Okres między wojnami światowymi

Po 1918 r. - Szczególne okrucieństwo i masowe rzezie na polach bitew właśnie zakończonej wojny spowodowały ogromną liczbę nerwic wojennych (później znanych jako zespół stresu pourazowego). Żołnierze popadają w apatię lub cierpią na napady drgawek, niektórzy przestają mówić, inni przeżywają nieustanny lęk, tracą zdolność widzenia, chodzenia lub pamięć, mimo że nie mają żadnych widocznych ran. Ich układ nerwowy a zwłaszcza mózg, został poddany zbyt silnemu stresowi i przestał prawidłowo działać. Tego rodzaju zjawiska występowały już wcześniej po licznych wojnach toczonych przecież od tysiącleci, lecz dotyczyły dość ograniczonej liczby ludzi, a żołnierze cierpiący na te dolegliwości byli zwykle piętnowani jako tchórze lub zdrajcy, pogardzani za słabość, a nawet karani za symulowanie choroby. Tym razem jednak liczba wojennych nerwic jest tak duża, że trudno uwierzyć, że wszystkie ich ofiary to tchórze i symulanci.
Po 1918 r. - Po wojnie zmienia się życie społeczne. Europejskie kobiety, które w czasie wojny wykonywały męskie zawody, kształcą się i zdobywają prawa wyborcze (żądania sufrażystek pod wodzą Pankhurst). Wbrew opinii kościołów najodważniejsze i wykształcone kobiety żądają prawa do aborcji (przerywania ciąży), noszą swobodniejszy strój, częściej cieszą się swobodą seksualną i samodzielnie wybierają partnerów. Emancypacja zmniejsza liczbę histerii uważanych (na przykład przez Freuda) za przypadłość rzekomo typową dla kobiet, a w istocie spowodowaną ich uzależnieniem i narzuconą pruderią.

Wraca pomysł (głoszony jeszcze przez Abbé de St. Pierre’a) zjednoczenia Europy jako antidotum na wojny: Unia Paneuropejska (założona w 1923 r.), idee węgierskiego księcia R. Coudenhove-Kalergi i koncepcja Stanów Zjednoczonych Europy A. Brianda (1929). Niestety, tradycjonaliści widzą w tej idei wpływ tajnych organizacji, mitycznych spisków, Żydów, masonów czy komunistów (zwłaszcza po bolszewickim przewrocie w Rosji) chcących rzekomo zniszczyć religię, państwo i cywilizację. Mimo to idea zjednoczenia ludzkości zyskuje coraz szersze poparcie (późniejsza teza Teilharda de Chardin o korefleksji, czyli wspólnej świadomości ludzi budujących na Ziemi noosferę - strefę rozumu). Rośnie poczucie ogólnoludzkiej solidarności, której korzenie tkwią jeszcze w zasadach masonerii, a ich podstawą jest świadomość, że wszyscy ludzie tworzą ogólnoplanetarną wspólnotę i w interesie wszystkich leży porozumienie oraz racjonalna współpraca polityczna i prawna.

Rozwija się ruch pacyfistów, czego przykładem może być wydana w 1930 r. książka Franka P. Croziera (1879-1937) A Brass Hat in No Man’s Land. Ten brytyjski generał, uczestnik kolonialnych podbojów w Afryce i I wojny światowej, pisze, że wojna wyzwala w człowieku najgorsze instynkty, skłania do zbrodni, okrucieństwa i bezmyślnego wykonywania rozkazów, a ideologia państwowa i religijna służą usprawiedliwieniu tych zachowań pod pozorem obrony rzekomych „wartości moralnych”. Crozier stwierdza, że kościoły chrześcijańskie doskonale potrafią rozpalić w ludziach żądzę krwi, mimo oficjalnie głoszonej doktryny powszechnej miłości.

Za to rozwija się demokracja, która dotychczas była raczej domeną idei i wartości teoretycznych, a w rzeczywistości monarchie i dyktatorzy rządzili praktycznie bez kontroli ze strony społeczeństwa. Po I wojnie światowej większość dawnych imperiów upadła, a prawa polityczne zyskały kobiety i szersze masy społeczne. Jest to zapowiedź postępującej liberalizacji społeczeństw. Jednak z drugiej strony otwiera drogę populistom, którzy dochodzą do władzy dzięki poparciu nieświadomych, zwykle słabo wykształconych i biednych klas społecznych oszukanych przez propagandę i obietnice poprawy ich losu (komunizm, faszyzm).

Wyrazem dążenia do racjonalizacji działań człowieka w skali planety jest różnicowanie czasu letniego i zimowego (tożsamy ze słonecznym), aby zminimalizować koszty energii na oświetlenie miejsc pracy. Czas letni wprowadzają Niemcy (1916), potem Brytyjczycy, następnie Amerykanie (1918) i inne kraje. Okaże się jednak, że zmiana czasu ma sens jedynie w strefach umiarkowanych, gdzie długość dnia istotnie zmienia się w ciągu roku. Mimo kontrowersji, czy zmiana czasu faktycznie obniża koszty, przyjmie się w Europie, ZSRS, Ameryce Północnej, Argentynie, Chile, południowej Brazylii i w części Australii. Kraje strefy równikowej w Afryce nie decydują się na wprowadzenie czasu letniego, a Chiny, Kazachstan, Indie, północna Afryka i równikowa część Ameryki podejmą próbę przyjęcia czasu letniego, lecz z niego zrezygnują pod koniec XX w.

