Ziemi: artykuł G. Cocconiego i P. Morrisona o komunikacji radiowej, idee Drake’a, program obserwacyjny CETI, język lincos.

• Od 1959 r. - Antarktyda jest strefą, gdzie nie wolno umieszczać broni, a zwłaszcza atomowej. Drugą strefę bezatomową stworzy Meksykanin Alfonso Garcia Robles w Ameryce Łacińskiej (układ z Tlatelolco, 1967). Następna obejmie Australię, Nową Zelandię, Nową Gwineę i Fidżi (układ z Rarotonga, 1985).

• 20 XI 1959 r. - Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjmuje Deklarację Praw Dziecka, nieformalny zbiór postulatów nakazujących traktować dzieci jako pełnoprawne osoby.

• Ok. 1960 r. - W USA, Wielkiej Brytanii, Szwecji, Australii, Austrii i Niemczech powstają pierwsze komitety etyki medycznej (zapowiedź świadomie uprawianej bioetyki).

• 1960 r. - Powstaje Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) obejmująca najbogatsze państwa świata.

Szwecja, Norwegia, Dania, Wielka Brytania, Szwajcaria, Austria i Portugalia podpisują zaś Konwencję Sztokholmską (4 I), na mocy której tworzą EFTA (Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu) jako przeciwwagę dla EWG. EFTA przewiduje też jednolite standardy ochrony środowiska naturalnego, na przykład ogranicza stosowanie środków chemicznych.

• 1960 r. - W Bagdadzie producenci ropy naftowej (ok. 85% światowego eksportu) tworzą OPEC (Organization of Petroleum Exporting Countries) z siedzibą w Genewie, aby móc dyktować ceny.

W 1968 r. w Bejrucie powstanie analogiczna organizacja OAPEC obejmująca arabskie kraje produkujące ropę naftową.

• Od 1960 r. - Większość państw przyjmuje system dziesiętny, co ułatwia przeliczenia i międzynarodowy handel.

• Od 1960 r. - Stany Zjednoczone likwidują tak zwaną „lukę nuklearną”, która oznacza przewagę Sowietów nad Zachodem w liczbie balistycznych rakiet międzykontynentalnych (ICBM - intercontinental ballistic missile) zdolnych do zaatakowania przeciwnika nawet po drugiej stronie planety. Tę przewagę podkreślał między innymi wywiad R. Gehlena. Rzeczywiście w 1960 r. Stany Zjednoczone mają tylko 17 międzykontynentalnych rakiet balistycznych a Związek Sowiecki aż 35. Później jednak proporcje szybko się zmieniają: w 1961 r. Amerykanie mają już 63 rakiety a Sowieci 50, w 1962 r. odpowiednie liczby to 294 i 75, a w 1963 r. 424 i 100.

Oczywiście współzawodnictwo w zbrojeniach między mocarstwami jądrowymi pociąga za sobą ogromne koszty. W 1947 r. cały świat wydawał na zbrojenia 30 miliardów dolarów, w 1962 r. wydatki rosną do ponad 120 miliardów, a w 1967 r. osiągają już 220 miliardów.

• Lata 1960. - Dekolonizacja dużej części Afryki (1960 - „rok Afryki”) symbolicznie kończy kolonializm.

W trakcie ustalania granic afrykańskich państw stosuje się zasadę uti possidetis (po łacinie to, co posiadasz), która mówi, że aktualny stan posiadania ma pozostać niezmienny. Ta zasada okaże się jedną z najważniejszych w prawie międzynarodowym, ponieważ redukuje zbrojne konflikty o granice.

Dawne kolonie w Afryce i innych częściach świata są ekonomicznie zależne od metropolii (neokolonializm). Na przykład po roku 1980 USA, Europa i Japonia kontrolują aż 40% przemysłu i 50% handlu trzeciego świata. To sprzyja popularności komunizmu i Związku Sowieckiego, który szermuje hasłami równości i powszechnego dobrobytu, chociaż ogromna większość obywateli ZSRS żyje w biedzie, a sowieckie państwo jest w istocie dyktaturą i ostatnim kolonialnym imperium.

Rośnie sprzeczność między bogatą północą (Europa, Ameryka Północna, Japonia oraz Australia i Nowa Zelandia) a biednym południem (Afryka, Ameryka Łacińska, południowa Azja).

Afrykańskie tradycje wspólnotowe i katolicyzm oddziałują na prawo międzynarodowe, gdzie obok swobód jednostek popularność zyskują prawa wspólnot, ludów i narodów (Afrykańska Karta Praw Człowieka i Narodów, 1981).

Z drugiej strony Europa czuje się moralnie odpowiedzialna za afrykańską nędzę i przez kilkadziesiąt lat będzie pomagała finansowo państwom postkolonialnym. Paradoksalnie hamuje to jednak rozwój gospodarki Afryki, ponieważ wielu afrykańskich dyktatorów uznaje, że nie warto pracować i można sobie pozwolić na kosztowne eksperymenty polityczne i ekonomiczne zazwyczaj zmierzające w stronę modelu komunistycznego popieranego przez Związek Sowiecki.

Państwa zachodnie podejmują próby neutralizacji wpływów komunizmu. Na przykład Brytyjczycy sprzedają wielu państwom afrykańskim system kodujący oparty na niemieckiej Enigmie, dzięki czemu brytyjski wywiad przez wiele lat może potem rozszyfrowywać tajne informacje przesyłane przez afrykańskie władze i reagować na próby sowietyzacji Afryki.

• Lata 1960. - Młodzieżowy ruch hippisów wstrząsa Zachodem: odrzuca wojsko i wojnę, agresywną religię, prawo, państwo, patriotyczny etos i niszczenie przyrody. Hippisi wprowadzają młodzieżową modę (na przykład długie włosy mężczyzn), żądają pokoju (pacyfizm), tolerancji i wolności jednostki. Po raz pierwszy w dziejach młodzież staje się samodzielną grupą społeczną z własnymi symbolami i celami. W Kalifornii komuny „dzieci kwiatów” odwołujące się do idei Crowleya głoszą swobodę seksualną i zrównanie w tym względzie obu płci (rewolucja seksualna), słuchają rocka i zażywają narkotyki, zwłaszcza LSD. Timothy Leary (USA, 1960) ogłasza narkotyki wyzwoleniem. Z drugiej strony z hippisami czasem sympatyzują również niektóre sekty satanistyczne, dopuszczające się przestępstw (nawet rytualnych mordów).

W Europie Radio Luksemburg (od ok. 1960 r.) uczy nowej estetyki muzycznej oraz, co za tym idzie, niezależności. Ta swoboda myślenia i odczuwania jest ostro potępiana z jednej strony przez prawicowych i kościelnych konserwatystów a z drugiej przez komunistyczne reżimy utrzymywane przez Związek Sowiecki.

Idea wolności przekłada się na popularność turystyki i tolerancji dla odmienności kulturowej, emancypacji kobiet, równości ras, tolerancji religijnej, nudyzmu, praw dzieci czy zrozumienia dla praw zwierząt. Szerzy się wegetarianizm - niejedzenie mięsa, żeby nie zabijać zwierząt.

• 1960 - 1961 r. - Rośnie zimnowojenne napięcie.

Od 1958 r. działa NORAD - system broniący przed Sowietami przestrzeń powietrzną i kosmiczną całej Ameryki Północnej wraz z Kanadą i Alaską. W 1960 r. zaś w ramach zabezpieczania się przed nagłym atakiem Amerykanie wprowadzają system AWACS (Airborne Warning and Control System), czyli silny radar umieszczony na samolocie zdolny do obserwacji dużej części globu. Uzbrojone w ładunki jądrowe amerykańskie samoloty bez przerwy krążą wokół Ameryki Północnej i Atlantyku (USA-Gibraltar-Adriatyk-USA), aby uprzedzić atak Sowietów. Podobne loty organizują też Sowieci wzdłuż granic obozu sowieckiego. Ubocznym rezultatem tych lotów są katastrofy i zagubienia ładunków jądrowych. Spektakularne wydarzenie tego typu ma miejsce 17 stycznia 1966 r. nad miasteczkiem Palomares w Andaluzji, kiedy podczas tankowania w locie zderzają się bombowiec i samolot-cysterna. Ginie ośmiu lotników, a trzech katapultuje się z płonącego samolotu. Trzy bomby wodorowe (każda 75 razy silniejsza od bomby z Hiroszimy) spadają na ziemię, a czwarta do morza (wyłowiona po 81 dniach). Dwie bomby zostają rozbite, lecz żadna nie eksploduje. Kończy się na radioaktywnym skażeniu okolic Palomares.

Czasem dochodzi do spotkania w powietrzu amerykańskich i sowieckich myśliwców i wtedy obie strony pozwalają sobie na swoiste prezentacje siły i nonszalancji. Do ulubionych wyczynów należy pokazanie wrogowi przez szybę kabiny gołego tyłka, co nie jest takie proste, kiedy się pilotuje odrzutowiec.

4 lipca 1961 r., kiedy uzbrojony w ładunki nuklearne sowiecki okręt podwodny K-19 prowadzi ćwiczenia koło Grenlandii, dochodzi do awarii reaktora napędzającego okręt. Grozi eksplozja jądrowa koło wybrzeży USA, co prawdopodobnie byłoby zinterpretowane przez Amerykanów jako atak, wywołałoby odwetowe uderzenie na ZSRS i być może nową wojnę światową. Kapitan N. Zatiejew wysyła do reaktora ośmiu ludzi i każe im naprawić uszkodzenie Wszyscy umierają w ciągu kilku dni, zwłaszcza że pracowali bez zabezpieczeń przed promieniowaniem. W następnych zaś latach umrze wielu innych członków załogi, ponieważ cały okręt został skażony. Ostatecznie jednak K-19 zostaje uratowany, a z nim światowy pokój.

Napięcie rośnie po fiasku pokojowych rozmów USA-ZSRS w Wiedniu (VI 1961 r.). ZSRS chce zająć Berlin Zachodni, wywołując drugi kryzys berliński (4 VI - 9 XI 1961 r.). III wojna światowa wisi na włosku, kiedy amerykańskie i sowieckie czołgi celują do siebie przy przejściu Checkpoint Charlie na granicy Berlina Zachodniego (26 X 1961 r.). Ostatecznie rezultatem kryzysu jest budowa muru berlińskiego (rozpoczęta 13-15 VIII 1961 r. i kontynuowana przez wiele lat), który w zamyśle Sowietów ma zapobiec ucieczkom z Niemiec okupowanych przez wojska sowieckie do Berlina Zachodniego kontrolowanego przez Amerykanów, Brytyjczyków i Francuzów.

Amerykanie i kubańscy emigranci bezskutecznie próbują uwolnić Kubę od prosowieckich komunistów (17-20 VIII 1961 r.), co zaognia stosunki między Moskwą i Waszyngtonem.

Amerykanie mają jednak dużą przewagę nad Sowietami, co potwierdza również amerykański szpieg Oleg Pienkowskij, który donosi, że ZSRS w tym momencie mimo wojowniczej retoryki w istocie nie jest w stanie prowadzić wojny, chociaż oczywiście może narobić ogromnych szkód. Amerykanie mają sześć razy więcej głowic jądrowych i 203 rakiety balistyczne mogące dolecieć do dowolnego miejsca w ZSRS, a Sowieci tylko 36. Amerykanie mają 1300 bombowców dalekiego zasięgu zdolnych do przenoszenia ładunków jądrowych, czyli 10 razy więcej niż Sowieci. Poza tym Amerykanie mają bazy lotnicze nie tylko na Alasce, lecz także w Japonii, Wielkiej Brytanii, Włoszech i Turcji, czyli niemal na granicy sowieckiego imperium.

• Od lat 1960. - Rozwój światowej sieci wymiany informacji za pośrednictwem radia i z czasem też telewizji (Ameryka Północna i Europa a później Chiny, Afryka, Indie, Ameryka Łacińska i kraje muzułmańskie). Z czasem powstanie pierwsza światowa (początkowo tylko amerykańska) stacja telewizyjna CNN nadająca wyłącznie informacje.

• 1961 r. - I Konferencja Państw Niestowarzyszonych (non-aligned countries) odbywa się w Belgradzie (Jugosławia), zaczynając pokojowy ruch krajów niezaangażowanych (doktryna Nehru), czyli neutralnych, spoza obozów ZSRS i USA.

• 1961 r. - Malezja, Filipiny i Tajlandia tworzą Stowarzyszenie Azji Południowo-Wschodniej (Association of South-East Asia) stawiające sobie za cel rozwój gospodarki i wspólnego rynku. Sześć lat później Stowarzyszenie zostanie zastąpione przez ASEAN.

• 1961 r. - Lot sowieckiego kosmonauty J. Gagarina na orbicie okołoziemskiej jest także elementem zimnej wojny. Pokazuje, że Związek Sowiecki potrafi budować pojazdy i pociski, które w kilkadziesiąt minut mogą okrążyć planetę. Oznacza to, że na Ziemi nie ma już miejsc absolutnie izolowanych i bezpiecznych, co wprawia w przerażenie Amerykanów dotychczas chronionych przez oceany.