18 I - 28 VI 1919 r. - W Wersalu odbywa się konferencja pokojowa, podczas której zostaje podpisana seria umów składających się na Traktat Wersalski, który ma ustalić powojenny porządek świata. Ten nowy porządek oznacza uznanie dominacji kilku mocarstw, które mają decydować o losach całej ludzkości, a mniejsze państwa mają się im podporządkować.

Z inicjatywy Council of Foreign Relations i Smutsa powstaje Liga Narodów (25 I, League of Nations, Société des Nations) z siedzibą w Genewie oraz Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze gwarantujące pokój i sankcjonujące podział świata między imperialne potęgi: Wielką Brytanię, USA, Francję, Włochy i Japonię.

Charakterystyczne, że z dokumentów Ligi Narodów usunięto zapis o równości wszystkich ras, co Japończycy odebrali jako przejaw zachodniego rasizmu i obrazę.

W dokumentach Ligi Narodów oficjalnie pojawia się pojęcie regionalizmu, czyli współpracy państw bezpośrednio sąsiadujących ze sobą, aby rozwiązywać lokalne problemy. Liga nie może jednak zawierać układów (nie jest podmiotem prawa międzynarodowego). Zarządza nią stała rada złożona z Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch i Japonii. Stany Zjednoczone odmawiają udziału w radzie, a z czasem do rady wejdą Niemcy. Inne państwa członkowskie mają mały udział w decydowaniu o sprawach Ligi. Głównym sposobem funkcjonowania Ligi jest odbywające się przynajmniej raz w roku Zgromadzenie Ogólne wszystkich członków - pierwsze ma miejsce w listopadzie 1920 r. Projekty ustaw przygotowuje zaś Sekretariat Ligi Narodów, na którego czele stoi sekretarz generalny - pierwszym zostaje Brytyjczyk James Drummond. Niestety, Liga nie ma żadnych możliwości narzucania swoich decyzji, a na dodatek wiele państw, w tym Stany Zjednoczone, nie zgodziło się na nadzór ze strony międzynarodowej organizacji. Nieformalnym znakiem organizacji zostaje niebieski pięciokąt z wpisanym białym zarysem pięcioramiennej gwiazdy.

10 IX 1919 r. Austria podpisuje pokój z Ententą w Saint Germain en Layz. Bułgaria podpisuje Traktat w Neuilly sur Seine 27 XI 1919 r. Węgry zawierają pokój w Trianon (część Wersalu) 4 VI 1920 r., a Turcja w Sèvres 10 VIII 1920 r. Konferencje regulujące stosunki w Europie i koloniach potrwają do 1922 r.

Niemcy, jako najbardziej poszkodowany kraj wychodzą z wojny zrujnowane. Pokonanym Niemcom nie wolno posiadać armii, poligonów wojskowych, lotnictwa oraz okrętów o wyporności powyżej 10 tysięcy ton.

Francja odbiera Niemcom Alzację i Lotaryngię. Dawne niemieckie kolonie zostają zajęte przez zwycięskie mocarstwa. Niemieckie posiadłości w Chinach przejmują Brytyjczycy, co wywołuje oburzenie i protesty w Chinach (na przykład masowe wystąpienia studentów) oraz niezadowolenie Japonii. Japończycy bowiem byli jednym ze zwycięskich mocarstw i chcieli powiększyć swoje terytorium, więc poczuli się niedocenieni. W Chinach zaś do głosu dochodzą lokalni watażkowie i populiści obiecujący odzyskanie straconych terytoriów i odbudowę kraju mimo wrogości Zachodu.

Powojenny porządek budzi opór również w zachodniej Azji. Należące do Turcji terytoria między Morzem Śródziemnym i Zatoką Perską zostają bowiem podzielone na obszary mandatowe kontrolowane przez Wielką Brytanię i Francję, czyli w praktyce stają się półkoloniami. P]Tymczasem po odejściu Turków miejscowa ludność arabska i żydowska miała nadzieję na niepodległość.

Groźne procesy zachodzą też w Rosji, która przeżywa wojnę domową i w końcu przekształca się w państwo komunistyczne. Rosja pod władzą bolszewików zostaje wykluczona z grona państw budujących powojenny porządek i staje się państwem izolowanym, z którym nie utrzymuje się stosunków. To oczywiście sprzyja ideologii komunistycznej w Rosji i wzmacnia i tak silne wśród Rosjan sentymenty antyzachodnie.

Pokonane Niemcy mają płacić gigantyczną kontrybucję, która przekracza wydolność ich gospodarki i tak wyniszczonej przez wojnę. Ponad połowę całości pieniędzy wypłacanych przez Niemcy ma otrzymać Francja, która poniosła największe straty, blisko jedną trzecią Wielka Brytania, a resztę kilka innych krajów. Keynes zwraca uwagę, że ekonomiczne zniszczenie Niemiec to droga do destabilizacji sytuacji i kolejnego konfliktu, a amerykański kongres nie ratyfikuje traktatu pokojowego i ogromnej kontrybucji, uznając je za drogę do następnej wojny.

Zbyt surowe restrykcje rzeczywiście już po kilku latach okażą się fatalnym błędem, ponieważ Niemcy zostają postawieni w sytuacji bez wyjścia, praktycznie skazani na biedę i poniżenie. W ich oczach sąsiednie państwa jawią się jako wyzyskiwacze i wrogowie. W tych okolicznościach wśród Niemców musi narastać frustracja, poczucie osamotnienia i krzywdy, pogłębiają się podziały na tle narodowym i rodzi się chęć odwetu. Poparcie zyskują ideologie skrajne, które oferują populistyczne interpretacje rzeczywistości i proponują proste i pozornie oczywiste rozwiązania, które w rzeczywistości są bezsensowne i szkodliwe, a nawet zbrodnicze, jak komunizm, faszyzm czy nazizm.

1919 r. - W ostatnim dniu konferencji pokojowej w Wersalu powstaje Międzynarodowa Organizacja Pracy (International Labour Organization, Organisation International du Travail, Organización Internacional del Trabajo). Jednym z jej głównych orędowników jest wybitny argentyński prawnik i polityk C. S. Lamas. Celem organizacji jest ujednolicenie standardów pracy na całym świecie, ochrona pracownika, zwłaszcza ograniczenie pracy dzieci, opieka nad szkolnictwem zawodowym i prawem pracy. Pierwszym dyrektorem MOP zostaje francuski socjalista Albert Thomas (1878-1932). MOP stale rośnie i na początku XXI w. liczba krajów członkowskich osiągnie 187.
1919 r. - Dodatkiem do traktatów pokojowych jest potwierdzenie umów antynarkotykowych z roku 1912 i zobowiązanie parlamentów do wprowadzenia odpowiednich antynarkotykowych przepisów w prawach państwowych. Jest to początek penalizacji narkotyków.
1919 r. - W. E. B. Du Bois przewodzi pierwszemu Kongresowi Panafrykańskiemu w Paryżu. Obradujący żądają wolności dla Afryki, likwidacji rasizmu, segregacji rasowej i kolonializmu oraz wciąż zauważalnych pozostałości niewolnictwa. Następne Kongresy Panafrykańskie odbędą się w latach 1921, 1923, 1927 i 1945.
1919 r. - Na I Międzynarodowej Konferencji Pracy w Waszyngtonie zostaje ustalony 48-godzinny tydzień pracy w przemyśle, aby zapobiec wyzyskiwaniu robotników przez pracodawców. Związki zawodowe stają się potęgą: w roku 1914 należy do nich 14 milionów ludzi na całym świecie, w roku 1939 już ok. 60 milionów, a w roku 2000 ok. 300 milionów. Wkrótce okaże się, że coraz większe, a czasem wręcz absurdalne i nazbyt kosztowne, żądania związkowców nie będą służyły jedynie ochronie robotnika, lecz mogą się stać hamulcem w rozwoju gospodarki.
1919 r. - Finlandia jako drugi po Szwecji kraj świata powołuje urząd ombudsmana.
Od 1919 r. - Międzynarodowe Biuro Czasu z siedzibą w Paryżu pracuje nad uniwersalną jednostką czasu dla Ziemi.
Od 1919 r. - Kształtuje się nowy podział świata z Rosją a później ZSRS rządzonym przez komunistów jako pierwszym państwem totalitarnym.

Na wschód od Warszawy Polacy rozbijają bolszewicki pochód na zachód (1920 r.), udaremniając tym samym plan Trockiego i Lenina, który przewidywał zniszczenie Polski oraz podbój i komunizację Niemiec a potem reszty Europy.

Bolszewicy organizują w Baku Konferencję Narodów Wschodu (1920), aby powstrzymać Brytyjczyków. W imię doraźnych interesów Zachód rezygnuje z interwencji przeciw Rosji Sowieckiej, chociaż J. Piłsudski ostrzega przed bolszewikami. Rośnie popularność komunizmu, dopóki w latach 1930. terror w ZSRS nie zmniejszy nieco tego entuzjazmu.

Co ciekawe, wyznawcami tej ideologii są nie tylko ludzie niewykształceni, ale też inteligencja widząca w komunizmie sposób naprawienia świata. Przekonuje ich pozytywna wizja człowieka jako aktywnej istoty kształtującej rzeczywistość. O zachodnich politykach i intelektualistach, którzy popierali Sowietów Lenin pisał, że są głupi i dlatego pomocni (w liście do komisarza do spraw zagranicznych Cziczerina z 10 lutego 1922 r.). Późniejsi sowietolodzy wprowadzą pojęcie „pożytecznych idiotów” odnoszące się tych, którzy ze szlachetnych pobudek (pacyfizm, równość i wolność) naiwnie promują zbrodniczy system i planowane przez Moskwę podboje. Na przykład G. B. Shaw został zaproszony do ZSRS w czasie wielkiego głodu, a po powrocie oświadczył, że głodu u Sowietów nie ma. Nawet stale przebywający w Moskwie korespondent New York Time W. Duranty informacje o głodzie nazwał wrogą propagandą. Trudno uwierzyć, że nie znali prawdy - prawdopodobnie kłamali w imię oczekiwanej lepszej przyszłości. Sytuacja powtórzy się po II wojnie światowej, kiedy lewicowi intelektualiści zafascynowani zwycięstwem Stalina będą wypowiadali zdania urągające rozumowi. Na przykład J.- P. Sartre po wizycie w ZSRS w 1954 r. powie, że panuje tam wolność słowa większa niż we Francji, a obywatele państwa Stalina nie są więźniami i mogą wyjeżdżać za granicę, lecz nie chcą. W rzeczywistości komunistyczne imperium jest więzieniem dla własnych obywateli, którym nie wolno wyjeżdżać za granicę, a chęć podróżowania, kontakty z kimś z zewnątrz lub posiadanie rodziny za granicą oznaczają zwykle prześladowania, zsyłkę do obozu lub karę śmierci. Granice ZSRS są strzeżone, żeby zapobiec ucieczkom z kraju. Zwykli obywatele Związku Sowieckiego nie mogą mieć obcych walut, złota oraz posiadłości ziemskich lub domów.