• 1961 r. - Brytyjski prawnik Peter J. H. S. Beneson (1921-2005) zakłada w Londynie organizację Amnesty International (28 V). Bezpośrednim impulsem zapoczątkowującym działalność Amnesty jest akcja wysyłania listów protestacyjnych do rządu Portugalii, aby uwolnić więźniów sumienia, czyli więzionych za przekonania. Emblematem organizacji zostaje okręcona drutem kolczastym świeca symbolizująca nadzieję.

W 1978 r. Amnesty International otrzyma pokojową Nagrodę Nobla za walkę o demokrację, o zniesienie kary śmierci oraz o przerwanie dyskryminacji ze względu na płeć, preferencje seksualne, rasę, narodowość oraz religię. Przeciwnikami organizacji przez drugie półwiecze XX w. i w początkach XXI w. są afrykańskie i latynoamerykańskie dyktatury, ZSRS i kraje komunistyczne, Rosja, Chiny oraz fundamentalistyczne monarchie muzułmańskie.

• 1961 r. - Uchwała ONZ w Nowym Jorku zakazuje handlu narkotykami. W rezultacie rozkwitają nielegalne wytwórnie narkotyków, a organizacje przestępcze na czele z mafią zarabiają ogromne sumy na handlu narkotykami.

• 1961 r. - Podczas konferencji w Wiedniu 18 kwietnia zostaje podpisana międzynarodowa Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych określająca ogólne zasady rozumienia i funkcjonowania prawa dyplomatycznego. W konferencji wzięło udział 81 państw, przyjęta umowa jest spisana po angielsku, chińsku, francusku, hiszpańsku i rosyjsku, a jej depozytariuszem jest sekretarz generalny ONZ. Umowa wejdzie w życie 24 kwietnia 1964 r., określając ogólne ramy działań dyplomatycznych. Oczywiście państwa często zawierają dodatkowe szczegółowe umowy regulujące ich wzajemne stosunki.

Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych definiuje też podstawowe pojęcia z zakresu dyplomacji.

Zgodnie z tą konwencją nawiązanie stosunków dyplomatycznych oznacza wysłanie do innego państwa lub organizacji międzynarodowej swoich przedstawicieli, czyli misji dyplomatycznej, która reprezentuje dany rząd i pozostaje w kontakcie z miejscowymi władzami.

Członkowie misji to dyplomaci lub bardziej oficjalnie przedstawiciele dyplomatyczni chronieni przez immunitet dyplomatyczny, czyli mający szczególne uprawnienia i przywileje. Zwykle oznacza to niezależność dyplomaty od prawa obowiązującego w danym państwie, oczywiście z wyjątkiem sytuacji, gdy dyplomata dopuści się ciężkich przestępstw. Dyplomaci cieszą się nietykalnością osobistą niezależnie od aktualnego stanu stosunków międzypaństwowych i nie podlegają szczegółowej kontroli przy przekraczaniu granic państwowych.

W odróżnieniu od ustaleń Kongresu Wiedeńskiego z 1815 r. Konwencja wiedeńska w 1961 r. podkreśla suwerenność i równość wszystkich państw. Odtąd zasadniczo wszyscy szefowie misji dyplomatycznych we wszystkich krajach są w randze ambasadorów lub nuncjuszy, czyli dyplomatów pierwszej klasy. To zaś oznacza stopniowy zanik drugiej (posłowie i internuncjusze) oraz trzeciej (chargés d’affaires en pied) klasy szefów misji dyplomatycznych.

• 1961 r. - Brytyjski polityk, naturalista i malarz Peter Scott zakłada fundację World Wide Fund for Nature z siedzibą w Londynie i projektuje dla organizacji słynne logo z pandą jako gatunkiem zagrożonym.

WWF stanie się wkrótce jedną z głównych sił w walce o ochronę przyrody.

• 30 X 1961 r. - Sowieci detonują bombę jądrową Iwan (Car) o mocy ok. 57 megaton.

Próba została wcześniej zapowiedziana, aby zastraszyć świat i faktycznie wywołała panikę w Stanach Zjednoczonych i Europie. Spowodowała masowe protesty na całym świecie i obawy przed radioaktywnym skażeniem północnej półkuli, a ONZ zwróciła się do Sowietów z prośbą o rezygnację z ryzykownego pokazu siły. Na szczęście skażenie okazało się mniejsze niż przewidywano.

Z drugiej zaś strony siła eksplozji okazuje się punktem zwrotnym w wyścigu zbrojeń, ponieważ wykazała praktyczną bezużyteczność tego rodzaju ładunków, więc nie zmieniła układu sił na świecie. Zachód i Sowieci zrozumieli, że ewentualny konflikt nuklearny oznacza klęskę obu stron, a być może zagładę całej ludzkości.

• Lata 1961, 1962 - Powstaje Eurospace i Europejska Organizacja Badań Kosmicznych, dwie instytucje, które mają koordynować działalność europejskich państw w kosmosie.

• 1962 r. - Urząd ombudsmana zostaje utworzony w Nowej Zelandii, a od 1970 r. jest powszechny w Europie, Ameryce Północnej, Australii i w innych krajach.

• 1962 r. - W głośnej książce Silent Spring Rachel Carson (USA) potępia chemizację środowiska, zwłaszcza DDT, opisując przyszły świat bez ptaków zabitych przez pestycydy, a za to pełen ludzi chorych na nowotwory.

W rzeczywistości jednak zielona rewolucja, czyli zastosowanie wydajnych odmian roślin uprawnych i chemicznych środków ochrony roślin, szybko zwiększa produkcję żywności w trzecim świecie, chroni przed szkodnikami i epidemią malarii (przez wytępienie większości komarów). Na przykład w Sri Lance w roku 1946 chorowały na malarię niemal 3 miliony ludzi, po zastosowaniu DDT zaledwie kilkanaście osób a po wycofaniu DDT ta liczba znów rośnie do ponad 2 milionów w roku 1969. Podobne zjawisko dotyczy pluskwy, która została już niemal całkowicie wytępiona w krajach rozwiniętych, lecz po zakazie stosowania DDT odzyska dawną liczebność po roku 1995. Dzięki zwiększeniu produkcji żywności spada śmiertelność wśród ludności trzeciego świata, co przekłada się na eksplozję demograficzną.

Chociaż badania wykazują, że DDT ma minimalny wpływ na środowisko i z pewnością nie zmniejsza populacji ptaków, to w roku 1970 Szwecja i Norwegia całkowicie zakazują DDT, a w następnych latach to samo robią USA i Europa.

• 5 X - 20 XI 1962 r. - Kryzys kubański wyznaczający szczyt napięcia zimnowojennego doprowadza niemal do wybuchu III wojny światowej.

Wyścig zbrojeń coraz bardziej obnaża technologiczną i gospodarczą słabość Związku Sowieckiego, mimo że Chruszczow wciąż chwali się sukcesami w lotach kosmicznych. Amerykanie jednak mają więcej rakiet z głowicami jądrowymi i stale powiększają swoją przewagę. Mogą strzelać z zanurzonych okrętów podwodnych, a sowieckie okręty muszą się najpierw wynurzyć, co naraża je na atak. Amerykańskie rakiety wymagają 20 minut przygotowania przed startem, a sowieckie 60 minut. Jest to bardzo istotne, ponieważ rakieta wystrzelona z Ameryki Północnej dociera do ZSRS w ciągu ok. 30 minut. To oznacza, że nawet po wykryciu przez satelitę startu amerykańskiej rakiety Sowieci nie zdążą odpalić swoich. Poza tym Amerykanie mają wyrzutnie rozmieszczone dużo bliżej we Włoszech, Turcji i w brytyjskich bazach wokół sowieckiego imperium.

W tej sytuacji Sowieci próbują zniwelować coraz wyraźniejszą przewagę USA budując wyrzutnie rakiet na Kubie. Jednak Pienkowskij informuje CIA o budowie tych instalacji, a w sierpniu amerykańskie samoloty szpiegowskie U-2 latające nad Kubą na wysokościach niedostępnych dla artylerii fotografują sowieckie urządzenia. 4 września prezydent USA ostrzega Sowietów przed eskalacją napięcia. Na rozkaz Chruszczowa sowieckie statki wojenne zbliżają się do Kuby, a prezydent USA Kennedy zapowiada atak rakietowy, jeśli nie zmienią kursu (X 1962). Zostają zmobilizowane amerykańskie jednostki w Arktyce, na oceanach i Morzu Śródziemnym oraz w Europie. Sowieci ulokowali na Kubie kilkadziesiąt tysięcy swoich żołnierzy, a Castro zarządza mobilizację kubańskiej armii.

24 października amerykańskie okręty wojenne zakładają blokadę Kuby i wrzucają w głębiny kilka ładunków wybuchowych, żeby odstraszyć sowieckie okręty podwodne. Kapitanowie tych łodzi zaś mają do dyspozycji głowice jądrowe i od wytrzymałości ich nerwów zależy, czy je wystrzelą. Jeden z sowieckich kapitanów deklaruje, że chętnie zginie za ojczyznę, byle tylko pokazać Amerykanom, że się nie boi, lecz groźby na szczęście nie realizuje. Sowieci dopływają do linii amerykańskiej blokady i tam się zatrzymują.

26 października Chruszczow proponuje wycofanie rakiet w zamian za rezygnację Amerykanów z inwazji na Kubę. Rano 27 października Sowieci grożą odpaleniem swoich rakiet w ciągu sześciu godzin, a następnie żądają dodatkowo wycofania amerykańskich rakiet z Turcji. Poza tym amerykański samolot narusza sowiecką przestrzeń powietrzną we wschodniej Syberii, wywołując kontrakcję Sowietów, a po południu amerykański pilot zostaje zabity podczas szpiegowskiego lotu nad Kubą.

28 października Chruszczow akceptuje propozycję Kennedy’ego, zgodnie z którą Sowieci mają się wycofać z Kuby, a Amerykanie w tajemnicy przed opinią publiczną wywożą swoje ładunki jądrowe z Turcji. Po kilkunastu dniach napięcia sowieckie statki zawracają do ZSRS.

Wkrótce potem powstają gorące linie, czyli bezpośrednie międzyrządowe łącza telefoniczne Moskwa-Waszyngton (1963) i Moskwa-Paryż (1966), aby zapobiec w przyszłości niespodziewanym lub przypadkowym konfliktom.

Główną ofiarą konfliktu okaże się Chruszczow, który niedługo potem zostanie obalony.

• 1962 r. - ONZ ustala ogólne przepisy prawne o pokojowym wykorzystaniu przestrzeni kosmicznej, a zwłaszcza o zakazie umieszczania tam broni chemicznej, biologicznej i jądrowej. Zagrożenie uświadomiła światu amerykańska próbna eksplozja Starfish Prime przeprowadzona 9 VII 1962 r. powyżej granicy ziemskiej atmosfery. Przestrzeń kosmiczna zostaje uznana za domenę wspólną (res communis) na wzór mórz traktowanych jako wody międzynarodowe.

• 22 I 1963 r. - Traktat Elizejski normalizuje stosunki Francji i Niemiec.

Dokument staje się jednym z fundamentów jednoczącej się Europy.

• II 1963 r. - W hotelu Bayerischer Hof w Monachium zostaje zorganizowana pierwsza Międzynarodowa Konferencja Bezpieczeństwa. Odtąd co roku w lutym odbywa się w Monachium spotkanie przedstawicieli państw, organizacji międzynarodowych, armii, mediów i biznesmenów poświęcone sprawom pokoju oraz utrzymania poprawnych stosunków między państwami. Jest to jedna najważniejszych konferencji tego rodzaju na świecie.

• 24 IV 1963 r. - Przedstawiciele 92 państw uczestniczący w międzynarodowej konferencji w Wiedniu podpisują Konwencję wiedeńską o stosunkach konsularnych spisaną w pięciu językach: angielskim, chińskim, francuskim, hiszpańskim i rosyjskim. Ustalenia tej konwencji wejdą w życie w 19 marca 1967 r.

Zgodnie z nią konsul ma dbać o ekonomiczne i kulturalne interesy reprezentowanego kraju oraz jego obywateli na obszarze danego państwa. Konsul może stać na czele urzędu konsularnego (konsulatu), czyli zespołu współpracujących z nim ludzi, lub być urzędnikiem w ramach misji dyplomatycznej. Jednak w odróżnieniu od dyplomatów konsul nie zajmuje się zagadnieniami politycznymi i nie ma pełnego immunitetu. Immunitet konsularny bowiem chroni konsula tylko podczas wykonywania jego normalnych obowiązków. Poza tym konsul podlega miejscowemu prawu.

• 5 VIII 1963 r. - W Moskwie zostaje zawarty układ ZSRS-USA-Wielka Brytania o zakazie próbnych eksplozji jądrowych pod wodą, w atmosferze i przestrzeni kosmicznej, co ma zapobiec wybuchowi wojny nuklearnej. Próby podziemne nie zostają jednak zakazane.

• 1963 r. - Powstaje międzynarodowa Organizacja Jedności Afrykańskiej (OUA) z siedzibą w Addis Abebie.

• Od VII 1963 r. - Większość państw afrykańskich, dawnych kolonii, podpisuje układ o stowarzyszeniu z EWG, co zapewnia im status państw uprzywilejowanych w dziedzinie wymiany handlowej.

• 1964 r. - Rosyjski astrofizyk N. Kardaszew wyróżnia technologicznie niezaawansowane cywilizacje typu 0, cywilizacje typu 1 wykorzystujące całą planetę; cywilizacje typu 2 czerpiące energię z okolicznej gwiazdy i cywilizacje typu 3 panujące nad galaktyką. Według tej skali rozwój ludzkości w drugiej połowie XX i na początku XXI w. nie przekracza wartości 0,7, co oznacza, że człowiek jeszcze nie opanował w pełni swojej planety. Dobitnym tego dowodem jest wcale nie najsilniejsza erupcja islandzkiego wulkanu Eyjafjallajokull w pierwszej połowie 2010 r., która powoduje zapylenie północnego Atlantyku i blokuje wszystkie loty, co przekłada się na ogromne straty i grozi kryzysem ekonomicznym. W następnym zaś roku powodzie niszczą Australię, Filipiny, Sri Lankę, Brazylię i Kolumbię, śniegi paraliżują komunikację w Europie, Rosji i USA, trzęsienie ziemi w ciągu kilku minut rujnuje miasto Christchurch na Nowej Zelandii, a seria trzęsień ziemi oraz tsunami pustoszą duże obszary Japonii. Nawet jeśli system czujników ostrzega przed kataklizmem, jak w Japonii przed tsunami, człowiek i tak nie potrafi uniknąć katastrofy. Na przykład w roku 2012 obserwowany przez kilka dni huragan znad Atlantyku paraliżuje wschodnie wybrzeże USA, zalewa dużą część Nowego Jorku i zabija w tym rejonie kilkadziesiąt osób.

• 1964 r. - Na konferencji ONZ w Genewie powstaje Grupa 77 - stowarzyszenie 77 państw postkolonialnych i słabo rozwiniętych, które chcą dorównać gospodarczo krajom Zachodu. W latach 1970. liczba członków Grupy 77 przekroczy 130 państw. Po roku 1990 znaczenie grupy spada, ponieważ bogatsi nie chcą wspomagać słabszych członków organizacji.

Z drugiej strony narasta świadomość, że gospodarki wszystkich krajów stanowią system naczyń połączonych, żaden kraj nie jest izolowany. A zatem pomoc ekonomiczna udzielana krajom pogrążonym w kryzysie jest nie tylko działalnością charytatywną odwołującą się do współczucia, lecz także działalnością nakierowaną na stabilizację światowej gospodarki, ponieważ załamanie jednego kraju zawsze oznacza ogromne straty w krajach współpracujących.

• 1964 - 1968 r. - Dzięki prasie i telewizji wojna wietnamska staje się ilustracją tezy pacyfistów o okrucieństwie i bezsensie wojny, która zmienia ludzi w bestie. Po tej wojnie pojęcia odprężenia, rozbrojenia i powszechnego pokoju wchodzą na stałe do światowej polityki.

• Od 1964 r. - Brytyjczyk R. Harrison działa na rzecz praw zwierząt, a w Europie powstają schroniska dla bezdomnych zwierząt.

R. D. Ryder (książka Victims of Science, 1975) wprowadzi termin specjacyzm (speciecism) analogiczny do rasizmu, co oznacza preferowanie własnego gatunku. Ryder twierdzi, że wbrew specjacyzmowi nie można traktować innych gatunków jako istniejących dla wygody człowieka (jak tego chcieli autorzy Biblii).

• 1965 r. - Na kongresie w Warszawie zapada decyzja o założeniu Międzynarodowej Rady Zabytków i Zespołów Zabytkowych (International Council of Monuments and Sites, ICOMAS) z siedzibą w Paryżu.

Fundamentem działania Rady jest konwencja o ochronie dóbr kultury w czasie wojny z 1954 r. oraz Karta Wenecka, czyli opracowany w Wenecji w roku 1964 zbiór zasad rządzących konserwacją i rekonstrukcją zabytków. ICOMAS współpracuje między innymi z Międzynarodową Radą Muzeów i Międzynarodową Unią Architektów.

• 1965 r. - Na konferencji ludnościowej w Belgradzie ścierają się dwie koncepcje, jak zahamować katastrofalny przyrost demograficzny. Pierwsza preferuje nakazy prawne, propagowanie małych rodzin i regulacji urodzin. Druga opiera się na spostrzeżeniu, że rozwój ekonomiczny i stworzenie szans (zwłaszcza dla kobiet) na indywidualną karierę lub bogacenie się sprzyja małodzietności. Z drugiej strony konserwatyści związani z religiami monoteistycznymi odrzucają próby ograniczenia przyrostu liczby ludności jako niezgodne z ich ideologią.

• 1965 - 1972 r. - Karaibskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu CARIFTA znosi bariery celne. Obejmuje Antyle (bez komunistycznej Kuby), Gujanę i Bahamy. W 1973 r. powstanie Karaibska Wspólnota CARICOM, a w 2001 r. wspólny karaibski rynek obejmujący wszystkie państwa Karaibów poza Kubą.

• 1967 r. - Francuski filozof marksista Henri Lefebvre (1901-1991) ogłasza esej-manifest La droit a la ville (Prawo do miasta), w którym postuluje oddanie władzy nad miastami ich mieszkańcom jako tym, którzy powinni decydować o kształcie miejsca codziennego życia. Głosi odejście od zarządzania miastami przez nieliczne elity.

• 8 VIII 1967 r. - W Bangkoku powstaje ASEAN (Association of South-East Asian Nations), czyli Stowarzyszenie Państw Azji Południowo-Wschodniej mające na celu rozwój wspólnego rynku. Siedzibą organizacji zostaje Dżakarta. Do stowarzyszenia należą Filipiny, Indonezja, Malezja, Singapur i Tajlandia, a potem także Brunei (1984), Wietnam (1995), Laos i Birma (1997) oraz Kambodża (2000).

• Od końca lat 1960. - Upowszechniają się ratingi poszczególnych firm, przedsięwzięć i państw, czyli ocena ich ekonomicznego stanu, co często stymuluje odpowiednie działania przedsiębiorców, finansistów oraz polityków. Na przełomie XX i XXI w. największy wpływ na światową ekonomię i politykę mają trzy amerykańskie firmy ratingowe Moody’s (istniejąca od 1909 r.), S&P (indeks obejmujący kilkaset największych firm w USA) oraz Fitch.

• 27 I 1967 r. - Stany Zjednoczone, Związek Sowiecki, Wielka Brytania i inne państwa podpisują układ o zasadach działalności w przestrzeni kosmicznej, w tym o zakazie używania broni jądrowej poza Ziemią, na Księżycu i innych ciałach niebieskich.

• 1968 r. - Układ ZSRS-USA o zakazie proliferacji (rozpowszechniania) broni atomowej.

Zaczyna się odprężenie (détent), mimo agresywnej polityki Chin (od 1964 r. mocarstwo jądrowe). Po zagubieniu ładunku jądrowego w Thule (21 I 1968) oburzenie opinii publicznej i nacisk członków NATO na USA doprowadza do rezygnacji z uzbrajania amerykańskich samolotów patrolowych w broń jądrową.

Niemcy uznają powojenną granicę z Polską (1970).

Odprężenie jest o tyle istotne, że istnieją już rakiety zdolne przenosić ładunki jądrowe między kontynentami. Co więcej, rakiety z jądrowymi głowicami można wystrzeliwać nie tylko z wyrzutni naziemnych, lecz także z okrętów podwodnych, które bez szczególnego trudu potrafią zbliżyć się do terytorium wroga. Ani odległość, ani oceany, ani też podziemne schrony przeciwatomowe już nie zapewniają bezpieczeństwa. Jedynym sposobem na przetrwanie ludzkości okazuje się odprężenie. Zrozumienie tej prawdy jest podstawą pacyfistycznego, anarchistycznego młodzieżowego ruchu „dzieci kwiatów” i hippisów. Wyraża się też w politycznych i artystycznych ideach sytuacjonistów łączących marksizm, swobodę autoekspresji jednostki i indywidualną wolność, letryzm oraz graffiti prowokacyjne wobec uznanych społecznych wartości. Sytuacjoniści wskazują na teatralizację ludzkich zachowań i polityki, gdzie konwencje i fikcje są ważniejsze od rzeczywistości. Sytuacjoniści uważają, że wszystkie ustroje polityczne to spektakle odgrywane kosztem ludzi: demokrację Zachodu nazywają spektaklem rozproszonym, a komunistyczną dyktaturę sowiecką określają jako spektakl skoncentrowany.

Wystąpienia młodzieży w wielu punktach świata (począwszy od Paryża) w roku 1968 zmuszają dorosłych do przekształcenia polityki i dogłębnie zmieniają ich sposób myślenia. Przekłada się to na postrzeganie wszystkich ludzi jako równych sobie i mających prawo do życia według własnych idei, a nie reguł narzucanych przez instytucje, a zwłaszcza państwa.

• 1968 r. - Włoski przemysłowiec A. Peccei zakłada Klub Rzymski dla prognozowania rozwoju ludzkości. Działają w nim najwybitniejsi specjaliści różnych dziedzin od logiki, matematyki i fizyki teoretycznej po biologów, lekarzy, socjologów, ekonomistów i znawców sztuki. Ich wspólne prace pokazują aktualne i przyszłe procesy zmieniające świat oraz związane z nimi konsekwencje i zagrożenia.

• II - III 1968 r. - Sowieci i Amerykanie szukają sowieckiego okrętu podwodnego K-129, który wyruszył z Pietropawłowska Kamczackiego i zatonął. Okręt ma napęd atomowy i jest wyposażony w głowice jądrowe. Sowieci podejrzewają, że Amerykanie zatopili ich okręt, więc rośnie prawdopodobieństwo wybuchu konfliktu między Związkiem Sowieckim i państwami demokratycznymi. Ostatecznie Sowieci nie odnajdują wraku. Amerykanie zaś ustalają miejsce katastrofy na podstawie radioaktywnej plamy na północny zachód Hawajów i potajemnie wydobywają część szczątków z głębokości ok. 5 km. Odkrywają przy tym, że na okręcie doszło do eksplozji, a bliskość Hawajów sugeruje, że załoga okrętu mogła próbować uciec spod władzy Sowietów.

Incydent staje się kanwą dla powieści T. Clancy’ego a potem filmu Polowanie na Czerwony Październik.

• Od 1968 r. - Międzynarodowe umowy regulują prawne aspekty badań kosmicznych: o wspólnym ratowaniu astronautów bez względu na ich przynależność narodową (1968), o odpowiedzialności za szkody spowodowane przez pojazdy kosmiczne (1972) oraz o prowadzeniu rejestru sztucznych obiektów wysyłanych w kosmos (1975).

Powstaje problem zaśmiecenia przestrzeni wokół Ziemi przez pozostałości po lotach kosmicznych, nieczynne sztuczne satelity i fragmenty pojazdów. Wszystkie te obiekty dryfują w przestrzeni, osiągając czasem znaczne prędkości (przeciętnie ok. 30 km/h). Z drugiej strony stale rosnąca liczba czynnych satelitów i lotów poza Ziemię oznacza rosnące prawdopodobieństwo kolizji (co zdarza się na przykład w roku 1997 i 2009).

• Od 1968 r. - Palestyńczycy zaczynają szczególnie okrutny terroryzm. W odróżnieniu od Jakobinów, ETA i IRA palestyńscy bojownicy stosują terror przeciw ludziom niezwiązanym z polityką i wojskiem, atakując ich w domach, pracy i na ulicy. 23 VII 1968 r. porywają izraelski samolot pasażerski i grożąc wymordowaniem pasażerów każą lecieć do Algieru. Stamtąd prowadzą negocjacje z Izraelem żądając uwolnienia palestyńskich bojowników przetrzymywanych w więzieniach Izraela. Ten model postępowania przejmą potem inni terroryści na całym świecie, a przede wszystkim islamscy fanatycy gotowi mordować i poświęcić własne życie w imię wyznawanych idei.

Zaczyna się „wojna asymetryczna” (według koncepcji J. E. Messnera wojna przez chaos), gdzie nieuchwytni partyzanci i bojówkarze walczą z silniejszą, lecz bezradną wobec skrytych ataków regularną armią. Jest to globalne starcie fundamentalistycznej części islamu z neokolonialnym, ekspansywnym Zachodem, a zwłaszcza ze Stanami Zjednoczonymi postrzeganymi przez muzułmanów jako Szatan.