Po 1919 r. - Większość państw popada w kryzys spowodowany przez zniszczenia wojną i próby odbudowy gospodarki poprzez druk pieniędzy, które nie mają pokrycia ani w złocie, ani w towarach, co oczywiście oznacza inflację. Dopiero obniżanie podatków, ograniczanie wydatków państw oraz mniejsza emisja pieniądza zatrzymają inflację i zaczną okres gospodarczego rozwoju. Państwa rezygnują z wymienialności walut na złoto, którego na ogół nie mają. O wartości pieniądza ma odtąd decydować stosunek produkcji do popytu. Złoty parytet zachowują tylko USA, Szwecja oraz „złoty blok”, obejmujący Francję, Belgię, Szwajcarię i Holandię. Główne waluty w handlu to funt (ponownie wymienialny na złoto od roku 1925), amerykański dolar i frank francuski oraz jen jako waluta pomocnicza.
1920 r. - Powstaje UISE (L’Union Internationale de Secours aux Enfants), czyli Międzynarodowy Związek Pomocy Dzieciom z siedzibą w Genewie. Jego celem jest gromadzenie pieniędzy na pomoc dzieciom jako ofiarom niedawno zakończonej wojny. Z czasem jednak UISE rozszerza zakres swojej działalności na wszystkie dzieci, które mogą potrzebować pomocy. Pojęcie praw dziecka wchodzi do słownika pojęć używanych na forum międzynarodowym. Znajduje też odbicie w poglądach poszczególnych myślicieli i pedagogów. Na przykład polski Żyd Janusz Korczak (Henryk Goldszmit) w 1920 r. publikuje pracę Magna Charta Libertatis, w której stwierdza, że nie ma dziecka, lecz jest człowiek.
Od 1920 r. - Na mocy Traktatu Wersalskiego są zakazane produkcja i składowanie broni chemicznej
Lata 1920. - Szczytowy okres aktywności murzyńskiej organizacji UNIA. Trwa „murzyński renesans”, kiedy czarnoskórzy artyści i myśliciele doprowadzają do przebudzenia rasowej świadomości Murzynów na całym świecie (panafrykanizm).
Lata 1920. - 1940. - Społeczny darwinizm i eugenika stają się rzekomo naukowym argumentem na rzecz rasizmu. W prawodawstwie większości państw Zachodu pojawiają się elementy eugeniczne, zwłaszcza w USA, Szwecji, Wielkiej Brytanii i Niemczech.
1920 - 1980 r. - Globalny udział ludności miejskiej rośnie z 10% do 40%, a w krajach rozwiniętych do 70%. Upowszechnia się wygodniejszy tryb życia związany z techniką: elektryczność, urządzenia domowe, samochód, turystyka, komputer. Dotyczy to przede wszystkim krajów zachodniej Europy i Ameryki Północnej, a w dużo mniejszym stopniu państw opanowanych przez komunizm oraz krajów trzeciego świata.
1921 r. - Liga Narodów tworzy urząd do spraw uchodźców z Rosji (pierwszym Wysokim Komisarzem do Spraw Uchodźców zostaje F. Nansen). Urząd, który według pierwotnej koncepcji ma jedynie pomagać uciekinierom przed bolszewickim terrorem przekształci się w organizację zajmującą się wszystkimi wypędzonymi, przesiedlonymi i uchodźcami oraz repatriacją (powrotem ludności do swoich krajów) zgodnie z prawami człowieka (Londyn, 1938).

Przyznawanie azylu, czyli prawa do pobytu obcokrajowcom ściganym w ich krajach, pozostaje w gestii państw i stanowi część polityki rządów.

1921 r. - Zostaje podpisana międzynarodowa konwencja zakazująca „handlu żywym towarem”, głównie kobietami i dziećmi w celach seksualnych (prostytucja, pornografia) i ekonomicznych (niewolnicza praca). W rzeczywistości jednak niewolnictwo lokalnie nadal trwa, choć może ukrywać się pod szczególnymi postaciami. Przykładem mogą być Cyganie w rumuńskich wioskach traktowani jak niewolnicy jeszcze pod koniec XX w. W Mauretanii niewolnictwo zostanie oficjalnie zniesione dopiero na początku XXI w., lecz miejscowe władze, lokalna arystokracja i kler nie przestrzegają ustaleń płynących z odległej stolicy. Niewolnikami są też kobiety w rejonach opanowanych przez islamistów oraz dzieci wcielane do partyzanckich oddziałów w Indochinach, Afryce czy Ameryce Południowej. Poza tym przestępcze organizacje potajemnie wywożą kobiety z krajów ubogich i zmuszają do pracy w burdelach w Europie czy Ameryce Północnej.
1921/1922 r. - Od 12 listopada do 6 lutego w Waszyngtonie odbywa się międzynarodowa konferencja regulująca sytuację na Pacyfiku i we wschodniej Azji: dzieli Pacyfik między USA, Japonię, Anglię i Francję, a Chiny czyni wspólną strefą wpływów (1922). Pięć mocarstw (z Włochami) ustala wielkość flot poszczególnych państw, ogranicza liczbę pancerników, reguluje sposób działania okrętów podwodnych i zakazuje używania gazów bojowych (broni chemicznej).
1922 r. - W Paryżu powstaje Ligue des Droits de l’Homme (Liga Praw Człowieka) propagująca poszanowanie ludzkiej osoby, równość ludzi wobec prawa, powszechną ochronę zdrowia i edukację oraz dążenie do pokoju.
1922 r. - W Londynie powstaje PEN Club, światowa organizacja literatów.
Od 1922 - 1924 r. - Rozwijają się autostrady, czyli utwardzone, bezpyłowe drogi służące do szybkiego przemieszczania się samochodów. W drugiej połowie XX w. sieć asfaltowych i betonowych autostrad pokryje Europę, Amerykę Północną i Japonię a potem inne kraje na całej planecie, co sprzyja sprawnej i szybkiej komunikacji.
1923 r. - Johan Schober zwołuje zjazd policjantów w Wiedniu i zakłada międzynarodową policję Interpol (International Criminal Police). Po II wojnie światowej siedzibą tej instytucji będzie Lyon we Francji.
1923 r. - W stolicy Chile Santiago odbywa się piąta konferencja panamerykańska. Jej uczestnicy decydują, że w obradach mogą brać udział również przedstawiciele krajów nieuznawanych przez Stany Zjednoczone.

Paragwajski polityk Manuel Gondra inicjuje prace nad pokojowym rozwiązywaniem konfliktów w Ameryce Łacińskiej. Te zagadnienia, a zwłaszcza forsowane przez USA prawo do interwencji zbrojnych, są analizowane również podczas kolejnej konferencji w Hawanie (1928), a potem w Montevideo (1933) i Buenos Aires (1936). Na konferencji w Limie (1938) zaś zostaje sformułowana zasada solidarności państw amerykańskich uznana za podstawę współpracy.

1923 r. - W Hamburgu powstaje Socjalistyczna Międzynarodówka Robotnicza opozycyjna wobec imperialnego Związku Sowieckiego i agresywnego komunizmu.
1924 r. - W wyniku starań UISE Zgromadzenie Ogólne Ligi Narodów w Genewie przyjmuje Deklarację Praw Dziecka, według której dzieci powinny być traktowane jako osoby na równi z dorosłymi. Jest to zgodne z rosnącym poczuciem, że kwestie praw dzieci powinny być wreszcie uregulowane.

Dziecko przestaje być pozbawioną praw własnością rodziców lub opiekunów i podlega prawnej ochronie, co ogranicza wykorzystywanie dzieci na przykład do pracy. W krajach Zachodu, zwłaszcza w rodzinach ludzi wykształconych, spada śmiertelność dzieci. Przez tysiące lat przeciętnie zaledwie połowa dzieci dożywała dorosłości. W ciągu XX w. w krajach Zachodu dzieci zyskują prawa, zostają uwolnione od pracy, mogą zająć się przede wszystkim zabawą i nauką, a rodzice i opiekunowie dbają o ich zdrowie. W rezultacie coraz większy procent dzieci na Zachodzie dożywa dorosłości: pod koniec XX w. ponad 90, a potem niemal 100%. Jednak w innych kręgach kulturowych sytuacja dzieci nadal jest trudna: wciąż są zmuszane do pracy, wykorzystywane, niedożywione, pozbawione możliwości kształcenia i leczenia, więc wiele z nich umiera.

1925 r. - W Genewie zostaje podpisana umowa (Protokół Genewski) zakazująca używania broni chemicznej (zwłaszcza gazów bojowych) i biologicznej (głównie bakteriologicznej).

Umowa wejdzie w życie w 1928 r., lecz mimo to wciąż będą opracowywane i produkowane gazy bojowe niszczące układ nerwowy (gaz musztardowy, tabun, przenikający maski przeciwgazowe cyjanowodór i gaz nerwowy atakujący mózg) lub paraliżujące oddychanie (sarin) i broń biologiczna (na przykład w Japonii i USA). Broń chemiczna będzie sporadycznie stosowana podczas II wojny światowej (na przykład ochrona Tirpitza i plany obrony wybrzeży Wielkiej Brytanii).

Bezwzględny zakaz produkcji i wykorzystania broni chemicznej potwierdzi międzynarodowa konwencja zawarta w roku 1992 (wejdzie w życie w 1997 r.).

1925 r. - W ramach Ligi Narodów powstaje organizacja do spraw etnicznych mniejszości w narodowych państwach Europy.
1925 r. - Układy z Locarno łagodzą powojenne restrykcje wobec Niemiec.

Zachód chce przekształcić Niemcy w barierę dla Związku Sowieckiego planującego podbój Europy.

Lata 1925, 1931, 1936 - Kolejne konwencje podpisywane w Genewie zakazują handlu narkotykami.

Niestety, wbrew intencjom prohibicja narkotykowa powoduje podwyższenie cen substancji psychoaktywnych, lecz nie zmniejsza ani ich produkcji, ani zapotrzebowania. Narkomania staje się zjawiskiem globalnym. W miastach USA i Europy, w Moskwie, Australii i Ameryce Łacińskiej są opisywane dzieci uzależnione od narkotyków. Bezowocna walka z produkcją i handlem substancjami psychoaktywnymi zajmuje policję i sądy, a coraz wyższe koszty ścigania ponoszą społeczeństwa płacące podatki na utrzymanie instytucji, które mają pilnować prawa.

Na domiar złego pojawiają się nowe substancje psychoaktywne, które oficjalnie wchodzą na rynki i zyskują miliony zwolenników, czego przykładem mogą być preparaty zawierające amfetaminę jak niemiecki Pervitin (1937), amerykańska Benzedryna czy japoński Philipon. W latach 1930-1960 pochodne amfetaminy są powszechnie używane w armiach jako środek pobudzający żołnierzy oraz w kręgach artystycznych i wśród inteligencji poszukującej nowych rozrywek.