Świat będzie zmagał się z plagą porwań samolotów, żeby szantażować rządy różnych państw aż do lat 1990. Ostatecznie jednak zostaną wypracowane metody walki z tą procedurą. Pojawiają się więc tajni, uzbrojeni strażnicy wmieszani między zwykłych pasażerów (Izrael a potem Pakistan i inne państwa). Przed wejściem na pokład samolotu wszyscy są poddawani dokładnej rewizji, ludzie z bronią są aresztowani, a przedmioty mogące stać się bronią, na przykład noże i nożyczki, są odbierane. Cockipt, czyli kabina pilotów, zostaje oddzielony od reszty samolotu mocną ścianą i nie można go otworzyć z zewnątrz. Poza tym większość państw świata ogłasza, że nie przyjmuje porwanych samolotów na swoje lotniska i nie negocjuje z porywaczami. W rezultacie skończy się plaga porwań mających na celu wymuszenie negocjacji.

Niestety, w latach 1990. zacznie się nowy rozdział w dziejach porwań samolotów, tym razem dokonywanych przez samobójców. Gotowi na śmierć fanatycy, głównie muzułmanie, zaczną porywać samoloty, żeby je potraktować jak pociski: rozbijają je o ważne obiekty sami ponosząc przy tym śmierć (na przykład słynny atak na World Trade Center).

• 1969 r. - Raport sekretarza generalnego ONZ U Thanta ostrzega przed niszczeniem biosfery, zwłaszcza tępieniem gatunków. Poza tym wytwarzany przez przemysł dwutlenek węgla nagrzewa atmosferę wywołując huragany i zalewanie wybrzeży (Malediwy, Oceania, Holandia) oraz przyspiesza topnienie lodowców, co prowadzi do wzrostu ilości wody w oceanach. Połowa ludzkości mieszka w odległości do 100 km od morza i jest narażona na negatywne skutki podnoszącego się poziomu oceanów. W dodatku miasta stanowią swoiste wyspy cieplne, ponieważ budowle nagrzewają się za dnia bardziej niż obszary zielone, a w nocy wypromieniowują ciepło (na konferencji w Leicester w roku 2002 naukowcy ogłaszają, że Manchester jest o 8 stopni cieplejszy niż okoliczne tereny wiejskie). Tak więc, zgodnie z poglądami przynajmniej niektórych naukowców (na przykład na konferencji w Brukseli w roku 2007) przemysł i urbanizacja składają się na efekt cieplarniany, czyli ocieplenie całej planety.

Od 1968 r. działa w USA pierwsza na świecie agenda rządowa zajmująca się wyłącznie sprawami ochrony przyrody. Dopiero od 1972 r. w niektórych najwyżej rozwiniętych krajach śmieci (odpady, opakowania, papier, plastik, chemikalia) są unieszkodliwiane (utylizowane) lub ponownie wykorzystywane (recykling) jako surowiec wtórny dzięki względnie zamkniętemu cyklowi przemysłowemu. Coraz więcej producentów chce umieszczać na swoich produktach znak złożony z trzech strzałek tworzących cykl. Wskazuje on, że dany produkt został wytworzony z surowców wtórnych i nadaje się do ponownego recyklingu.

• 1969 r. - Powstaje ACM (Andino Mercado Comun) wspólny rynek wszystkich państw Andów oprócz Chile.

• V 1969 r. - Uczestnicy międzynarodowej konferencji w Wiedniu opracowują Konwencję wiedeńską o prawie traktatów, której postanowienia wejdą w życie w 1980 r. Umowa reguluje sposób zawierania i realizowania międzynarodowych umów.

• 15-18 VIII 1969 r. - Odbywa się festiwal w Woodstock, a w rzeczywistości ok. 70 km od Woodstock na farmie M. Yasgura w Bethel koło Nowego Jorku (USA). Przybywa 400 tysięcy młodych ludzi. Mimo okropnych warunków sanitarnych, młodzież odrzucająca kapitalizm, wojnę i politykę świetnie się bawi, słucha rocka, zażywa LSD i marihuanę (liść marihuany i gołąbek pokoju na gryfie gitary stają się symbolami Woodstock). Nawet policja na czas festiwalu zawiesza ściganie narkomanów.

Moses David (D. Berg, 1919-1994) zakłada w Woodstock sektę Dzieci Bożych w ramach hippisowskiego ruchu Jesus Movement. Woodstock staje się ikoną kultury młodzieżowej.

• 1970 r. - Pierwsze wydanie Czerwonej księgi, która wylicza gatunki organizmów zagrożone wyginięciem.

Coraz częstsze są reintrodukcje mające na celu przywrócenie pierwotnego stanu przyrody: na przykład ryś (Alpy, Jura), wydra (Holandia, 2002), kondor (Peru, Chile), sęp (południowa Europa), wilk (Yellowstone, lata 1990., gdzie został wytępiony do roku 1926).

• 1970, 1974 r. - ONZ definiuje pojęcie partyzantki, odróżniając ją od terroryzmu jako narodowowyzwoleńczą walkę nierządowych oddziałów przeciw rządowym wojskom (nie przeciw ludności) i dopuszcza partyzantkę prawem międzynarodowym.

• 1970 r. - USA, Kanada, Niemcy i Szwajcaria odrzucają Umowę z Bretton Woods (1944) i zezwalają na swobodny przepływ kapitału, ufając w siłę swoich walut. Dolar przestaje być wymienialny na złoto (1971). Deregulacja gospodarki świata oznacza, że rośnie potęga międzynarodowych konsorcjów, których nie krępują już żadne przepisy, a jedynym wyznacznikiem ich działalności jest zysk za wszelką cenę. Niezadługo okaże się, że niektóre konsorcja są silniejsze od państw, a instytucja państwa oraz związane z nią świadczenia socjalne i ochrona obywatela coraz bardziej tracą na znaczeniu.

• Lata 1970. - Powstają nowe szlaki drogowe przez największe lasy tropikalne na Ziemi, co oznacza wciągnięcie tych obszarów w procesy globalnej gospodarki i groźbę ich szybkiego zniszczenia. Przykładem jest droga ze wschodu na zachód w Amazonii, transafrykańska trasa Lagos-Mombasa oraz rekordowej długości drogi łączące Singapur i Sajgon z Turcją i Irakiem poprzez Birmę, północne Indie (Delhi), Nepal, Pakistan i Iran.

• Lata 1970. - Agencje ratingowe oceniające finansową kondycję firm i państw stają się jednym, z ważnych elementów kształtujących światową ekonomię i wpływających na międzynarodową politykę.

• 1971 r. - W irańskiej miejscowości Ramsar nad Morzem Kaspijskim odbywa się międzynarodowa konferencja poświęcona ochronie mokradeł zakończona 2 lutego podpisaniem Konwencji Ramsarskiej (Ramsar Convention on Wetlands). W ciągu następnych dziesięcioleci kolejne kraje przystępują do konwencji, deklarując ochronę szczególnie cennych błot i torfowisk, zwłaszcza jako środowiska życia ptaków wodnych.

• 1971 r. - Międzynarodowy układ podpisany 11 lutego zakazuje umieszczania broni masowego rażenia, w tym jądrowej, na dnie mórz.

Młodzież coraz częściej odrzuca etos wojska, wojny i państwa narodowego, a pacyfiści (zwolennicy rozbrojenia i pokoju) krytykują służbę wojskową. Rośnie liczba państw znoszących powszechny obowiązek służenia w armii.

Tego rodzaju nastroje próbują wykorzystać Sowieci wciąż marzący o zajęciu Europy. ZSRS staje u szczytu potęgi militarnej, ale analitycy rozumieją, że niewydolna i źle zorganizowana gospodarka wkrótce przełoży się na technologiczne załamanie Sowietów i doprowadzi do zmiany układu sił. Moskwa wie, że to ostatnie lata, kiedy ewentualna wojna z Zachodem mogłaby zakończyć się sukcesem. W tej sytuacji istotne jest powstrzymanie sowieckiej agresji. W ten scenariusz wpisuje się szpiegowska działalność polskiego oficera Ryszarda Kuklińskiego (1930-2004), który przez niemal 10 lat dostarcza Amerykanom szczegóły sowieckiego planu najazdu na Europę oraz dane techniczne broni Układu Warszawskiego. Kukliński zostaje w końcu zdemaskowany i Amerykanie wywożą go z Polski ratując od śmierci. Niestety, w następnych latach Kukliński traci obu synów zamordowanych przez sowieckich agentów w USA.

• 1971 r. - W Rabacie powstaje Organizacja Konferencji Islamskiej (OIC) grupująca kraje muzułmańskie.

• 1971 r. - Przy okazji protestów przeciwko nuklearnym próbom na Alasce (w końcu próby zostają odwołane) powstaje organizacja Greenpeace (po angielsku Zielony pokój) z siedzibą w kanadyjskim Vancouver. Greenpeace walczy o ochronę przyrody nawet przemocą, co powoduje oskarżenia o ekoterroryzm: aktywiści blokują drogi i zatrzymują statki wielorybnicze, przykuwają się do kominów w proteście przeciw zanieczyszczeniom itd. Ruch i Partia Zielonych (polityczny ekologizm nawiązujący między innymi do książek R. Carson), działa w parlamentach poszczególnych państw (najpierw w Niemczech).

Z drugiej strony działacze Greenpeace popadają czasem w fanatyzm przypominający religię. Przykładem może być ich negatywny stosunek do GMO, chociaż wszystkie badania jednoznacznie pokazują, że organizmy modyfikowane genetycznie nie tylko nie zagrażają przyrodzie, ale wręcz pomagają w jej ochronie. Dla wielu aktywistów Greenpeace nie liczy się też los ludzi, chociaż inżynieria genetyczna pomaga im zarówno w wymiarze medycznym, jak też w produkcji rolnej.

Wraz z ideą ochroną przyrody pojawiają się szczególne obsesje antytechnologiczne i ekologiczne. Przykładem może być słynny Unabomber w USA, psychopatyczny terrorysta odpowiedzialny za śmierć wielu osób. Przez lata mieszka w górach Montany bez elektryczności, bieżącej wody i ogrzewania, ponieważ chce żyć w zgodzie z naturą. Wysyła pocztą bomby własnej konstrukcji, aby walczyć z nowoczesną cywilizacją. W eseju opublikowanym w roku 1995 krytykuje technologię, która niszczy przyrodę, jednostki podporządkowuje państwu i manipuluje ludźmi za pomocą psychologicznych sztuczek (sam został poddany poniżającemu eksperymentowi psychologicznemu na Harwardzie). Przepowiada klęskę ekologiczną i załamanie cywilizacji stworzonej przez ludzi chciwych i egoistycznych. Proces schwytanego Unabombera w roku 1996 staje się symbolicznym starciem cywilizacji i techniki ze zwolennikami mitycznego powrotu człowieka do natury. Ostatecznie sąd uznaje Unabombera za szaleńca, więc proces zostaje przerwany, a terrorysta trafia dożywotnio do więzienia. Technologia zaś nadal się rozwija.

• 1971 r. - ONZ formalnie obejmuje ochroną prawną osoby opóźnione umysłowo i z zaburzoną psychiką.

• Od 1971 r. - Światowe Forum Ekonomiczne (World Economic Forum) organizuje coroczne konferencje w szwajcarskim Davos (w 2002 r. forum odbędzie się wyjątkowo w Nowym Jorku).

Konferencje mają służyć regulowaniu i przyspieszaniu procesów rozwoju ekonomicznego oraz jednoczenia planety poprzez międzynarodowe umowy. Głównym twórcą idei międzynarodowej współpracy w dziedzinie ekonomii i założycielem Światowego Forum Ekonomicznego jest Klaus Martin Schwab, niemiecki ekonomista, inżynier i przedsiębiorca. Schwab głosi konieczność współpracy na poziomie planetarnym, aby zapewnić światu zrównoważony rozwój ponieważ wymaga tego zaawansowana technologia, której nie można już ograniczać do jednego kraju, a jej skutki mają zasięg globalny: komunikacja i handel, wymiana idei, eksploatacja zasobów, energetyka, wpływ gospodarki na biosferę i klimat całej planety. Z drugiej strony ekonomiści muszą też uwzględniać takie warunki społeczne jak idea równości, rozwój edukacji, wolność słowa i wyznania, swoboda działalności gospodarczej i politycznej. Według Schwaba drogą do ustalenia wspólnej strategii są wielostronne negocjacje, które uwzględniają i mają uzgadniać interesy wszystkich uczestników procesów ekonomicznych (multilateralizm i koncepcja multistakeholders, czyli wielu interesantów). W ten sposób negocjacje redukują kosztowne i potencjalnie coraz groźniejsze konflikty, które prowadzą do wojen, a w skrajnym przypadku mogą zakończyć się samobójczą wojną światową z użyciem broni masowego rażenia.

Uczestnicy kolejnych zjazdów w Davos uznają, że globalizacja oznacza rozwój ekonomii (postęp w wydajności produkcji i zwiększanie zysków), który jest wypadkową minimalizacji kosztów (koncepcja Smitha), przemyślanego sterowania gospodarką (interwencjonizm Keynesa) oraz inwestowania w rozwój szkolnictwa (nacisk na edukację), badań naukowo-technicznych (wynalazki) i innowacji (teza Schumpetera).