Od 1926 r. - Rozwój sieci telewizyjnych sprzyja komunikacji, porozumieniu i globalizacji. Ośrodki pierwszych, często jeszcze eksperymentalnych stacji to Nowy Jork (1926) i wschodnie USA (1928-1929), Londyn (1929), Montreal (1931), Los Angeles (1931), Paryż (1935), Berlin (1936), Warszawa (1937) oraz Rzym (1939).
1928 r. - W Paryżu powstaje Międzynarodowe Biuro Wystaw wybierające odtąd miejsce i nadzorujące organizację kolejnych Expo, czyli światowych wystaw (Expo przynosi ogromne zyski organizującym je miastom).
VIII 1928 r. - W szkockim zamku Achnacarry siedem największych naftowych firm świata zawiera tajną umowę, na mocy której podwyższają ceny paliw. Jest to jeden z najbardziej spektakularnych przykładów działalności światowych karteli i jeden z najbardziej znaczących w dziejach światowej gospodarki.
27 VIII 1928 r. - Zawarty w Paryżu Pakt Brianda-Kellogga znany też jako Traktat Antywojenny wyklucza wojnę i agresję rozumianą jako zbrojna napaść na inne państwo.

Idea pochodzi od francuskiego ministra spraw zagranicznych Aristide Brianda, który w 1927 r. zaproponował Stanom Zjednoczonym zawarcie umowy zakazującej wojny między tymi państwami. W odpowiedzi amerykański sekretarz stanu Frank Billings Kellogg proponuje powszechny pakt przeciw wojnie. Po negocjacjach podpisuje go 15 państw: Australia, Kanada, Czechosłowacja, Niemcy, Indie, Irlandia, Włochy, Nowa Zelandia, Afryka Południowa, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, Polska, Belgia, Francja i Japonia. Zanim pakt wejdzie w życie 24 VII 1929 r., przystąpi do niego jeszcze 29 państw. Do roku 2000 zaś liczba sygnatariuszy traktatu wzrośnie do 62.

Nie podpisuje go kilkanaście państw Ameryki Łacińskiej, gdzie jednak funkcjonują podobne umowy regionalne: Traktat Gondry (1923), Traktat o Nieagresji i Pojednawstwie (1933) oraz Traktaty z Buenos Aires (1936).

Od 1928 r. - Organizacje na całym świecie począwszy od Międzynarodowego Stowarzyszenia Organizacji Lekkoatletycznych próbują walczyć z dopingiem w sporcie. W 1999 r. powstanie Światowa Agencja Antydopingowa.
1929 r. -Sowieci zakładają we Francji siatkę szpiegowską związaną z komunistycznym tygodnikiem l’Humanité. Na jej czele staje Żyd Jeszaj Bira używający pseudonimu Fantomas. Co prawda Bira zostanie ujęty po trzech latach, ale sowiecka siatka będzie się szybko rozwijać, wykorzystując demokratyczne instytucje Zachodu. W ciągu kilkunastu lat stanie się największą w dziejach organizacją szpiegowską mającą ponad 400 agentów w całej Europie i Ameryce Północnej. Do Moskwy przesyłają wiadomości głównie drogą radiową.

Niemcy nazwą siatkę Rote Kapelle (Czerwona Orkiestra), ponieważ Sowieci mówią żartobliwie, że radiotelegrafiści to muzykanci. Siatka będzie działać do 1943-1944 r.

1929 r. - Mussolini reaktywuje Państwo Kościelne Watykan jako narzędzie walki z liberalizmem i naturalnego sojusznika faszystów.
31 V 1929 r. - W Londynie zostaje podpisany międzynarodowy traktat o zasadach budowania i eksploatacji statków oraz o ujednoliceniu przepisów prawnych odnoszących się do nawigacji (rozwinięcie traktatu z 1914 r.), aby zapewnić bezpieczeństwo marynarzom. W ciągu następnych kilku lat postanowienia traktatu zaakceptują kolejne kraje od Danii i Kanady po Hiszpanię, Chiny i Brazylię. Zasady przyjęte w Londynie przetrwają do kolejnej takiej umowy zawartej w 1948 r.
24 X 1929 r. - Czarny czwartek na giełdzie na Wall Street w Nowym Jorku, finansowej stolicy świata.

Jest to klęska protekcjonizmu gospodarczego uprawianego dotąd przez państwa oraz liberalnej, wolnorynkowej i niekontrolowanej ekonomii kapitalistycznej. Nadprodukcja, zwłaszcza w USA, już kilka miesięcy wcześniej zalała rynki towarem, a potencjalnym klientom zabrakło pieniędzy, żeby ten towar wykupić. To zmusiło handlowców do stopniowego obniżania cen. W końcu ceny spadły niemal do kosztów produkcji, przez co gwałtownie wzrosła inflacja, czyli spadek siły nabywczej pieniądza. Firmy musiały więc ograniczyć produkcję i zwolnić pracowników. Zwolnieni, nie mając pieniędzy, nie mogą kupować towaru, który napłynął na rynek. Bezrobocie blokuje zatem możliwości zdjęcia nadmiaru towaru z rynku i tym bardziej pogłębia trudności producentów oraz handlowców ze zbytem wytworzonych towarów. Zaczynają się bankructwa, kiedy kolejne firmy nie są w stanie zapłacić pracownikom za pracę przy produkcji towarów, których nikt nie chce kupić.