Na te wszystkie założenia nakładają się dodatkowo wymogi środowiskowe, czyli konieczność równoważenia doraźnych potrzeb ekonomii (natychmiastowy zysk) z procesami długofalowymi (nadmierna eksploatacja biosfery, zanieczyszczanie planety), które zagrażają przyrodniczemu środowisku Ziemi, a w wymiarze globalnym przekładają się na katastrofę ekologiczną, ekonomiczną i społeczną.

Istotnym elementem globalnej współpracy ekonomicznej jest też sprawna wymiana informacji i przepływ pieniędzy między bankami. Dlatego w Brukseli w 1973 r. przedstawiciele europejskich rządów i banków powołują do istnienia SWIFT, czyli system elektronicznej łączności między bankami, co ma zapewnić jawność i uczciwość transakcji. W ciągu następnych lat do SWIFT przystąpią wszystkie ważniejsze państwa nie tylko Europy, lecz całego świata. To oznacza, że kraje nienależące do tej sieci mają ogromne trudności z prowadzeniem handlu. Niektóre rządy, zwłaszcza państw autorytarnych jak Rosja, próbują budować własne sieci. Chcą w ten sposób uniknąć międzynarodowej kontroli prawidłowości prowadzonych operacji bankowych i zyskać swobodę działania wewnątrz kraju.

• 1971 - 1973 r. - USA pięciokrotnie podwyższają cenę ropy naftowej, aby osłabić Europę i Japonię, gdzie import pokrywa odpowiednio 65% i 90% potrzeb (USA importują tylko 14%). Wywołuje to światowy kryzys energetyczny, a ropę czyni narzędziem polityki, zwłaszcza w rękach muzułmańskich fundamentalistów i OPEC, co nie było zamierzeniem Amerykanów. Europejczycy i Japończycy odpowiadają obniżeniem zapotrzebowania na ropę poprzez konstruowanie małolitrażowych samochodów zużywających mało paliwa. Jest to sygnał, że uzależnienie energetyki od ropy naftowej musi się zakończyć.

• 1972 r. - I Konferencja ONZ w Sztokholmie o ochronie przyrody pod hasłem „Mamy tylko jedną Ziemię”.

• 1972 r. - Konwencja o Ochronie Dziedzictwa Światowego zawarta w Paryżu pod auspicjami UNESCO przewiduje ochronę dóbr kultury i środowiska przyrodniczego. Powstaje lista obiektów na całej planecie chronionych przez konwencję. W następnych latach będzie stale rozbudowywana z inicjatywy rządów i organizacji.

• 1972 r. - Językoznawcy w Hiszpanii ogłaszają, że ludzie mówią niemal 3000 języków, a późniejsze obliczenia wykażą nawet ponad 7000 języków. Co ciekawe, tylko 13 języków używa aż 2/3 ludzkości, a kilkaset innych ma po kilka do kilkudziesięciu milionów użytkowników. Przytłaczającą większością, czyli ponad 6000 języków posługują się zatem plemiona liczące kilka lub kilkanaście tysięcy osób, a czasem zaledwie kilkadziesiąt. Te małe społeczności zamieszkują głównie Nową Gwineę, Archipelag Malajski, Indochiny, Assam, Himalaje, Kaukaz, Kongo, Amazonię i Amerykę Środkową. Każdego roku zanika ok. 20 języków, ponieważ małe ludy uczą się głównych języków, aby zaistnieć na arenie światowej.

Na początku XXI w. już ponad połowa ludzkości jest wielojęzyczna, co oznacza, że posługuje się językiem własnym i przynajmniej jednym obcym, zazwyczaj którymś z kilku języków światowych, a zwłaszcza angielskim.

• 1972 r. - Międzynarodowa konwencja ogranicza ilość broni masowego rażenia.

Broń biologiczna zostaje formalnie zakazana (umowa wejdzie w życie w 1975 r.). USA oficjalnie zrezygnowały z broni biologicznej już w 1969 r. Związek Sowiecki zaś nadal potajemnie przechowuje broń biologiczną, na przykład ok. 20 ton ospy prawdziwej w Zagorsku koło Moskwy.

USA i ZSRS podpisują układ o zamrożeniu aktualnej liczby rakiet balistycznych zdolnych do przenoszenia głowic jądrowych. Chodzi więc o rakiety strategiczne o zasięgu międzykontynentalnym (ponad 5500 km) i strategiczne ładunki jądrowe, które są wystarczająco potężne, by unicestwić całe miasta lub nawet kraje. Z drugiej strony układ oznacza ograniczenie możliwości budowy systemów obrony także składających się z rakiet, które miałyby strącać strategiczne rakiety przeciwnika.

Układ amerykańsko-sowiecki nie obejmuje jednak taktycznych ładunków jądrowych o mocy porównywalnej z bombami zrzuconymi na Hiroszimę i Nagasaki. Sowiecka doktryna wojskowa przewiduje, że takie względnie małe ładunki mogą być użyte jako czynnik wspomagający broń konwencjonalną w konwencjonalnej bitwie. Zwolennicy taktycznej broni jądrowej oczywiście nie chcą pamiętać, że nawet relatywnie słabszy ładunek pozostawia skażenie radioaktywne.

Aktualnie tylko USA, ZSRS, Wielka Brytania, Francja i Chiny posiadają rakiety strategiczne zdolne przenosić ładunki nuklearne. Wzajemnie szantażują się użyciem tej broni, lecz wiadomo, że zaatakowana strona odpowie tym samym i ostatecznie nikt nie będzie zwycięzcą. Z czasem jednak technologie jądrowe i rakietowe rozpowszechnią się i przestanie być możliwe ich kontrolowanie. Pod koniec XX w. dotychczasowa względna równowaga sił w skali globu związana z zimną wojną ulegnie rozchwianiu. Będą więc potrzebne następne międzynarodowe regulacje w 1992 r.

• Od 1973 r. - Najbogatsze państwa, czyli USA, Francja, Wielka Brytania i Niemcy, organizują doroczne konferencje gospodarcze. Z czasem dołączą do nich Japonia (grupa G5), Włochy (G6, 1975) i Kanada (G7, 1976). Główne waluty to dolar USA ($), francuski frank (₣), brytyjski funt (₤), niemiecka marka (DM) i japoński jen (¥).

Wielcy finansiści koordynują swoje działania w skali globu, planując rozwój gospodarczy, ale też budując własne ponadpaństwowe finansowe imperia. Liberalizacja, deregulacja (rezygnacja z Umowy z Bretton Woods) i otwieranie się gospodarek krajowych dla inwestorów poddaje świat władzy banków i Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Wielkie instytucje finansowe wymuszają na słabszych krajach otwarcie dla kapitału i ujednolicenie gospodarek (globalizacja). Te instytucje to na przykład CFR, grupa finansistów, polityków i władców Bilderberger (od nazwy hotelu w Oosterbeek w Holandii) w 1954 r., Klub Rzymski, Komisja Trójstronna najbogatszych ludzi USA, Europy i Japonii (założona w 1973 z inicjatywy Davida Rockefellera), oraz głoszący kult rozumu Iluminaci i masoni. W latach 1990. nawet rządy USA i jednoczącej się Europy okazują się bezsilne wobec bankowych spekulacji. Powoduje to nieprzewidywalne wahania światowej koniunktury wywołane decyzjami banków i ograniczanie kosztownej polityki socjalnej (na przykład zasiłki dla bezrobotnych) mającej przeciwdziałać biedzie.

W warunkach swobodnej konkurencji (idea amerykańskiego ekonomisty J. D. Sachsa) trwają wielkie firmy, a małe upadają. Całe państwa mogą bankrutować pod naciskiem ponadnarodowych konsorcjów myślących wyłącznie w kategoriach zysku. Dzięki technologii do funkcjonowania bogatych, kapitalistycznych krajów wystarcza zaledwie ok. 20% ich mieszkańców, a pozostali, czyli 80%, są właściwie zbędni i tracą pracę (formuła 20/80). Masowość produkcji i jej monopolizacja przez gigantyczne konsorcja niszczą lokalne kultury i narzucają globalne wzorce użyteczne dla producenta-monopolisty („makdonaldyzacja”). W praktyce wielkie przedsiębiorstwa ograniczają mechanizmy demokratyczne: wolne wybory, prawa jednostki, równość dużych i małych podmiotów ekonomicznych.

Globalny wolny rynek uderza nawet w kraje najbogatsze, powodując w nich bezrobocie, ponieważ te same towary można produkować w krajach biedniejszych, gdzie jest tańszy pracownik.

• Od 1973 r. - Konferencje przedstawicieli największych gospodarek i firm świata powodują protesty i zamieszki antyglobalistów, czyli przeciwników globalizacji. Jest to niejednolity konglomerat ruchów i poglądów, w którym obok siebie występują ekolodzy, zwolennicy powrotu do natury i rezygnacji z szybkiego postępu technologicznego, demokraci, przeciwnicy liberalizmu, socjaliści i konserwatyści, nacjonaliści pragnący zatrzymać rozpad myślenia narodowego, kościoły głoszące odrębność poszczególnych wyznań lub chęć nawrócenia całej ludzkości, religijni tradycjonaliści, anarchiści, komunitaryści i terceryści, pacyfiści, feministki, krytycy multikulturowości i tolerancji z jednej strony oraz przeciwnicy kulturowej uniformizacji z drugiej. Każdy z tych ruchów z innych pozycji krytykuje globalizację, lecz wszystkie chcą utrzymania tradycyjnych podziałów na narody, kraje, religie i kręgi kulturowe. Z jednej strony żądają rozwoju kosztownych świadczeń socjalnych, czyli opieki państwa nad obywatelem, a z drugiej odebrania zysków właścicielom firm, chociaż głównie z ich podatków władze państwowe finansują świadczenia.

• 1974 r. - Karta Praw i Obowiązków Ekonomicznych Państw ogłoszona przez ONZ. Konferencja ONZ w Caracas (20 VI - 29 VIII) ustala 200 milową (szelf) strefę ekonomiczną państw nadmorskich. Wcześniej zrobiły to między innymi Chile i Peru (1947), Ekwador i Argentyna (1966), Brazylia (1970), Sierra Leone (1971) i Islandia (1972).

• 1974 r. - W Rzymie powstaje bank genetyczny roślin, głównie hodowlanych, służący zachowaniu bioróżnorodności. Są w nim przechowywane nasiona. Podobny bank nasion zostanie założony w podziemiach koło Longyearbyen na norweskim Svalbardzie (Spitsbergenie) w latach 2006-2008. W razie katastrofy ekologicznej lub wojny nuklearnej nasiona miałyby posłużyć do odtworzenia pierwotnych populacji.

• 1975 r. - Zgromadzenie Ogólne ONZ proklamuje rok 1975 Rokiem Kobiety, aby zwalczać patriarchalizm i promować równouprawnienie. Należy pamiętać, że nawet w krajach rozwiniętych pozycja kobiety jest wciąż niska, na przykład Szwajcaria przyznała kobietom czynne prawo wyborcze dopiero w 1971 r.

• 1975 r. - Na Ziemi jest ok. 4 miliardów ludzi (2% przyrostu rocznie).

Rozwija się akcja mająca ograniczać liczbę urodzeń: dostępność antykoncepcji i aborcji oraz odchodzenie od tradycyjnych ideologii religijnych nakazujących płodzenie licznego potomstwa, a także kształcenie młodych ludzi, zwłaszcza kobiet.

Ujawniają się charakterystyczne trendy rozwojowe w strukturze rodziny. Upowszechnia się model monogamiczny, który zapewnia kobiecie większą swobodę niż poligynia i daje możność decydowania o sobie. Jest to związane z szerzącą się wśród kobiet edukacją i rosnącym poczuciem własnej wartości. W rezultacie rzadziej występują małżeństwa aranżowane, a dodatkowym efektem odchodzenia od poligynii okazuje się zmniejszenie liczby nieżonatych młodych mężczyzn, których nie było stać na zakup kilku żon. W warunkach monogamii małżeństwo jest w większym stopniu zawierane za zgodą obojga partnerów, więc mężczyzna nie kupuje żony. Dalszą konsekwencją upowszechnienia monogamii jest zmniejszenie napięć społecznych, spadek liczby przestępstw, obniżenie poziomu agresji i prawdopodobieństwa wybuchu wojen, ponieważ młodzi, sfrustrowani mężczyźni, którzy nie mają partnerki są najbardziej skłonni do zachowań agresywnych.

• 1975 r. - W Helsinkach odbywa się Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, która ma zmniejszyć międzynarodowe napięcie i prawdopodobieństwo konfliktu nuklearnego między Sowietami i Europą.

Podobne znaczenie propagandowe ma dokonane w lipcu połączenie w kosmosie sowieckiego Sojuza 19 i amerykańskiego Apollo 18 – chodzi o zmniejszenie napięcia na linii Moskwa-Waszyngton.

Mimo wszystkich tych gestów Sowieci wciąż stosują politykę siły: próbują podbić Afganistan, wspierają palestyński terroryzm i lewicowe dyktatury od Afryki po południową Azję.

Z drugiej zaś strony histerycznie boją się agresji na własne terytorium. Na przykład 20 kwietnia 1978 r. sowiecki myśliwiec strzela do koreańskiego samolotu pasażerskiego, który lecąc z Paryża nad Arktyką wyszedł poza zwykłą trasę: ginie dwóch pasażerów, trzynastu jest rannych, a samolot zostaje zmuszony do lądowania.

• 1975 r. - Na spotkaniu w Santiago (Chile) tajne służby Chile, Argentyny, Urugwaju, Paragwaju i Boliwii podpisują umowę o rozpoczęciu tajnej operacji Kondor, mającej na celu eliminację sowieckich wpływów i usunięcie działaczy lewicowych czyli w praktyce prosowieckich. Od 1976 r. do akcji dołącza się Brazylia, a współpracują też Peru, Ekwador, Kolumbia i Wenezuela. Operację popierają Stany Zjednoczone (R. Nixon, H. Kissinger) i udostępniają swoje instalacje komunikacyjne, zwłaszcza w strefie Kanału Panamskiego. Rzeczywiście udaje się powstrzymać ekspansję komunizmu w Ameryce Łacińskiej, ale za cenę umocnienia wojskowych dyktatur. W ciągu kilkunastu lat do więzień i obozów trafia ponad 400 tysięcy ludzi, nie zawsze faktycznie winnych. W wyniku morderstw, zamachów, porwań i tortur ginie co najmniej 50 tysięcy osób, 30 tysięcy „znika” w niewyjaśnionych okolicznościach, a nieznana liczba dzieci zostaje odebrana rodzinom i wychowana w duchu prawicowym.

• 1975 r. - Rada Ekonomiczna i Społeczna ONZ uchwala rezolucję o przeciwdziałaniu niepełnosprawności i rehabilitacji ludzi niepełnosprawnych (6 maja), a Zgromadzenie Ogólne ONZ ogłasza Deklarację o Prawach Osób Niepełnosprawnych (9 grudnia). Deklaracja stwierdza, że niepełnosprawni, w tym także osoby opóźnione w rozwoju umysłowym, mają z zasady te same uprawnienia, co ludzie zdrowi. Jednak w praktyce poszczególnych państw to ogólne wskazanie na ogół nie jest respektowane.

• 1975 r. - ECOWAS, handlowa unia Afryki zachodniej (od Mauretanii i Nigru do Wysp Zielonego Przylądka).

• 1975 r. - Irlandia rezygnuje z elektrowni jądrowych. Podobnie postąpią Szwecja (1980), Australia (1983) i inni. Przez trzydzieści lat (do wzrostu cen ropy ok. 2005 r.) nie powstaną żadne nowe elektrownie jądrowe.

• Od 1975 r. - UNESCO ogłasza kolejne, coraz dłuższe wersje Światowej Listy Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego, na której znajdują się najważniejsze zabytki, dzieła sztuki i najcenniejsze elementy środowiska naturalnego.

Lista jest w pewnym sensie ukoronowaniem całej serii wcześniejszych działań od manifestu króla Karola XI (1666) i prac A. Riegla (1903) po Konwencję o Ochronie Dóbr Kultury podczas Wojny (1954), Kartę Wenecką (1964) i powołanie Międzynarodowej Rady Zabytków (1965).

• 1976 r. - Powstaje Międzynarodowy Pakt Praw Osobistych i Politycznych oraz Komitet Praw Człowieka.

• Od 1976 r. - Gorączka krwotoczna wywoływana przez wirus ebola na wielu obszarach Afryki przybiera postać epidemii, a dzięki szybkiej komunikacji (zwłaszcza lotniczej) dociera na wszystkie zamieszkane kontynenty. Staje się zagrożeniem dla całego świata z powodu bardzo wysokiej śmiertelności wahającej się między 50 i 90%.

• 1977 r. - Po wojnie w Wietnamie ONZ zakazuje manipulowania pogodą i wpływania na środowisko dla celów wojskowych.

• 1977 r. - WCPA na konferencji w Innsbrucku tworzy projekt konstytucji dla przyszłej Federacji Globu.

• 1977 r. - W Fairbanks na Alasce odbywa się światowa konferencja Eskimosów, którzy mimo politycznej przynależności do różnych państw czują się jednym narodem i chcą wspólnie pracować dla całej Arktyki.

• Od 1978 r. - Organizacja Human Rights Watch publikuje coroczne raporty o przestrzeganiu praw człowieka.

• 1978 r. - Światowa Deklaracja Praw Zwierząt UNESCO i EWG (w tym ochrona przed okrucieństwem, zakaz wiwisekcji).

Buddyzm, dżinizm i hinduizm akceptują religijne prawa zwierząt (wbrew chrześcijaństwu i islamowi), a w Europie i Ameryce zwierzęta bywają traktowane jak ludzie (ochrona zdrowia, żywienie, zwierzęce cmentarze, psie perfumy). Rozwija się wegetarianizm, a James Lovelock (USA, 1979) głosi koncepcję Gai - Ziemi jako żywego organizmu.

Niestety, kiedy na Zachodzie przybywa wegetarian, w krajach bogacących się jak Brazylia, Chiny czy India, coraz więcej ludzi przechodzi na dietę mięsną jako oznakę sukcesu życiowego i bogactwa.

Odbywają się pierwsze procesy sądowe w obronie i w imieniu zwierząt. Na Hawajach obrońcy przyrody wytaczają proces o zniszczenie miejsc gniazdowania miejscowych ptaków hawajek (Laxioides bailleul) i wygrywają go: bydło zostaje usunięte ze wskazanego obszaru (1978). Kilka lat później Amerykanin Alex Pacheco publikuje zdjęcia pokazujące okrutne eksperymenty na małpach i zmusza E. Tauba do rezygnacji ze stanowiska w centrum badawczym (1981).

Czasem jednak akcje obrońców praw zwierząt przybierają formy groteskowe lub okazują się chybione. Przykładem jest napad ekologów na fermę norek w Holandii w roku 2001. Uwalniają wtedy 16 800 zwierząt; 15 tysięcy zostaje schwytanych, ponieważ zaczęły tępić ptaki, a 200 ginie pod kołami samochodów.

Z drugiej strony ludzie zabijają Ziemię-Gaję, niszcząc biosferę i zasypując ją swoimi śmieciami. Przykładem jest północny Pacyfik między Kalifornią, Hawajami i Japonią. Prądy morskie tworzą tam ogromny wir, który wciąga pływające szczątki, a jednocześnie uniemożliwia ich wypływanie na zewnątrz. Na powierzchni wody unoszą się więc tysiące ton plastikowych śmieci, które nie rozkładają się przez dziesiątki lat, a stanowią zagrożenie zarówno dla morskich zwierząt, jak też dla ludzi. Podobne zjawisko związane z cyrkulacją wód jest obserwowane również na Atlantyku. Według szacunkowych obliczeń co roku ginie około miliona ptaków i stu tysięcy ssaków, które połknęły niejadalne obiekty wytworzone i porzucone przez człowieka. Przeciętny mieszkaniec kraju o rozwiniętej gospodarce produkuje ok. 200-400 kg śmieci. Część z nich ulega biodegradacji, ale sporo, na przykład urządzenia elektroniczne, nie podlega typowym procesom rozkładu i na dziesiątki lat trafia na wysypiska śmieci (40 ton rocznie w drugiej dekadzie XXI w.).

Pocieszające jest, że z drugiej strony pojawiają się bakterie, które powoli rozkładają plastikowe odpady, a na pływających w morzu szczątkach rozwijają się formy, które wcześniej były mniej popularne. Przykładem są morskie nartniki, owady poruszające się po powierzchni wody i składające jaja na pływających obiektach jak rośliny, kawałki drewna lub ptasie pióra; dzięki plastikowym odpadom mogą składać więcej jaj.

Człowiek eksploatuje naturalne zasoby planety na własne potrzeby, a często bezmyślnie je niszczy. Przykładem jest los rekinów powszechnie uznawanych za krwiożercze bestie (po części to zasługa sensacyjnych filmów w rodzaju Szczęk) i bezlitośnie tępionych; rocznie ginie niemal 100 milionów rekinów i płaszczek, z czego niektóre dostarczają płetw uznawanych za przysmak, a reszta jest tylko ofiarą ludzkiej nienawiści i strachu. Tymczasem drapieżne ryby stanowią niezbędny element równowagi ekologicznej we wszechoceanie. Poza tym realne zagrożenie dla człowieka jest mniejsze niż mogłoby się wydawać. W 2009 r. Międzynarodowy Rejestr Ataków Rekinów na Ludzi uwzględniający dane od roku 1580 wykazuje 2251 takich wypadków, z czego ponad 20% zakończyło się śmiercią człowieka. Oczywiście, niektóre zdarzenia są dyskusyjne, jak na przykład zaklasyfikować i policzyć ofiary z zatopionego w 1945 r. okrętu Indianapolis?

Na szczęście pojawiają się też działania proekologiczne. Na przykład rozwija się nowoczesne leśnictwo polegające nie tylko na eksploatacji lasów, lecz w coraz większym stopniu na ich konserwacji oraz powiększaniu powierzchni zajmowanych przez lasy.

• 1978 r. - W Belgii powstaje Międzynarodowa Organizacja Lesbijek i Gejów.

Od wydarzeń w Stonewall (1969) homoseksualiści pod sztandarem w sześciu kolorach tęczy walczą o zniesienie wszelkiej dyskryminacji, nie tylko związanej z seksualnością. Już w 1932 r. Polska usunęła homoseksualizm z listy przestępstw. W 1969 r. Troy Perry (USA) jako założyciel i szef Metropolitalnej Wspólnoty Kościelnej, przeprowadził homoseksualny ślub, którego jednak nie uznało prawo państwowe. Nie pomogły nawet procesy sądowe (od 1970 r.), podczas których pary jednopłciowe dowodziły, że prawo do zawierania małżeństw jest zagwarantowane w amerykańskiej konstytucji.

W 1979 r. Holandia uznaje homoseksualne związki za analog małżeństwa, a w 1981 r. Norwegia zakazuje prześladowania homoseksualistów. Wreszcie w 1992 r. Światowa Organizacja Zdrowia usunie homoseksualizm z listy zaburzeń psychicznych, a w 1996 r. RPA uzna prawa homoseksualistów za część praw człowieka.

Znamienne, że dopiero w 1990 r. Światowa Organizacja Zdrowia usuwa homoseksualizm z listy chorób.

Nadal jednak konserwatywne środowiska religijne, głównie muzułmańskie, żydowskie i chrześcijańskie, zdecydowanie sprzeciwiają się akceptacji homoseksualizmu, nazywając go grzechem i sprzecznym z naturą zboczeniem. Żądają penalizacji zachowań homoseksualnych (w skrajnym przypadku nawet kary śmierci lub dożywotniego więzienia), a przynajmniej marginalizacji homoseksualistów bez ich sądowego karania, co określają jako „tolerancję”. Nieprzypadkowo w 1998 r. włoski pisarz Alfredo Ormando decyduje się na szaleńczy krok w proteście przeciwko homofobicznym praktykom Kościoła katolickiego - dokonuje samobójczego samospalenia na Placu Św. Piotra w Watykanie.

• 1979 r. - Pierwsza w dziejach komisja prawdy w Ugandzie rozlicza były reżim z łamania praw człowieka. Podobne komisje będą odtąd powstawać na całym świecie, pokazując, że nawet jeśli prawo jest bezsilne, ocena moralna może być wydana.

• 1979 r. - W Bonn zostaje podpisana konwencja o ochronie zwierząt wędrownych, zwłaszcza ptaków, które cyklicznie przekraczają granice państw.

• 1979 r. - Początek negocjacji rozbrojeniowych między supermocarstwami ZSRS i Stanami Zjednoczonymi.

Mimo to ZSRS chce osiągnąć brzegi Oceanu Indyjskiego (koncepcja Breżniewa zakładająca aktywną obronę komunizmu), aby poprzez zajęcie Afganistanu i Doliny Indusu wyjść z izolacji w centrum geopolitycznej Światowej Wyspy.

Stany Zjednoczone zaś głoszą amerykańską dominację na oceanach (doktryna Mahana).

• 1979 r. - W ramach ONZ zostaje ogłoszony Traktat Księżycowy, czyli układ o działalności poszczególnych państw na ciałach niebieskich, czyli pozaziemskich. W ogólnych zarysach traktat jest podsumowaniem wcześniejszych umów z lat 1967, 1968, 1972 i 1975.

• 9 XI 1979 r. - Świat po raz kolejny staje na krawędzi wojny nuklearnej.

System NORAD monitorujący przestrzeń powietrzną i kosmiczną Ameryki Północnej ostrzega przed nuklearnym atakiem ze strony Sowietów. Szczęśliwie, operatorzy systemu nie wpadają w panikę, lecz ustalają, że alarm wynika z omyłkowego włączenia programu symulującego sowiecki atak. Tym razem III wojna światowa, która prawdopodobnie oznaczałaby koniec ludzkości, zostaje zażegnana, lecz podobne pomyłki są wciąż możliwe, zwłaszcza w atmosferze globalnego napięcia. Kolejna zdarzy się w Stanach Zjednoczonych już w czerwcu 1980 r. i znowu błędne wskazania komputerów zostaną zweryfikowane przez ludzi.