W czarny czwartek prawda o stanie gospodarki dociera do świadomości inwestorów na Wall Street i ci gorączkowo próbują pozbyć się coraz tańszych lub prawie już bezwartościowych akcji. Inni, widząc nerwowe wyprzedaże akcji sami zaczynają robić to samo i na rynku pojawia się taka liczba akcji do kupienia, że przewyższa popyt na nie. Tak więc ich wartość spada coraz bardziej aż do zera, kiedy nikt nie chce ich kupować, a na rynku przybywa pieniędzy, co jednak gwałtownie obniża siłę nabywczą pieniądza. W tej sytuacji jeszcze więcej firm zwalnia pracowników, aby im nie płacić, rośnie bezrobocie i bieda, a zatem spada popyt i kolejne firmy ogłaszają bankructwo. Katastrofalna inflacja rozszerza się na całe USA a potem na resztę świata. Wartość obrotów światowego handlu obniża się ponad trzykrotnie i ok. 1/3 wszystkich pracowników traci pracę. Ludzkość wchodzi w Wielki Kryzys, który będzie trwał do roku 1933 (USA, Niemcy), a lokalnie nawet do 1935 (Polska).

Klęska finansowa nie dotyka jedynie ZSRS, gdzie nie ma wolnego rynku, bo wszystkim zarządza totalitarne państwo, które i tak nie liczy się z warunkami życia swoich obywateli.

Pod wpływem trudności gospodarczych i buntów zubożałej ludności państwa Europy wprowadzają rządy autorytarne (dyktatury); tylko Francja, Czechosłowacja, Beneluks, Wyspy Brytyjskie i Skandynawia pozostają demokratyczne.

1930 r. - W Bazylei (Szwajcaria) powstaje centralny bank regulujący politykę bankową Europy.

Kształtują się międzynarodowe strefy walutowe regulujące handel i kursy (ceny) walut: funta, franka, dolara i innych.

1930 r. - Liczba ludzi na świecie przekracza 2 miliardy. Coraz większa część ludzkości mieszka w miastach, chociaż niekoniecznie w najlepszych warunkach, a często w podmiejskich slumsach zabudowanych barakami.

Wielka liczba ludzi i zagęszczenie populacji sprzyjają rozprzestrzenianiu chorób zakaźnych zarówno tych znanych od dawna, jak też nowych. Przykładem może być gorączka zachodniego Nilu roznoszona przez komary we wschodniej Afryce. Wirus tej choroby (jeden z flawiwirusów) zostanie zidentyfikowany w Ugandzie w roku 1937. W następnych dziesięcioleciach gorączka zachodniego Nilu rozprzestrzeni się w całej Afryce i Azji Zachodniej, dotrze do Azji Wschodniej, Australii, Europy i Ameryki Północnej.

12 IV 1930 r. - Międzynarodowa konwencja podpisana w Hadze zaleca unikanie bezpaństwowości, kiedy dana osoba nie jest obywatelem jakiegokolwiek państwa. Człowiek taki zwany apatrydą (łacińskie a patriae - bez ojczyzny) nie podlega ochronie prawnej ze strony żadnego państwa, co oczywiście naraża go na szereg niebezpieczeństw.
Lata 1930. - Powstaje „totalizm” Mussoliniego, czyli koncepcja pełnej kontroli państwa nad całym życiem społeczeństw i jednostek. Totalitarne systemy faszystowskie, nazistowskie i komunistyczne głoszące populistyczne hasła, które łatwo trafiają w społeczne emocje ogarniają dużą część globu, żerując na biedzie (Wielki Kryzys), braku wykształcenia lub wręcz głupocie. Ich lokalnymi odpowiednikami są militaryzm japoński czy skrajnie nacjonalistyczne ruchy w tak różnych krajach jak Polska czy Ameryka Łacińska. Nadchodzi czas dyktatur.

Tylko nieliczni intelektualiści dostrzegają zagrożenie. Na przykład H. G. Wells w powieści The Shape of Things to Come (1933) opisuje wybuch wojny światowej (w jego książce ma się to stać 4 I 1940 r.) zapoczątkowanej przez konflikt polsko-niemiecki. Według wizji Wellsa broń chemiczna i biologiczna zniszczą cywilizację, a jej odrodzenie zacznie się w irackiej Basrze w latach 1960.

Lata 1930. - Opracowanie nowych ofensywnych taktyk wojskowych zapowiada wojnę.

Przygotowujący się do podboju Europy Związek Sowiecki rozwija pierwsze w dziejach wojska powietrzno-desantowe: takie oddziały mają być przerzucane samolotami na zaatakowane terytorium. Niemcy zaś opracowują koncepcję wojny błyskawicznej opartej o szybkie, zmasowane uderzenia wojsk pancernych poprzedzone gwałtownymi atakami lotniczymi. Podobną postawę przyjmują Japończycy rozwijający potężną flotę, lotnictwo i armię lądową przewidziane jako siły ofensywne.

Przeciwieństwem agresywnego myślenia Sowietów, Niemców i Japończyków są wojskowe koncepcje Francji i Czechosłowacji ukierunkowane na obronę przed atakiem a nie podbój: stąd potężne francuskie fortyfikacje na granicy z Niemcami (linia Maginota), belgijska twierdza Eben-Emael i podobne czeskie umocnienia w Sudetach. Wielka Brytania zaś jest nastawiona na obronę dzięki silnej marynarce wojennej, lecz nie ma sprawnej armii lądowej zdolnej do zajmowania terytorium. Również Amerykanie nie mają silnej armii zdolnej do prowadzenia wojny ofensywnej, liczą bowiem, że przed ewentualnym atakiem obronią ich oceany.

Lata 1930. - Szybki rozwój turystyki co prawda istniejącej już od XVII-XVIII w., lecz teraz zyskującej popularność głównie dzięki rozbudowanej sieci kolejowej i wielkim pasażerskim statkom. Pewną rolę zaczynają też odgrywać pasażerskie sterowce i samoloty, a także coraz tańsze i przez to popularniejsze samochody jak na przykład niemiecki Volkswagen.

Przede wszystkim jednak turystyka kwitnie dzięki wzrostowi zainteresowania innymi krajami i upowszechnieniu podróżowania oraz sportu i wszelkiej aktywności fizycznej jako rozrywki ludzi zamożnych.

1931 r. - W Genewie zostaje podpisana międzynarodowa konwencja o ochronie wielorybów (zmniejszanie połowów nastąpi po roku 1972, a zakaz połowów w 1994 r.). Potem powstanie konwencja o ochronie przyrody Afryki (Londyn, 1933) i obu Ameryk (Waszyngton, 1940). Zaczynają się reintrodukcje (ponowne wprowadzenia) gatunków wcześniej wytępionych na danym obszarze: na przykład niedźwiedzia w Białowieży i żubra na Kaukazie (wytępionego tam w roku 1927).
1931 r. - Znany satyryk, autor i zwolennik pacyfizmu Niemiec Kurt Tucholsky w artykule dla Weltbühne pisze, że żołnierze to w istocie mordercy działający w imię rzekomo szczytnych ideałów, lub tylko wypełniających czyjeś rozkazy. Wywołuje tym falę protestów ze strony oburzonych wyznawców tradycyjnych wartości jak honor i patriotyzm wychowanych w kulcie dla wojska i wojennego bohaterstwa. Co prawda jego poglądy nie docierają do szerokich mas społecznych, lecz Tucholsky jest potępiany zarówno przez klerykałów i faszystów, jak też komunistów.

Jeszcze w 1995 r. niemiecki trybunał konstytucyjny będzie musiał rozstrzygnąć, czy nazwanie żołnierzy mordercami jest obraźliwe i czy należy to uznać to przestępstwo. Ostatecznie sędziowie ogłoszą, że tego rodzaju stwierdzenie to prywatna opinia niepodlegająca ocenie prawnej.

1935 - 1939 r. - Szereg tragicznych wydarzeń i wojen zapowiadających okrucieństwa II wojny światowej.

Mocarstwa nie reagują na kolejne agresje dyktatorów dążących do poszerzania swoich imperiów, ponieważ uznają, że to ich nie dotyczy, więc dla zachowania pokoju godzą się na zbrodnie popełniane w mniej lub bardziej dalekich krajach. Sądzą, że w ten sposób sami unikną wojny. Tymczasem ich obojętność toruje drogę do wojny totalnej, której celem jest nie tylko pokonanie wrogiej armii i podbój, ale też, lub nawet przede wszystkim, sterroryzowanie i wymordowanie ludności cywilnej oraz zniszczenie wszystkiego od zabudowań i urządzeń technicznych po pola uprawne.

Japończycy najeżdżają Mandżurię i Chiny, gdzie dopuszczają się wręcz niewiarygodnych zbrodni, tortur i ludobójstwa. Włosi napadają Etiopię, mordując ludność, celowo burząc domy i niszcząc etiopskie dobra kultury zgodnie z założeniami wojny totalnej. W Hiszpanii dochodzi do okrutnej wojny domowej, która staje się próbą generalną przed wojną światową i poligonem dla nazistów, faszystów i komunistów walczących o zdominowanie świata. W Hiszpanii zostaje praktycznie sprawdzona koncepcja wojny błyskawicznej (Blitzkrieg) prowadzonej głównie przez siły pancerne oraz pomysł niszczycielskich nalotów dywanowych. W Związku Sowieckim, Niemczech, Japonii i Hiszpanii rozwijają się systemy obozów koncentracyjnych, których celem jest uwięzienie a następnie likwidacja przeciwników politycznych oraz ludzi uznanych za szkodliwych lub zbędnych ze względów rasowych, etnicznych czy ideologicznych. Tak powstaje planowe ludobójstwo na skalę przemysłową uznawane potem za cechę II wojny światowej.

W istocie II wojna światowa rozumiana jako starcie państw imperialistycznych dążących do zapanowania nad planetą zaczyna się od japońskiego najazdu na Chiny, włoskiego podboju Etiopii i zwycięstwa faszystów w Hiszpanii.

1936 r. - Wielka Brytania, USA i Francja ustalają wzajemny kurs funta, dolara i franka, a zarazem znoszą ich wymienialność na złoto. Stabilizacja kursu głównych walut ułatwia współpracę gospodarczą.
1936 r. - Mocarstwa podpisują konwencję w Montreux dającą Turcji prawo do kontrolowania wszystkich okrętów wojennych płynących przez Dardanele. Dzięki temu Sowieci nie mają bezpośredniego dostępu do Morza Śródziemnego.
1937 r. - Liga Narodów akceptuje uniwersalny „kalendarz światowy” lecz odrzucają go judaiści, muzułmanie i Watykan. Do idei wróci ONZ w 1947 r., tworząc w Nowym Jorku organizację International World Calendar Association.
1938 r. - W Rzymie powstaje ISC (International Society for Criminology) - Międzynarodowe Stowarzyszenie Kryminologiczne, którego zadaniem jest ustalanie jednolitych standardów w kryminalistyce i prawie karnym, oraz współpraca organizacji państwowych zajmujących się kryminalistyką i wymiana doświadczeń w tej dziedzinie.

← I wojna światowa II wojna światowa →