• Ok. 1980 r. - Powstają pierwsze biologiczne oczyszczalnie ścieków (na przykład w Niemczech) wykorzystujące tlen i bakterie. Człowiek zaczyna rozumieć, że przeludniona planeta wymaga bardzo sprawnych systemów utylizacji gigantycznych ilości odpadów, albo dojdzie do globalnego kryzysu środowiska.

• Ok. 1980 r. - Dzięki rozwojowi technologii i świadczeń socjalnych globalny poziom ubóstwa spada do ok. 44% ludzkości. Za wskaźnik ubóstwa jest uznawany dochód 1,90 $ na jedną osobę.

• Od 1980 r. - Rozwój technologii wymusza kolejne umowy mające obniżać napięcie między Zachodem i słabnącym, lecz wciąż groźnym sowieckim imperium.

Tak powstają zakaz atakowania ludności cywilnej napalmem i pociskami fosforowym (1980), zakaz stosowania wilczych dołów z ostrzami, które wbijają się w nogi wpadającego człowieka (1989), zakaz używania gazów bojowych w tym trucizny VX (1993), i konwencja o zakazie używania laserów oślepiających przeciwnika (Wiedeń, 1995). Międzynarodowy Traktat z Ottawy (1997) zaś przewiduje zakaz stosowania min przeciwpiechotnych, które okaleczają ludzi, a zakopane w ziemi zachowują zdolność eksplodowania przez wiele lat, czego przykładem są miny na granicy libijsko-egipskiej założone podczas II wojny światowej, lecz zabijające jeszcze w XXI w. Tylko w latach 1990-2018 od min ucierpi na całym świecie co najmniej 130 tysięcy ludzi. Traktat z Ottawy podpisują i ratyfikują wszystkie państwa Unii Europejskiej i wiele państw spoza Europy. Nie przyjmują go między innymi Rosja, Korea Północna, szereg państw afrykańskich i w południowej Azji, a za prezydentury Trumpa od umowy odejdą też Stany Zjednoczone.

• Ostatnie dekady XX w. - Rosnąca ilość szczątków pozostałych po kosmicznych misjach jest problemem ogólnoplanetarnym. Jego rozwiązanie wymaga współpracy wszystkich krajów uczestniczących w badaniach i wykorzystaniu przestrzeni kosmicznej. Tak powstają dwie koncepcje pozbywania się kosmicznych śmieci. Według jednej należy je umieszczać na „martwej orbicie” powyżej orbit sztucznych satelitów. Druga koncepcja zakłada utworzenie na Ziemi miejsca, gdzie mają być zrzucane niepotrzebne szczątki statków kosmicznych. Takie cmentarzysko nazwane Point Nemo znajduje się na dnie Pacyfiku ok. 4000 km na południowy wschód od Nowej Zelandii.

• Lata 1980. - W USA i Europie powstaje ruch maskulinistyczny mający chronić mężczyzn przed dominacją kobiet w życiu seksualnym, prawie rodzinnym i podziale majątku po rozwodzie.

Z drugiej strony kościoły chrześcijańskie zwykle odmawiają kobietom prawa do ambicji społecznych innych niż rodzina i dzieci, lecz muszą ustąpić pod presją liberalnego prawa państw cywilizacji zachodniej.

Natomiast w Afryce i krajach muzułmańskich kobiety wciąż bywają sprzedawane i okaleczane lub umierają po rytualnym okaleczeniu (obrzezanie kobiet potępione przez ONZ w 1995 r.). Opowiada o tym modelka Waris Dirie w słynnym wywiadzie dla magazynu Marie Claire w roku 1997. Opisuje tam swoje cierpienie i upokorzenie, kiedy obrzezano ją jako małą dziewczynkę. Po tym wywiadzie Dirie działa jako ambasadorka ONZ na rzecz zniesienia barbarzyńskiego obyczaju.

W krajach muzułmańskich i na Półwyspie Indyjskim kobiety często są zabijane przez ojców i krewnych, kiedy próbują decydować o swoim życiu, a patriarchalna tradycja im tego odmawia. Mężczyźni czują się bowiem zagrożeni jako dominanci i w imię rzekomego honoru dopuszczają się mordów na nieposłusznych, czyli „niemoralnych” kobietach nawet w krajach zachodnich, dokąd przybyli w poszukiwaniu lepszego życia. Nie dopuszczają myśli o jakichkolwiek prawach kobiet.

• Lata 1980. - Powstaje internet - światowa sieć komputerowa (komputer otrzymuje nawet tytuł Człowieka Roku 1982). W następnych latach okaże się, że globalna sieć to coś więcej niż tylko połączenie komputerów. W sieci kształtuje się globalna „inteligencja roju”, czyli nowy sposób wymiany idei, pracy i myślenia o świecie.

• Lata 1980. - Kryzys paliwowy po zmowie członków OPEC (embargo na eksport ropy do USA w 1973 r. i podwyżka cen) wymusza rozwój energooszczędnych silników i kończy okres największej potęgi ZSRS w dużej części opartej na ropie. A. Lovins (USA) już w 1976 r. pisał o konieczności znalezienia nowych paliw, lecz jego tezy zostały skrytykowane. Powróci do nich amerykański ekonomista J. Rifkin, propagujący energetykę wodorową. Wraca też idea paliwa z węgla (syntiny).

• Lata 1980. - Zaczyna się epidemia AIDS (acquired immune deficiency syndrome, czyli zespół nabytego braku odporności) wywołanej przez wirus HIV (human immunodeficiency virus) zakażający przez płyny ustrojowe jak ślina, krew i wydzielina organów płciowych. AIDS wyniszcza układ immunologiczny, co prowadzi do grzybic, zakażeń, nietypowych zapaleń płuc i śmierci. Chrześcijańskie kościoły, jak dawniej w odniesieniu do trądu, dżumy, ospy i cholery, znowu głoszą, że epidemia jest karą bożą za grzechy i odrzucenie wiary. Tym samym utrudniają walkę z chorobą przekonując chorych, że powinni się wstydzić i modlić zamiast efektywnie leczyć.

Do 2018 r. AIDS zabije ponad 30 milionów osób, ale powstaną skuteczne metody opóźniania postępów choroby. AIDS przestaje być chorobą śmiertelną.

• Lata 1980. - Cyberwojna staje się ważnym elementem światowej polityki.

Chodzi o szerzenie propagandy i fałszywych informacji oraz wykradanie danych na temat gospodarki, wojska i środowisk politycznych za pośrednictwem sieci internetowej (rosyjska próba włamania do niemieckiej sieci komputerowej w 1986 r.). Z czasem cyberwojna staje się też metodą paraliżowania systemu komunikacji w armii przeciwnika oraz niszczenia urządzeń technicznych (uszkodzenie irańskich wirówek w 2012 r., cyberatak na Ukrainę w 2015 r.).

• Od lat 1980. - Demokratyzacja zatacza coraz szersze kręgi: wymierają dawni autokraci, następuje rozpad komunizmu i dyktatur latynoskich, upowszechnia się parlamentaryzm, wielopartyjność i wolne wybory nawet w niektórych krajach islamu.

• Od lat 1980. - Bliski Wschód, czyli Azja południowo-zachodnia i północno-wschodnia Afryka, jest teatrem walki o dominację między zdecydowanie antyzachodnim Iranem oraz Izraelem związanym z Zachodem.

Iran rządzony przez szyicki kler dąży do likwidacji Izraela jako przyczółka świeckiej demokracji w zachodniej Azji. Iran tworzy terrorystyczną organizację szyitów Hezbollah w Libanie i wspiera terrorystyczne organizacje oraz ruchy odwołujące się do islamu jak Hezbollah, Hamas i Huti. Z inspiracji Teheranu dochodzi do wielu antyizraelskich incydentów i zamachów, a w 2024 r. do otwartej napaści na Izrael.

• 1982 r. - Powstaje ALADI, stowarzyszenie gospodarcze Ameryki Łacińskiej (bez Gujany i Surinam).

• 1983 r. - USA umieszczają na orbicie okołoziemskiej rakiety i broń laserową (program Gwiezdne Wojny).

• 1983 r. - Napięcie po śmierci Breżniewa niebezpiecznie zbliża ZSRS do rozpoczęcia ataku na NATO.

Sowieci wiedzą, że przegrywają wyścig zbrojeń i wkrótce nie będą w stanie nawiązać technologicznego współzawodnictwa z Zachodem, myślą więc o przyspieszeniu planowanej od dawna wojny. Andropow jeszcze bardziej niż Breżniew jest przekonany o zagrożeniu ze strony NATO, a sowieccy agenci, od lat przyzwyczajeni do potwierdzania opinii swoich zwierzchników, usłużnie zbierają dane, które zdają się świadczyć o napaści szykowanej przez Zachód. W atmosferze narastającej wojennej histerii sowiecka rakieta strąca koreański samolot pasażerski (1 IX), który bezwiednie naruszył przestrzeń powietrzną ZSRS.

26 września 1983 r. operator sowieckiego systemu obserwacyjnego Oko Stanisław Pietrow obserwuje na ekranie komputera start amerykańskiej rakiety międzykontynentalnej, a parę chwil później widzi pięć następnych. Gdyby przez gorącą linię zatelefonował bezpośrednio na Kreml, Andropow natychmiast wydałby rozkaz wystrzelenia sowieckich rakiet i wybuchłaby wojna. Pietrow jednak tego nie robi, tym samym biorąc na siebie ogromną odpowiedzialność. Na szczęście domniemane rakiety okazują się błyskami światła, które komputer źle rozpoznał. Pietrow prawdopodobnie uratował świat przed nuklearną zagładą, lecz pozostał bohaterem mało znanym. Dopiero w 2013 r. Peter Anthony nakręci w Danii film opowiadający o wyczynie Pietrowa pod tytułem Człowiek, który uratował świat.

Nie jest to jedyny niebezpieczny incydent. Koło Charleston amerykańskie okręty ścigają sowiecki okręt podwodny zauważony bardzo blisko USA (6 XI). Okręt traci łączność, a Moskwa jest niemal pewna, że doszło do jego zatopienia. Co więcej NATO przeprowadza w tym czasie w Europie ćwiczenia wojskowe, a Sowieci uznają to za podstęp, żeby niespodziewanie zaatakować ZSRS (koncentracja wojsk NATO w ramach ćwiczeń może wskazywać na przygotowania do prawdziwego ataku). Moskwa stawia w stan gotowości swój arsenał nuklearny, lotnictwo i rakiety, a Andropow myśli o wykonaniu ataku uprzedzającego domniemaną agresję NATO.

Na szczęście działający w Londynie sowiecki agent Oleg Gordijewskij, który od wielu lat pracował dla brytyjskiego wywiadu, informuje Brytyjczyków i Amerykanów, że Sowieci przygotowują się do wojny. Władze amerykańskie dają wtedy znać Moskwie, że nie dążą do wojny, a sowiecki szpieg z Bonn potwierdza, że Zachód nie przygotowuje ataku. Poza tym prezydent USA przebywa za granicą, co raczej wyklucza przygotowania do wojny. Na dodatek ćwiczenia wojskowe NATO faktycznie kończą się 11/12 listopada. Tak więc napięcie opada. Gdyby Andropow zdecydował się na prewencyjny atak, wybuchłaby trzecia wojna światowa, a Amerykanie i cały świat zachodni nawet nie wiedzieliby, dlaczego zostali zaatakowani.

• 1984 r. - Na konferencji w Meksyku demografowie odnotowują wolniejszy (1,65% rocznie) przyrost liczby ludności planety.

To jednak nie zmienia faktu, że w 1986 r. liczba ludzi na planecie osiągnie 5 miliardów, w 1998 r. 6 miliardów, a w 2010 r. 7 miliardów. Wynika to z ogromnej liczby ludzi, zwłaszcza w Indii, Chinach i Afryce, którzy mając nawet niewiele dzieci, stale powiększają populację. Z drugiej zaś strony rośnie średnia długość życia, co również powiększa aktualną liczbę mieszkańców Ziemi.

• 1984 r. - Pracujący w CIA Aldrich Ames sprzedaje Sowietom za 2,7 miliona dolarów dane o co najmniej kilkudziesięciu amerykańskich agentach. Jest to największa porażka amerykańskiego wywiadu w dotychczasowej historii zimnej wojny. Sowieci aresztują część zdemaskowanych szpiegów, a dziesięciu skazują na śmierć. Jest wśród nich pracujący dla wywiadu francuskiego Władimir Ippolitowicz Wietrow (1932-1985), który jako pierwszy ujawnił metody wykradania przez Sowietów zachodnich technologii.

Co ciekawe, mało inteligentny Ames nie ukrywa nagłego bogactwa, bo natychmiast kupuje drogi apartament, farmę i elegancki samochód, lecz biurokraci z CIA odkryją jego zdradę dopiero w 1993 r. Zostaje skazany na dożywocie.

• 10 XII 1984 r. - Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjmuje Konwencję Przeciw Torturom i Innemu Okrutnemu, Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu lub Karaniu. Konwencja wchodzi w życie 26 czerwca 1987 r. (odtąd jest to Międzynarodowy Dzień Poparcia dla Ofiar Tortur).

ONZ definiuje torturę jako celowe zadawanie silnego bólu fizycznego lub psychicznego w celu uzyskania informacji, z powodu podejrzenia o popełnienie przestępstwa lub z jakiegokolwiek innego powodu bez względu na to, czy torturujący jest urzędnikiem czy osobą prywatną.

Do roku 2018 Konwencję Przeciw Torturom podpiszą i ratyfikują niemal wszystkie państwa z wyjątkiem Indii, Sudanu i Angoli, które ją podpiszą, lecz nie ratyfikują. Konwencji nie podpiszą tylko Tanzania, Zimbabwe i Watykan.

Niestety, nawet mimo formalnego przystąpienia do Konwencji Przeciw Torturom, w praktyce są one nadal stosowane w większości krajów, lecz są ukrywane, a po ujawnieniu mogą być ścigane prawnie.

• 1985 r. - Konwencja Wiedeńska o ochronie ozonosfery (10-50 km nad Ziemią), pochłaniającej promieniowanie z kosmosu. Ozon (O₃) niszczą odpady przemysłowe, zwłaszcza związki chloru aktywne w niskich temperaturach. Dlatego latem ozonosfera zwykle się odbudowuje pod wpływem działania promieni słonecznych.

• 1985 r. - Ostatni w zimnej wojnie spektakularny pojedynek wywiadów. Amerykanie aresztują sowieckiego szpiega Johna A. Walkera (działał ponad 20 lat). Sowieci zaś wzywają z Londynu do Moskwy swojego pracownika Olega Gordijewskiego ponieważ podejrzewają go o szpiegowanie dla Brytyjczyków. Co prawda nie potrafią go ostatecznie zdemaskować, lecz poddają ścisłej obserwacji. Mimo to Gordijewskij ucieka z Rosji do Finlandii i dalej na Zachód.

• Od ok. 1985 r. - Kształtuje się światowa solidarność ludzi.

Pod wpływem tragedii głodu w Etiopii światowe elity zaczynają mówić o bezinteresownej pomocy udzielanej wszędzie tam, gdzie zaistnieje taka potrzeba. W duchu ogólnoludzkiego solidaryzmu irlandzki muzyk rockowy Bob Geldof zaczyna charytatywne (non-profit) koncerty zwane Live Aid, dochód z których jest przeznaczony na pomoc dla Etiopii, Afryki i innych krajów trzeciego świata. Co prawda pomoc, jaką dzięki akcji Geldofa otrzymuje Etiopia okazuje się bardziej symboliczna niż skuteczna, lecz międzynarodowa społeczność wychodzi poza granice myślenia wyłącznie w kategoriach swojego państwa czy narodu i zaczyna patrzeć na świat globalnie. Odtąd jest oczywiste, że należy pomagać, a w pomoc angażują się artyści, intelektualiści, rozmaite organizacje i rządy. Coraz większa część elit dostrzega, że pomaganie nie jest do końca bezinteresowne, lecz okazuje się opłacalne, ponieważ bogatsze społeczeństwa są lepszymi partnerami handlowymi niż biedacy. Mają potencjał i chęć do współpracy ekonomicznej zamiast agresji i chęci do siłowych prób poprawy swojej sytuacji.

Tradycyjne bariery polityczne, kulturowe, religijne czy rasowe zaczynają słabnąć, a symbolem tych trendów stają się na przykład pływackie wyczyny Lynne Cox przełamującej granice i słynny lot Mathiasa Rusta do Moskwy.

• Od 1985 r. - EWG znosi bariery ekonomiczne (na ogół tożsame z protekcjonizmem państwowym) do momentu, gdy na mocy Traktatu z Maastricht (1992) powstaje Unia Europejska (UE, 1 XI 1993), drugi po USA najpotężniejszy organizm gospodarczy planety.

Najważniejszą instytucją unijną jest Parlament Europejski w Strassburgu - decyduje o kierunku rozwoju całej Unii. Parlament obraduje w Strassburgu, Brukseli i Luksemburgu. Jego początki sięgają roku 1952, kiedy powstało zgromadzenie wszystkich członków Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. W 1962 r. zgromadzenie stało się parlamentem, a od 1979 r. członkowie Parlamentu Europejskiego są wybierani w głosowaniu powszechnym w każdym kraju członkowskim.

Kolejna ważna instytucja to istniejąca formalnie od 1992 r. Rada Unii Europejskiej z siedzibą w Brukseli – naczelny organ polityczny złożony z szefów państw członkowskich unii. Rada UE jest strukturą odrębną od starszej (istniejącej od 1949 r.) Rady Europy, którą tworzą przedstawiciele państw niekoniecznie należących do Unii Europejskiej, na przykład Rosji.

Istniejąca od 1952 r. Komisja Europejska, która również działa w Brukseli, jest głównym organem wykonawczym reprezentującym interesy Unii jako całości i zapewnia wykonanie podjętych decyzji oraz ustaleń prawnych w ramach Unii.

W Luksemburgu mają siedzibę Trybunał Sprawiedliwości (od 1952 r.) jako stały organ sądowniczy Unii oraz Europejska Izba Obrachunkowa kontrolująca finanse. W 1998 r. zaś powstaje Europejski Bank Centralny z siedzibą we Frankfurcie nad Menem.

Układ z Schengen (Luksemburg, 14 VI 1985) stopniowo znosi kontrolę celną na granicach między państwami członkowskimi Unii Europejskiej.

Od 1995 r. działa Rzecznik Praw Obywatelskich, do którego mogą zwracać się obywatele źle potraktowani przez instytucje i rządy poszczególnych krajów członkowskich.

Unia odrzuca nacjonalizm i wojny, chce zachować tożsamość grup etnicznych, budując zarazem jedność Europy. Unia służy też obronie przed ZSRS a potem Rosją, która od 100 lat próbuje podporządkować sobie poszczególne kraje Europy podsycając konflikty i postawy nacjonalistyczne oraz wspierając skrajne organizacje gotowe do rozbijania struktur społecznych i państwowych. Zjednoczenie Europy blokuje rosyjską ekspansję. Dlatego Unia Europejska od początku swego istnienia jest atakowana przez Rosję przy użyciu propagandy, tajnych działań agentów i prowokacji o charakterze militarnym (na przykład przeloty samolotów nad granicą).

Negatywną stroną Unii jest biurokracja, gdzie tysiące urzędników w kilku tysiącach komisji tworzą absurdalne przepisy, jak dotacje dla rolników, żeby nie produkowali nadmiaru żywności, ustalenie właściwej krzywizny bananów (z czasem Unia wycofa się z tego przepisu), uznanie ślimaka za rybę (żeby Francuzi mogli pobierać dotacje), a marchewki za owoc (bo Portugalczycy robią marchewkowy dżem).

• 1986 r. - Międzynarodowa Federacja Uniwersytetów spisuje prawa 42 państw o zwierzętach laboratoryjnych. Jest to krok w kierunku ucywilizowania eksperymentów z udziałem zwierząt i uznania, że zwierzęta też cierpią.

• 1986 r. - Ramses H. Ayana zakłada w Australii kwartalnik Nexus (Ogniwo) zajmujący się niewyjaśnionymi i paranormalnymi fenomenami z całego świata, UFO, teoriami spiskowymi, alternatywnymi metodami medycyny, ochroną środowiska, prawami mniejszości, nietradycyjną energetyką, alternatywną, czyli nieklasyczną interpretacją historii… W ciągu następnych lat czasopismo zyska ogromną popularność i przekształci się w dwumiesięcznik wydawany także poza Australią i w kilku językach.

• 1987 r. - Porozumienie państw Ameryki Środkowej o pokojowym rozstrzyganiu sporów.

• 1987 r. - I Światowa Konferencja Przeciw Narkotykom odbywa się w Wiedniu.

• 8 XII 1987 r. - W Waszyngtonie USA i ZSRS zawierają pierwszy w dziejach układ o zniszczeniu części broni.

Z drugiej strony rozwija się nowa generacja broni „inteligentnej”: rakiety, pociski i bomby sterowane komputerowo poprzez satelity i celowniki laserowe dokładnie wybierają cele, bez udziału ludzi trafiając z dokładnością do kilku metrów.

• 1988 r. - Z inicjatywy World Meteorological Organization, czyli Światowej Organizacji Meteorologicznej powstaje Intergovernmental Panel on Climate Change, Międzyrządowy Panel o Zmianach Klimatu. Jego celem jest obserwowanie i raportowanie coraz groźniejszych skutków globalnego ocieplenia na Ziemi spowodowanego przez człowieka. W 2007 r. IPCC otrzyma Pokojową Nagrodę Nobla.

Przynajmniej niektóre rządy pod naciskiem uczonych i opinii publicznej podejmują działania na rzecz ograniczenia emisji CO₂, aby powstrzymać ocieplenie, które może spowodować ogromne straty gospodarcze począwszy od załamania rolnictwa (upały, susze) po zalanie nadmorskich miast (podniesienie poziomu oceanów po stopnieniu lodowców).

• 1989 r. - Powstaje World Fair Trade Organization, czyli organizacja propagująca sprawiedliwe warunki handlu, ponieważ ceny za towary kupowane w krajach biednych (głównie na Południu) są niskie, lecz te same towary sprzedawane przez pośredników w krajach bogatszych osiągają ceny dużo wyższe.

Według szacunków kraje Południa dostarczające towary nieprzetworzone i słabo przetworzone (głównie produkty rolne), przez niskie ceny tracą rocznie kilkaset milionów dolarów. Jest to dużo więcej niż potrzeba na modernizację biednych krajów i zaspokojenie głodu, lecz pieniądze w 80-90% trafiają do pośredników, którzy zbijają fortuny, kupując towar tanio i sprzedając drogo.

• 1989 r. - Australijski przedsiębiorca i żeglarz Ian Kieman uruchamia akcję Clean up the World (Sprzątanie Świata), której celem jest mobilizacja ludzi do pozbierania śmieci i oczyszczenia ich najbliższego otoczenia z odpadów wytworzonych przez człowieka. Akcja odnosi sukces i upowszechnia się również poza Australią. Na początku XXI w. skupia na całym świecie ok. 40 milionów ludzi, którzy nie tylko walczą ze śmieceniem, ale też sadzą drzewa, zakładają parki i edukują ekologicznie zarówno dzieci, jak też dorosłych.

• 1989 r. - Powstaje APEC, wspólnota ekonomiczna Azji i Pacyfiku (od Chin i Korei po Australię i Nową Zelandię).

• 1989 r. - Jesień Ludów zapoczątkowana w Polsce przez Solidarność, czyli fala ruchów wyzwalających wschodnią Europę od komunistycznych dyktatur sterowanych przez Sowietów. ZSRS nie wytrzymał wyścigu zbrojeń narzuconego przez R. Reagana i doszło do załamania centralnie sterowanej i przez to niewydolnej sowieckiej gospodarki. Zwłaszcza po poważnych stratach i ostatecznej klęsce w Afganistanie. W Związku Sowieckim powstaje pacyfistyczna organizacja pod nazwą Komitet Matek Żołnierzy Rosji, co wcześniej było nie do pomyślenia.

Podczas gdy zachodnie państwa przeznaczały na zbrojenia ok. 6,5% całego budżetu, Sowieci musieli wydawać aż 48% swojego budżetu, aby dorównać Zachodowi. Ostatecznie jednak Związek Sowiecki nie dotrzymał kroku, a ogromne wydatki na broń przyczyniły się do rosnącej biedy sowieckich obywateli i powszechnego niezadowolenia. Sowieci nie mają już siły, aby pacyfikować buntujące się państwa okupowane od końca II wojny światowej: Polskę, Czechosłowację, Węgry, Rumunię, Bułgarię i wschodnie Niemcy. W rezultacie rosyjskie wojska wkrótce opuszczą wschodnią Europę.

Litwa, Łotwa, Estonia, Ukraina, Białoruś, Gruzja, Armenia, Azerbejdżan, Kazachstan, Uzbekistan, Kirgistan, Turkmenistan oraz Tadżykistan odrzucają władzę Moskwy i ogłaszają niepodległość. To oznacza rozpad sowieckiego imperium, odprężenie militarne na świecie i zakończenie zimnej wojny. Według niektórych historyków jest to moment, który należy uznać za właściwy koniec XX w. pojmowanego jako epoka nacjonalizmów, zbrodniczych systemów totalitarnych i planowego ludobójstwa na skalę przemysłową. Dwudzieste stulecie przyniosło co najmniej 150 milionów ofiar komunizmu, kilkadziesiąt milionów ofiar faszyzmu i nazizmu, miliony ofiar wojen, w tym dwóch wojen światowych oraz krwawych czystek etnicznych od niemieckiej Namibii i belgijskiego Kongo po ludobójstwo w Turcji, w Ukrainie, na Bałkanach, w Czeczenii, Chinach i Ruandzie.

← II wojna światowaGlobalizacja po formalnym zakończeniu zimnej wojny →